Mér finnst Ríkisútvarpið hafa staðið sig vel hingað til í kosningabaráttunni fyrir forsetakosningarnar. Þessvegna er leiðinlegt að þurfa að gera þessa athugasemd:
Fram er komið að Ríkisútvarpið ætlar ‒ í fyrsta sinn ‒ að láta skoðanakönnun ráða umfjöllun um kosningar, með því að skipta frambjóðendum í 1. og 2. deild í umræðum kvöldið fyrir kjördag eftir úrslitum könnunar sem á að gera, 4 fylgismestu í könnuninni í fyrri þætti og restin, 5, í síðari þætti. Ég hef um þetta efasemdir og vil gera grein fyrir þeim af því að ég er einn af fulltrúum almennings í stjórn Útvarpsins.
Ríkisútvarpið hefur sem almannaútvarp ákveðnar lýðræðislegar skyldur. Það má meðal annars ekki gera frambjóðendum mishátt undir höfði en það á líka að gera áhorfendum og hlustendum grein fyrir framboðunum, því sem er í húfi og gangi mála í kosningabaráttunni.
Þetta hyggst kosningaritstjórnin nú leysa með því að fyrst séu allir frambjóðendur jafnir fram á síðasta dag. Kvöldið fyrir kosningar á svo að skipta –undir gunnfánum djúprar og innihaldsríkrar umræðu og betri þjónustu við almenning,. Sem ekki yrði af ef allir níu væru saman í lokaþætti ‒ eða ef skipting þeirra væri með öðru móti en eftir skoðanakönnun.
Þótt í litlu sé (eða hvað?) eru skoðanakannanir hér með farnar að ráða vinnubrögðum Ríkisútvarpsins kringum kosningar.
Rök forsvarsmanna í Efstaleitinu eru þau að með þessu sé stuðlað að áðurnefndri dýpt og innihaldi og gætt upplýsingaréttar almennings. Vísað er til ábendinga ÖSE sem þótti skorta á slíka dýpt í síðustu kosningum, án þess þó að nefna skoðanakannanir sem bjargráð. Það var hinsvegar gert í almennri skýrslu frá Evrópuráðinu ásamt fleiri atriðum ‒ en bakgrunnur þeirrar skýrslu var stjórnmálaástandið í hinum nýfrjálsu ríkjum Mið- og Austur-Evrópu þar sem allt að 25‒30 framboð hafa komið fram í þingkosningum opg hvorki almannaútvarp né aðrir þokkalega ,frjálsir’ fjölmiðlar ráða neitt við neitt.
Hugmynd af þessu tagi var send frambjóðendum og sett á vefinn í apríl, og kynnt fyrir stjórn Ríkisútvarpsins í maílok. Þá komu fram efasemdir innan stjórnarinnar og einnig á síðari stjórnarfundi, sem sjá má í bókun okkar Friðriks Rafnssonar á þeim fundinum. Sjónarmið okkar, og fleiri fundarmanna, var að hér gæti vissulega verið vandi á ferð, en þegar menn væru búnir að bjóða sig fram í kosningum ætti almenningur kröfu á að kynnast þeim. Ef það ætti að skerða framboðsmöguleika yrði að stemma á að ósi ‒ breyta lögunum en ekki beita ad hoc-reglum á Ríkisútvarpinu.
Breytingar í nútímaátt?
Stóra málið er náttúrlega hvort á að gefa könnunum svona mikið áhrifavald. Ég er ekki hrifinn af því flat- og plat-lýðræði sem kemur út úr fullkomnu sekúndujafnrétti allskyns framboða. Hinsvegar er að míknu viti óeðlilegt að einhver staða í fylgi ráði því hver fær að tala hvenær og við hvern kvöldið fyrir kjördag. Og mér leiðist að Efstaleitisfólk skuli ekki hafa reynt að finna aðrar leiðir – tala við alla einsog gafst ágætlega um daginn, draga í 2 til 3 þætti, eða hafa keðjusamtal einsog stundum hefur verið reynt í prófkjarakynningum – fyrst tali saman þrír, svo fari einn og annar tekur við, eða eitthvað enn annað.
Smærri mál eru auðvitað ábyrgð á afli könnunarinnar, spurningin um það af hverju nú þegar er búið að ákveða skiptinguna 4 og 5 (en ekki 5 og 4 – eða eitthvað allt annað …). Og í tilkynningunni frá í gær segir heldur ekkert um vikmörk, sem öllu máli geta skipt, hverty sem útlitið er núna. Þetta sýnir auðvitað að Ríkisútvarpið er í raun búið að ákveða að í efstudeildarþættinum verði Andri Snær, Davíð, Guðni og Halla. Ruslframbjóðendurnir fá svo að rugla eitthvað á eftir.
Hvernig verður þetta svo næst ‒ í þingkosningunum í haust? Einsog staðan er núna er útlit fyrir einmitt níu til tíu framboð: Þingflokkarnir eru fimm, við bætast líklega Viðreisn, Dögun, Alþýðufylkingin og Þjóðfylkingin … hvernig á að skipta þarna kvöldið fyrir kjördag? Hafa Framsókn með Albaníu-Valda af því hún fékk 9,9% og varð númer fimm á eftir Viðreisn með 10?
Ætli það þurfi ekki annars að endurskoða alla umfjöllun um kosningar í Útvarpinu? Þannig að annarsvegar sé formleg kynning sem fer fram með margvíslegum hætti, en byggist á sem fullkomnustu jafnræði framboða þannig að kjósendur-áhorfendur-hlustendur fái allar upplýsingar og fylgist með í rökræðunni. Hinsvegar sé fréttastofa og fréttatengd dagskrá þar sem kalt fréttamat er í fyrsta sæti. Þetta gerir að vísu miklar kröfur til frétta- og dagskrárgerðarmanna ‒ en mín trú er sú að frábært starfslið í Efstaleitinu standist slíkar kröfur.
Lýðræðishlutverk forsetans ‒ og frambjóðendanna?
Skrýtið að forsetaframbjóðendurnir skuli ekki hafa gert athugasemd við þessi áform. Hvorki þeir sem þetta bitnar helst á, þeir sem undanfarið hafa vermt sætin 5, og niðrúr ‒ og ekki síður þeir sem líklega verða í fjórum efri sætunum í könnuninni góðu. Það er einmitt einhver þeirra sem líklegast verður næsti forseti, og á meðal annars að vera helsti gæslumaður okkar um lýðræði og mannréttindi í landinu.
Fyrirgefið: Ástþór kærði náttúrlega, til fjölmiðlanefndar sem taldi engin lög brotin. En það hélt enginn að málið varðaði beinlínis við lög, nema Ástþór, því þetta snýst ekki um lagakróka heldur um lýðræðishlutverk almannaútvarpsins. Fjölmiðlanefnd bæti svo við hugleiðingum frá eigin brjósti, sem sjá má í tilkynningunni að neðan. Þær útrýma ekki mínum efasemdum.
Tilkynningin til forsetaframbjóðenda, send í gær, 16. júní:
Góðan dag,
Í næstu viku eru tveir umræðuþættir á dagskrá RÚV. Sá fyrri verður í útvarpinu mánudaginn 20. júní kl 18‒ 19:15 og gert er ráð fyrir öllum frambjóðendum í þættinum.
Seinni umræðuþátturinn verður í sjónvarpinu föstudaginn 24. júní
- Þátturinn hefst kl 19:55 og lýkur klukkan 21:45 (110 mínútur)
- Umsjónarmenn verða Sigríður Hagalín Björnsdóttir og Einar Þorsteinsson
- Settið verður það sama og í fyrri sjónvarpsumræðunum
- Öllum frambjóðendum er boðið í þáttinn
- Þættinum verður skipt í tvennt, helmingur frambjóðenda stendur fyrir svörum í hvorum hluta.
Eins og kynnt var í bréfi til frambjóðenda þann 22.apríl verður hópnum skipt eftir stöðu í könnun frá Gallup sem RÚV kaupir og birtir þennan sama dag.
- Þeir 4 frambjóðendur sem njóta mest fylgis í könnuninni verða teknir tali í fyrri hluta þáttar (ca 45 mínútur)
- Þeir 5 frambjóðendur sem njóta minna fylgis í könnuninni verða teknir tali í seinni hluta þáttar (ca 55 mínútur)
- Seinni hlutinn verður lengri enda fleiri frambjóðendur
Þar sem ekki liggur fyrir hverjir verða í fyrri hlutanum og hverjir í þeim seinni fyrr en samdægurs er ekki hægt að gefa út tíma í förðun strax. Gert er ráð fyrir að frambjóðendur verði farðaðir milli klukkan 19 og 20.
Rétt er að taka fram að Fjölmiðlanefnd hefur ákveðið að ekki sé tilefni til að taka til efnislegrar meðferðar kvörtun sem barst nefndinni vegna þeirra áforma að skipta þættinum í tvennt með þessum hætti. Niðurlag fjölmiðlanefndar hljómar svo: „Í ljósi alls framangreinds telur fjölmiðlanenfd að fyrirhuguð tilhögun kosningaumfjöllunar Ríkisútvarpsins og framkvæmd þeirrar skoðanakönnunar, sem hér hefur verið vísað til, fái samræmst ákvæðum laga um Ríkisútvarpið um hlutlægni, jafnræði og fagleg vinnubrögð. Þá sé tilhögun kosningaumfjöllunarinnar í samræmi við framangreindar ábendingar ÖSE og Evrópuráðsins, með þeim hætti að hún geti stuðlað að dýpri og innihaldsríkari umræðu og taki þannig hliðsjón af upplýsingarétti almennings.“
Með góðri kveðju, / Heiðar Sigurfinnsson / Kosningaritstjórn RÚV