Hvernig er hægt að kenna og þjálfa vitrænar rökræður? Hvar á að byrja og hvernig á að standa að því? Margir telja að byrja þurfi að kenna börnum rökræður ungum, í menntakerfinu, og það tek ég undir – að fenginni reynslu. Mjög góð, innihaldsrík og skynsamleg athugasemd frá Eiríki H. Sigurjónssyni við síðasta pistil um rökræðuhefð Íslendinga minnti mig á grein í Morgunblaðinu fyrir margt löngu – sem ég leitaði að og fann loksins.

Ég veit ekki hvort Heimspekiskólinn er til ennþá – en hann var frábært innlegg í þá tilraun að kenna börnum samræðu- og rökræðulistina og um hvað það snerist að færa rök fyrir hugsunum sínum og skoðunum. Og ekki síst að hlusta á aðra. Lesið bara hvað þessi börn segja og hvað þeim finnst þau hafa lært í Heimspekiskólanum! Þetta er nákvæmlega það sem þjóðfélagið þarf og hvar er betra að byrja en á börnunum? Þetta er námsgrein sem þarf að innlima sem allra fyrst í menntakerfið og byrja strax á leikskólanum. Sjá einnig viðbót neðst í pistlinum.

Eftir tíu ára aldur verður ekki framför í rökleikni án sérstakrar þjálfunar og leiðsagnar
Morgunblaðið 31. janúar 1992

Eftir tíu ára aldur verður ekki framför í rökleikni án sérstakrar þjálfunar og leiðsagnar - Morgunblaðið 31. janúar 1992

Tökum svo sérstaklega út það sem börnin segja – börn frá 5 til 12 ára. Íhugum orð þeirra og tengjum við rökræðuhefð Íslendinga almennt og hvernig við getum bætt úr því sem á vantar – sem er verulegt. Ég tek fram að ég er ekki hlutlaus því eitt þessara barna á ég sjálf.

Heimspekiskólinn - orð barnanna - Morgunblaðið 31. janúar 1992

Viðbót: Í tengslum við þennan pistil fékk ég ábendingu á Facebook um viðtal Hönnu G. Sigurðardóttur við Jón Thoroddsen, sem kennir börnum og unglingum heimspeki og gangrýna hugsun í Laugalækjarskóla. Þetta er fróðlegt og skemmtilegt viðtal og beintengt þessari umræðu. Hlustum…

Jón Thoroddsen – Vítt og breitt á Rás 1 – 14. júní 2010

Mikið hefur verið rætt um skort á rökræðuhefð Íslendinga undanfarið. Hvernig fólk ræðst á persónur í stað þess að fjalla um málefnin, heggur mann og annan á báða bóga, talar í órökstuddum frösum, er orðljótt og ruddalegt og skýtur fyrst og spyr svo… ef það spyr yfir höfuð. Hlustar ekki á málflutning viðmælandans, hefur mjög valkvæða heyrn, mistúlkar, snýr vísvitandi út úr öllu og hunsar staðreyndir. Þetta fyrirbæri kristallast gjarnan í ræðustól Alþingis þar sem fáir virðast leggja sig fram um að vera málefnalegir og ástunda einhvers konar munnræpukappræður í stað rökræðna eða samræðna.

Halldór Laxness orðaði þetta svona í Innansveitarkróníku sinni: „Því hefur verið haldið fram að íslendingar beygi sig lítt fyrir skynsamlegum rökum, fjármunarökum varla heldur, og þó enn síður fyrir rökum trúarinnar, en leysi vandræði sín með því að stunda orðheingilshátt og deila um titlíngaskít sem ekki kemur málinu við; en verði skelfingu lostnir og setji hljóða hvenær sem komið er að kjarna máls.“

Páll Skúlason, heimspekiprófessor og fyrrverandi háskólarektor, hefur margoft bent á þennan skort á rökræðuhefð. Ég bendi t.d. á Krossgötuspjall við hann og Vigdísi Finnbogadóttur frá 25. apríl 2009.

Páll Skúlason og Vigdís Finnbogadóttir – Krossgötur 25. apríl 2009

Halldór Baldursson var með góða mynd í Fréttablaðinu í morgun og líklegt er að hann hafi þar hitt naglann þráðbeint á höfuðið – einu sinni sem oftar.

Rökræðuhefð Íslendinga – Halldór Baldursson – Fréttablaðið 29. júní 2010

Rökræðuhefð Íslendinga - Halldór Baldursson - Fréttablaðið 29. júní 2010

Ég tek undir með þeim sem mótmæla þeim fullyrðingum að þeir sem hafi tekið gengistryggð lán séu áhættufíklar sem eigi ekkert gott skilið og megi bara sitja í súpunni. Þetta er einfaldlega ekki rétt og hefur verið marghrakið af ýmsum. Þessum lánum var haldið stíft að fólki og sums staðar voru ekki önnur lán í boði. Ekki tjóir að ætlast til þess að allir séu reikningshausar með peningavit – þannig er það bara ekki. Hvað þá að almenningur hafi búist við því hruni sem varð. Þetta þýðir þó síður en svo að verðtryggðu lánin, sem hafa líka stökkbreyst, séu eitthvað sanngjarnari. Öðru nær. Enda hlýtur að vera næsta skref lánþega að ráðast gegn verðtryggingunni.

Við heyrðum Marinó G. Njálsson segja frá því í viðtali í Bítinu á Bylgjunni hvernig hann hefði reiknað fram og til baka í heilt ár áður en hann ákvað að taka gengistryggt lán. Ég skrifaði um málið og birti viðtalið ásamt fleiru í pistlinum Hver skilur ekki hvað? Rifjum upp viðtalið.

Í bítið á Bylgjunni 21. júní 2010

Í Morgunblaðinu á laugardaginn var frábær grein eftir Bergþóru Njálu Guðmundsdóttur, blaðamann, þar sem hún segir sína sögu af lántökum og áhættudreifingu. Hún segir að þau hjónin hafi tekið sín húsnæðislán að vel athuguðu máli og af hreinræktaðri áhættufælni. Lítum á grein Bergþóru Njálu.

Af gengistryggðri ósanngirni og áhættufíkn – Bergþóra Njála Guðmundsdóttir – Morgunblaðið 26. júní 2010

Af gengistryggðri ósanngirni og áhættufíkn - Bergþóra Njála Guðmundsdóttir - Morgunblaðið 26. júní 2010

Þúsundir Íslendinga eru í svipaðri stöðu og Bergþóra Njála og þeim var því létt þegar dómur Hæstaréttar féll þann 16. júní. En viðbrögðin við dómnum, og þá einkum viðbrögð Gylfa Magnússonar, efnahags- og viðskiptaráðherra, eru óskiljanleg. Hvernig sem á því stendur virðist hann taka afdráttarlausa afstöðu með bönkum og lánafyrirtækjum. Hann virðist ætla að knýja lánþega til málaferla þúsundum saman til að láta ákvarða þá vexti sem koma eiga í staðinn fyrir gengistrygginguna, því auðvitað má ekki leyfa Íslendingum að taka lán með lágum vöxtum. Við megum aldrei fá neitt ódýrt þótt það bjóðist. Gylfi ætti að lesa þetta og spyrja sig svo hvað réttlæti sé. Og þetta er ekki eina dæmið, langt í frá. Svo minni ég á þriðja dóminn frá 16. júní sem Marinó skrifar um hér. Þar kom skýrt fram að ekkert má koma í staðinn fyrir gengistrygginguna.

Gunnar Sigurðsson og félagar ætla að halda Borgarafund í Iðnó í kvöld um áhrif dóms Hæstaréttar um ólögmæti gengistryggingar. Frummælendur verða Gylfi Magnússon, ráðherra (óstaðfest en hann verður að mæta), Lilja Mósesdóttir, alþingismaður, Guðmundur Andri Skúlason, talsmaður Samtaka lánþega og Pétur Blöndal, alþingismaður. Í pallborði verða Ragnar Baldursson, hrl. (einn lögmannanna sem unnu málin fyrir Hæstarétti), Marinó G. Njálsson frá Hagsmunasamtökum heimilanna og auk þeirra hefur forstjórum banka og fjármögnunarfyrirtækja verið boðið í pallborð. Öllum þingmönnum er einnig sérstaklega boðið á fundinn.

Ég skora á alla sem mögulega eiga heimangengt að mæta á fundinn. Hann verður örugglega mjög fróðlegur.
Viðbót kl. 18:00: Gylfi Magnússon hefur staðfest komu sína á fundinn.

Iðnó í kvöld klukkan átta.

Borgarafundur um dóm Hæstaréttar - Iðnó mánudagskvöldið 28. júní 2010 kl. 20:00

Ég hef verið að velta fyrir mér hinum furðulegu atburðum sem gerst hafa á Íslandi frá hruni og viðbrögðum við þeim. Nú síðast viðbrögðum yfirvalda og lánafyrirtækja við dómum Hæstaréttar um gengistryggðu lánin. Ekki síður því lánafyrirkomulagi, einkum varðandi húsnæðiskaup, sem Íslendingum hefur verið boðið upp á og þeir látið sig hafa í áratugi – verðtryggingunni. Og hverjir græða á því.

Ég fletti upp Mannréttindayfirlýsingu Sameinuðu þjóðanna og rifjaði hana upp. Merkilegt plagg og mikið talað um jafnræði. Mæli eindregið með lestri hennar. Ég endaði pistilinn minn í Morgunútvarpinu í gærmorgun með því að spyrja hvort ekki sé tímabært að fara með lánakúgun landsmanna fyrir Mannréttindadómstólinn. Við búum hvorki við frelsi né jafnræði og erum ekki jöfn fyrir lögum. Samkvæmt 4. grein yfirlýsingarinnar skal engum haldið í neins konar þrældómi eða þrælkun. Og sjáið 17. grein, lið 2.: „Enginn skal að geðþótta sviptur eign sinni.“ En hér er pistillinn. Spáið í þetta.

Pistill í Morgunútvarpi Rásar 2 – 25. júní 2010

Ágætu hlustendur,

Umræðan um dóm Hæstaréttar um gengistryggðu lánin er með ólíkindum og sýnir okkur glögglega hverjir stjórna Íslandi og með hvaða hagsmuni að leiðarljósi. Og það eru svo sannarlega ekki hagsmunir almennings, svo mikið er víst. Ríkisstjórnin annaðhvort þorir ekki eða vill ekki gera nokkurn skapaðan hlut fyrir þrautpínda lánþega. Hún lyfti ekki litlafingri á meðan bankar og aðrar lánastofnanir hirtu aleiguna af fólki af fullkomnu miskunnarleysi og nú, þegar Hæstiréttur hefur dæmt lánþegum í vil á allan hátt, finnur hún réttlætinu allt til foráttu og neitar að taka af skarið í þágu fólksins í landinu. Peningaöflin ráða. Skýra og afdráttarlausa dóma Hæstaréttar á að hunsa. Eða bara breyta þeim í þágu lánastofnana. Þetta er aumingjaskapur af verstu sort og lögbrot að auki, en greinilegt er að ekki er sama hver brýtur lögin, Jón eða séra Jón.

Ekki má heldur nefna afnám verðtryggingar lána í eyru ríkisstjórnar og lánastofnana. Verðtryggingin er beintengd við gengi íslensku krónunnar að því leyti, að ef gengi krónunnar lækkar, eða hrynur jafnvel eins og gerðist í Hruninu, þá hækkar verðlag – sem hækkar vísitölu – sem hækkar lánin og afborganir af þeim. Höfuðstóll verðtryggðra húsnæðislána hefur nú hækkað um 50% á aðeins fimm árum. 10 milljóna króna lán er orðið 15 milljónir. 20 milljóna króna lán orðið 30 milljónir og svo framvegis. Á sama tíma hefur verðmæti eignanna hrunið.

Verðtrygging lána er þannig vítahringur sem ómögulegt er að koma sér út úr. Sá sem tekur 10 milljón króna verðtryggt lán til 40 ára borgar lánið þrjátíufalt til baka miðað við 10% meðalverðbólgu. Hann borgar 300 milljónir fyrir tíu. Slíka kúgun mynd engin þjóð láta bjóða sér nema sú íslenska.

Marinó G. Njálsson er orðinn þekktur fyrir baráttu sína fyrir réttlæti til handa lánþegum – hvort sem þeir eru með gengis- eða verðtryggð lán. Hann var í viðtali Í bítinu á Bylgjunni á mánudagsmorgunninn og umræðuefnið var auðvitað lánin og hæstaréttardómurinn. Marinó er talnaglöggur maður og meðal þess sem hann sagði Í Bítinu á Bylgjunni var þetta:

„Ég veit ekki hvort þið áttið ykkur á því, að verðbólgan frá 1970 er 82.000 prósent… og verðbólgan frá 1980 er á sjötta þúsund prósent“.

Íslendingar eru hnepptir í skuldafjötra. Þótt þeir skili skuldsettum eignunum sitja þeir samt uppi með skuldirnar. Geri þeir sig gjaldþrota geta lánadrottnar elt þá með kröfum til dauðadags ef þeim býður svo við að horfa. Lagafrumvörpum um réttarbætur þar að lútandi hefur verið frestað til haustþings. Það á að láta okkur engjast í nokkra mánuði í viðbót um leið og dómum Hæstaréttar er hafnað. Ríkisstjórnin gengur í lið með lánastofnunum og peningaöflum og tekur stöðu gegn almenningi, kjósendum sínum. Aumara verður það varla.

Íslendingar hafa oftar en einu sinni þurft að sækja mannréttindi til Mannréttindadómstóls Evrópu í Strassbourg. Ég veit ekki til þess að neinn hafi skotið lánakúgunarmáli þangað – en ef bæði yfirvöld og lánastofnanir ætla að hunsa dóma Hæstaréttar er spurning hvort ekki sé tímabært að gera það.

Íslendingar hafa verið kúgaðir svo lengi að það, sem aðrar þjóðir kalla sjálfsögð mannréttindi, er þeim algjörlega framandi.

**********************************************************************

Viðbót: Í Vikulokunum í morgun var u.þ.b. 25 mínútna umræða um dóminn og viðbrögð við honum.

Íris Erlingsdóttir, Guðmundur Steingrímsson, Páll Vilhjálmsson og Hallgrímur Thorsteinsson
Vikulokin á Rás 1 – 26. júní 2010

Flestir fyrirlíta það sem kallað er „gul pressa“, eða slúðurblaðamennska sem spilar á lægstu hvatir fólks. Ef viðtöl fást ekki þá er bara logið og fyllt upp í eyður með lygum, sora og skít. Slík blaðamennska var lengst af fátíð á Íslandi þótt einhverjir hafi reynt. Enginn viðurkennir að lesa þetta, hvað þá að taka mark á því – en það selst samt. Og fólk, sem ávallt er tilbúið til að trúa hinu versta upp á aðra og upphefja sjálft sig með því að niðurlægja aðra, lætur glepjast.

Alvöru gul pressa varð ekki til fyrr en amx-vefurinn hóf göngu sína. Ég get flett upp hvenær það var – 2. desember 2008 – því ég nefndi hann í bloggpistli samdægurs. Ýmsir pennar þeirra sem kallaðir eru „svartasta íhald“ og þaðan af verra hafa verið orðaðir við skrif á vefnum – sumir hafa jú skrifað undir nafni en mesti sorinn er ævinlega nafnlaus. Hinir huglausu nafnleysingjar hafa rifið í sig mann og annan með lygum og óhróðri. Þeim hefur einkum verið í nöp við fólk sem segir sannleikann og færir rök fyrir máli sínu. Slíkt hugnast aðstandendum amx ekki – þeirra stíll er blekkingar, fanatík, upphrópanir, lygar, útúrsnúningur og sori. Eflaust gleypa einhverjir við slíkum málflutningi en ég hef meiri trú á Íslendingum en svo að ég telji þá á fleiru en fingrum mér.

Allir sem vilja vita eru með á hreinu hverjum amx-vefurinn þjónar. Hann þjónar Davíð Oddssyni, hörðustu stuðningsmönnum hans og hagsmunum þeirra. Engu öðru. Enda skrifaði núverandi ritstjóri vefjarins þetta 11. febrúar 2009, skömmu eftir að ríkisstjórn Geirs H. Haarde hafði verið hrakin frá völdum og staða þáverandi seðlabankastjóra var tvísýn. Engum vafa er undirorpið hvar húsbóndahollustan liggur á þeim bænum og ef okkur grunaði ekki sannleikann færði Skýrslan okkur heim sanninn um hann. En þessir dúllurassar láta sér sannleikann í laufléttu rúmi liggja – hann er algjört aukaatriði í þeirra augum. Þeirra prívathagsmunir ganga fyrir öllu öðru.

Allir sem vilja vita eru líka með á hreinu hver afstaða Davíðs Oddssonar og hirðar hans er til inngöngu Íslands í ESB. Þá tvo áratugi sem Davíð var kóngur á Íslandi mátti aldrei nefna ESB, hvað þá ræða um það. Kvótagreifarnir eru mótfallnir því og halda Davíð uppi sem ritstjóra málgangs síns, Morgunblaðsins, til að berjast gegn því og litlu, hlýðnu fótgönguliðarnir þramma í takt og gjamma eins og páfagaukar. Þessir menn óttast að missa völd sín og kverkatak á þjóðinni ef hróflað verður við nokkrum sköpuðum hlut í stjórnkerfi landsins. Í þeirra huga kemur þetta nákvæmlega ekkert fullveldi, sjálfstæði, landbúnaði eða sjávarútvegi við. Aðeins völdum þeirra – sem þeir hafa haft lengst af og ætla sér að ná aftur. Trúið mér. Þessi afstaða er af sömu rótum og málþóf Flokksins á þingi þegar reynt hefur verið að ræða stjórnlagaþing og persónukjör. Þeir vita sem er að þeir myndu aldrei fara í gegnum nálaraugað ef almenningur fær einhverju ráðið.

Ég hef aldrei skrifað um ESB. Kannski nefnt það í framhjáhlaupi einhvers staðar ef sambandið hefur komið við sögu á einhvern hátt. Eftir á annað þúsund pistla á þessari síðu man ég ekki alveg eftir hverju orði. En ég man að ég birti pistilinn Frjádagur og ESB nýverið. Vísaði í beitta pistla og sýndi skondna skopmynd sem fór fyrir brjóstið á ýmsum. Enda hef ég ekki tekið afstöðu ennþá til þess, hvort Ísland eigi að ganga í ESB eða ekki. Ég hef engar forsendur til að taka afstöðu því ég hef ekki séð, heyrt eða tekið þátt í vitrænni umræðu um málið. Slík umræða hefur ekki staðið til boða – og eins og ég nefndi hér að ofan var hún bönnuð í valdatíð Davíðs. Það eina sem ég heyri og les eru fanatísk slagorð og hræðsluáróður þeirra sem eru á móti – og nánast það sama í hina áttina frá þeim sem eru með. Vitræn, skynsöm, hlutlaus umræða um kosti og galla inngöngu í ESB hefur engin verið á Íslandi og beinharðar upplýsingar engar. Og enginn er aðildarsamningur enn til að taka afstöðu til.

En amx-verjar og skoðanabræður þeirra, sem Andrés Jónsson segir tíða gesti í boðsferðir NATO til Brussel, halda mig sig. Þeir halda að allir séu jafn auðkeyptir og þeir – en þar skjátlast þeim hrapallega og örugglega hvorki í fyrsta né síðasta sinn. Þeir slógu upp fyrirsögn á vef sínum í gær: ESB kaupir hóp íslenskra blaðamanna og eru þar að vísa í ferð sem farin var fyrir mánuði til kynningar á ESB. Öll aðalsmerki amx-verja koma fram í þessari klausu – lygar, ýkjur, útúrsnúningar, rangfærslur og sori. Síðan taka þeir fyrir einstaklingana og byrja á mér:

Lára Hanna dæmir sig úr leik – amx.is 24. júní 2010

Lára Hanna dæmir sig úr leik - amx.is 24. júní 2010

Satt best að segja varð ég alsæl þegar ég sá þetta – þrátt fyrir bullið. Þarna var hirð Davíðs loksins, loksins búin að taka eftir mér opinberlega og stimpla mig inn sem óvin! Viðurkenna mig sem marktæka og jafnframt hættulega rödd í samfélaginu. Reyndar varð ég klökk þegar ég sá að hirðin var nákunnug síðunni minni og hefur greinilega fylgst lengi með henni. Í mínum huga er þetta mikil viðurkenning og ég veð þakklætið upp að hnjám – þó ekki hærra. Þarna er ég sett í heldrimannaflokk með Þorvaldi Gylfasyni, Agli Helgasyni og fleirum sem þessar elskur hafa óttast, nítt og logið um lengi. Litlu verður miðaldra húsmóðir í Vesturbænum fegin.

En þetta þýðir líka að hirð Davíðs er hrædd. Skíthrædd. Fyrst þeir þekkja síðuna mína svona vel vita þeir sem er, að ég verð ekki keypt. Ég er mín eigin rödd og stjórna sjálf mínum penna. Enginn getur keypt skoðanir mínar – þær eru ekki til sölu. Þeir vita að ég byggi allan málflutning minn á staðreyndum, sannleika, rökum og heilbrigðri skynsemi. Einmitt því sem hirðin og Foringinn óttast mest.

Ég fékk Fésbókarpóst í dag með slóð að þessari amx umfjöllun sem ég birti hér að ofan og spurt var: Er þetta rétt? Hér fyrir neðan er svar mitt. Ef einhverjum lesendum hugnast ekki sannleiksleit mín og taka þá afstöðu að lesa síðuna ekki aftur þá verður svo að vera. En ég neita að þóknast nokkrum manni, hópi, stofnun, flokki eða lesendum. Ég geng fyrir minni eigin samvisku og réttlætiskennd – engu öðru.

Svar mitt við spurningunni: Er þetta rétt?

Það eina sem er rétt er að ég fór til Brussel – allt annað er ýmist lygi, kjaftæði, útúrsnúningur eða áróður.

Mig kaupir enginn, hvorki ESB eða aðrir. Ég hef aldrei skrifað um ESB og ekki tekið afstöðu til aðildar því ég hef ekki fengið vitræna umræðu, staðreyndir og sannleikann.

Þessir tveir heilu dagar í Brussel voru töff – fundir og fyrirlestrar frá morgni til kvölds. Við fengum einn (góðan) hádegisverð og einn (vondan) kvöldverð. Ómerkilegan pinnamat í hinu hádeginu hjá sendiherranum. Allt annað og seinni kvöldverðurinn var á okkar eigin kostnað.

Ferðadagarnir tveir voru alfarið á okkar kostnað og vegna verkfalls flugfreyja og flugþjóna hjá BA þurftum við að hanga í London heilan dag áður en við komumst til Brussel. Við Þóra Kristín fórum í Regents Park – gangandi báðar leiðir. Sumir biðu á flugvellinum, einhverjir fóru að sinna erindum í miðborginni.

ESB borgaði flugið og hótelið. Hótelið var snyrtilegt með góðu rúmi sem skiptir miklu máli fyrir bakveika mig. Internettenging svo rándýr og léleg að ég notaði hana ekkert – fór ekki á netið í 4 daga og kom sjálfri mér á óvart með því að sakna þess ekki neitt.

Ég er ekki mjög kunnug lúxus, en ef þetta var lúxus heiti ég Jósefína.

Andstæðingar ESB með kvótagreifa, unga bændur og Davíðsklíkuna í fararbroddi vilja ekki að Íslendingar fái hlutlausar upplýsingar um ESB. Þeir eru því logandi hræddir um að einhverjir asnist til að fræðast nógu mikið til að geta miðlað þeim. Þú veist hverjir skrifa amx.

Ég sendi tveimur konum sem höfðu mest með skipulagningu ferðarinnar að gera tölvupóst til að þakka fyrir mig og sagði í honum: „I admit that I have not taken a stand in the question of joining or not joining the EU. To do that I want to have the agreement and see what it entails – and not the least an objective discussion which has never taken place here in Iceland. Never. But the matter-of-fact attitude and information in Brussels was absolutely necessary and will be put to good use in the future.“

Til að hnykkja á þessu sendi ég þeim líka brot úr tölvupósti sem ég skrifaði fréttamanni frá BBC í febrúar sl. Hann hafði beðið mig að koma í viðtal við sig um Icesave og ESB. Ég sagði m.a. þetta: „…the two topics I have intentionally bypassed are EU and Icesave. My reason is that the discussion in Iceland about those topics – if you can call it discussion – has been extremely fanatical and unobjective. In both cases fanatics against have played on nationalistic arrogance, which I dislike intensely, and misinformation is rampant… Trying objective discussion with fanatics is totally useless and a waste of time.“

Það vakti athygli okkar hvað þetta fólk sem við hittum hjá ESB var prófessjónal. Jarðbundnir fagmenn og ótti okkar við áróður varð að engu. Við vorum viðbúin honum en fengum bara staðreyndir og upplýsingar. „Svona er þetta“ – dæmi. Engar tilfinningar eða hártoganir. Ef þjóðin segir nei – þá það. Kannski sækið þið þá um seinna. En þetta eru staðreyndirnar.

Þetta var í fyrsta sinn sem ég hef tekið þátt í einhverri umræðu um ESB, fengið að spyrja og verið svarað hreint út. Mjög dýrmæt reynsla.

Af hverju mér var boðið veit ég ekki, né heldur hver sá um að velja hópinn. Miðað við póstinn sem ég fékk var fjölmiðlunum sendur pósturinn og þeir beðnir að velja sinn fulltrúa. Einstaklingarnir voru ekki valdir – nema líklega við Alda því við erum okkar eigin herrar. Og Smáfuglarnir lesa greinilega ekki bloggið hennar því hún skrifaði um ferðina. Þannig að hver miðill fyrir sig valdi sinn fulltrúa. Ég var minn eigin fulltrúi og minna vitsmuna.

Svo hefur þessu verið fylgt eftir með fundi í Utanríkisráðuneytinu í gær þar sem við mættum því miður aðeins fjögur úr hópnum. Þar fóru Stefán Haukur, sendiherra og formaður samninganefndarinnar og annar maður með honum, yfir það hvernig íslenska nefndin er skipulögð, hvernig undirhóparnir eru samsettir o.fl. í þeim dúr. Það er verið að reyna að upplýsa fólk um ferlið og hvernig staðið er að samningaviðræðunum – og okkur vantar einmitt slíkar upplýsingar.

Ég var hikandi í fyrstu þegar ég fékk þetta boð. Ætlaði fyrst að afþakka það, en eftir að hafa rætt málið við mína nánustu og nokkra aðra ákvað ég að fara. Ég hef kvartað yfir skorti á upplýsingum, þarna bauðst mér að fara sjálf og fá þær – beint í æð.

Eins og ég sagði hér að ofan hef ég ekki tekið afstöðu til ESB-aðildar og þessi ferð breytti engu þar um. Aðildarsamningur er ekki tilbúinn og fyrr en ég hef séð hann og fengið viðunandi svör við spurningum og vafaatriðum geri ég það ekki. Annað finnst mér óábyrgt.

Það kemur mér mjög á óvart ef fólk tekur mark á amx – ég hélt að allir vissu hvers konar óþverrarit það er. Sérstaklega eftir allan hatursáróður þeirra, einkum gegn Þorvaldi Gylfasyni… og reyndar Agli Helga líka. Þeir hafa látið mig í friði hingað til, kannski af því þeir hafa séð að ég gagnrýni alla – ekki bara Flokkinn og Foringjann. En nú er vegið of nærri þeim og þeirra völdum og þá er um að gera að ófrægja mig og gera lítið úr mínum málflutningi. Ég vorkenni þessum mönnum.

Óttinn við að missa völdin til ESB er öllu yfirsterkari og nú reyna þeir að rakka mig niður og gera mig að ómerkingi af því ég vil fá upplýsingar og leita sannleikans. Davíð hefur alltaf bannað umræðu og upplýsingagjöf um ESB svo auðvitað líst honum og hirð hans ekki á blikuna nú þegar glittir í að staðreyndir komi í ljós en ekki bara fanatík þeirra, upphrópanir og lygar.

Já og by the way…

Ég hló mest þegar ég sá þetta hjá amx: „Litlu var til sparað og beið hópsins „welcome pack“ á hótelherbergjum þeirra þegar þau komu tll Brussel.“

Ég sá reyndar ekkert slíkt en þegar ég vaknaði fyrsta morgunninn rak ég augun í pappamöppu á borðinu sem ég hafði ekki tekið eftir – merkta ESB. Ég opnaði hana og í henni voru upplýsingabæklingar, skrifblokk og nauðaómerkilegur penni auk minnislykils fyrir tölvu sem ég held að ég sé búin að týna. Fann hann a.m.k. ekki þegar ég ætlaði að gá hvað hann væri stór. En þetta var hinn stórmerkilegi „welcome pack“.

**************************************************************

Þetta, gott fólk, er sannleikur málsins – dæmi nú hver fyrir sig og hverjum það kýs að trúa.

„Á björtum júlímorgni líður hverjum Íslendingi eins og ekkert geti farið úrskeiðis, sérstaklega ef svo ósennilega vill til að það sé logn líka.“ Þannig hefst verðlaunasaga Gaddakylfunnar, Innan fjölskyldunnar, eftir Halldór E. Högurð, rithöfund, skauphöfund, glæpasagnahöfund, húmorista og þúsundþjalasmið. En auðvitað má ég ekki birta meira af henni hér því hún birtist í Mannlífi sem kemur út á morgun ásamt fleiri sögum úr samkeppninni. Þar verður líka birt sagan Einkastæði eftir Halldór, en hann deildi þriðju verðlaununum fyrir hana.

Halldór er ólíkindatól sem slær í gegn þar sem hann rekur inn nefið. Hann var t.d. fastahúmoristi í spurningaþættinum Nei, hættu nú alveg á Rás 2 – en líklega hafa ekki allir kunnað að meta hvað hann var snöggur upp á lagið með sinn svarta húmor því honum og „mótleikara“ hans var skipt út nýverið og finnst mörgum þátturinn ekki samur síðan. Þessi athugasemd kom t.d. frá Fésbókarvinkonu í kvöld: „Ég hef ekki lesið glæpasögurnar hans en hlæ hátt og lengi þegar hann er í útvarpinu (öllum útvörpunum). Af hverju er hann hættur hjá Villa naglbít á Rás 2?“ Týpískt.

Hér er frétt Stöðvar 2 í kvöld þar sem sagt var frá afhendingu Gaddakylfunnar 2010

Þetta eru ekki fyrstu Gaddakylfuverðlaun Halldórs, því hann hlaut 2. verðlaun fyrir söguna Rask árið 2009. Ég fékk góðfúslegt leyfi höfundar til að birta hana hér. Þið sjáið stílinn og húmorinn.

Rask

„Gakktu til stofu, Bensi … eða má ég ekki annars kalla þig Bensa? Er meira viðeigandi að segja „Inspector Benedikt“ eða hvað sem inspector er nú á íslensku?“

Gaddakylfan

Bensi kom sér þægilega fyrir í stofunni og ég kom mér beint að efninu, stelpuhróinu sem hékk í ljósakrónunni í stofunni á hæðinni fyrir neðan. Ég vinn heima og hékk því fyrir framan tölvuna mína á daginn á fjórðu hæðinni en ekki eins bókstaflega og hún Guðrún geggjaða á þriðju sem nú danglaði með tærnar einhverjum sentímetrum ofan við gólfflötinn, hve viðeigandi. Svo oft hafði hún gert sér ferð upp til mín, bankað upp á og kvartað undan hávaða sem enginn var og hafði oft lýst því hvernig hún svifi hljóðlaust um íbúðina sína af tillitssemi við nágrannana, ja, hún sveif alla vega yfir parketinu núna. Ég reyndi að láta ekki andúð mína á henni finnast, það var óþarfi að fussa og sveia hræinu af Guddu geggjuðu svo Bensi heyrði.

„Jæja, Bensi, þú býst náttúrlega við því að ég mæri hana Guðrúnu út í eitt en ég get ekki logið, hún var nú ekki óskanágranninn.“ Ég leit á Bensa og mér mætti augnaráð sem virtist hlýtt en var það ásakandi? Ég var ekki viss. Ég hélt áfram. „Já, Bensi, það verður að viðurkennast að stelpan var pínulítið keis. Ég gleymi ekki þegar ég sá hana fyrst. Ég var að koma heim svona tveimur vikum eftir að ég flutti hingað, klyfjaður IKEA-pokum. Ég baksaði við að finna réttan lykil á stærðarinnar lyklakippu með ótal lyklum, mátandi lykil eftir lykil þegar þessi unga kona tók sér pásu frá því að tæma póstkassann sinn til að hleypa mér inn. Hún virtist vera rétt um þrítugt, heppin að hafa á mig einhver 5-10 ár, maður finnur að maður er að eldast. Hún sagði að ég liti út fyrir að vera meinlaus svo hún hefði ákveðið að hleypa mér inn. Hún kom vel fyrir, glettin og glaðleg. Við spjölluðum um daginn og veginn, það kemst víst enginn upp með annað en að ræða bankahrunið þessa dagana svo við tókum smáspjall um það. Hún kom með mér upp á fjórðu hæð til að skoða íbúðina og sagði mér í leiðinni að hún byggi beint fyrir neðan mig.  Góðir grannar skipta öllu máli og friðhelgi heimilisins er mér með öllu heilög. Ég taldi mig fyrst um sinn vera heppinn með grannann fyrir neðan. Ég get ekki hugsað mér að hafa vandræðalið sem nágranna, það, fjandakornið, verður að vera friður heimafyrir.“

Bensi geispaði svo ekki var nú áhugi hans mikill á þessu blaðri mínu um Guðrúnu. Kannski er ég sögumaður í eðli mínu eða hef einhverja óendanlega þörf fyrir að kæta aðra, jafnvel vera trúður, svo ég hressti söguna við og fór að segja frá því þegar það fór að síga á ógæfuhliðina.

Halldór E. Högurður - Ljósm. Fréttablaðið Stefán

„En já, Adam var ekki lengi í Paradís,“ sagði ég og saup á teinu mínu. „Stundum lendir eitthvert dót á gólfinu fyrir framan geymslurnar niðri og það gerðist nokkrum sinnum að hún tók sig til og mokaði öllu því sem íbúar höfðu sett framan við geymslur sínar fram í anddyrið og þá iðulega þannig að það lokaði leiðinni út. Ég veit ekki hvers vegna ég er að minnast á þetta, kannski bara sjokk því ég hef aldrei lent í neinu þessu líku áður. Þú sagðir líka að hún hefði hengt sig, það virðist nú vera eitthvað sem fólk tekur upp hjá sjálfu sér, ekki geri ég ráð fyrir því að fólk hengi nágranna sína upp… svo þú ert væntanlega bara hér til að fræðast um hana.“ Ég hló en hláturinn hljómaði eins og hann kæmi úr barka áhugaleikara á Dalvík, ekki alveg nógu eðlilega. Hvers vegna var ég svona trekktur? Það var engin ástæða til að fara á taugum. Ég náði áttum og hélt áfram að tala, ætlaði ekki að hleypa inspector Bensa að.

„Skrítið að geta þetta, að hengja sig, þetta hlýtur að vera herfilega sárt. En varla er grunur um annað en hún hafi sálgað sér, dyrnar að íbúðinni hennar voru læstar, eins og þú sagðir, og eftir að gömlu hurðunum var skipt út fyrir skömmu er ekki lengur hægt að skella í lás svo það er ekki nema einhver hafi haft lykil, það væri þá varla ég,  ekki var nú það kært með okkur að ég fengi lykil.“ Ég gat ekki annað en glott eftir að hafa sagt Bensa eins og var um takmarkaða kærleika okkar Guðrúnar á milli. „Þú spurðir hvort ég vissi til þess að hún Guðrún hefði svalahurðina ólæsta. Ég get nú ekki svarað því en ég veit bara að ég hef hana sjálfur oft opna og set aldrei krækjurnar á því það er lítið um það að innbrotsþjófar hafi vængi, þriðja og fjórða hæð ætti að vera seif.“

Bensi virtist ekki einu sinni hlusta á mig, hann sneri höfðinu og starði út um gluggann, mændi upp í heiðbláan himininn án þess að gefa frá sér hljóð. Þannig vildi ég hafa það svo ég hélt áfram að segja frá Guðrúnu. „Þótt hún hafi verið óttalega biluð, blessunin, þá mátti nú hafa gaman að henni. Hún var á því að hávaðinn í mér hefði byrjað mánuði áður en ég flutti inn. Þessi íbúð var auð í tæpt ár áður en ég flutti inn svo ég hugsa að hávaðinn hafi að mestu verið í hausnum á henni.“ Ég var kominn á flug og gat ekki hætt. Þögn Bensa virkaði hvetjandi á mig.

„Ég var búinn að biðjast innilega afsökunar á öllu raskinu sem ég olli henni, sérstaklega þegar ég hélt fyrir henni vöku sem ég skil ekki hvernig á að hafa gerst þar sem ég fer að sofa um tíuleytið á kvöldin alla daga vikunnar, líka um helgar.“ Ég var óðamála, veit ekki hvers vegna. Ekki eins og ég hefði eitthvað að óttast en ég hélt áfram að frussa út úr mér sögum af samskiptum mínum við dinglandann á þriðju hæðinni.

Gaddakylfan 2010 afhent - Ljósm. DV 23. júní 2010

„Ég veit ég hljóma eins og algjört illmenni en ég get ekki annað en brosað þegar ég hugsa til þess þegar hún Guðrún gerði sér ferð hingað upp á fjórðu fyrir nokkrum dögum. Það var eftir miðnætti sem ég vaknaði við dyrabjölluna, vissi að það væri einhver við dyrnar hjá mér en ekki niðri því þá hringir dyrasíminn með nettri klassík en bjölluhnappurinn hér uppi hringir ævagamalli bjöllu sem er átakanlega hvell og ónotaleg. Ég sem sagt hrökk upp um miðnættið, búinn að sofa í um tvo tíma en var nokkuð fljótur að átta mig á því að þarna væri hún Guðrún á ferð og þegar ég opnaði dyrnar við þriðju bjölluhringingu vafinn í baðslopp, pírandi augun með pirringssvip og opnaði fyrir klikk… ehm… Guðrúnu. Ég get ekki lýst því hvað hún varð skömmustuleg á svipinn þegar hún sá mig. Hún stundi upp: „Varstu sofnaður?“ og undrunin leyndi sér ekki í röddinni. Ég er enn ekki viss hvort hún var í raun hissa. Held að hún hafi átt eitthvað bágt með samskipti, blessunin, veit ekki hvort hún var í rauninni bara einmana og kvartaði þess vegna undan hávaða í mér sem enginn var, ekki heyrast hrotur milli hæða, ekki eins og við séum í tjaldi, hnausþykkir veggir hérna. En já, ég játti því að ég hefði verið sofandi á mínu græna.

Ekki varð þessi næturheimsókn minna skrítin við næstu spurningu hennar sem var hvort það gæti verið að ég væri með eitthvert dót í rúminu sem dytti í gólfið því hún hrykki oft upp við dynki. Ég náttúrlega hló að henni, bara hló upphátt og stundi svo upp að ég væri ekki þeirrar náttúru að ég tæki rafmagnstæki með mér í bólið. Ég bý einn en það er ekki þar með sagt að maður sé svo félagslega fatlaður að maður þurfi að sækja í raftæki. Reyndar hefði maður jafnvel boðið Guðrúnu inn ef það væri ekki fyrir jaðarhegðun hennar og það að maður skynjaði að það yrði erfiðara úr að komast en í og ekki bætti úr skák að hún hafði lést jafnvel meira, leit út eins og tætt og taugatrekkt bíafrabarn. Það er kannski þess vegna sem hún tollir enn í ljósakrónunni, hún er eflaust ekki þyngri en góð koparkróna.“

Að sturta eða sturta ekki niður

Ég hafði starað upp í loftið á meðan ég rifjaði upp næturheimsóknina en þegar ég lét út úr mér að hún héngi enn í krónunni en hefði ekki fallið niður fannst mér eins og ég hefði hlaupið á mig. Ég leit í augu Bensa, hann virtist ekki kippa sér upp við óvirðinguna sem ég sýndi hinni látnu eða því að ég segði hana hanga enn en ekki hafa fallið. Bensi hafði náttúrlega ekki andað því út úr sér hvort hún danglaði eða hefði slitnað niður. Það var ekkert að gera í stöðunni fyrir mig nema að halda áfram. „Guðrún varð hálfvandræðaleg við grín mitt um hjálpartæki, virtist fara á taugum og fór að ræða klósettferðir sínar. Hún sagðist ekki voga sér að sturta niður ef hún þyrfti að bregða sér á klósettið eftir tíu á kvöldin, heldur léti liggja í skálinni þangað til hún færi á fætur morguninn eftir. Þegar hún var búin að segja mér þetta hnýtti hún aftan við að ég héldi ábyggilega að hún væri geðveik eftir að hafa heyrt þetta. Ég sagði henni að þetta hefði ekki breytt áliti mínu á henni. Ég held að hún hafi skilið sneiðina, auðvitað hafði ég lengi talið hana kolgeggjaða, þetta var bara toppurinn á löngu furðuferli í samskiptum okkar.“

Inspector Bensi sat kyrr sem áður og ekkert virtist raska ró hans. Ég gat ekki bara setið og þagað því ekki gaf Bensi frá sér minnsta hljóð. „Ég sagði parinu sem býr hér í íbúðinni á móti frá þessari næturheimsókn og við vorum sammála um að þetta gengi ekki. Þótt ég hafi húmor fyrir skrítnu fólki þá var alveg öruggt að svona verður þreytandi á eeeeeendanuuuuuuuum.“

Neyðarstigi

Síðasta orðið kom eitthvað bjagað út úr mér því ég fékk hland fyrir hjartað. Bensi hafði risið upp og rölt út á svalir. Þegar ég kom á eftir honum sá ég að hann stóð yfir neyðarstiganum. Hvernig í andskotanum gat ég gleymt þessu, svona stóru atriði? Neyðarstiganum með krækjum sem lá þarna, góðu tæki til að bjarga manni ef það kviknaði í sameigninni, nú eða ef maður vildi koma því svo fyrir að íbúð nágrannakonunnar sem maður hengdi upp eins og harðfisk væri læst. Þetta var ómögulegt, það var ekkert hægt að ljúga sig frá þessu, sérstaklega þar sem neyðarstiginn náði ekki nema tvær hæðir niður. Ég hló að eigin aulaskap, horfði í augu Bensa og sagði skælbrosandi: „Já, þú sást þetta, kallinn. Þessa græju keypti ég í Brynju eftir að hafa kálað stelpurassgatinu. Ég bara missti mig þegar hún stökk út á gang þegar ég var á leiðinni út og byrjaði með ruglið um hvort það gæti verið að ég gengi í tréklossum innandyra. Andskotann kom henni það við? Heimilið er manns eini griðastaður og hún átti skilið að hanga. Þú mátt vita það því ég treysti þér og ég veit að þú ferð ekki með þetta lengra. Ég var einhvern veginn pollrólegur þegar ég ýtti henni inn í íbúðina, greip þéttingsfast um hálsinn á henni og þétti takið þangað til hún hætti spriklinu. Ég var hreint út sagt yfirvegaður þegar ég batt feiknalangan trefil frá Boss um hálsinn á henni og hengdi hana upp í ljósakrónuna.“

Við Bensi horfðumst í augu, ég virtist loks hafa náð athygli hans og nú starði hann á mig.

Bensi á svölunum

„Panikkið byrjaði þegar ég var að læðast úr íbúðinni hennar og áttaði mig á því að það er ekki hægt að læsa utan frá nema með lykli,“ hélt ég áfram. „Ég flýtti mér í Brynju og keypti þennan bannsetta keðjustiga, hengdi hann utan á svalirnar hjá mér og rölti svo niður á þriðju, læsti hurðinni innan frá, gekk út á svalirnar og prílaði þaðan upp. Ótrúlegt nokk þá virðist enginn hafa tekið eftir mér þegar ég, titrandi af lofthræðslu, kraflaði mig upp neyðarstigann á eigin svalir. Fólk er svo niðurlútt eftir bankahrun.“

Ég hló þegar ég var búinn að létta svona á hjarta mínu, lyfti Bensa upp og gekk með hann í fanginu af svölunum inn í stofu: „Það lítur út fyrir að þú fáir þitt rölt eftir allt saman. Við skulum ná í ólina þína. Nú röltum við um Klambratúnið og þú færð að létta á þér, Bensi minn. Fyrirgefðu að ég kallaði þig inspector, þú ert ekkert minna en greifi. Við losum okkur við stigaskrattann á röltinu áður en við hringjum í lögregluna og tilkynnum hávaðann úr íbúðinni fyrir neðan. Það er ljóðrænt réttlæti í því. Svo segi ég löggunni bara að ég hafi haft áhyggjur af því að hún svaraði ekki bjöllunni. Það virkar Bensi,  það virkar.“

**********************************************************

Þess má að lokum geta að Halldór E. Högurður var einn af höfundum Áramótaskaupsins 2009, sem almennt er talið hafa verið með þeim albestu og beittustu í sögu Skaupsins. Rifjum það upp.

Áramótaskaupið 2009 á RÚV

Mjög athyglisverð frétt með stuttri upprifjun var í fréttum Stöðvar 2 í kvöld. Lítum fyrst á hana en ég bendi um leið á yfirgripsmikla umfjöllun um málið með töluverðu ítarefni þegar héraðsdómur felldi sinn úrskurð um miðjan febrúar í pistlinum Gengistryggð vonarglæta:

Fréttir Stöðvar 2 – 22. júní 2010

Enginn botnar neitt í hvernig ólögmæti gengistryggðra lána gat farið fram hjá öllum – jafnvel hundruðum ef ekki þúsundum lögfræðinga eins og Gunnar Andersen, forstjóri FME, sagði í annarri frétt Stöðvar 2 í kvöld:

Fréttir Stöðvar 2 – 22. júní 2010

Ég mundi vel eftir frétt Lóu Pind um umsögn Guðjóns Rúnarssonar um frumvarp til laga um vexti og verðtryggingu frá 2001 og átti fréttina tilbúna og klippta:

Fréttir Stöðvar 2 – 13. mars 2010

Guðjón vissi þetta sem sagt, sagði frá því í umsögn til nefndar Alþingis en allir kusu að hunsa þessa staðreynd. Höfðu ekki einu sinni fyrir því að breyta þeim lögum sem gengistryggingin braut í bága við. Sem betur fer fyrir myntkörfulántakendur nú. Hér er ferill frumvarpsins á þingi. Hér er umsögn Guðjóns Rúnarssonar dagsett 24. apríl 2001. Frumvarpið var samþykkt sem lög 26. maí 2001 og þau tóku gildi 1. júlí.

Umsögn SFF um frumvarp um vexti og verðbætur - Alþingi 38/2001

Og hér er greinin í Fréttablaðinu frá 15. febrúar 2010 þar sem Guðjón kemst í mótsögn við sjálfan sig og segist ganga út frá því að fjármálafyrirtækin hafi talið sig vera að veita lögleg lán þótt hann, sem talsmaður þeirra, hafi sagt gengistrygginguna ólöglega í umsögn sinni. Fyrirsögn greinarinnar er röng og villandi. Ekki er um að ræða niðurfellingu heldur sanngjarna og nauðsynlega leiðréttingu á ólöglegu ferli.

Milljónaniðurfelling fyrir heimili landsins – Fréttablaðið 15. febrúar 2010

Milljónaniðurfelling fyrir heimili landsins - Fréttablaðið 15. febrúar 2010

Rifjum líka upp þetta:

Björn Þorri og Jóhannes Karl – Kastljós 5. maí 2009

Hér eru tilvitnanir Björns Þorra í greinargerð með frumvarpi að lögum um vexti og verðtryggingu vorið 2001 bls. 19.

Frumvarp til laga um vexti og verðbætur 38/2001 - um 13. og 14. grein

Gunnar Tómasson – Kastljós 8. september 2009

Björn Þorri Viktorsson – Kastljós 10. september 2009

Marinó G. Njálsson og Eyvindur G. Gunnarsson – Silfur Egils 14. febrúar 2010

Í síðasta pistli, Hver skilur ekki hvað?, benti ég á frábær viðtöl í Bítinu á Bylgjunni í gærmorgun. Haldið var áfram með umræður um málið í morgun:

Árni Þór Sigurðsson og Helgi Hjörvar
Í bítinu á bylgjunni 22. júní 2010

Lára Hanna Einarsdóttir og Sigurður G. Guðjónsson
Í bítinu á Bylgjunni 22. júní 2010

Hér er svo sjónvarpsfréttapakkinn um málið frá því fyrr í kvöld:

RÚV og Stöð 2 – 22. júní 2010

Að lokum legg ég til að allir lesi þennan stórfína pistil Soffíu Sigurðardóttur – Ef ekkert gengishrun hefði orðið. Svo var ég rétt í þessu að sjá að Agnar Kristján var að skrifa pistil um þetta sama mál og ég – Samtök fjármálafyrirtækja og ferlið með gengistryggðu lánin frá 2001 – og það er ekki í fyrsta sinn sem við Agnar erum að hugsa og skrifa um það sama á sama tíma þótt aðferðir og útfærsla sé ólík.

Annað ráðuneyti Jóhönnu Sigurðardóttur - 1. október 2009

Hvaða endemis undanlátssemi er gagnvart dæmdum lögbrjótum í íslensku samfélagi – þ.e. ef þeir höndla með peninga? Síðan hvenær nægir ekki úrskurður Hæstaréttar? Ná lögin bara yfir suma og aðra ekki? Hvers vegna láta ríkisstjórn og Alþingi eins og þau séu gjörsamlega valdalaus og skíthrædd handbendi peningaaflanna í þjóðfélaginu og ekki einu sinni til þess fallin að vernda fólkið í landinu fyrir enn frekari þjófnaði banka og lánastofnana? Eins og ekki sé komið nóg og búið að leggja nægilega mikið á almenning á Íslandi. Ef bankar og lánastofnanir voga sér að neita að hlýða Hæstarétti verður ríkisstjórnin – meintur verndari almennings – að þvinga þá til þess. Það gengur ekki að líða þessum stofnunum endalaus lögbrot og níðingsskap gagnvart fólki. Talsmenn lánastofnananna vilja viðbrögð ríkisstjórnarinnar og henni ber að vernda umbjóðendur sína. Alltaf. Svo einfalt er það.

Búið er að dæma gengistryggingu eða -bindingu lána ólöglega. Þá hlýtur krónutalan og umsamdir upprunalegir vextir að standa. Er það ekki skráð í samningunum? Lánsupphæð í íslenskum krónum og X% vextir? Þetta er svona dæmigert 2 + 2 = 4 dæmi en menn eru að rífast um þetta fram og til baka og enginn þorir að taka af skarið. Ég heyri að flestir lögmenn sem rætt hefur verið við – nema auðvitað lögmenn lánastofnana – og allur almenningur er sammála um túlkun dómsins. Eftir hverju er þá verið að bíða? Á að láta mörgþúsund manns þurfa að fara í mál sem enginn hefur efni á og bíða mánuðum eða jafnvel árum saman eftir niðurstöðu sem þóknast lánafyrirtækjunum? Hvað kostar það mörg mannslíf í viðbót? Eða skilnaði, heimilismissi og upplausn í samfélaginu? Þessi framvinda mála er svo mikil endaleysa og bull að það jaðrar við bilun.

Lesandi síðunnar skrifaði eftirfarandi athugasemd við pistilinn Kúguð þjóð í tilvistarkreppu og ég er honum sammála. Takið vel eftir orðum hans:

1. Fólk sem tók myntkörfulán tók þau ekki til að græða heldur til að spara. Maður á ekki að greiða meira fyrir vöru/lán en maður þarf og myntkörfulán báru hagstæðari vexti en innlend til lengri tíma. Þetta átti að vera góður valkostur fyrir þá sem gætu þolað eðlilegar gengissveiflur og hér var það ekki áhættusækni eða gróðafíkn sem réð ákvörðun, heldur vel útreiknaðar og skynsamlegar ákvarðanir um heimilisfjármálin. Í einhverjum tilvikum voru hreinlega ekki önnur lán en myntkörfulán í boði.

2. Fólk með myntkörfulán felldi ekki krónuna, bankarnir gerðu það. Bankarnir unnu gegn viðskiptavinum sínum, stunduðu óeðlilega viðskiptahætti OG buðu upp á ólögleg lán. Gengissveiflur voru reiknaðar inn í myntkörfudæmin EN hér varð algjör forsendubrestur. Bankarnir og stjórnmálamenn LUGU til um stöðuna, eigendur bankanna stálu úr þeim og fjármálakerfið hrundi í heild sinni. Þetta heitir forsendubrestur, enda höfðu lántakendur ekki sömu upplýsingar og bankarnir/stjórnmálamenn. Það mætti eins kalla þjóðina í heild sína áhættufíkla að hafa búið við þetta system sem hlaut á endanum að hrynja.

3. Samstaða allra lántakenda var rofin þegar fólkið með vísitölubindinguna sætti sig við að fórna myntkörfulánþegum. Báðir hópar urðu fyrir óréttlæti, en þeir sem voru minni órétti beittir sættu sig við að fórna hinum. Þá mátti ekki ræða það að setja alla á sama stað. Geta þeir gert kröfu um sanngirni núna? JÁ auðvitað! ALLIR eiga kröfu um sanngirni, en vandamálið er gagnvart bankanum, þar liggur óréttlætið, ekki í því að einhver annar hafi sloppið með skrekkinn. Ef það er brotist inn hjá tveimur nágrönnum og meiru stolið frá öðrum en hinum, hvort á maður að vera reiður út í þjófana eða grannann sem slapp betur? Smásálin er reið út í nágrannann, aðrir horfa á þjófinn og rót vandans.

4. Ég bauð bankanum mínum að greiða upp myntkörfulánin eins og við hefðum tekið verðtryggt íslenskt. Bankinn hafnaði og velti 30 milljóna gengistapi yfir á okkur hjónin, hótaði að ganga strax að ábyrgðarmönnum og sýndi yfirgengilega ósvífni í öllum samskiptum. Dettur þessu sama fólki í hug að við séum núna tilbúin til að semja? Neitakk, fyrr frýs í helvíti en að þessi banki fái einhvern slaka hjá okkur. What goes around comes around.

5. Ég óska lántakendum með vísitölubundin íslensk lán alls hins besta í sinni baráttu og vona að við stöndum sameinuð gegn óréttlætinu, ekki sem sundraðar smásálir. Fólk sem gleðst yfir óförum annarra og lætur óréttlætið líðast þar til það lendir í því sjálft, á ekki marga bandamenn þegar á reynir. Við skulum ekki láta það verða örlög íslensks almennings, við erum raunverulega öll í sama liði.

Vel mælt.

Ég legg til að fólk hlusti á þessi tvö brot úr Bítinu á Bylgjunni í gærmorgun sem ég tengi í hér að neðan. Sérstaklega ættu þeir að hlusta sem hafa hreytt ónotum í þá sem tóku myntkörfulánin og segja þá hafa tekið áhættu og verða að sitja uppi með tjónið. Hlustið eftir verðbólgutölunum sem Marinó er með á takteininum. Hvorir tóku meiri áhættu – þeir sem treystu verðbólgunni og verðtryggingunni eða þeir sem treystu genginu? Hversu áhættusamt er yfir höfuð að búa á Íslandi? Maður spyr sig eftir umræðuna og þessar upplýsingar…

Marinó G. Njálsson og Ingibjörg Þórðardóttir
Í bítinu á Bylgjunni 21. júní 2010

Ragnar Baldursson, Guðmundur Andri Skúlason og Gísli Tryggvason
Í bítinu á Bylgjunni 21. júní 2010

Og hér eru fréttaklippur undanfarinna daga um málið. Fréttir frá 16., 17. og 18. júní eru hér.

RÚV og Stöð 2 – 19. – 20. júní 2010

RÚV og Stöð 2 – 21. júní 2010

RÚV og Stöð 2 – 22. júní 2010

Konfúsíus

Þegar ég var unglingur var ég heilluð af kínverskri sögu og menningu. Hún var svo löng og merkileg, vörðuð af ýmsum spekingum sem hljómuðu eins og sannur viskubrunnur. Ég fór í kínverska sendiráðið til að kanna möguleg nemendaskipti en þá var Kína ennþá harðlokað og læst land og mér var sagt að reyna aftur eftir nokkur ár. En ég gerði það ekki og hef alltaf iðrast þess. „Maybe I should have“.

Ísland er örsmátt á alþjóðlegan mælikvarða þótt landfræðilega sé það nokkuð stórt miðað við íbúafjölda. Íslendingar þekkja ekki annað en að hafa stóra „verndara“. Dani fram undir miðja síðustu öld og svo tóku Bandaríkjamenn við. Þegar þeir fóru varð Ísland munaðarlaust í umsjá Framsóknar, Sjálfstæðis og útrásarvíkinga. Það fór sem fór.

Þegar hrunið varð var farið að líta til Rússa og Kínverja. Íslendinga vantaði lán til að borga skuldir sem óreglumenn, stjórnmálamenn og seðlabankastjórar höfðu steypt þeim í. Hvaða stórþjóð vildi vera góð við okkur og redda málunum? Engin. Bara litlu Færeyjar. En apparat stórþjóðanna, Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn, tók Ísland síðan undir sinn stórvafasama verndarvæng gegn skilyrðum sem óvíst er að íslenska þjóðin kæri sig um að uppfylla þótt stjórnvöld þá og nú sjái ekki aðra leið.

Meðal þess sem AGS nefnir í skýrslu sinni frá í apríl sl. er hve hægt gangi að koma auðlindum Íslendinga í einkaeigu. Eða eins og það er orðað í skýrslunni: „The main short-run risks are further delays in investments in energy-intensive sectors…“ Og síðan: „Constraints on the reallocation of resources from non-tradable to tradable sectors – lack of financing and certain aspects of regulatory policies – may impede recovery in the medium term.“ Helga Þórðardóttir, oddviti Frjálslynda flokksins í Reykjavík, skrifaði um þetta í Vísi.is nýverið eins og sjá má hér. Þar segir Helga meðal annars: „Menn eru sammála um að hér séu starfsmenn AGS að kvarta undan tregðu Íslendinga við að færa auðlindir sínar úr eigu almennings yfir í eigu einkaaðila, sem oftast þýðir að erlend fyrirtæki eignast auðlindirnar okkar. Það sem er líka merkilegt er að AGS virðist ekki gera ráð fyrir því að ráða fram úr vandamálum Íslendinga nema með sölu auðlinda okkar.“

Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn

Þótt ekki sé ég sérfræðingur í alþjóðasamskiptum eða -samningum fæ ég ekki betur séð en að þetta sé hárrétt mat hjá Helgu. Enda í fullkomnum stíl við aðgerðir AGS annars staðar á jarðarkringlunni þar sem sjóðurinn hefur komið þjóðum í vanda til „hjálpar“ eftir að stjórnvöld landanna höfðu klúðrað öllu sem hægt var að klúðra. Eins og á Íslandi í gróðærinu.

Ísland er ein stór auðlind – hefur land, orku, ferskvatn og fisk. Orkan og ferskvatnið eru auðlindir sem heiminn er farið að skorta og verðmæti þeirra á eftir að aukast gríðarlega á næstu árum og áratugum. Þess vegna lít ég á það sem glæp gagnvart íslensku þjóðinni að selja aðgang að þessum auðlindum okkar fyrir slikk – hákörlum eins og t.d. Ross Beaty. Fyrir aflandskrónur og með kúlulánum og ljúga því svo að okkur að það streymi inn erlent fjármagn með sölunni þegar ekkert er fjarri sanni.

Ross Beaty í Kastljósi 26.8.09

Ross Beaty er hrifinn af Kínverjum af því þeir eiga svo mikla peninga. Hann seldi þeim námurnar sínar í Suður Ameríku og mærir þá í viðtölum í erlendum miðlum. Lítum á eitt viðtalið frá í janúar sl. í netmiðlinum Stockhouse. Þar er Beaty kallaður „mining gladiator“ og sagt að hann hafi skoðað 40 jarðvarmaeignir árið 2009 og ákveðið að kaupa eina á Íslandi. Ross Beaty segir í viðtalinu meðal annars þetta um Kínverjana: „They’re smart. They are going to buy buy BUY hard assets, our assets, my assets, at a premium for years and years. That is why I want to own huge geothermal resources in our Magma for the next 20 years.“ Maður sér í anda dollaramerkin blikka í augum Beaty. Ef til vill var ég sannspá í ágúst í fyrra þegar ég sagði í bréfi til Beaty: „Þú ert ekki kominn til Íslands til að vera eins og þú sagðir i Kastljósi. Þú vinnur ekki þannig. Þú ert hingað kominn til að gera viðskiptasamning sem tryggir þér afnot af verðmætri auðlind til 130 ára. Þú ætlar að búa til söluvarning – eftirsóknarvert viðskiptamódel – selja svo hæstbjóðanda og græða feitt. Kannski selurðu Kinverjunum sem keyptu námurnar þinar, hver veit?“ Ég vissi reyndar ekki þá hve mjög Beaty dáði Kínverja… eða réttara sagt peningana þeirra.

En nú eru Kínverjarnir komnir til Íslands og búnir að skrifa undir samninga við íslensk stjórnvöld. Hvað í þeim felst er ekki alveg ljóst ennþá, enda hefur gagnsæi í stjórnsýslu aldrei verið í hávegum haft á Íslandi og ekki virðist ætla að vera breyting þar á. Ævinlega er komið fram við þjóðina eins og henni komi bara ekkert við hvað verið er að gera við landið hennar og framtíð komandi kynslóða. Traust á stjórnmálamönnum, embættismönnum og stofnunum er ekkert svo allt er tortryggt. En Ross Beaty getur glaðst. Nú verður auðveldara fyrir hann að selja Kínverjunum Reykjanesið, sem hann fékk fyrir slikk, á uppsprengdu verði og stinga gróðanum í eigin vasa.

Helgi Hrafn Guðmundsson, blaðamaður á DV, skrifaði grein í helgarblað DV um Kínverjana og ræddi þar við Geir Sigurðsson, dósent í kínverskum fræðum við Háskóla Íslands. Ég er viss um að ekki eru allir sammála skoðunum Geirs um ástæður og tilgang Kínverja með fjárfestingum sínum. Enda skoðanir skiptar um það eins og annað. Og að venju er þjóðin ekki spurð álits á hvort hún vill selja sjálfa sig og auðlindir sínar.

Kínverjar hafa keypt sér aðgang að auðlindum – Helgi Hrafn Guðmundsson – DV 18. júní 2010

Kínverjar hafa keypt sér aðgang að auðlindum - Helgi Hrafn Guðmundsson - DV 18. júní 2010

Við erum mest, best, fallegust, klárust, sérstæðust, ríkust… Ísland er nafli alheimsins sem veröldin snýst um. Auðvitað. En ekki hvað? Okkar ellefuhundruð ára saga miklu merkilegri en mörgþúsund ára saga annarra þjóða. Bókmenntaarfur okkar einstakari en Grikkja eða annarra margfalt meiri og eldri. Vitanlega. Við erum jú Íslendingar. En takið eftir: Við erum kúgaðir Íslendingar – ekki frjálsir.

Íslenski fáninn - Mynd DV

Það er auðvelt að skilja hvernig Jón Sigurðsson og samverkamenn hans upphófu allt sem íslenskt var þegar þeir hófu máls á mögulegu sjálfstæði þjóðarinnar á 19. öldinni. Einhvern veginn varð að efla sjálfsvitund þessarar kúguðu bændaþjóðar og fá hana til að skilja að hún gat staðið á eigin fótum. Skáldin, sem sum hver sáu sveitina sína í hillingum í gegnum áfengismóðu, hímandi kaldir, hraktir og svangir á hanabjálkakytrum í kóngsins Köbenhavn, ortu ódauðleg og upphafin ástarljóð og hetjukvæði sem notuð voru til að koma vitinu fyrir ómenntaðan lýðinn sem þekkti ekki annað en vinnuþrælkun og kúgun. Skrifaðar voru sögubækur þar sem fortíðin í sveitasælunni var hjúpuð rósrauðum bjarma hins fullkomna lífs í fögrum dal eða firði. Bóndi var bústólpi, Íslandi allt!

En þrátt fyrir langþráð fullveldi og seinna sjálfstæði var eitt af einkennum íslenskrar þjóðar ævinlega þessi undarlega sátt við kúgunina. Það var eins og Íslendingar gætu ekki ímyndað sér líf án kúgunar í einhverju formi. Og þeir kölluðu meira að segja kúgunina stundum „frelsi“. Halldór Laxness varði allri ævinni í að benda á þetta í bókum sínum.

Fjölmargir Íslendingar sem hafa búið erlendis um lengri eða skemmri tíma og kynnst raunverulegu frelsi, réttlæti og sanngirni hafa bent á þann gríðarlegu mun á lífskjörum sem er á Íslandi og í því sem við köllum hinn vestræna heim – sem Ísland telur sig þó hluta af. En allt kemur fyrir ekki. Þjóðarsálin hefur ekki losnað við að því er virðist inngróna viðurkenningu á endalausri kúgun. Hún kyssir vöndinn ítrekað – ár eftir ár, áratug eftir áratug – í þögulu þakklæti og með furðulega ómengaðri virðingu fyrir kúgara sínum. Þegar Íslendingar lýstu sig sjálfstæða þjóð árið 1944 var það í raun aðeins formbreyting – þeir skiptu um kúgara. Skiptu úr erlendri kúgun yfir í innlenda kúgun. Við vorum þjóð í hlekkjum hugarfarsins og erum enn. Lengra nær sjálfstæðið varla. Við erum kúguð þjóð í tilvistarkreppu að reyna að ná áttum.

Þjóð í hlekkjum hugarfarsins - heimildamynd

Í aðdraganda dóma Hæstaréttar á miðvikudaginn var merkilegt að fylgjast með væntingum fólks. Flestir voru vonlitlir um að dómarnir yrðu réttlátir gagnvart almenningi í landinu. Það segir sína sögu um hve vön við erum óréttlæti. Því magnaðri var fögnuðurinn þegar dómsúrskurðir voru ljósir og sýnt þótti að loksins – loksins hefði réttlætið náð fram að ganga. Maður fann bókstaflega strauma vonar hríslast um þjóðfélagið og einhvern veginn varð bjartara yfir samfélaginu. Líka því fólki sem átti engra fjárhagslega hagsmuna að gæta sjálft. Það fagnaði réttlætinu sem slíku innilega – fyrir hönd samfélagsins og þeirra sem nú eygðu von um að endurheimta fjárhagslegt sjálfstæði sitt og reisn. Þeirra, sem bankar og lánastofnanir höfðu beitt fáheyrðu ofbeldi og yfirgangi, jafnvel hrakið út á guð og gaddinn vegna atburða sem þeir áttu enga sök á og gátu ekki með nokkru móti ráðið við.

Í gær las ég áhrifamikinn pistil eftir Helga Jóhann Hauksson hér á Eyjublogginu. Ég hef nú lesið hann þrisvar og tárast í hvert sinn. Þessi pistill er skyldulesning, ekki síst fyrir starfsfólk banka, lánastofnana og vörslusviptingarfyrirtækja sem farið hefur offari í innheimtu skulda hjá saklausu fólki. Fólki, sem hefur ekkert á samviskunni annað en að vera kúgaðir Íslendingar í ómanneskjulegu samfélagi þar sem peningar eru Guð dagsins, græðgi og gróðahyggja algilt boðorð eftir áratugalanga innrætingu, stjórn og kúgun stjórnmálamanna. Stjórnmálamanna í FLokkum sem gefa skít í þá sem hafa ekki áhuga á eða samvisku til að sanka að sér misvel fengnu fé. Helst á kostnað annarra. Samt kýs fólk kvalarana, merkilegt nokk.

Eitt af því sem vekur athygli í pistli Helga Jóhanns er tilvitnun í forstjóra einnar lánastofnunarinnar í viðtali í Morgunblaðinu í gær. Hann segir „Orðspor Íslendinga hefur beðið hnekki“, og á þar ekki við hnekki vegna þess að lánastofnanir hafi prangað ólöglegum lánum inn á fólk og borgað starfsmönnum bónusa fyrir lögleysuna. Hann á heldur ekki við hnekki vegna yfirgangs og hörku við innheimtu lána sem hröktu fólk í gjaldþrot eða dauðann. Hann á við að orðspor landsins hafi beðið hnekki vegna þess að einn svívirðilegasti þjófnaður Íslandsögunnar var dæmdur ólöglegur! Hér er viðtalið:

Orðspor Íslendinga beðið hnekki – Morgunblaðið 18. júní 2010

Orðspor Íslendinga beðið hnekki - Morgunblaðið 18. júní 2010

Svo er annar vinkill á málinu – þeir sem héldu kúgunina og ofbeldið ekki út og sviptu sig lífi eftir að lánastofnanirnar hirtu af þeim ævistarfið og aleiguna. Við vitum ekki hve margir þeir eru. En ætli þeir sem gáfu dagsskipanirnar átti sig á að þeir hafa mannslíf á samviskunni? Hafa þeir þann skilning á samfélagi manna og sálræna dýpt til að átta sig á afleiðingum gjörða sinna og græðgi? Átta þeir sig á að dómar Hæstaréttar á miðvikudaginn hafa að öllum líkindum bjargað mannslífum? Skilur núverandi ríkisstjórn að mannslíf glötuðust vegna aðgerðaleysis hennar? Fattar hún hve margir eiga um sárt að binda af því hún hefur ekki beitt því valdi sem hún þó hefur til að afstýra þeim harmleikjum sem átt hafa sér stað í þjóðfélaginu og Helgi Jóhann lýsir svo vel? Maður spyr sig…

Í fyrsta pistlinum mínum hér á Eyjunni 1. desember sl., Hve glöð er vor þjóð, birti ég myndband sem ég hafði gert í minningu þeirra sem höfðu gefist upp og stimplað sig út úr lífinu. Ég tók mjög nærri mér að heyra sögurnar um fólkið sem lánastofnanir höfðu murkað lífið úr í bókstaflegri merkingu. Og maður heyrir aldrei nema brotabrot af þeim því þetta eru ekki málefni sem fólk ber á torg. En ég ætla að endurbirta myndbandið núna – tæpum sjö mánuðum síðar. Ég ákallaði þingið, sem hafði mestar áhyggjur af því að fá ekki matarhlé á meðan almenningur barðist fyrir lífi sínu. Og ég ákallaði þjóðina – sárbað hana að láta ekki óréttlætið yfir sig ganga lengur. Á meðan gerendur hrunsins, sjálfir stórþjófarnir, fengu tugmilljarða afskrifaða var almenningur hrakinn út í dauðann – bókstaflega.

En það sem skelfir mig einna mest er sú staðreynd að enn vill þriðjungur þjóðarinnar kjósa yfir sig alverstu kúgarana sem hjúpa sig blekkingarvef sem þeir kalla „frelsi einstaklingsins“ og er, eins og kemur svo vel fram í pistli Helga Jóhanns, frelsi hinna efnuðu til að kúga almenning. Ekkert annað. Ég fjallaði um það meðal annars hér. Enn fleiri kjósa áframhaldandi kúgun ef hinn helmingakipta-kúgaraflokkurinn er talinn með. Það sýna skoðanakannanir. Sagan og reynslan segja okkur hverjir þessir kúgarar eru og hvert markmið þeirra er: að auðga sig og sína. Skítt með almenning og samfélagið. Það skelfir mig líka að valkosturinn – núverandi stjórnvöld – hafa ekki beitt valdi sínu nægilega vel í þágu umbjóðenda sinna, þjóðarinnar. Þau hafa þvegið hendur sínar af bönkum og lánastofnunum – þeim sömu og hafa hrellt almenning með yfirgangi og lögleysu og jafnvel hrakið fólk út í dauðann. Af hverju? Ég skil það ekki og hef ekki fengið neinar skýringar á því… ennþá.

Hér er fréttasögulegt yfirlit sjónvarpsstöðvanna um hæstaréttardómana og mögulegar afleiðingar þeirra. Auðvitað ná þeir yfir húsnæðislánin líka. En ekki hvað? Og næsta mál á dagskrá: Baráttan gegn verðtryggingunni og hækkun lána af hennar völdum! Verðtryggingin er ekki náttúrulögmál – hún er mannanna verk og örugglega jafn ólögleg og gengistryggingin. Í það minnsta ósanngjörn og óréttlát. Brjótum af okkur hlekkina og hættum að láta kúga okkur!

RÚV og Stöð 2 – 16. júní 2010

RÚV og Stöð 2 – 17. júní 2010

RÚV og Stöð 2 – 18. júní 2010