Kálfanes og Ós, lok ágúst 2016

Nú ég staddur við læknisstörf norður á Ströndum, nánar tiltekið Hólmavík. Það var einkennilegt síðan að fylgjast með umræðunni í fjölmiðlum sl. þriðjudag langt norður í Árneshreppi þegar ég átti þangað leið í blíðskapa veðri. Náttúran á Ströndum í öllu sínu veldi og snjór á Veiðileysuhálsi. Í Norðurfirði í hádegismatnum hjá Margéti Jónsdóttur og Gunnsteini Gíslasyni mátti síðan heyra beina útsendingu af tröppum Bessastaða í útvarpinu. Maður gat haldið að gríðarlegar náttúruhamfarir hefðu orðið og og líf þjóðarinnar héngi á bláþræði. Allt samt af litlum neista og misgjörðum forsætisráðherra sem virtist sakaður um landráð. Framhaldið vita allir.

Kálfanes

Ekki var hjá því komist að tengja líðandi atburði við söguna og landið þennan dag. Lífsbaráttu almennings gegnum aldirnar við oft óblíða ströndina og baráttu við stórhöfðingja sem öllu réðu. Einn var samt sá stórhöfðingi sem lét skoðanir valdaklíkunnar ekkert á sig fá. Guðmundur góði Arason Hólabiskup (1203) og sem barðist fyrir fátæklingana. Þegar Guðmundur tók við embætti biskups á Hólum fyrir um 800 árum skipaði hann svo fyrir að enginn í biskupsdæmi sínu skyldi svelta og allir sem kæmu að Hólum ættu að fá tvær máltíðir á dag, í mikilli óþökk höfðingjavaldsins. Guðmundur góði varð hins vegar svo vinsæll að tugir manna fylgdu honum hvert sem hann fór um héruð, væntanlega með vitneskjuna um að þá væru mestu líkurnar á að fá magafylli. Guðmundur góði heimsótti ennfremur frekar fátæk héruð eins og Strandirnar og sem sagan segir að hafi verið í sérstöku uppáhaldi hjá honum. Einn sá staður sem hann gisti á var Kálfanes og reist hafði verið kirkja 1182. Í jarðabókinn 1709 kemur fram að Kálfanes var þá meðal stærstu bújarða Strandasýslu og hlunnindi lágu m.a. í silungsveiði í Ósá og Tröllkonusíki, auk mikillar grasa- og hrísræktar. Tenging við aðra kirkju í mínum huga í fjarlægum heimshluta á svipuðum tíma.

Kirkjurústir í Kálfanesi

Ófáar eru laugarnar á Ströndum sem Guðmundur góði blessaði á leið sinni og sem taldar voru veita lækningamátt löngu eftir hans daga, löngu fyrir sögu læknisfræðinnar á Íslandi 1760. Í dag er ég hins vegar læknirinn á Ströndum og reyni að beita nútíma læknisfræði í þágu íbúanna. Í stað lækningajurta og lauga áður fyrr. Reyndar má enn finna uppsprettuna góðu í Kálfanesi, en vatnið í henni var talið svo heilagt og kröftugt að bera mætti það yfir þveran Steingrímsfjörð í lopahúfu, án þess að dropi færi til spillis. Á öðrum stað við Kaldbak má enn finna lind sem ætluð var sjónveikum. Á Laugarhól í Bjarnafirði má síðan baða sig í Guðmundarlaug.  

Á bæjarhlaðinu við Kálfanes vex enn sjaldgæf fræg lækningajurt, stórnetlan. Stórnetlunnar er getið í heimildum frá 18. öld og talið var að rót hennar hefði sérstaklega mikinn lækningarmátt. Ef hún væri soðin í víni og hunangi að þá gagnaðist hún gegn brjóstveiki, hósta og hryglu og getið er m.a. um í ritum Ólafs Olavius og í Ferðabók Eggerts og Bjarna. Líklega hefur þessi jurt verið flutt til landsins og ræktuð fyrst og fremst til lækninga, en einnig var hægt að vinna úr henni hör til dúkagerðar og til skrifpappírsgerðar og sem þótti mjög góður víða erlendis. Jörðin Kálfanes lagðist í eyði árið 1940 en þar eru nú nýir ábúendur. Flugvöllur Hólmavíkur liggur nú í landi gamla Kálfaness.

Á Kálfanesi á Ströndum mætist nútíminn og fortíðin. Gömul læknisfræði og ný og sem ég hef stundum skrifað um áður. Eins saga góðmennsku, heiðarleika og umburðarlyndis. Guðmundur góði biskup skaraði fram úr hvað þessa hugsun varðar fyrir 800 árum og sem sumir stjórnmálamenn dagsins mættu taka sér til fyrirmyndar og stundum vilja mest hygla sér og sínum. Allt sem gott er að hugsa nú til og þegar styttist í kosningar til Alþingis og menn vita ekki alltaf hvern á að kjósa. Jafnvel þegar við kjósum nú nýjan forseta lýðveldisins og sem teljast á mestur höfðingjanna, en sem neitaði okkur samt um nýjar kosningar daginn umtalaða. Á þriðjudaginn.

Af Kálfanesfjalli í gærkvöldi

Norðurfjörður í Árneshreppi á þriðjudaginn

Fleiri myndir frá „þriðjudeginum“

Árneskirkja (1852)

Norðan Kaldbaks