Þriðjudagur 20.2.2018 - 22:17 - 3 ummæli

GUÐ BLESSI ÍSLAND

Í upphafi sviðsverksins “Guð blessi Ísland” sitja persónur og leikendur á víð og dreif á hvítum garðstólum, þegja og horfa með alvarlegum augum framan í áhorfendur. Einhver hafði, því miður, hvíslað þögninni að mér og því kom hún mér ekki á óvart. Hitt var þó, að nokkuð óþol safnaðist í líkama og sál, þrátt fyrir þessa vitneskju mína; Þögnin var tær snilld.

Þegar persónurnar hófu upp raust sína voru þær ekki leikarar, heldur þær sjálfar. Þær voru eins og við í salnum; Íslendingar að tala um sjálfa sig og reynslu sína. Með því að segja sögur af sjálfum sér hvort sem sögurnar voru nú skáldaðar eða raunverulegar, vörpuðu þær fram afar áleitinni spurningu sem ég hef ekki orðið var við að hafi verið rædd opinberlega í framhaldi af sviðsverkinu; sem þó ber ærna nauðsyn til.

Hér verð ég að taka fram að sviðsverkið var eitt af því magnaðasta sem ég hef séð á lengi. Þetta var hárbeitt umfjöllun um okkur Íslendinga án þess þó að mismuna fólki og í því fólst snilldin. Í salnum var raunveruleg fyrirmynd einnar persónu verksins og einnig var mikið fjallað um átrúnaðargoð þeirrar fyrirmyndar. Hin lifandi fyrimynd var ekki ósátt við verkið og fannst það bara fyndið og skemmtilegt.

Spurningin sem verkið varpaði fram í upphafi var eiginlega eins og fullyrðing í gegnum sögur leikaranna er voru um þjófnaði þeirra sjálfra. Eftir frásagnirnar urðu leikararnir persónur verksins og fjölluðu um hrunadansinn með fjarstæðuleikhúsi.

Fullyrðingin eins og ég túlkaði hana var þessi: „Við Íslendingar erum þjófar og það er okkar innsta eðli.“

Þetta er afar áleitin spurning sem oft hefur sótt að mér í gegnum tíðina. Hrunadansinn, afleiðingar og upplýsingar sem hafa orðið til í framhaldi, gefa því miður undir fótinn með, að það sé að minnsta kosti þannig, að þjófseðlið sé ekki langt undan hjá allmörgum Íslendingum. Hér má minnast á ýmislegt, svo sem að hvergi á byggðu bóli, í hlutfalli við fólksfjölda, eru jafnmargir sem fela peningana sína í aflandsfélögum.

Sumt af því sem gerist með þessari þjóð er kannski ekki þjófnaður í venjulegum skilningi. Náskildur ættingi þessa þjófnaðareðlis er; að maður á ætíð að nýta sér þá aðstöðu sem maður kemst í til að maka sinn eiginn krók. Kannski er innsta eðli okkar margra bara siðleysi.

Fyrir rúmlega fjörutíu árum vann ég hjá Íslenskum aðalverktökum á Vellinum, síðar hjá málara á svæðinu sem sinnti húsamálun og um tíma var ég hleðslumaður hjá Icelandair. Ég heyrði því margar sögur og varð vitni að ýmsu. Ég hef oft undrað mig á því hvers vegna þjóðin hefur ekki tekist á við sögu hersetunnar í þessu samhengi. Það var held ég ekki fyrr en Jón Kalman Stefánsson tók þetta fyrir í bók sinni; Fiskarnir hafa enga fætur. (bls. 150 til 159)  Íslendingar nýttu sér þá aðstöðu sem hersetan gaf; sjálft ríkið, frá forstjórum til verkamanna – og til unglinga eins og fram kemur í bók Jóns Kalman. Það þótti sjálfsagt að nýta sér aðstöðuna. Eigum við að segja; stela?

Ég man sérstaklega eftir samtali við samverkamann á Vellinum sem var vinstri maður. Honum fannst sjálfsagt og jafnvel „pólitíkst“ rétt að stela „frá þeim“ en hann sagði mér ýmsar sögur um vel heppnaða nýtingu á aðstöðu. Athæfið virtist ekki vera þjófnaður eins og maður skilur það hugtak almennt. Ég verð þó að taka fram að ég varð ekki vitni að neinu misjöfnu hjá verktökunum í starfsumhverfi mínu eða málaranum sem ég vann hjá síðar en ég varð var við að hlaðmenn létu stundum tilteknar sendingar sem komu í pappakössum detta á eitt hornið svo hægt væri að stela úr þeim, því að flöskubrot er ekki hægt að telja. Ég varð ekki var við að nokkur í vinnuflokknum fordæmdi þessa hegðun sem virtist vera á allra vitorði.

Sögurnar voru allsstaðar og eftir því sem ég heyrði sögurnar oftar, áttaði ég mig á því að þær voru sannar, þetta voru ekki bara gamansögur. Það var bara annar siður eða annað siðferði á Vellinum. Sumir virðast geta réttlætt þjófnað með því að segja segja: Ég get þetta og enginn hefur hingað til gert athugasemdir og því er þetta í lagi.

Miðað við reynslu mína virðist ósiðurinn um að nýta sér aðstöðu vera bundinn við tiltekna þjóðfélagshópa fekar en aðra. Því miður kemur þessi ósiður of oft fram í tengslum við stjórnmálamenn og þá sem stunda viðskipti. Nýlegasta dæmið er um akstur tiltekins þingmanns. Honum finnst nákvæmlega ekkert athugavert við hegðun sína, meðal annars vegna þess að hann komst upp með framferðið. (Hann segir að það sé verið að leggja hann í einelti.)

Það er hins vegar jákvætt að framámenn hafa verið ókátir yfir hegðun þingmannsins og það er vel. Siðferðið er hins vegar ekki sterkara en svo að þingmaðurinn er ekki gerður útlægur úr umræddum stjórnmálaflokki og það segir eitthvað. Hvað á annars eftir að koma í ljós um sporslur þingmanna?

Maður sem er í aðstöðu til að stela og telur sjálfum sér trú um að hann sé aðeins að nýta sér aðstöðu, hugleiðir ekki, að með því að taka eitthvað sem er ekki ætlað honum er hann að rýra hlutskipti einhvers annars. Sá maður er siðlaus. Ef hann hugleiddi málið nánar, þá myndi hann ekki vilja að breytni annarra rýrði hans eigin kost.

Immanúel Kant (1724 – 1804) setti skilyrðislausa skylduboðið fram í ritinu, Grundvöllur að frumspeki siðlegrar breytni, sem er svona: „Breyttu einungis eftir þeirri lífsreglu sem þú getur jafnframt viljað að verði að almennu lögmáli.“

Erum við Íslendingar siðlausir í eðli okkar, er innsta eðli okkar allra eða einhverra tiltekinna þjóðfélagshópa þjófslegt? Þetta er, að mínu mati, spurning fjarstæðuleikritsins ; Guð blessi Ísland.

Það þarf markvissa almenna umræðu í íslensku samfélagi um siðferði og siðlega breytni. Nýir stjórnmálaflokkar, oft með yngra fólki, sem spretta upp ná fylgi út á fordæmingu á siðleysi og ekki af ástæðulausu.

Þetta er erfitt þjóðfélagsmein ef satt er.

Sá yðar sem syndlaus er kasti fyrsta steininum. (Jóh. 8. kafli 7. vers.)

Ef við erum öll þjófar, þá getur enginn kastað fyrsta steininum.

Ásgeir Beinteinsson

Flokkar: Dægurmál · Stjórnmál og samfélag
Efnisorð:

Sunnudagur 11.2.2018 - 17:57 - Rita ummæli

MANNLAUS VIÐSKIPTI

Menning er að gera hlutina vel. (Þorsteinn Gylfason)

Hvers konar tækni tekur yfir fleiri og fleiri verksvið manna og nú er talað um nýja iðnbyltingu með „kunnáttu“ tölva til að skilja mælt mál. Þá getur hver sem er beðið tækin um eitthvað og spurt tækin spurninga um hvaðeina sem vistað er á tölvuskrám.

Ef tæknin bætir við menningu okkar, gefur okkur kost á því að gera vel eða gera betur; þá er vel.

H.G. Wells ferðast fram og aftur í tímavél sinni í samnefndri bók sem kom út 1895. Í vélinni kemst aðalpersónan til framtíðar þar sem hluti manna hefur misst mennsku sína vegna þess að kringumstæður þeirra gerðu það að verkum að þeir þurftu ekkert að hugsa; þetta voru Eloar. Hinn hópurinn sem ekki komst af eins vel, þróaðist í neðanjarðarverur sem veiddu Eloanna á nóttunni sér til matar og það voru Morlokkar.

Nú eru liðin 123 ár síðan H. G. Wells ritaði bók sína og ekki er úr vegi í ljósi samtímans að velta því fyrir sér hvort að tæknin sem breytti mannkyni í ómennska Elóa sé að verki í dag.

Ekki þarf að velta því fyrir sér hvort að hugmynd Georgs Orwells í bókinni 1984 sé fram komin; um að stóri bróðir fylgist með okkur daginn út og daginn inn og stýri hegðun okkar. Að vísu er það ekki einn alvaldur stóri bróðir sem fylgist með okkur heldur systkinahópur sem á sér það markmið að vita allt um okkur og hafa fjárhagslegan hag af því að þekkja hegðun okkar; langanir og þrár og beina til okkar hvers kyns möguleikum sem við föllum fyrir. Möguleikana grípum við til að fullnægja okkur, en til þess að geta það, þiggjum við laun og lán sem fjötra okkur í eilífa vist hjá systkinahópnum.

Erum við að þróast yfir í ómennska Elóa í stíl við þá sem H.G.Wells lýsir í bók sinni „Tímavélinni“ ?

Fyrstu skrefin í þeirri þróun er að vitund manna hverfi inn í vélarnar og verði síðan alfarið á valdi þeirra. Reyndar er áðurnefndur systkinahópur ekki langt fjarri í þessari þróun.  Þessa óheillaþróun vil ég kalla mannlaus samskipti og mannlaus viðskipti.

Við erum því miður vitni að því að börn og ungmenni (líka fullorðnir) lifa „Avatar“ lífi þar sem stór hluti eiginlegs vitundarlífs er inn í tölvum og tækjum.

Ég sé pör mæta á veitingahús og setjast niður með símana sína, líta upp til að panta og hverfa svo aftur inn í skjáina. Nú er einnig hægt að panta matinn í símanum á veitingastaðnum og því er engin þörf á samskiptum við þjóna.

Iðnaðarmenn á stórum vinnustöðum setjast í kaffi með símana sína og hlæja með sjálfum sér hver í sínu horni og einstaka spyr sessunaut hvað hlæi viðkomandi og úr því verða óvænt samskipti.  Sá er litinn hornauga sem bryddar upp á einhverju símalaus.

Símsvörunartölvur beina fólki endalaust áfram í talnarunu þangað til að síminn hringir út, nema ef einstaka hringjari lendi í því að verða númer í röð; Þú ert númer fimm í röðinni. Það virðist vera mikilvægt fyrir viðkomandi stofnanir að þurfa ekki að eiga samskipti við fólk.

Á síðasta ári lenti ég í því að setja kross á vitlausan stað í pöntun hjá þriggja stafa flugfélagi og tilraunir til úrbóta á netinu gáfu ekkert og símhringinar gáfu enga lausn, aðeins númer í röð; Þú ert númer 25 í röðinni. Þá ákvað ég að fara á staðinn en allt fólk virtist í felum, nema ein stúlka sem blasti skyndilega við þegar einar útidyr voru opnaðar á húsinu. Ég bar upp erindið og svarið var; Þú verður að laga þetta á netinu. Til hvers ert þú hérna, spurði ég, en stúlkan sagði kurteislega; Ég er hér til að leiðbeina fólki ef það lendir í vanda.

Vindsæng og vínarbrauð (Airbnb) er sumstaðar stundað þannig að öll viðskipti/samskipti fara fram á netinu þar sem leigjendur fá leyninúmer að lyklageymslu til að ná í lykil að hinu leigða húsnæði. Leigusali þarf aldrei að vera í beinum (mannlegum) samskiptum við leigjendur sína sem verður svo til þess, eins og ég þekki til, að leigjandanum er leigusali andlitslaus / ómennskur og heldur að íbúðin hafi komið úr tölvuheimi og þar megi gera hvað sem er. Nágrannar þurfa þá að kalla til lögreglu til að minna viðkomandi leigjanda eða leigjendur á að þeir séu í mannheimi þar sem krafist er tiltekins siðferðis og umgengni.

Engin mannleg tilfinning virðist hafa merkingu nema tjáning hennar sé einnig eða kannski einungis á alnetinu þar sem allir vinir geta borið vitni. Pör bæði vígð og óvígð segjast elska hvort annað „á ótrúlegan hátt“ á hátíðarstundum og nokkur hundruð manna þurfa að vita það líka. Kærleikar eru ekki lengur dýrmætt og rómantískt einkamál. (Slík pör hljóta að sitja þögul heima í símunum sínum í sitt hvoru herberginu!) Börn staðfesta ást sína á foreldrum við ýmiss tækifæri undir vökulu augnaráði alheims, sem er mikilvægt, því að þau eru lokuð inni í herbergjum með símana sína. Til er fólk sem afsakar börn sín ef þau gleyma að útvarpa kærleikum sínum á tillidögum.

Í nýlegum bankaútibúum í Reykjavík eiga viðskipti sér stað í tölvum en samskipti eru við fólk sem aðstoðar. Virðist vera gert til að auka mannleg samskipti, sem er gott.

Fréttir segja frá verslun í útlöndum þar sem lifandi fólk leiðbeinir en hin eiginlegu viðskipti eru við tölvur, sem er líka gott.

Ekki er allt ómögulegt, því að margvísleg samskipti sem eiga sér stað á félagsmiðlum hafa aukið og bætt menninguna.

Nýting tölvutækni sem minnkar mennsku okkar er lítils virði.

Ásgeir Beinteinsson

Flokkar: Dægurmál · Lífstíll · Spaugilegt · Stjórnmál og samfélag · Tölvur og tækni · Vefurinn
Efnisorð: , , , ,

Fimmtudagur 1.2.2018 - 13:38 - 2 ummæli

Hreðjatak heimskunnar

Sú var tíð að einn maður ríkti yfir einu landi, þannig að hann setti lögin, lét framkvæma þau og dæmdi, ef út af brá; þetta endaði víða með ósköpum eins og allir vita. Á upplýsinga- og uppljómunartímanun (enlightenment) setti Montesquieu (Charles-Louis de Secondat, Baron de La Brède et de Montesquieu) fram hugmyndir sínar um þrískiptingu ríkisvaldsins og byggði þær á stjórnkerfi Rómverska lýðveldisins til forna og Breska stjórnkerfinu.

Montesquieu lést 1755 en það var ekki fyrr en nokkru síðar að fyrsta tilraunin með svona stjórnkerfi hófst árið 1776 með stofnun Bandaríkjanna og síðan með þróun franska stjórnkerfisins um aldamótin 1800. Þessar hugmyndir breiðast svo hratt út á 19. öldinni og fjöldi lýðræðisríkja verða til og þau blómstra á 20. öldinni og skila meiri velsæld en áður hafði þekkst.

Íslendingar ætla seint að taka upp þessa hugmynd Montesquieu frá 18. öldinni um „eiginlega“ þrískiptingu valdsins og eru ekki alveg uppljómaðir um eðlilega stjórnunarhætti. Íslenska ríkið var neytt til þess, á tíunda áratug síðustu aldar af Mannréttindadómstóli Evrópu, að aðskilja framkvæmdavald og dómsvald. (Íslenska ríkið áttaði sig áður en til dóms kom!) Enn er löggjafarvaldið og framkvæmdavaldið ekki aðskilið. Ráðherrar sitja á Alþingi með atkvæðisrétt. Að mínu mati er það meðal annars þess vegna sem ráðherrar sitja stundum fast í stólum sínum þrátt fyrir augljós afglöp í starfi. Þeir eru hluti af sínu „gengi“ á þingi sem stendur vörð um sinn mann sama á hverju dynur. Þar ríkir gagnrýnislaus meðvirkni. Margir þingmenn aðskilja ekki löggjafarvald og framkvæmdavald í vitund sinni. Þess vegna reynum við nú þetta sorglega dæmi með núverandi dómsmálaráðherra sem ekki er látin víkja þrátt fyrir ítrekuð afglöp og augljósan valdhroka.

Hvaða afglöp er um að ræða?

7. mars 2017. Ráðherra leggur fram frumvarp um að girt verði varanlega fyrir að kærur ákveðins hóps hælisleitenda fresti réttaráhrifum ákvörðunar Útlendingastofnunar um brottvísun. // 6. apríl 2017. Frumvarpið er samþykkt þrátt fyrir harða gagnrýni Rauða krossins og Lögmannafélags Íslandssem benda á að lögin ógni mannréttindum flóttafólks. (Stundin 19. janúar 2018)

Ríkisstjórn Bjarna Benediktssonar féll eftir að ráðuneyti Sigríðar Andersen hafði leynt upplýsingum um uppreist æru kynferðisbrotamanna, þvert á skýr fyrirmæli upplýsingalaga eins og úrskurðarnefnd um upplýsingamál staðfesti með úrskurði sínum þann 11. september 2017. (Stundin 19. janúar 2018)

Dómsmálaráðherra braut lög þegar hún ákvað að fara ekki að áliti sérstakrar hæfisnefndar þegar hún ákvað sjálf að velja fjóra af fimmtán dómurum í nýjan dómstól, Landsrétt. Þetta er niðurstaða Héraðsdóms Reykjavíkur í kærumáli….“ (Stundin 15. september 2017)

Hæstiréttur Íslands (innsk. 19. des.17) hefur komist að þeirri niðurstöðu að Sigríður Á. Andersen dómsmálaráðherra hafi brotið lög við skipun dómara við Landsrétt…….. Málsmeðferð ráðherra var á skjön við 10. gr. stjórnsýslulaga um rannsóknarreglu stjórnvalda í ljósi þess að rannsókn hennar á hæfni umsækjenda var ófullnægjandi. (Stundin 19. desember 2017)

Sérfræðingar í dómsmálaráðuneytinu og fjármálaráðuneytinu gerðu athugasemdir við rökstuðning Sigríðar Á. Andersen dómsmálaráðherra þegar unnið var að tillögu til Alþingis um skipun Landsréttardómara og bentu ítrekað á að málsmeðferðin væri ófullnægjandi með tilliti til meginreglna stjórnsýslulaga. (Stundin 22. janúar 2018)

Þrátt fyrir afglöp í fyrri ríkisstjórn situr dómsmálaráðherra í núverandi ríkisstjórn í boði Vinstri grænna með forystu okkar ágæta forsætisráðherra. Þrátt fyrir líffræðilegan ómöguleika þá hefur heimska náð hreðjataki á forsætisráðherranum eða er takið kannski á fjármálaráðherranum þar sem möguleikinn er til staðar?

Hver er heimskan?

Við búum við, eins og áður segir, þrískiptingu ríkisvaldsins (Með þeirri undantekningu sem getið er um hér að framan.); löggjafarvald, framkvæmdavald og dómsvald. Auk þess er almennt talað um fjórða valdið sem eru fjölmiðlar og fimmta valdið sem ég vil nefna til sögunnar – almenningur sem hefur styrkst með tilkomu samfélagsmiðla. Ekki má gleyma mikilvægu hlutverki umboðsmanns Alþingis.

Þróun frá hruni.

Löggjafarvaldið er að styrkjast bæði með tilkomu ungra og atorkusamra þingmanna sem fylgja málum vel eftir og ekki síður með aukinni virkni stjórnskipunar og eftirlitsnefndar Alþingis.

Einnig verður að tiltaka mikilvægt hlutverk umboðsmanns Alþingis sem hefur ítrekað sannað mikilvægi sitt með úrskurðum sínum.

Yfirmenn stofnana framkvæmdavaldsins sitja ekki hljóðir hjá þegar vegið er að stofnunum þeirra og vinnubrögðum með einum eða öðrum hætti.

Dómsvaldið er skilvirkt, þrátt fyrir tilraunir ákveðinna aðila til að trufla vald þess og níða.

Sterkir veffjölmiðlar greina stöðu margra mála með ítarlegum frásögnum og samantektum. Pappírsmiðlar eru veikburða enda hallir undir tiltekin valdaöfl. Ríkissjónvarpið hefur styrkt stöðu sína með nýja fréttaskýringaþættinum Kveik. Ríkisútvarpið hefur lengi staðið sig vel með Speglinum.

Almenningur hefur ítrekað, undanfarin ár, haft mikil áhrif með fjöldamótmælum og skrifum áhrifaríkra einstaklinga og þannig má fullyrða að síðust tvær ríkisstjórnir hafi fallið, fyrst og fremst, fyrir tilstilli almennings svo ekki sé talað um þá sem féll í janúar 2009.

Heimskan

Það er hrein heimska að láta ráðherrann sitja áfram, í ljósi þess hve samfélagið er orðið lýðræðislega meðvitað, því að ráðherrann mun falla að lokum. Ekki er líklegt að starfshættir dómsmálaráðherrans breytist, enda kom í ljós í gær hvert ráð eru sótt þegar allt þrýtur: Ég spyr mig sjálfa. (Sama svar og Trump gefur í bókinni Eldur og æði.)

Það ættu að vera ríkir hagsmunir þeirra sem standa að ríkisstjórninni að losa sig við óhæfan dómsmálaráðherra.

Er skortur á hæfum lögfræðingum til að gegna embætti dómsmálaráðherra?

Ríkisstjórnin býr við hreðjatak heimskunnar.

Ásgeir Beinteinsson

 

 

Flokkar: Dægurmál · Stjórnmál og samfélag
Efnisorð: ,

Þriðjudagur 7.2.2017 - 20:03 - Rita ummæli

Hugleiðingar um stjórnmál

Stjórnmál fjalla um hvernig á að stjórna samfélagi, á hvern hátt og fyrir hvern. Flestir stjórnmálaflokkar undangenginna fimmtán til tuttugu ára segjast vera með stefnu sem sinnir öllum þegnunum, öllum stéttum og öllum hagsmunaöflum. Vandi þegnanna / kjósendanna er að greina hver segir satt og hver ósatt og fyrir hvern hver og einn flokkur starfar í raun. Ég sem kjósandi og þegn reyni að átta mig á því hvort að stjórnmálaflokkurinn sem ég ætla að kjósa muni sinna mínum hagsmunum. Ef ég er þroskaður þegn velti ég því fyrir mér hvort að hann sinnir hagsmunum heildarinnar. Helsta gagnrýni sem við höfum á stjórnmálaflokk er að hann sinni sérhagsmunum tiltekinna þjóðfélagstétta eða valdaafla umfram aðra. Í þjóðfélagsumræðunni þykir ekki gott að hygla einum hópi umfram annan og því vilja flokkar þvo slíkar ásakanir af sér.

Um miðja síðustu öld voru stjórnmálaflokkar tengdir tilteknum hagsmunaöflum og þjóðfélagsstéttum. Stjórnmálaflokkar voru afsprengi verkalýðshreyfinginarinnar, atvinnurekenda eða bænda. Þessir stjórnmálaflokkar voru einnig á fjölmiðlamarkaði og héldu þannig uppi linnulausri upplýsingagjöf um hugmyndafræði sína, greiningu á samfélaginu og gagnrýni á andstæðinga í stjórnmálum. Ég tek hér ekki tíma til að reyna að lýsa hugmyndafræði hvers og eins enda flestum kunnug. Það sem gerist á síðari hluta tuttugustu aldar er það sem ég fullyrti í upphafi að flestir stjórnmálaflokkar telja sig sinna öllum og viðurkenna ekki að þeir gangi sérstaklega erinda tiltekinna þjóðfélagshópa, stétta eða hagsmunaafla. (Þó eru undantekningar frá þessu.)

Þessi þróun hefur orðið samfara því að framvinda, samspil hagsmunaafla og stjórnun samfélagsins virðist hafa orðið flóknari. Það sem hefur gerst er að stóru hugmyndakerfin, kommúnismi og kapitalismi ónýttust, annars vegar á síðari hluta tuttugustu aldar og hins vegar í upphafi tuttugustu og fyrstu aldar. Hugmyndafræði er á reiki og ekki virðast vera valkostir hjá stjórnmálaflokkum um tiltekna samfélagsgerð. Fólk ræðir ekki í hvernig samfélagi það vilji lifa í og við erum ekki að skilgreina samfélagið eða að reyna að skilja það í orðræðu. Allir ganga út frá því að samfélagið sem kerfi eigi að vera eins og það er – vera óbreytt.

Sjálfsagt má viðurkenna að framvindan sé á einhvern hátt líka flóknari vegna hvers kyns nýjunga í tölvutækni sem hafa breytt samskiptum og upplýsingagjöf. Leikritið um sögu Sölku Völku sem sýnt er í Borgarleikhúsinu minnir okkur hins vegar á það með eftirminnilegum hætti að kjarni togstreitunnar á milli hagsmunaafla samfélagsins er hin sama í dag og á þeim dögum sem sagan gerist. Reyndar ekki bara það, heldur að eðli togstreitunnar megi rekja aftur til frönsku stjórnarbyltingarinnar. (Í gamansemi er svo látið að því liggja að eini munurinn sé sá að túristar horfa nú á herlegheitin.)

Í dag reyna stjórnmálaflokkar að höfða til allra kjósenda, því að það er leiðin til að ná völdum. Flestir reyna að sýna ekki á þau spil hverra hagsmuna þeir eru að gæta í raun.   Stjórnmál hafa í þessari þróun breyst í einskonar viðskiptamódel þar sem stjórnmálaflokkar búa til loforðalista fyrir kosningar yfir aðgerðir sem þeir telja að höfði til sem flestra. Lausnir eru orðnar að söluvöru á kjósendamarkaði.

Við þessar aðstæður telja allmargir að stjórnmálaflokkur lengst til vinstri og lengst til hægri geti starfað saman eins og þær hugmyndavíddir skipti ekki lengur máli. Það liggur við að fjölmiðlamenn tali um fúllyndi hjá stjórnmálaflokki sem vill ekki vera með þessum eða hinum. Það er einnig svo við þessar aðstæður að það virðist vera tæknilegt atriði hvernig á að stjórna – það þurfi bara að finna leiðina eða semja um leiðina. Mér fannst aðeins einn stjórnmálaflokkur tengja sig við tiltekna hugmyndafræði í síðustu Alþingiskosningum.

Nú er það einmitt svo að kjarni átakanna eða togstreitunnar er í grunninn hinn sami, allt frá frönsku stjórnarbyltingunni, eins og leikritið um Sölku Völku minnir á. Togstreitan er á milli þeirra sem vilja safna að sér hvers kyns vistum og völdum og hinna sem skildir eru eftir snauðir og valda- og áhrifalausir. Við reynum nú ótrúlega svipaðan veruleika og var kveikjan að frönsku byltingunni sem var misskipting auðs og valda. ( Þó íslenskar hamfarir hafi kveikt í tundrinu.) Þar hafði yfirstéttin sankað að sér megninu af auðæfum landsins og lifði í velllystingum á meðan aðrir sultu.  2016 áttu 1% jarðarbúa meira en helming allra auðæfa á jörðinni. (Skýrsla Oxfam.) „Ríkasta eitt prósent íslenskra skattgreiðenda á hátt í fjórðung alls auðs landsmanna. Ríkustu tíu prósentin eiga næstum þrjá fjórðu.“ (Nútíminn 20. janúar 2015.)

Það er því kominn tími til að skilgreina helstu grunnþætti í eðli samfélagsins og þeirrar togstreitu sem þar ríkir og leggja grunn að hugmyndafræði fyrir stjórnmál. Hugmyndafræði er lýsing á því hvernig menn sjá samfélag framtíðarinnar fyrir sér – eins konar heildarsýn. Hugmyndafræðin byggir þá á grunngildum eða skilningi á því hvað skipti máli við stjórnun samfélagsins og hvernig eigi að skipta gæðum þess öllum til heilla. Hvernig við lítum á mannlegt eðli og virkjum það án þess að einn fái meira rými en annar. Nú þegar ljóst er að við erum að ganga á takmörkuð gæði jarðarinnar og andrúmsins, hlýtur að þurfa að hugsa öll viðskipti upp á nýtt. Það er ekki laust við að hægt sé að kalla það, sem að okkur steðjar, háska. Það þarf því að skilgreina háskann og smíða tillögur um breytingar sem gefa von um framtíð til handa okkur, börnum okkar og barnabörnum.

Kjósendur fer brátt að þyrsta í upplýsingar um það hvernig við ætlum að lifa af á jörðinni. Innkoma Trumps á stjórnmálasvið heimsins virðist vera eins og síðasti andardráttur þeirra risaeðlu sem trúir því að nóg sé af öllu í náttúrinni og að við getum bara haldið áfram að teygja okkur í auðævi hennar og breytt í peninga og völd og velsæld handa hinum útvöldu. Um allan heim vita menn betur og því stendur heimurinn á öndinni.

Stjórnmálahreyfing 21. aldarinnar hallar sér ekki að tilteknum hagsmunaöflum eins og í upphafi 20. aldarinnar heldur greinir stöður út frá heildarskilningi á samspili hinna ýmsu afla sem gagnast þegnunum, í fjölbreyttu samfélagi þar sem gæðum er réttlátlega skipt. Þannig má segja að sú hugmynd stjórnmálaflokka á Íslandi í dag að reyna að ná til allra kjósenda sé skref í rétt átt en það sem vantar er hvernig það samfélag lítur út sem stefna þeirra stuðlar að.

 

 

Flokkar: Stjórnmál og samfélag

Sunnudagur 15.5.2016 - 19:45 - Rita ummæli

AÐ STOFNA / DREPA STJÓRNMÁLAFLOKK

Enn leggja ungir menn til, að við sem unnum frelsi, jafnrétti og bræðralagi, að sameinaðir verði flokkar í stjórnmálum – að stofnaður verði stjórnmálaflokkur.

Ímyndum okkur að markmið stjórnmálaflokksins væri að sameina undir einum fána nokkrar fylkingar með sömu sjónarmið um líf og tilveru manna í samfélagi.

Getur sagan kennt okkur eitthvað?

Ekki er ólíklegt að við slíkar aðstæður yrðu menn sammála um að heiti á slíkum flokki ætti að hafa „“SAM“ í sér og væri það afbragðs hugmynd. Samræða myndi fljótlega sýna að ekki yrði vandi að láta málefnin ríma en síðar gæti komið í ljós að brestir í mönnum hefðu eitthvað um árangurinn að segja. Helsti brestur er íhaldssemi og í öðru lagi sjálfselska í þessu samhengi. Margir menn eru sem sagt íhaldsamir og sjálfselskir og sá sem einu sinni hefur gengið undi merki og lyft fána í baráttu, fellir hann ekki glaður til að taka upp annan fána eða annað merki. Það getur verið greypt í menn, eins og stál og hnífur var merki farandverkamanna, svo sem skáldið kvað. Sérstaklega ef málefnin hafa í engu breyst og sami frelsisandinn brennur þeim í brjósti sem áður.

Þá gæti gerst eins og gerðist til forna þegar stór ákvörðun var tekin sem skipti máli fyrir þessa fámennu þjóð sem varð að lifa í sátt í þessu landi og ekki var hægt að hlaupa til annarra landa eða komast hratt brott með öðrum hætti eins og nú er. Þá sáu menn skynsemina í því að taka upp einn sið og allir sáu vitið í því enda yrði hér ófriður sem eytt gæti byggð í landinu. Þegar Íslendingar standa frammi fyrir slíkum ógnum eiga þeir það til að sameinast um góða lausn sem allir verða sáttir við og gerist það enn í dag. Sumir vildu, á þessu forna þingi, fá að blóta sínum goðum í laumi og var þeim það leyft. Þannig var tekinn upp sami siður og ríkti meðal Evrópumanna og má segja að það hafi verið fyrsta sameining þeirra í menningarlegum efnum og kannski hjálpað það til í samskiptum og kannski viðskiptum. Það dugði þeim þó ekki til friðar fyrr en löngu síðar og blóðið hafði nært blómjurtir þeirrar álfu, stundum fremur en blessað vatnið.

Það er eins og mig rámi í, að eitthvað svipað hafi gerst réttum 1000 árum síðar þegar sameina átti nokkrar fylkingar í einum flokki, að þá var lausnin einmitt að menn fengu að blóta öðrum goðum og það á þeim stað sem hjarta hins nýja flokks átti að slá og dæla blóði í líkama baráttunnar. Skyldi þá hver fylking fá að halda sínu merki og sínum formönnum svo lengi sem verða mætti uns fylkingarnar myndu á endanum renna inn í hinn sameiginlega augljósa hugmyndasjóð sem myndaður hafði verið um frelsið, jafnréttið og bræðralagið. Þá voru það systurnar sem voru fyrstar til að leggja sig inn í þennan sjóð enda konur einhverra hluta vegna oft skynsamari en karlfauskar. Það voru sem sagt konur sem voru fyrstar til að virða hinn sameiginlega hugmyndasjóð. Enda varð það kona sem lyfti hinu nýja merki hvað hæst og kona sem gerði vel þegar mestu skipti fyrir þessa þjóð er sárvantaði gegna og heila manneskju. Þessu skal til haga haldið þó að þræðir þessara tveggja kvenna verði ekki raktir hér frekar.

Svo merkilegt sem það nú er, þá skyldi þannig valið til forystu í þessari fylkingu, með hin mörgu hjörtu merkt rósum, alþýðu, vakningu þjóðar svo ekki sé talað um frjálslyndi, að hver fulltrúi skyldi keppa við sinn meðreiðarmann í fylkingarbrjósti þegar halda skyldi til orrustu. Þá er orrustan skyldi standa og komið var fram á vígvöllinn og hver maður ætti halda hlífiskildi yfir öðrum ef þurfa þætti, þá var talið af framámönnum fylkinganna að farsælast væri til sigurs fyrir flokkinn að felldir yrðu skildirnir, þar sem menn horfðu yfir skjaldarrendurnar á andstæðingana, þannig að hver sneri að þeim er næst var og klóraðu úr honum augun. Svona var samkeppnin hörð um fylkingarbrjóstið. Gengu menn svo blóðrisa og illa sárir til orrustunnar og hvernig þeir fóru að þessu er flestum hulin ráðgáta. Þeir er studdu flokkinn, vissu ekki af þessu og aldrei var um þetta rætt af neinni alvöru fyrr en ein opinber endurskoðunarnefnd setti hlutina í samhengi.

Þá kom nefnilega í ljós að hver merkis- og fánarberi var meðal annars fremstur fyrir atbeina fjáraflamanna og var þar að því er virtist á eigin og þeirra vegum en ekki fylkingar fólksins sem að baki þeim stóðu. Hvernig þetta mátti verða til að gera veg hugmyndasjóðsins sem mestan veit ég ekki og hef aldrei skilið. Hvernig gátu menn nokkurn tíma talið að þessi háttur á að velja fólk í fylkingarbrjóst yrði til góðs, veit ég ekki og ef aldrei skilið. Þá er allt hrundi var sett samhengi á milli fjáraflamanna og þeirra er stóðu í fylkingarbrjósti flokka, ekki bara umrædds, og því um kennt að gullið hefði blindað og múlbundið, svo að sannleikurinn varð aukaatriði. Þegar við þetta bætist að það voru ekki bara peðin á skákborðinu sem voru hæluð niður í fjársjóði, sem vildu sitt, heldur einnig hinir æðstu foringjar er þeir kepptu um forystuna. Enginn vildi svo fella sín merki og sína fána því að hvert hjarta hinnar nýju fylkingar sló ekki flokknum heldur einstökum merkisberum og voru þar skjaldmeyjar og skjaldsveinar er sýndu hörku. Hver merkis- og fánaberi hafði sem sagt á bakvið sig hópa sem aðstoðaði við augnklórið.

Þetta var um aðdraganda orrustunnar sjálfrar og hvernig að henni var staðið. Þegar herráðið skildi undirbúa orrustuna leitaði það í hina sömu fjársjóði og kom þá oft upp að merkisberi hafði þegar sótt þangað og var þá sjóðurinn þorrinn. Mikið fé fór í að koma merkisbera í fylkingarbrjóst og hefði samanlagður sjóður merkisbera orðið mikið fé í höndum herráðsins. Ekki vildi herráðið og þeirra pótintátar sækja fé til þess almennings sem hugmyndasjóðurinn var myndaður fyrir, til þess almennings sem að líkindum myndi njóta velsældar og fengi margfaldlega greitt til baka ef hugmyndirnar yrðu til að stýra þeirra lífi og þeirra landi. Enda voru merkisberar í reynd ekki á þeirra vegum heldur fjáraflamanna. Það mátti ekki þó að lagt væri til að almenningurinn legði sem svaraði andvirði einnar þriggja rétta máltíðar á miðlungs veitingahúsi á hverju ári. Það var talið til of mikils mælst þó að vitað væri að tap í orrustunni um hugmyndirnar myndi taka margar máltíðir af almenningnum sem barist var fyrir. Einhverra hluta vegna átti frelsis- og lýðræðisbarátta að vera kostuð af Jóakim Aðalönd en ekki af þeim Andresi, Andresínu, Mikka Mús og Feitamúla og slíku alþýðufólki. Þetta er algjörlega óskiljanlegt. Svona geta menn nú vafist gjörsamlega inn í sjálfan sig og er þetta saga mannskyns í hnotskurn því að oft er það svo, eftir á að hyggja, að villugjörðir fyrri tíða eru samtímanum mikil ráðgáta. Menn spyrja sig hvernig menn gátu hagað sér svo undarlega í fortíðinni og með dæsingum segja fyrri tíða menn heimska.

Verra er ef samtíminn er enn á sama stað þrátt fyrir augljósar villur. Þá er ekki ólíklegt í ljósi þess sem sagt hefur verið hér að hver og einn sem telur sig vera til forystu fallinn efist um að flokkurinn sé flokkur og að fylkingarnar séu sundraðar og huga verði enn á ný að rótunum. Látið verði reyna á hugmyndasjóðinn. Reynt verði að gera hugmyndasjóðinn að því sem baráttan snýst um. Hugmyndirnar verði látnar skína af himninum og lýsa til framtíðar.

Hvernig er best að drepa stjórnmálaflokk?

Þekkingin er öllum nærtæk.

Sameinaðir stöndum vér en sundraðir föllum vér.

Svo einfalt er það nú.

Með baráttukveðju,

Ásgeir Beinteinsson

Flokkar: Stjórnmál og samfélag

Fimmtudagur 5.5.2016 - 12:36 - 2 ummæli

RÍKIÐ

Öll ríki eru tegundir af samfélögum og öllum samfélögum er komið á til að gera eitthvað gott, vegna þess að mannkynið reynir ætíð að gera það sem það telur að leiði til góðs. En ef öll samfélög stefna að gæðum, þá hlýtur stjórnmálalegt samfélag sem er æðst þeirra að vera umfram önnur í því að stefna að æðstu gæðum. (Aristoteles) *

Ríki hafa ekki myndast fyrir tilviljun og viðhald þeirra ekki heldur. Við sem einstaklingar viljum vera þegnar í ríki. Við viljum tilheyra ríki vegna þess að við vitum að þannig hámörkum við velsæld okkar. Án skipulegs samfélags værum við í stöðugu stríði, eins og þegar dýr merkurinnar keppa um bráð. Samfélag er hópur fólks sem hefur komið sér saman um verkaskiptingu og sérhæfingu til þess einmitt að vinna að velsæld sinni og afkomenda sinna. Þannig getur leikskólakennarinn jafnt sem iðnrekandinn sérhæft sig og báðir notið góðs. Með þessum hætti leiðir samfélag til góðs og samfélag sem er meðvitað stjórnað til að ná tilteknum markmiðum eða árangri fyrir einstaklinga þess er betra og æðra. Aristoteles er einmitt að benda á að samfélag sem er stjórnað skipulega og meðvitað er betra en önnur samfélög. Hann kallar þetta í minni þýðingu stjórnmálasamfélag. (political community)

Ríki er hægt að grundvalla á hefðum og siðum en einnig á formlegum yfirlýsingum sem við köllum stjórnarskrár. Það eru til  ríki sem hafa ekki stjórnarskrá svo sem Bretland, Nýja Sjáland og Ísrael. Ísland fékk stjórnarskrá frá danska kónginum á 19. öld. Við tókum merkilegt skref í átt að nýrri stjórnarskrá með tillögu stjórnlagaráðs frá 2011 sem þjóðin hefur samþykkt að lögð verði til grundvallar í frekari vinnu. Í stjórnarskrá eru þau atriði talin upp sem þjóðin leggur hamingju sinni og velsæld til grundvallar, hvað varðar stjórnskipan og gildi.

Við viljum að stjórnarskráin lýsi þeim leikreglum sem á að fara eftir í lýðræðisríkinu Íslandi. Það er ekkert undur að um slíkt geti ríkt ágreiningur enda er ekki líklegt að hægt sé að setja saman sáttmála um samfélag þar sem allir þegnarnir geti hámarkað hagsmuni sína. Það virðist vera einkenni á eðli manna eins og dýra að hver og einn vill tryggja sína einkahagsmuni og því aðeins samþykkja sameiginlega hagsmuni að þeir stuðli að einkahagsmunum viðkomandi. Svo kann að vera að einstök samfélög eða ríki séu þroskaðri en önnur, þannig að menn sjái fleiri einkahagsmunum fullnægt með því að tryggja sameiginlega hagsmuni. Kannski geta menn komið sér saman um skipulag sem hámarkar velsæld allra.

Frumvarp Stjórnlagaráðs frá 2011 fjallar um hugmynd Aristotlesesar um eðli og markmið ríkisins eins og hún birtist í tilvitnun minni hér að framan. Í frumvarpinu er útfærð skipan sem á að tryggja sameiginlega hagsmuni og velsæld okkar sem þjóðar og er þar lagður mikilvægur nýr grunnur að framtíð íslenska ríkisins. Mig grunar hins vegar að okkur beri að sjá nútíma ríkið, Ísland, með öðrum og víðtækari hætti. Ég tel að við lifum og störfum í stjórnmálasamfélagi eins og ég hef verið að lýsa en það  hefur orðið eðlisbreyting á samfélagi okkar, því að við erum ekki bara undirseld stjórnmálasamfélaginu í lífi okkar og störfum.

Sú klisja að fjölmiðlar séu fjórða valdið í ríkinu þroskaðist í orðræðu á síðari hluta 20. aldar á svipuðum tíma og pappírsfjölmiðlar urðu sjálfstæðari en áður og óháðari stjórnmálum. Lengi vel voru fjölmiðlar hluti af stjórnmálavaldinu og þar með hluti af stjórnmálasamfélaginu. Enn eru þar sterkar tengingar og jafnframt hefur vald þeirra aukist. Við erum einnig með fjölmiðla sem við köllum samfélagsmiðla og eru einkafjölmiðlar hvers þjóðfélagsþegns. Þannig getur einstaklingur í dag náð eyrum allrar þjóðarinnar á dagparti ef hann hefur nægilega krassandi upplýsingar. Opinber fjölmiðill setti forsætisráðherra þjóðarinnar af á nokkrum dögum nýlega sem sýnir hvert vald fjölmiðla getur verið við tilteknar aðstæður. Fjölmiðlar eru ekki fjórða valdið eins og klisjan segir. Sú hugsun gefur í skin að þeir séu fjórða valdið í þrískiptingu ríkisvaldsins.  Fjölmiðlar eru sjálfstætt vald og eru að mestu óháðir stjórnmálum þegar allar gerðir þeirra eru teknar saman og þá sérsaklega ef við lítum á að hver og einn þegn sem heldur úti samfélagsmiðli sé tegund af fjölmiðli. Fjölmiðlar eru sem sagt þegar orðnir sérstakt vald sem hafa afgerandi áhrif á framvindu samfélagins. Þannig getum við sagt að samfélagið sem við lifum í búi við stjórnmálavald og fjölmiðlavald sem ræður hamingju okkar og velsæld. Þetta dugar samt ekki sem skýring á því hvað ræður framvindu íslensks samfélags.

Eitt vald enn hefur ekki verið talið hér, er fjármálavaldið. Við sjáum á atburðum síðustu vikna að fjármálavaldið lifir sjálfstæðu lífi. Þeir sem eiga peninga segja sig úr lögum við samfélagið og telja sig hafna yfir samfélagssáttmálann (stjórnarskrá). Þeir telja sig sem sagt ekki vera undirselda stjórnarskrá, lögum og siðferði landsins. Hér að framan tók ég dæmi af leikskólakennara og iðnrekanda. Gagnvart fjármálavaldinu gætu leikskólakennarinn og iðnrekandinn verið samherjar því að iðnrekandinn þarf fólk og tæki og markað til að selja varning sinn og getur því ekki sagt sig úr lögum við samfélagið eða það eðlilega samhengi sem myndar samfélagið. (Þegnar leggja í sameiginlegan sjóð til að standa að nauðsynlegum sameiginlegum verkefnum – menntun, heilbrigið, samgöngum og svo frv.)

Iðnrekandinn stjórnar að öllum líkindum fyrirtæki sem er í eigu hluthafa og þar gætu línurnar orðið óskýrar. Fjármálavaldið lifir sjálfstæðu lífi fyrir utan veruleika venjulegra manna og þess sem þeir taka sér fyrir hendur í daglegu lífi. Í bók sinni „Other peoples money“ lýsir John Kay þeirri eðlisbreytingu sem orðið hefur á samfélaginu á tuttugustu öld. Hann segir sögu fjármálavæðingar (financialization) samfélagsins sem er sérstaklega áberandi frá um 1980 til okkar daga. Fjármálavæðingin hefur skilað okkur því að örfá prósent manna á jörðinni á næstum allt sem hægt er að eiga og þetta á einnig við á Íslandi. Misskiptingin sem af þessu hlýst er því orðinn stórkostlegur vandi í heiminum. Fjármálavaldið hefur afgerandi áhrif á hamingju og velsæld hins venjulega manns.

Fjármálavaldið hefur orðið áberand á Íslandi sem gerandi í samfélagslegri framvindu á sama tíma eins og annars staðar í heiminum. Það nær að blómstar hér með aðkomu tiltekinna stjórnmálaflokka sem tengdust því og nærðu það með stjórnvaldsákvörðunum og starfsemi sinni. Þessir stjórnmálaflokkar eru  Framsóknarflokkurinn, Sjálfstæðisflokkurinn og einnig Samfylkingin að minnsta kosti fyrir hrun. Píratar eru greinilegt mótvægi þar sem áherslur þeirra eru fyrst og fremst umbætur til að auka áhrif þegnanna yfir eigin lífi, hamingju og velsæld. VG er einnig í andstöðu við fjármálavaldið, sjálfsagt bæði af lýðræðislegum ástæðum og vegna hugmyndafræðilegrar sögu sinnar.

Það er rétt sem margir segja að hægri vinstri pólitík sé ekki til lengur en skýringin liggur í þeim eðlisbreytingum sem orðið hafa. Átakalína stjórnmálanna er ekki um hægri vinstri eða miðju. Stjórnmálavaldið dugar ekki lengur til ákvarðana um samfélagsgerðina og framvindu samfélagsins. Átakalínan er um lýðræði og almannavald annars vegar og fjármálavaldið hins vegar. Samfélagið býr við þrjú valdakerfi sem er stjórnmálavaldið, fjölmiðlavaldið og fjármálavaldið. Nú þurfa stjórnmálaflokkar að koma sér upp skýrum línum um hvar þeir standa í þeirri baráttu sem í hönd fer.

Ásgeir Beinteinsson

*Every state is a community of some kind, and every community is established with a view to some good; for mankind always act in order to obtain that which they think good. But, if all communities aim at some good, the state or political community, which is the highest of all, and which embraces all the rest, aims a good in a greater degree than any other, and at the highest good. (Upphaf Politica – eftir Aristoteles.)

 

Flokkar: Óflokkað

Föstudagur 26.2.2016 - 12:42 - 1 ummæli

Íslandsklukkan

„Sú var tíð, segir í bókum, að íslenska þjóðin átti aðeins eina sameign sem metin varð til fjár. Það var klukka. Þessi klukka hékk fyrir gafli Lögréttuhússins á Þingvöllum við Öxará, fest við bjálka uppí kverkinni. Henni var hringt til dóma og á undan aftökum. Svo var klukkan forn að einginn vissi leingur aldur hennar með sannindum. En um það er sagan hefst var laungu kominn brestur í þessa klukku og elstu menn þóttust muna hljóm hennar skærari.“ (Íslandsklukkan, þriðja útgáfa 1969, eftir Halldór Laxness.)

Getum við með stolti sagt að klukkan sú arna, lýðræðisklukkan, hljómi enn í vitund okkar? Höfum við ekki brotið allar okkar klukkur? Hvað bendir til að hér í Norður Atlantshafinu búi þjóð sem á sér sögu um lýðvald, annað en frásagnir leiðsögumanna í rútum. Þjóð sem átti klukku sem glumdi þessu lýðvaldi með hreinum tóni.

Hinn hreini tónn réttlætis, lýðræðis og sanngirni verður til staðar á meðan menn hugsa og þroskast og finna til. Á hverjum tíma er það bara spurning um hávaðann í þeim sem telja að þeir nái ekki að graðka til sín nægilegum auðæfum og völdum sem drekkir hinum hreina tóni. Þessi hreini tónn lifir í ungu fólki á hverjum tíma og þá er von. Það bendir margt til að unga fólkið sé að hafna hinum gráðugu og valdasjúku. Unga fólkið er að vísu sjálft að drukkna í hávaða nýrra samfélagsmiðla svo að vonin er veik en hún er þarna. Kannski eru samfélagsmiðlarnir líka að skila einhverjum sannleika um menn og málefni sem kveikir frelsiselda í brjóstum innan um glauminn og sjálfsdýrkunina.

Klukkan glymur okkur í samtímanum, vekur og hvetur til dáða þá sem unna hinum hreina tóni.  „Gamlir stjórnmálaflokkar“ sjá ekki hvað er að gerast, þeir átta sig ekki á hlutverkum sínum og lesa ekki í atburðarásina. Klukkan glymur nú endurbættu lýðræði. Ef ég man rétt þá taldi Karl Marx að kapítalisminn myndi þróast yfir í alræði öreiganna. Karl Marx átti kannski við alræði almennings. Vitneskjan sem almenningur býr yfir sýnir spillingu og illt innræti hinna gráðugu.  Almenningur vill ekki láta valdasýki þeirra stjórna hamingju sinni. Almenningur vill hafa vald á örlögum sínum.

Stjórnmálastarf er mikilvægur hornsteinn góðs samfélags en því miður hefur „gömlu“ stjórnmálaflokkunum ekki tekist að fylgja samfélagsvitundinni og eru dagaðir uppi eins og nátttröll í sólskini morgundagsins. Piratar skynja hvað er að gerast og enduróma greinilega það sem stór hluti almennings er að hugsa ef marka má ítrekað ótrúlegt fylgi þeirra í skoðanakönnunum undanfarin misseri. Nú er lýðræðislegt formleysi þeirra að gera þeim óleik.

Ég starfaði lengi í einum ágætum stjórnmálaflokki og tilheyri honum enn, greiði árgjald og í styrktarsjóð hans. Þessi flokkur var grasrótartengdur en missti tenginguna vegna þess að valdaöfl innan flokksins vildu halda prófkjörum sem leið til að velja fulltrúa sína, þrátt fyrir tillögur í umbótahreyfingu hans. Prófkjörsaðferðin er í eðli sínu þannig að áhugasamir einstaklingar sem hafa sjálfir trú á því að þeir séu vel hæfir, reyna að telja flokksfélögunum trú um ágæti sitt (sem er gott!) en það eru vinir og vandamenn sem ganga tímabundið í flokkinn sem skipta sköpum um hverjir ná markmiðum sínum. Þetta gerir það að verkum að fulltrúarnir hafa ekki þörf fyrir lifandi grasrót hugsandi flokksfélaga. Smátt og smátt finna áhugasamir flokksmenn í grasrótinni að þeirra er ekki þörf nema til að sinna verkum, sjálfboðaliðaverkum. Einkenni á pólitískri flokkshegðun þeirra, sem ná að verða launaðir fulltrúar flokksins á opinberum vettvangi, er að þeir mæta ekki á fundi sem staðfestir tilfinningu almennra flokksmannanna um að ekki sé þörf fyrir umræðu um þjóðfélagsmál. Það er einnig sterkt einkenni á hegðun fulltrúanna að þeir hafa ekki áhuga á skoðunum almennra flokksmanna enda telja þeir sig ekki þurfa á þeim að halda til að ná markmiðum sínum í pólitík. Markmiðum sínum í pólitík!  (Það eru sem betur fer heiðarlegar undantekningar frá þessu.) Eftir ákveðin tíma þá kyrkist flokksstarfið og flokkurinn tapar fylgi sínu.

Tenging við almenning er nauðsynleg hverjum stjórnmálaflokki eða -manni og það verður að þróa leiðir til að finna hæfasta og besta fólkið til að sinna erindi þeirrar hugmyndafræði sem sameinast hefur verið um í stjórnmálaflokki. Ef stjórnmálaflokkur er ekki í raunverulegum tengslum við almenning er hann einskis virði. Gamla aðferðin þegar stillt var upp á lista í reykfylltum bakherbergjum gengur ekki og heldur ekki prófkjörsleiðin eins og hún hefur þróast. Mikilvægt er að tryggja hlustun á kjörum almennings og hugmyndum hans um lífið, tilveruna og hamingjuna. Kannski býður ný tækni upp á að þetta sé hægt. Hvaða flokkur nýtir sér slíkar aðferðir?

Klukkan glymur og tónninn er lýðræði, gagnsæi, réttlæti og heiðarleiki. Það er lýðræðishreyfing í landinu og eitt af börnum hennar er undirskriftarsöfnun Kára Stefánssonar vegna þess að heilbrigðismál á Íslandi eru í ólestri. Fyrir nokkrum misserum breyttu almannamótmæli um tíma atburðarrás í kringum Evrópusambandsmálið. Í þessum málum og mörgum öðrum er alþýðan að krefjast aðkomu. Sumir segja daprir að ekkert hafi gerst þegar hrunadansinn hætti. Jú það gerðist eitthvað, því að kirkja hins gamla tíma sökk ofan í jörðina. Almenningur mun ekki sætta sig við stjórnun sjálfselskandi eiginhagsmunaseggja sem taka bæði fé og sæld til einkaeignar. Ekki er gott ef skipting gæða verður svipuð og var fyrir frönsku byltinguna – við vitum hvernig það fór. 10% Íslendinga eiga 75% af auðnum. Nú eiga 1% jarðarbúa 99% af auð jarðarinnar. Bernie Sanders forsetaframbjóðandi berst nú fyrir millistéttina í Bandaríkjunum sem er horfin. Þetta er ástand í heiminum sem ekki verður við unað. Allir búa við upplýsingar um ástandið sem kveikja munu bál og klukkan glymur.

Samfélags- og fjölmiðlar segja okkur sögur eins og þær berast af vörum fólks hráar og stundum ógnvænlegar. Oft ósannar og fram settar af illu eða fávísu innræti en líka oft sannar og heiðarlegar sem mikilvægt er að heyra af. Það er stórhættulegt að fjölmiðlar skuli ekki standa sig betur í umfjöllun með heiðarlegum rannsóknum á því sem er að gerast. Sterkustu fjölmiðlarnir bjóða of oft upp á míkrófónrannsóknir. Rannsóknin er þá þannig að einn fær að fullyrða eitthvað í míkrófón og síðan er annar fenginn til að bregðast við samtímis eða síðar. Enginn hlutlaus rannsókn fer fram engin blaðamennska. Blaðamenn hafa gleymt siðareglum sínum og þá sérstaklega reglu númer 3. (Heiðarlegum undantekningum fjölgar sem betur fer!)

Formlegir fjölmiðlar magna því miður oft seiði hasars og óánægju í stað þess að vinna vel úr gögnum og rannsaka þau mörgu mál sem vakin er athygli á. Þeirra er að þjónusta almenning með tilgátum um sannleikann í hverju máli og greinandi spurningum til þeirra sem bera ábyrgð. Fjölmiðlarnir eru undirseldir því að lifa af, hafa kannski ekki áhuga og sennilega ekki getu til að vinna vel, því að peningarnir stjórna.

Íslandsklukkan glymur og þar heyrum við tón lýðræðis, gagnsæis og heiðarleika. Það er greinilegt að almenningur hlustar og heyrir og er að bregðast við. Það er von og kannski eigum við enn okkar Íslandsklukku.

Ásgeir Beinteinsson

Flokkar: Dægurmál · Stjórnmál og samfélag

Laugardagur 13.2.2016 - 18:11 - Rita ummæli

Við lifum á undarlegum tímum

„Þetta voru beztu tímar og hinir verstu, öld vizku og öld heimsku, trúarskeið og skeið vantrúar, árstíð ljóss og árstíð myrkurs, vordagar vonarinnar og vetur örvæntingarinnar. Við áttum allt í vændum, við áttum ekkert í vændum, við vorum öll á hraðri leið til himna, við vorum öll að fara beint til helvitis, í stuttu máli sagt, tímarnir þá voru svo líkir því, sem þeir eru nú, að sumir þeirra er mest höfðu sig í frammi, kröfðust þess, að allt væri til góðs eða ills, látið heita annaðhvort í ökkla eða eyra.“ (Lesbók Morgunblaðsins 10. mars 1970. Þýðing Jónasar Haralz á upphafi Sögu tveggja borga eftir Charles Dickens.)

Við lifum á undarlegum tímum, þar sem litlar örður, lítil orð, viðburðir í daglegum athöfnum manna velta samfélagi okkar á hliðina í orðræðu. Menn rjúka upp til handa og fóta, dæma og „fordæma“ í bókstaflegri merkingu út frá einni örðu, einu orði einni athöfn sem sagt er frá í fjölmiðli. Stórir og smáir stökkva upp á nef sér og fella dóma með gífuryrðum svo að sá sem fyrir verður, sá sem virtist hafa fallið um örðuna, sem virtist hafa sagt orðið, gert eitthvað á þann hátt sem greint var frá verður að eilífu ómerkingur og aumur maður.

Dómur felldur og ekki aftur tekinn. Oft er það dómur felldur á fjallinu svo allir heyri en leiðréttingin er gerð í dalnum, jafnvel í kjarri, svo fáir heyra. (Ef leiðrétt er!)  Þeir sem heyrðu dóminn á fjallinu verða áfram engu nær og í þeirra augum verður ómerkingurinn hvort sem það er nú stofnun eða einstaklingur að eilífu svo í huga þeirra.

Það er áhættusamt að lifa og starfa í þess samfélagi þar sem allir geta orðið að skotspæni bæði háir sem lágir, fyrirmenn og alþýðumenn, fólk og fyrirtæki. Allir geta breytt sér á augabragði í dómara, refsivald og útdeilt refsingu með einni handarhreyfingu á lyklaborði. Þetta er ekki samfélag samræmis og samhljóms.

Nýlega hlýddi ég á afar áhugverðan fyrirlestur um samhengi tónlistar og speki Konfúsíusar. Konfúsíus var þeirrar skoðunar að halda ætti samfélagi manna saman með siðum og hefðum frekar en lögum og reglum. Þannig yrði það á ábyrgð hvers og eins að samfélagið héldist saman – yrði samhljóma. Samhljómur samfélagsins væri undir því kominn að hver og einn stæði sig í því að leika á sitt hljóðfæri hina sameiginlegu hljómkviðu og þá er pákan jafn mikilvæg og fiðlan sem leiðir, trompetinn jafn mikilvægur og þríhornið. (Hér verð ég að taka fram að þetta er útlegging mín.)

Margir sem velt hafa fyrir sér íslensku samfélagi tala um að það sé agalaust. Sumir segja að siðleysi sé inngróinn hluti af  því og benda á að hrunadansinn og hrunið séu skýr dæmi um hversu siðleysið var almennt, viðtekið og sjálfsagt. Á hinn bóginn er íslensk samfélagsvitund mjög skynsöm og framfarasinnuð. Mörg dæmi eru um að íslensk vitund og hugsun sé fremri hvað varðar ýmiss samfélagsleg réttindi og skilning á hlutskipt einstaklinga og hópa. Hér er best að vera ekki að taka dæmi.

Það virðist vanta samhljóm og undirliggjandi sið sem stýri gerðum okkar en það virðist einnig vera svo að þegar þarf að taka höndum saman, þá er það hægt. Siðurinn á að vera æðri en lögin því að siðlega þurfum við að ákveða að fara eftir lögum. Ef við viðurkennum ekki lögin og reglurnar sem gilda þá er siðurinn rofinn og dauður. Lög eru ekkert annað en skráning á augljósum siðum sem við teljum svo vera. Lög geta verið flókin og óskiljanleg og um skilning á þeim takast saksóknarar og verjendur á fyrir framan dómara sem eiga að hafa yfirsýn og reynslu til að skera úr hvað rétt er. Lögin eru skráðar leikreglur sem við höfum ákveðið að hafa til að hjálpa okkur við að tryggja samhljóminn en hann er siðurinn.

Mennirnir eru ófullkomnir, því að þeir eru aðeins dýr sem hafa lært að hugsa og fengið meðvitund um sjálfa sig. Menn þurfa því nauðsynlega að koma sér upp siðum, siðvenjum, lögum og reglum til að hjálpa sér, svo að ekki skapist ófriður sem hreinlega getur endað í dauða þeirra eða samfélagsins. Vegna ófullkomleika síns þá verður maðurinn að vera í stöðugri samræðu, með samferðamönnum sínum, með börnum sínum heima í stofunni, í dægurumræðu fjölmiðlanna og á þeim vettvöngum sem stofnaðir hafa verið til að ráða fyrir ríki og sveitarfélögum í lýðræðissamfélagi. Það er í samræðunni sem við styrkjum siðinn sem í raun liggur öllu samfélaginu til grundvallar.

Siðurinn, í okkur hverju og einu er grundvöllurinn og þar hefur Konfúsíus rétt fyrir sér. Kenning Konfúsíusar er eina heimspekikenningin sem hefur haldið saman ríki í yfir 2000 ár og því hlýtur eitthvað að vera í henni sem við getum lært af. Nú er Konfúsíus þriðja stoðin undir kínverska veldinu sem brátt verður voldugasta ríki jarðar en hinar tvær eru kapítalisminn og kenningar Marx og Lenín. (Eins undarlega blanda og þetta er!)

Ef til vill verður það ætíð svo á hverjum tíma mannsandans að mannskepnan þurfi að búa við ótrúlegar andstæður þar sem vit og vitleysa keppa, því að andinn og náttúran í manninum verði ætíð í stöðugri baráttu. Dýrið sem við erum, vill ná völdum yfir andanum og skynseminni. Margir eru fórnarlömb líkama síns (dýrsins) hvort sem það eru fýsnir af einhverjum toga, ánetjun einhvers eða hreinlega græðgi. Samfélagið myndi hins vegar ekki virka nema af því að lang flestir hafa stjórn á dýrinu eða þó að þeir missi einstöku sinnum stjórn á því þá ná þeir flestir völdum á endanum. Siðurinn liggur undir í hinu hugsandi dýri og siðurinn verður til með samræðu því að í samræðunni gerum við tilraunir með ranglæti og réttlæti. Það eru því hættumerki ef kynslóðirnar eru hættar að ræða saman, því að hinir öldnu hafa oft náð góðu viti í tilveruna sem þeir geta miðlað. Það eru líka hættumerki ef menn fullyrða og dæma út frá óathuguðum upplýsingum sem hent er á loft í fjölmiðlum. Slíkar upplýsingar sem menn henda á lofti, haga sér stundum eins og bjúgverplar og lenda í kolli þeirra sem bregðast við.

Um þroska mannsins og baráttu mannsandans segir Konfúsíus:

„Þrennt er það sem hefðarmenn verða að varast. Í æsku þegar ókyrrð er í blóði og vessum, þá verða þeir að vara sig á kynþokka kvenna, þegar þeim hefur vaxið ásmegin og blóð og vessar fyllast þrótti og festu, þá verða þeir að varast baráttumóð, og á gamalsaldri er blóð og vessum hefur hnignað verða þeir að vara sig á ágirnd.“ (Speki Konfúsíusar í þýðingu Ragnars Baldurssonar. Iðunn 1989. bls. 211, kafli XVI -7 )

Ýmsir ráðamenn, bæði formlegir og óformlegir, mættu hugleiða og láta sér að kenningu verða eftirfarandi speki Konfúsíusar:

„Hefðarmaður veltir fyrir sér níu atriðum. Hann veltir fyrir sér hvort honum sé ljóst það sem hann sér, hvort hann heyri rétt það sem honum berst til eyrna, hvort svipur hans sé hlýlegur, hvort hann sé tignarlegur í fasi, hvort hann sé vandur að virðingu sinni í starfi, hvernig hann geti leitað sér upplýsinga ef hann er í vafa, hvort að það leiði ekki til vandræða ef hann reiðist, og hver siðferðisskyla hans sé þegar hann eygir eitthvað sem hann getur öðlast.“ (Speki Konfúsíusar í þýðingu Ragnars Baldurssonar. Iðunn 1989. bls. 211, kafli XVI -10 )

Við lifum á undarlegum tímum þar sem hættur eru við hvert fótmál ef speki er hunsuð.

Ásgeir Beinteinsson

Flokkar: Dægurmál · Stjórnmál og samfélag

Þriðjudagur 16.12.2014 - 16:11 - 1 ummæli

HRINGLSDROTTINSSAGA HRÍMLANDS.

Í Hrímlandi eru tvö héruð og er annað Mondor og þar eru hinir megandi vel en hitt er Aldor þar sem hinir lítt megandi dvelja. Mondorar ráða yfir Aldorum bæði vegna mikilla fjársjóða og svo hins að þeir hafa ævinlega tögl og hagldir í flestu sem þeir vilja. Munnmæli herma að eitt sinn hafi Aldorar ríkt yfir Hrímlandi. Þykir það óáreiðanleg sögn en í henni felst að dag einn muni þeir aftur ríkja yfir Hrímlandi.

Mondorar slæva Aldora með gjöfum og ala á bældum hvötum þeirra til alsnægta. Mondorar koma því svo fyrir að Aldorar hyggi aðeins að kroppum sínum og hverjum þeim nautnum er láti þá gleyma viti sínu.

Margan seiðinn hefur Sagomand hinn hvíti magnað Aldorum svo þeir gleymi viti sínu og hefur hann seiðmann með sér einn mikinn og vel tengdan, og jafnvel betur tengdan, Mondorum en Sagomand hinn hvíti er. Þykir það mikið undur meðal Mondora hvað Sagomand hinn hvíti hefur mikið vald yfir Beromand skáldaða en svo heitir seiðmaðurinn.

Síðasti stóri seiður Sagomands var að gera Aldorum þá trú að þeir ættu meira í bústöðum sínum. Mögnuðu þá Aldorar Sagomand hinn hvíta svo mikið með vilja sínum að jafnvel Beromand hinn skáldaði varð að lúta í duft og sverja Sagomand og Mondor hollustu sína og sinna bláu hersveita. Getur hver maður ímyndað sér skjaldarmerki þeirra en hér verður ekki getið um það svo frásögnin klénist ekki.

Sá er þó munur á eiginlegum völdum Sagomands hins hvíta og Beromands hins skáldaða að hinn fyrrnefndi á illa búnar sveitir úr iðrum jarðar en hinn síðanefndi betur búnar af landi og sjó. Er því með þeim mikill ójöfnuður og er óvíst að þungvopnaðir menn Beromands hins skáldaða séu búnir til að þola lengi miskunnarlaust, flárátt og lítt grundað ofríki Sagomands hins hvíta.

Þá þykir mikið undur á hvern hátt Sagomand hinn hvíti magnar seið sinn því að hann hefur þann vana að stökkva inn á alvöllinn og slá fram romsunni svo að mikið bál verður en hverfur jafnskjótt til tjalda sinna eða búða. Notar Sagomand auga eitt mikið logandi sem horfir um Hrímland og hvarflar það um héruðin, finna menn mikið fyrir því og setur að þeim kjánahroll. Geta menn sig hvergi hrært fyrir ónotatilfinningu á meðan glyrnan er á þeim.

Nú magnar Sagomand hinn hvíti enn mikinn seið. Hyggst hann nú ganga milli bols og höfuðs á öllu því er byggt hafði verið á hinum fornu túnum sem var heilsa, menntun og frelsi. Þá ríkti ögn meiri jöfnuður milli Mondora og Aldora og höfðu hinir síðarnefndu nokkra möguleika til þess að komast til nokkurs frama meðal Mondora. Hitt var einnig að fjársjóðir Mondora voru minni að vöxtum og var því hlutdeild Aldora í Hrímlandi meiri.

Einn af forverum Sagomands hins hvíta var Dagomand hinn hárprúði, einn mikill seiðkarl sem ríkti meðal Mondora og yfir Hrímlandi öllu um áratugi. Vald hans var af allt öðrum toga en Sagomands hins hvíta því að það var af orðkynngi og bölyrðum gert og notaði hann mikið smér. Það var í seið hans er skil urðu gleggri milli Mondora og Aldora. Reyndar fór það svo að Mondorar urðu svo gjálífir af völdum sínum og fjárráðum að þeir átu á sig skít. Féll þá hver um annan þveran svo að Mondorar misstu áhrif sín og völd um tíma. Er sagt að Dagomand hinn hárprúði standi á bakvið Beromand hinn skáldaða og eru það undur og stórmerki því að ekki var hin fyrri vegferð Dagomands hins hárprúða til sóma. Enginn má þó við mögnuðum göldrum í Hrímlandi fremur en öðrum ríkjum í hinum ímyndaða heimi þessarar sögu.

Föruneyti heilsu, mennta og frelsis kom saman nýlega og úthrópaði seiðinn. Vildi föruneytið með samkomu sinni magna upp hvað rangt væri í seiðnum. Ekki mögnuðu þeir gegn öllum seiðnum því að hvorki höfðu þeir afl til þess né vit og þor til að magna gegn öllum Mondorum og því er Sagomand hinn hvíti stendur fyrir. Hvarf svo mögnun þeirra máttleysislega í muldri Hrímverja en svo nefnast þeir er í þvísa landi búa. Föruneyti heilsu, mennta og frelsis tekst ekki að magna upp viljann til að Hrímverjar sameini sín héruð og taki upp einn sið er öllum mætti vel líka þar sem heilsa, menntun og frelsi væri öllum ætlað. Nokkrir Aldorar eiga sér von í brjósti og sumir trúa flökkusögu.

Gengur sú saga meðal Aldora að dag nokkurn muni vitkinn Alsgáður koma í hreysi eitt í dalnum Bag þar sem Frjánn hinn litli býr. Er sagt að Frjánn hinn litli búi yfir töfrasteini og beri í vasa sínum. Steinn þessi hafi þá náttúru, að sé honum kastað í eldgíg verði af svo mikið ljós að nánast allir Aldorar og nokkuð af Mondorum sjái það – sjái ljósið. Helst þó þeir Mondorar er koma af landi og sjó en síst þeir er úr iðrum jarðar koma.

Þetta er því miður saga sem ekki er trúandi á, því að enginn veit hvar Bagdalur er eða hver þessi Frjánn hinn litli er. Fáir eru lifandi meðal Aldora sem hafa séð vitkann Alsgáðan hinn gráa en hver veit. Mega menn vona?

Menn geta aðeins vonað.

Ásgeir Beinteinsson

 

 

Flokkar: Dægurmál · Spaugilegt · Stjórnmál og samfélag

Þriðjudagur 2.12.2014 - 22:34 - Rita ummæli

HUGLEIÐING UM HUGLEIÐINGAR UM GAGNRÝNA HUGSUN

Hugleiðing í upphafi málþings í Hannesarholti um bókina „Hugleiðingar um gagnrýna hugsun“ eftir þá Henry Alexander Henrysson og Pál Skúlason.

2. desember 2014

 

Ágætu gestir, ágætu höfundar

Mér er mikill heiður sýndur með því að vera beðinn um að ávarpa fundinn og takk fyrir það.

Ég varð undrandi þegar Henry fór þess á leit við mig að ég segði hér nokkur orð í tilefni af útgáfu þessarar bókar, því að hvað veit ég „fræðilega“ um gagnrýna hugsun – auðvitað ekki neitt. Kannski er það mikilvægt vegna þess að bókin á erindi við alla. Ég vil taka fram í upphafi að ég er fyrst og fremst leikmaður – ég er skólastjóri í grunnskóla.

Hvers vegna vilja höfundar að við séum gagnrýnin og að við stundum gagnrýna hugsun?

Það er sjálfsagt vegna þess að það eru meiri líkur en minni á því að mannsandinn, samfélag manna, læri og þroskist með gagnrýninni hugsun þannig að heimur okkar verði betri. Við náum betri tökum á náttúrunni sem nærir okkur, betri tökum á tækninni til að auðvelda okkur lífið og betri tökum á hugsunum okkar og ígrundunum um hvort tveggja og síðast en ekki síst betri tökum á okkur sjálfum.

Mikilvægi gagnrýninnar hugsunar virðist vera nokkuð sjálfgefin. Ef þessi sannindi væru að renna upp fyrir okkur í kvöld myndum við hlaupa út í nóttina hrópandi af ánægju yfir því að hafa fundið sannleikann. Gagnrýnin hugsun er ekki ný sannindi en fyrir þau sannindi skiptir máli að fá í hendurnar bók sem veldur því verkefni vel að gera okkur að gagnrýnni hugsuðum. Bókin er mikilvæg vegna þess að íslenskan verður að eiga marga og vel skrifaða texta um gagnrýna hugsun til þess að rækta tungutakið. Bókin er mikilvæg varða á þeirri vegferð sem hin menntaða vitund okkar er á.

Fyrir mér hefur gagnrýnin hugsun fjórar hliðar. Í fyrsta lagi finnst mér gagnrýnin hugsun vera aðferð hugans, tegund af hugartækni eða hugarleikni. Í öðru lagi finnst mér hún vera afstaða. Í þriðja lagi tel ég að gagnrýnin hugsun geti verið menningarfyrirbrigði. Í fjórða lagi virðist gagnrýnin hugsun snúast um spurningar.

Ég leyfi mér að halda því fram að ólík tungumál feli í sér mismunandi tæki til gagnrýninnar hugsunar. Ólík tungumál og þá ólík menning tekur mannheima ólíkum tökum og þá getum við spurt okkur hvort íslenskan dugi til gagnrýninnar hugsunar. „Hugleiðing um gagnrýna hugsun“ er vel skrifaður, skýr og skiljanlegur texti sem rennur um hugann sem tær lækur. Vitundin er farvegurinn sem textinn rennur um, rífur úr bökkunum og þyrlast um stiklur.

Erindi bókarinnar er að bæta menntun og það mun hún gera. Bókin gerir það sama fyrir gagnrýna hugsun og ritgerð Þórbergs Þórðarsonar „Einum kennt, öðrum bent“ gerði fyrir íslenskan stíl. Þórbergur tók Hornstrendingabók og rakti sig í gegnum textann, skilgreindi og gaf tilteknum stílvillum heiti, þannig að menn gætu skrifað betri, skiljanlegri og skýrari íslenska texta.

Lestur  „Hugleiðinga um gagnrýna hugsun“ vekur upp hugrenningatengsl við þá orðræðu sem fram fer í samfélaginu í dag. Stundum er svo að erfitt er að halda athygli við lesturinn. Ég held þess vegna að ekki sé endilega mikilvægt til að njóta bókarinnar að lesa hana frá upphafi til enda í einu lagi því að flestir kaflar standa sjálfstæðir sem útleggingar á tilteknum innihaldsríkum hugleiðingum. Það er jafnvel svo að hægt er að klippa textann í sundur í margar fullyrðingar sem standa fullkomlega sjálfstæðar sem athugsemdir um hugsunina, venjur hennar, íhaldssemi, fordóma og rökvillur. Hugsun sem er í leit að sannleika bæði um innri sem ytri veruleika okkar.

Nú þegar ætti bókin að vera gagnleg fyrir blaðamenn og stjórnmálamenn, einnig fræðimenn sem hyggjast móta texta fyrir ungt fólk í grunnskólum og framhaldsskólum til að þjálfa gagnrýna hugsun. Reyndar hlýtur hún að ganga sem texti fyrir nemendur í framhaldsskólum. Þá er ég þeirrar skoðunar að allir kennarar, hvaða aldri sem þeir sinna í starfi sínu ættu að lesa og hugleiða með bókinni því að gagnrýnin hugsun á erindi við alla sem nema. Almenningur sem hefur ánægju af því að hugleiða lífið og tilveruna getur sótt efnivið í bókina sem er uppfull af tærri hugsun um flest það er sækir á hugsandi gagnrýna menn.

 

Hvert er verkefnið sem fyrir okkur liggur og hvers vegna er brýnt að gera gagnrýnni hugsun hærra undir höfði? Það er sem betur fer á dagskrá í menntun barna og ungmenna á Íslandi og um allan hinn vestræna heim. Ný aðalnámskrá snýst um að við eigum að hjálpa börnunum til að verða hæfir einstaklingar. Við eigum að leggja þekkingu og leikni til grundvallar hæfni nemendanna. Þegar aðalnámskrá grunnskóla er lesin sést að yfirheiti þorra hæfniviðmiða er gagnrýnin hugsun.

 

Menning vesturlanda er orðin meðvituð um mikilvægi þess að leggja áherslu á hæfni í stað þess að leggja áherslu á tiltekna þekkingu. Gæði hugsunarinnar um veröldina er komin í staðinn fyrir magn staðreynda. Þannig gerir ný aðalnámskrá kröfu um að við kennum gagnrýna hugsun.

 

Við eigum að færa okkur frá mikilvægi þekkingar yfir í mikilvægi hæfni en er íslenskan fær um að vera gagnrýnin? Er menning okkur fær um að vera gagnrýnin? Hvað segir dægurumræðan ykkur um gagnrýna hugsun?

 

Ég ætla að vitna í tvö skáld. Skáld hugsa djúpt af því að þau lifa í vitund sinni sem oft reynist jafnframt vera vitund þjóðarinnar hjá góðum skáldum.

 

Hallgrímur Helgason minnist á íslenska tungu í skáldsögunni „Konan við þúsund gráður“ sem út kom árið 2011:

 

„Við Íslendingar erum hins vegar eina þjóð heimsins sem tignaði svo mál sitt að hún kaus að nota það sem minnst en varðveita ósnert líkt og helgan og eilífan þjóðarmeydóm. Þess vegna er íslenskan óspjölluð mey á sjötugsaldri…(síðar).. Íslensk þagnahefð er því samofin íslenskri sagnahefð“

(Konan við 1000° bls. 82. Hallgrímur Helgason 2011)

 

Halldór Laxness talaði um vandamál skáldskapar á fundi hjá Stúdentafélagi Reykjavíkur 1954 og þar segir hann á einum stað:

 

„Íslenskur hugsunarháttur hneigist lítt til heimspeki, að minnstakosti er hann fjarri allri heimspekilegri reglu, vér erum eins og þér vitið í fyrsta lagi sagnaþjóð og höllumst að áþreifanlegum hugmyndum; vér semjum dæmisögur úr tilveru okkar. Má einnig vera að of vindasamt sé á Íslandi til þess að mönnum sé  freisting í að setjast niður í makindum og skoða á sér naflann; en það er altaf gaman að góðri sögu, ekki síst þegar stormurinn bylur á þekjunni.“

(Dagur í senn. Vandamál skáldskapar á vorum dögum. 1954)

 

Nú verður það ekki sagt um íslenskuna að hún hafi ekki nýst vel í heimspeki í nokkra áratugi en spurningin sem vakir yfir er þessi; Hvað þarf að beita tungumáli lengi á engjar gagnrýninnar hugsunar og heimspeki svo það fitni? Hin spurningin er hvort að við séum ekki bara fyrst og fremst sagnaþjóð eins og skáldin segja? Það merkilega er að ég get lagt inn svar við síðari spurningunni og svarið tengist einmitt mikilvægi þess að hefja gagnrýna hugsun til vegs í menntakerfinu.

Síðasta vetur höfðu Íslendingar áhyggjur af unglingunum okkar í Pisa. Nú hefur verið rannsakað hverjir séu styrkleikar og veikleikar þeirra í prófinu. Styrkleikar unglinganna okkar í læsi 2009 eru tengdar frásögnum af persónum. Það sem þeim finnst erfitt eru textar með lýsingum þar sem starf eða samfélag er samhengið.

Í frásögn af örlögum einstaklinga fylgjum við söguþræði og spyrjum einskis nema um örlög sögupersónanna en annað gildir um upplýsandi og fræðandi texta. Þeir eiga að vekja okkur löngun til að vita meira og spyrja hvers vegna. Þannig eru slíkir textar fremur uppspretta gagnrýninnar hugsunar því að þeir eru í langflestum tilfellum að setja „manninn“ á svið. Þannig eru vísindatextar að segja okkur eitthvað um eðli náttúrunnar sem við mennirnir erum í og sagnfræðitextar setja okkur mennina í sögulegt samhengi í mannkynssögunni.

 

Það eru óplægðir akrar fyrir fræðilega og lýsandi texta sem gefa tilefni til gagnrýninnar hugsunar. Við erum stödd á tímamótum og nú verður að gera eitthvað. „Hugleiðingar um gagnrýna hugsun“ kemur út á réttum tíma.

Bókina þyrfti að gefa út á góðum pappír og innbundna með gylltum stöfum og leðurkjöl, þannig að hún gæti staðið falleg og áberandi í hillu og legið opin á hvaða opnu sem væri á borði til ígrundunar þeim er nytu hennar. Hún mætti jafnframt vera með góðum spássíum, þannig að skrifa mætti snyrtilegar athugasemdir með blýanti því að textinn kippir stöðugt í vitundarspotta og lætur hugann spinna nýjar hugmyndir og vekur spurningar sem skipta máli.

 

Það er eitt „að“ í þessari bók sem á ekki að vera og það er á bls. 47 og það er það eina sem ég finn að þessari bók.

 

Það er sem sagt einu AÐ-I ofaukið

 

Takk fyrir,

 

Ásgeir Beinteinsson

skólastjóri

Flokkar: Óflokkað

Höfundur

Ásgeir Beinteinsson
Ég er fæddur í Reykjavík árið 1953 og var skólastjóri í Háteigsskóla frá 1997 til 2016, þar áður aðstoðarskólastjóri skólans frá 1991. Stjórnmál hafa verið áhugamál í tómstundum mínum frá 2005.  Það er mikilvægt að finna leiðir til að sinna ábyrgð borgaranna á stjórnmálum með því að virkja áhuga þeirra og tryggja regluleg áhrif á framvindu og þróun samfélagsins. Þessi áhrif geta verið formleg innan stjórnmálaflokks og óformleg með aðhaldi gagnrýninnar, upplýstrar og kurteisrar samræðu. Kosningar á fjögurra ára fresti duga borgurunum ekki í nútíma samfélagi sem breytist hratt.
RSS straumur: RSS straumur