Uppsalabók Eddu

(Sigurður Nordal)

Í vörzlu Háskólabókasafnsins í Uppsölum er íslenzk skinnbók frá því um 1300 með svolátandi fyrirsögn (rauðletraðri): „Bók þessi heitir Edda. Hana hefuir saman setta Snorri Sturlu sonur, eftir þeim hætti, sem hér er skipað. Er fyrst frá Ásum og Ými, þar næst Skáldskaparmál og heiti margra hluta, síðast Háttatal, er Snorri hefir ort um Hákon konung og Skúla hertoga.” Eðlilegast er að skilja upphaf fyrirsagnarinnar: „Bók þessi heitir Edda”, á þá leið, að svo hafi höfundur sjálfur nefnt bókina. […]

Því miður er það of sjaldgæft í íslenzkum fornritum, að kostur sé slíkrar fræðslu um nafn og höfund bókar. Væri því eðlilegt, að Uppsalabók nyti þess og væri metin umfram önnur handrit Eddu. Handritið er líka „heilt” í þeim skilningi, að ekkert hefur glatazt úr því, síðan það var skrifað. Af Háttatali eru reyndar ekki nema 56 vísur framan af kvæðinu. En það má sjá af síðasta blaðinu, sem er að mestu autt, að meira hefur ekki verið skrifað.

Eigi að síður gerir samanburður Uppsalabókar við önnur handrit Eddu, og þá sérstaklega Konungsbók, torvelt að trúa því, as Snorri Sturluson hafi sett bókina saman „eftir þeim hætti, sem hér er skipað”. Það lætur nærri, jafnvel þótt ekkert annað Edduhandrit væri til samanburðar og engar hugmyndir um skýrleik Snorra réðu dómi vorum, að samt væri erfitt að trúa honum eða reyndar nokkrum höfundi til þess að skiljast við bók, sem hann væri að setja saman, í því ástandi, sem Edda er í Uppsalabók. Því betur sem texti hennar er athugaður og um hann hugsað, því meiri ráðgáta verður skrifarinn og öll vinnubrögð hans – hvað fyrir honum hefur vakað upphaflega og hvers vegna er eins og hann sé sífellt að sjá sig um hönd og brjóta upp á nýjum tiltækjum í vali og skipun efnisins. En um þetta skal ekki fjölyrt hér. Eina prentun Eddu eftir Uppsalabók er í fárra manna höndum, og lýsing hennar og frekari rökræður um hana yrðu of langt mál. Einstaka fræðimenn, sem hafa reynt að berja í bresti hennar, hafa yfirleitt ekki getað greitt úr þessu máli.

Samt er ástæða til þess að hafa hugfast, að fyrirsögn Uppsalabókar er ekki einungis fremst í handritinu, heldur má gera ráð fyrir því, að hún sé skrifuð áður en ritarinn sjálfur hafði nokkra hugmynd um, hvernig hann ætlaði að leika bókina. En annars mundu svo mörg rök hníga að því að eigna Snorra Eddu, að sá vitnisburður er varla nauðsynlegur, þótt hann sé engu að síður kærkominn.” (Sigurður Nordal, Ritverk I, Mannlýsingar, bls. 34-35.)

***

1. Fyrir þrjátíu árum gerði gerði ég mér ferð á Landsbókasafnið í Reykjavík til að lesa ljósprentað eintak safnsins af Uppsalabók Eddu. M.a. með hliðsjón af þeim orðaleikjum sem er lykillinn að skilningi á því sem er „hulit kveðit” í ritverkum Snorra og Sturlu (sjá fyrri bloggfærslur) vakti eftirfarandi texti athygli mína – texti, sem ég hef hvergi séð annars staðar, en tók niður stafrétt til frekari umhugsunar:

Munnrinn ok tungan er leikvöllr orðanna. Á þeim velli eru reistir stafir þeir, er mál allt gera, ok hendir málit ýmsa svá til at jafna sem hörpu strengir eða eru læster lyklar í simphonie.

2. Einnig endurritaði ég stafrétt ofangreinda fyrirsögn Uppsalabókar þar sem ritháttur hennar nú til dags er snyrtur af fræðimönnum sem þekkja ekki til mikilvægis stafrétts texta fyrir túlkun á því sem kann að hafa verið „hulit kveðit” af höfundi fyrirsagnarinnar. En klúðurslegur texti pennafærra manna til forna – ef svo má að orði komast um Snorra og Sturlu – er oftar en ekki vísbending um að þeim gangi eitthvað til sem ekki liggur í augum uppi:

Bók þessi heitir Edda. Hana hevir saman setta Snorri Sturlo son eptir þeim hætti, sem hér er skipat. Er fyrst frá ásum ok Ymi þar næst skalldskap ok heiti margra hluta. Síþaz Hatta tal er Snorri hevir ort um Hak Konung ok Skula hertug.                                                              

3. Loks tók ég niður lokasetningu í upptalningu Uppsalabókar á lögsögumönnum. Rithátturinn er óaðfinnanlegur en ekki var að vita hvort þar væri „hulit kveðit” um eitthvað sem kæmi e.t.v. í ljós síðar: Snorri Sturluson í annat sinn.

Það hefur þegar komið á daginn (sjá hér að neðan) og hið sama gildir um stafrétta útgáfu fyrirsagnar Uppsalabókar og vísbendinguna um að ekki er allt sem sýnist um verk þeirra Snorra og Sturlu á „leikvelli orðanna”.

4. Fyrir aldarfjórðungi þóttist ég greina að Uppsala Edda væri vel þess virði að fræðimenn dustuðu af henni rykið og gerðu henni viðeigandi skil. Ég tjáði mig um málið við framámann í fræðunum en mér vitanlega hefur Uppsala Edda ekki verið tekin til þeirrar rannsóknar sem ég tel vera við hæfi. Þótt verklag mitt sé nýstárlegt en ekki hefðbundið, þá kann eftirfarandi dæmi um „hulinn kveðskap” sem byggir á Uppsala Eddu að vera fræðimönnum umhugsunarefni.

 ***

I. Dráp Snorra Sturlusonar

29224 = Gizurr kom í Reykjaholt um nóttina eftir Mauritíusmessu.

20587 = Brutu þeir upp skemmuna, er Snorri svaf í.

32733 = En hann hljóp upp ok ór skemmunni í in litlu húsin, er váru við skemmuna.

19023 = Fann hann þar Arnbjörn prest ok talaði við hann.

35331 = Réðu þeir þat, at Snorri gekk í kjallarann, er var undir loftinu þar í húsunum.

21242 = Þeir Gizurr fóru at leita Snorra um húsin.

28547 = Þá fann Gizurr Arnbjörn prest ok spurði, hvar Snorri væri.

8875 = Hann kvaðst eigi vita.

22694 = Gizurr kvað þá eigi sættast mega, ef þeir fyndist eigi.

28330 = Prestr kvað vera mega, at hann fyndist, ef honum væri griðum heitit.

22884 = Eftir þat urðu þeir varir við, hvar Snorri var.

25600 = Ok gengu þeir í kjallarann Markús Marðarson, Símon knútr,

26492 = Árni beiskr, Þorsteinn Guðinason, Þórarinn Ásgrímsson.

13048 = Símon knútr bað Árna höggva hann.

12169 = „Eigi skal höggva,” sagði Snorri.

8594 = „Högg þú,” sagði Símon.

12169 = „Eigi skal höggva,” sagði Snorri.

33464 = Eftir þat veitti Árni honum banasár, ok báðir þeir Þorsteinn unnu á honum.

401006 

II. Snorri – Arftaki Hórasar…

Minnismerki Hórasar

15415 = Exegi monumentum aere perennius

15971 = regalique situ pyramidum altius,

18183 = quod non imber edax, non Aquilo impotens

16667 = possit diruere aut innumerabilis

15808 = annorum series et fuga temporum.

16838 = Non omnis moriar multaque pars mei

17125 = vitabit Libitinam; usque ego postera

15977 = crescam laude recens.  Dum Capitolium

16702 = scandet cum tacita virgine pontifex,

17493 = dicar, qua violens obstrepit Aufidus

17316 = et qua pauper aquae Daunus agrestium

19190 = regnavit populorum, ex humili potens,

14596 = princeps Aeolium armen ad Italos

15421 = deduxisse modos.  Sume superbiam

15021 = quaesitam meritis et mihi Delphica

15259 = lauro cinge volens, Melpomene, comam.*

262982

* I have created a monument more lasting than bronze and loftier than the royal pyramids, a monument which neither the biting rain nor the raging North Wind can destroy, nor can the countless years and the passing of the seasons.  I will not entirely die and a great part of me will avoid Libitina, the goddess of Death; I will grow greater and greater in times to come, kept fresh by praise.  So long as the high priest climbs the stairs of the Capitolium, accompanied by the silent Vestal Virgin, I, now powerful but from humble origins, will be said to be the first to have brought Aeolian song to Latin meter where the raging Aufidius roars and where parched Daunus ruled over the country folk.  Embrace my pride, deservedly earned, Muse, and willingly crown me with Apollo’s laurel.

…sem skáld gott

23164 = Ok í þessum málum gekk virðing hans við mest hér á landi.

28792 = Hann gerðist skáld gott ok var hagr á allt þat, er hann tók höndum til,

22973 = ok hafði inar beztu forsagnir á öllu því, er gera skyldi.

12279 = Hann orti kvæði um Hákon galin,

25063 = ok sendi jarlinn gjafir út á mót, sverð ok skjöld ok brynju.

               Goðsögulegt hlutverk Snorra

7 = Maður Sjöunda Dags

                Forsagnir Snorra/Brennu-Njáls

14660 = Hugsat hefi ek málit ok mun þat duga. (Njáll, 21. k. Brennu-Njálssögu)

4000 = Logandi Sverð

7086 = Brennu-Njálssaga

138024

Sbr. 262982 + 138024 = 401006.

***

10664 = Örr hefr sendar Snorra

9107 = siklingr gjafar hingat,

7442 = unni afreksmanni

8069 = jarl gersima snarla.

35282

14209 = Quintus Horatius Flaccus

4714 = Völuspá

1000 = Heimsljós

11359 = Snorri Sturluson

4000 = Logandi Sverð

35282

***

III. Gjöf Hórasar – Logandi Sverð

(Íslendinga saga, 34. kafli)

9683 = Þar kvað um Máni þetta:

10664 = Örr hefr sendar Snorra

9107 = siklingr gjafar hingat,

7442 = unni afreksmanni

8069 = jarl gersima snarla.

10294 = Gæðingr hlaut, sem gátum,

10072 = af tignum jöfri,

9396 = þat fekk skald, med skildi,

11293 = skynjat, sverð ok brynju.

21243 = Jarlinn ritaði til Snorra, at hann skyldi fara utan

18329 = ok lézt til hans gera mundu miklar sæmdir.

13738 = Ok mjök var þat í skapi Snorra.

12114 = En jarlinn andaðist í þann tíma

21965 = ok brá þat útanferð hans um nökkurra vetra sakir.

20580 = En þó hafði hann ráðit för sína, þegar tími væri til.

193989

13159 = Ártíð Snorra fólgsnarjarls

16450 = Snorri Sturluson í annat sinn.

181408 = Vivam – Lifir enn – Omega línur Metamorphoses Óvíðs*

211017

Sbr. 193989 + 211017 = 405006, sbr.

401006 = Goðsögn um Dráp Snorra Sturlusonar

4000 = Logandi Sverð/Sköpunarmáttur/Gjöf Hórasar

405006

* 20809 = Iamque opus exegi, quod nec Iovis ira nec ignis

20812 = nec poterit ferrum nec edax abolere vetustas.

23327 = Cum volet, illa dies, quae nil nisi corporis huius

18460 = ius habet, incerti spatium mihi finiat aevi:

19235 = parte tamen meliore mei super alta perennis

20738 = astra ferar, nomenque erit indelebile nostrum,

22001 = quaque patet domitis Romana potentia terris,

17657 = ore legar populi, perque omnia saecula fama,

18369 = siquid habent veri vatum praesagia, vivam. *

181408

*And now the measure of my song is done:

The work has reached its end; the book is mine,

None shall unwrite these words: nor angry Jove,

Nor war, nor fire, nor flood,

Nor venomous time that eats our lives away.

Then let that morning come, as come it will,

When this disguise I carry shall be no more,

And all the treacherous years of life undone,

The deathless music of the circling stars.

As long as Rome is the Eternal City

These lines shall echo from the lips of men,

As long as poetry speaks truth on earth,

That immortality is mine to wear.

(Transl. by Horace Gregory,

Ovid – The Metamorphoses, Mentor Books, 1960, p. 441)

***

Reiknivél sem umbreytir stöfum í tölugildi er á netinu:

http://www.light-of-truth.com/ciphersaga.htm