Mánudagur 28.8.2017 - 08:57 - Lokað fyrir ummæli

Að vanda sig

Er nóg að vanda sig, þurfa menn ekki að kunna til verka lengur? Þessi spurning vaknar upp í allri umræðunni um kísilverksmiðjur á Suðurnesjum. Er nóg að vera með leyfi, þekkta tækni og markaði? Það dytti fáum í hug að ráða skipstjóra á nýtt skip sem lofaði að vanda sig en væri með enga reynslu. Það væri hlegið að bönkum sem lánuðu í slíkt verkefni.

Það er nefnilega fjármálafyrirtækja að stoppa vitleysuna áður en hún verður að veruleika. Það er ekki hægt að sakast við áhættusækna frumkvöðla sem gera allt til að verða sér út um pening. Það er þeirra verk að koma verkefninu á koppinn. Bankar og lífeyrissjóðir eiga að standa á bremsunni. Þeirra fyrsta spurning á alltaf að vera – kunna menn til verka? Ef menn komast ekki yfir þann þröskuld stoppar verkefnið. Svo einfalt er það.

Flokkar: Stjórnmál og samfélag

Föstudagur 25.8.2017 - 14:41 - Lokað fyrir ummæli

United Silicon fíaskó

Það er með ólíkindum að Arion banki skuli hafa látið um 9 ma kr. í hlutafé og lán í verkefni sem Global Speciality Metals, eitt stærsta fyrirtæki heims í kísilbræðslu, hætti við m.a. vegna flókins og áhættusams byggingarferlis, eins og kom fram í fréttatilkynningu fyrirtækisins á sínum tíma. Hóphugsun, meðvirkni og skortur á reynslu virðast enn ríkjandi innan íslensks fjármálaheims.

United Silicon kemur á hæla Fáfnis klúðursins. Í báðum tilfellum tapa lífeyrisþegar milljörðum. Hvers vegna? Hvað er líkt með þessum tveimur verkefnum? Hvað klikkar? Hinn stóri áhættuþáttur sem menn iðulega vanmeta er mannleg reynsla og þekking. Hvaða tæknilega reynslu af byggingu kísilverksmiðju höfðu æðstu stjórnendur United Silicon? Hversu lengi hafði stjórnunarteymið unnið saman? Hvernig mat Arion banki tæknilega og stjórnunarlega áhættuþætti?

Þetta klúður kemur á versta tíma fyrir Arion banka, rétt áður en menn ætla með hann á markað? Eins og oft hefur verið bent á í skrifum hér er einn stærsti einstaki áhættuþáttur í íslenskum bankarekstri lánabókin. Í litlum samfélögum er alltaf hætta á að persónulegir hagsmunir og kunningsskapur liti ákvörðunartöku og geri hana áhættusamari en í stærri samfélögum. Erlendir aðilar hafa oft vanmetið þennan íslenska áhættuþátt. Kannski verður þetta United Silicon fíaskó til að opna augu þeirra. Smitáhrifin á ríkisbankana gætu orðið neikvæð.

Flokkar: Stjórnmál og samfélag

Laugardagur 1.7.2017 - 09:40 - Lokað fyrir ummæli

Fluglest fyrir hvern?

Hverjir borga 5,000 kr fyrir að ferðast 47 km frá Leifsstöð til BSÍ? Erlendir ferðamenn? Varla. Þeir komast frá Leifsstöð beint inn á hótel fyrir 3,000 kr. Og hér liggur stærsti vandinn við að fá þetta lestardæmi til að ganga upp.

Í skýrslu um fluglest frá júlí 2014 er gert ráð fyrir að einstakur lestarmiði kosti 3,800 kr eða 25 evrur á gengi þess tíma. Í dag 3 árum seinna er stakur miði kominn í 5,000 kr eða 42 evrur – 68% hækkun fyrir erlenda ferðamenn! Það verður ódýrara fyrir hjón að taka leigubíl beint frá Leifsstöð en að ferðast með lest að BSÍ og bíða þar eftir leigubíl. Ódýrast verður því að ferðast með rútum. Enda segir í sömu skýrslu um fluglest að reynslan af Flytoget í Osló sýni að lestin eigi erfiðast að keppa við rútur sem keyra erlenda ferðamenn beint á hótelin. En erlendir ferðamenn eiga að standa undir fluglestinni – án þeirra gengur dæmið ekki upp.

Vonandi verða einhverjar krónur af þessum 1.5 milljarði sem á að fara í þróunarvinnu settar í alvöru markaðsrannsóknir og samkeppnisgreiningar. Það má ekki gleymast að ekkert Evrópuland hefur minni reynslu og þekkingu af byggingu, fjármögnun og rekstri járnbrautalesta en Íslendingar. Fastur kostnaður í rekstri járnbrauta er mikill og hvernig 47 km spor á að bera hann er nokkuð sem menn þurfa að svara. Fluglestin má ekki verða annað Fáfnisklúðrið.

Flokkar: Stjórnmál og samfélag

Fimmtudagur 4.5.2017 - 12:46 - Lokað fyrir ummæli

Húsnæðisverð ekki vandamálið

Verð á húsnæði hefur hækkað mikið á undanförnum misserum og hefur mönnum verið tíðrætt um ástæður þess. Í þessum vangaveltum er athyglisvert að setja íbúðaverð hér á landi í alþjóðlegan samanburð. Vefsíðan numbeo.com heldur úti yfirgripsmiklum samanburði á húsnæðisverði í hinum ýmsum borgum heims. Þar er miðað við alþjóðlega verðvísitölu sem byggir á hlutfalli meðalverðs fyrir 90 fm íbúð og miðgildi brúttó heimilistekna.

Þegar nýjasti útreikningur á vísitölunni fyrir Evrópu er skoðaður, sem tekur yfir 92 borgir lendir Reykjavík í 87 sæti. Þrátt fyrir miklar hækkanir, er verð í Reykjavík enn frekar hagstætt. T.d er verðið í Þrándheimi 30% hærra á þennan mælikvarða en í Reykjavík og verðið í Stokkhólmi er yfir 100% hærra.

Það er ekki verðið sem er vandamálið á Íslandi heldur fjármögnunin. Það er sjálfsagt að byggja hagkvæmar íbúðir en það er aðeins hluti af lausninni. Stærsti hlutinn snýr að fjármögnuninni og þá náttúrulega að gjaldmiðli landsins. Þar liggur vandi sem sífellt erfiðara verður að horfa fram hjá.

Verðið verður fyrst vandamál þegar fjármögnunin verður alþjóðlega samkeppnishæf.   Á meðan býður íslenski fasteignamarkaðurinn upp á spennandi tækifæri fyrir spekúlanta, enda blómstra leigufélög, sem hafa fjölbreyttari og betri aðgang að fjármagni en almenningur, sem aldrei fyrr.

 

Ps. Það er vert að taka fram að í húsnæðisvísitölu numbeo.com er miðað við 50% atvinnuþátttöku kvenna þegar heimilistekjur eru reiknaðar. Verðvísitalan er því greinilega ofmetin fyrir Reykjavík og aðrar borgir á Norðurlöndunum.

Pss.  Þessar tölur sýna líka að hressileg vaxtalækkun núna færi beint út í verðlagið og myndi hækka fasteignaverð enn meira.

Flokkar: Stjórnmál og samfélag

Mánudagur 27.3.2017 - 08:47 - Lokað fyrir ummæli

Reykjavík er fullbyggð

Reykjavík er eins og San Francisco, báðar borgirnar eru byggðar á nesi. Landfræðilega takmarkast lóðaframboð því á 3 hliðar og þegar kemur að því að nesið er fullbyggt sprengir eftirspurnin upp verðið. Reykjavík er að komast á þetta stig. Fyrir utan flugvallarsvæðið eru aðeins rándýrir lóðabútar óbyggðir vestan Elliðaáa. Enda er markmið aðalskipulags Reykjavíkur til 2030 að fullbyggja nesið með þéttingu byggðar.

Þetta aðalskipulag á sinn þátt í hækkandi húsnæðisverði. Allt miðast við að gera nesið að kjarna borgarinnar, þar er öll athygli skipulagsyfirvalda. Samgönguframkvæmdir sem geta auðveldað aðgengi þeirra sem ekki búa á nesinu og aka bíl, fá engan hljómgrunn. Þeir sem ekki vilja sitja í endalausum umferðarsultum í Ártúnsbrekkunni eða á Breiðholtsbrautinni, og hafa fjármagn, geta keypt sig út úr vandanum og flutt. En það er dýrt og verðið fer síhækkandi. Þannig hjálpar hugmyndafræði vinstri meirihlutans að gera Reykjavík vestan Elliðaáa að virki fjármagnseigenda.

Það er því eðlilegt að nágrannasveitarfélögin taki að sér að mæta almennri húsnæðiseftirspurn, sérstaklega þegar kemur að hagkvæmum íbúðum. Framtíð höfuðborgarsvæðisins liggur fyrir utan Reykjavík. Þetta ættu menn að hafa í huga þegar kemur að staðsetningu á nýju sjúkrahúsi.

Flokkar: Stjórnmál og samfélag

Miðvikudagur 22.3.2017 - 09:39 - Lokað fyrir ummæli

Áhættufjármagn ríkisins

Hátt í 500 ma kr. í eigu ríkisins liggja sem áhættufjármagn á bókum íslenskra fjármálafyrirtækja. Þetta er fjármagn í fyrstu víglínu og mun tapast fyrst lendi bankar í erfiðleikum eða taprekstri. Þetta er þvert á alþjóðlegar aðgerðir, sem frá 2008 hafa miðað að því að velta áhættunni í bankarekstri af ríki yfir til einkaaðila, enda gera þær reglur ekki ráð fyrir að skattgreiðendur séu t.d. aðaleigendur að fjárfestingabankastarfsemi, sem stundum er kölluð spilavíti bankageirans.

Menn segja stundum að íslenskir bankar séu með öruggustu bönkum heims því eiginfjárhlutfallið sé svo hátt. En öruggir fyrir hvern? Ekki íslenska skattgreiðendur heldur erlenda fjárfesta sem kaupa skuldabréf. Skuldabréfaeigendur vita að áður en kemur að þeim að taka á sig tap er íslenska ríkið í fyrstu röð með milljarða stuðpúða til varnar einkageiranum. Þá reyna yfirfjármagnaðir bankar lítið á stjórnendur og geta skapað falskt öryggi.

Á meðan vantar peninga í samgöngumál, heilbrigðismál osfrv. Þetta er nú frekar öfugsnúin forgangsröðun, sem þarf að taka á. Og viðvörunarljósin eru farin að blikka. Stærsti banki ríkisins, Landsbankinn, tilkynnti að arðsemin á síðasta ári hefði verið 6.6% í 7.2% hagvexti. Sumir fjárfestar eru farnir að íhuga hvert stefni hjá þessari stofnun þegar hagvöxtur fer að minnka, vanskil að aukast og vextir að lækka. Kannski ætti Bankasýslan að byrja á því selja fjárfestingabankastarfsemi Landsbankans og þar með einfalda reksturinn og minnka áhættugrunninn. Slík sala gæti líka hjálpað stjórn bankans að finna loksins hagkvæma lausn á áratuga húsnæðisvandamáli, enda er ekki forsvaranlegt að ríkisstofnun kaupi dýrustu lóð landsins og láti standa ónotaða árum saman, engum til gagns. Slíkt ber ekki merki um góða stjórnarhætti.

Flokkar: Stjórnmál og samfélag

Mánudagur 13.3.2017 - 06:41 - Lokað fyrir ummæli

Vogunarsjóðir: Eðlileg niðurstaða

Menn losa ekki höft og fara inn á alþjóðlegan fjármálamarkað með krónuna nema spila eftir leikreglum markaðarins. Það verður að ríkja sátt og samlyndi milli aðila.

Síðasta ríkisstjórn gat ekki lyft höftum en þessi gerir það á nokkrum vikum. Munurinn á vinnubrögðunum er sláandi. Nú tala menn saman í rólegheitum, en eru ekki með endalausar yfirlýsingar um hversu vondir vogunarsjóðirnir eru og hvernig loka eigi þá inni á meðan höft eru losuð á aðra.

Menn mega ekki gleyma að vogunarsjóðirnir eru að uppskera eins og þeir sáðu. Þeir tóku stöðu með Íslandi og keyptu íslenskar eignir þegar engir aðrir höfðu áhuga. Vogunarsjóðirnir höfðu trú á Íslandi og veðjuðu rétt. Hagnaður þeirra er í réttu hlutfalli við íslenskan hagvöxt. Þeir vissu að tíminn myndi vinna með þeim, og því hefði verið betra fyrir Ísland að sýna meiri sveigjanleika og lipurð í samningum á síðasta ári og klára málið sem fyrst.

Það er ekki bæði haldið og sleppt.

Flokkar: Stjórnmál og samfélag

Þriðjudagur 7.3.2017 - 12:11 - Lokað fyrir ummæli

Lífeyrissjóðir hækka fasteignaverð

Þegar vextir lækka getur fasteignaverð rokið upp, þ.e. vaxtalækkunin getur öll lent í vasa eigenda fasteigna. Þetta gerist þegar eftirspurn eftir fasteignum er meiri en framboð.

Það er alveg ljóst að ef raunvextir myndu lækka í dag færi öll sú lækkun til seljandans í formi hærra verðs. Þar með myndi útborgunarkrafan hækka og enn erfiðara yrði fyrir ungt fólk að komast inn á markaðinn. En þetta hefur einmitt verið að gerast frá hruni og á sinn þátt í hækkuðu fasteignaverði.

Ef litið er á tímabilið frá 2009 til 2016 sést að verðtryggðir vextir á húsnæðislánum voru nálægt 5% í byrjun kreppunnar en hafa síðan lækkað niður í 3.5% eftir því sem hagvöxtur hefur aukist. Þetta er vaxtarstig sem Seðlabankinn ræður illa við. Það eru í raun bankarnir og síðan lífeyrissjóðirnir sem hafa leitt þessa raunvaxtalækkun, sem á sér rætur í markaðsaðstæðum innan gjaldeyrishafta, á sama tíma og hagvöxtur hefur rokið upp og mikill ójöfnuður er á framboði og eftirspurn húsnæðis. Afleiðingin er mikil hækkun fasteignaverðs. Það sem vill stundum gleymast í umræðunni um fasteignaverð er hlutverk verðtryggðra lána og hvernig þau styðja við hækkun á eignaverði.

Lífeyrissjóðirnir eiga stóran hlut í hækkun fasteignaverðs síðan 2015, þegar þeir fóru að bjóða upp á enn hagstæðari lán en bankakerfið. En áhrif lífeyrissjóðanna á fasteignaverð eru líklega enn meiri en nemur lækkun vaxta og auðveldara aðgengi að lánum, því þeir eiga hluti í fasteignafélögum sem ryksuga upp eignir og draga því úr framboði eigna á hinum almenna markaði. Eldri meðlimir lífeyrissjóðanna, sem eru fasteignaeigendur, hafa tvímælalaust grætt á þessum inngripum sjóðanna. Einhver myndi hins vegar segja að lífeyrissjóðirnir hafi gert yngstu meðlimum sínum bjarnargreiða.

Það er orðið löngu tímabært að yfirhala lög um lífeyrissjóði. Sérstaklega þarf að huga að fjárfestingum lífeyrissjóðanna sem snerta húsnæðismarkaðinn. Það er t.d. umhugsunarvert hvort lífeyrissjóðir eigi að geta fjárfest í leigufélögum, sem kaupa íbúðir á endursölumarkaði, og leigja síðan út til félagsmanna sömu lífeyrissjóða? Ef lífeyrissjóðirnir vilja hjálpa meðlimum sínum sem leigja, er það best gert með því að stækka markaðinn og fjárfesta í nýbyggingum.

En lífeyrissjóðirnir þurfa líka að hjálpa þeim sem vilja eignast eigið húsnæði. T.d væri hægt að láta hluta af iðgjöldum í lífeyrissjóði renna inn í séreignarsjóð sem félagsmenn geta síðan ráðstafað upp í útborgun á fyrstu íbúð. Þegar íbúðin er síðan seld rennur útborgunarhlutinn ásamt hlutfallslegum ávinningi aftur inn í séreignasjóðinn. Þannig verður íbúðin hluti af lífeyrissparnaði fólks. Það þarf að hjálpa fólki með útborgunina. Allar aðgerðir sem miða að því að „niðurgreiða“ markaðsvexti fara strax út í verðlagið.

Og það er hlutverk lífeyrissjóðanna að hjálpa næstu kynslóð til að eignast þak yfir höfuðið, því þar liggur fjármagnið. Allt sem vantar er ný uppfærsla á lífeyriskerfinu, sem lagar það að raunveruleika 21. aldarinnar.

Flokkar: Stjórnmál og samfélag

Sunnudagur 5.3.2017 - 09:01 - Lokað fyrir ummæli

„Einkavæðing“ í heilbrigðiskerfinu

Umræðan á Íslandi um framtíð heilbrigðisþjónustunnar er ansi einhæf og í raun Orwellian. Ríkisrekið er gott, einkarekið er vont. En málið er ekki svona einfalt. Í hinum vestræna heimi eru í grunninn 4 heilbrigðiskerfi. Ísland tilheyrir hinu svokallaða breska kerfi sem er á undanhaldi í flestum ríkjum. Aðeins tvö ríki halda úti nær hreinræktuðu ríkiskerfi, Kúba og Ísland. Ef íslenska kerfið er svona gott, hvers vegna eru þá ríki sem tóku upp samskonar kerfið á síðustu öld, eins og t.d. Svíþjóð, að færa sig fyrir í blandað kerfi?

Í stuttu og einföldu máli eru kerfin 4, eftirfarandi:

  1. Breska kerfið, þar sem ríkið rekur bæði tryggingarþáttinn og þjónustuhlutann. Kúba er besta dæmið um land sem fylgir þessu kerfi til hins ítrasta.
  2. Þýska kerfið, þar sem sjúkratryggingarþátturinn er rekin af samvinnu- og góðgerðafélögum undir eftirliti ríkisins. Spítalar eru reknir af einkaaðilum eða hugsjónarfólki í góðgerðaskyni, líkt og Landakotsspítalinn var í upphafi. Meirihluti Evrópubúa eru í þessu kerfi.
  3. Kanadíska kerfið, þar sem ríkið sér um tryggingarþáttinn en einkaaðilar og góðgerðafélög sjá um þjónustuna.
  4. Prívat sjúkratryggingar og borgað úr eigin vasa.

Flest lönd nota blöndu af 2-3 kerfum. Bandaríkin nota öll 4 kerfin sem kemur líklega mörgum á óvart, en breska kerfið er notað af bandaríska hernum og kanadíska kerfið er í boði fyrir alla Bandaríkjamenn 65 ára og eldri.

Gallinn við breska kerfið er að sjúklingurinn hefur lítið val, allt er ákveðið af ríkinu. Menn fara á biðlista og svo er þeim skammtaður aðgerðartími. Þróunin á þessari öld hefur hins vegar öll verið á þann veg að gefa sjúklingum meira val og meiri upplýsingar til að hjálpa við ákvörðunartöku. Því hafa lönd eins og Svíþjóð og Bretland í auknu mæli tekið upp blandað kerfi þar sem grunnkerfið er breskt en sjúklingar fá aukið val í gegnum þætti sem eru undir kanadíska kerfinu.

Það er alveg ljóst að íslenska heilbrigðiskerfið verður að fá að þróast með breyttum tímum og væntingum. Það er ekki hægt að ríghalda í hugsjónir frá síðustu öld, endalaust. Betra er að læra af reynslu nágrannalandanna og taka upp það besta þar, en að nota Kúbu sem hinn eina sanna áttavita í uppbyggingu heilbrigðiskerfisins.

Flokkar: Stjórnmál og samfélag

Laugardagur 4.3.2017 - 13:21 - Lokað fyrir ummæli

Hvorki fugl né fiskur

Icelandair skilgreinir sig nú sem “hybrid”-flugfélag og telur að það sé pláss fyrir sig, á milli lággjaldafélaga og fullþjónustufélaga. Þetta er nú heldur vafasöm stefnumótun.

Afkomuviðvaranir og hríðfallandi hlutabréf styðja ekki við “hybrid” stefnu. Þá er samkeppnin alltaf að aukast á milli lágjalda- og fullþjónustufélaganna, þannig að það er alltaf að minnka plássið þarna á milli. British Airways og American eru t.d. að aðlaga sig að breyttri samkeppni. British Airways hefur nýlega tekið upp á að rukka fyrir mat á Evrópuleiðum og American tilkynnti að engin afþreyingarkerfi yrðu í nýjum 737 vélum þeirra. Afþreyingarkerfi framtíðarinnar byggja á þráðlausu neti. Þá eru lággjaldaflugfélögin að teygja sig yfir í viðskiptafarþega með því að bjóða upp á sveigjanlegri miða og betri sæti.

Farþegar vilja annað hvort lægsta verðið eða bestu þjónustuna. Á slíkum markað er erfitt að selja eitthvað “hybrid”.

Flokkar: Stjórnmál og samfélag

Höfundur

Andri Geir Arinbjarnarson
Höfundur er verkfræðingur.
RSS straumur: RSS straumur