Í umræðu hafa verið uppi tvær meginhugmyndir um uppgjör slitabúa föllnu bankanna. Önnur gekk út á að gera frjálsa nauðasamninga þar sem kröfuhafar „sleppa út“ með erlendar eignir/gjaldeyri búanna, gegn því að skilja eftir innlendar eignir/krónueignir. Hin gekk út á að nota skattlagningu og/eða „gjaldþrotaleið“ til að taka hluta (35-40%) af heildareignum búanna, erlendum sem innlendum, til stjórnvalda, og nota þær eignir m.a. til að losa út aðrar krónueignir í eigu erlendra aðila (og jafnvel til að bæta annað tjón þjóðarbúsins af bankahruni).

Ég skrifaði til dæmis um fyrri leiðina vorið 2013, en þá voru þegar uppi vangaveltur um skipti á krónueignum og gjaldeyriseignum við kröfuhafa sem hluta af nauðasamningi. Tíminn hefur verið dýr í þessu efni enda hafa krónueignir slitabúanna hækkað úr 500 milljörðum króna í 576 milljarða vegna virðisaukningar útlána meðan stjórnvöld hafa velt málinu fram og aftur.

Í síðustu viku kynnti Seðlabankinn það mat sitt að fyrirliggjandi drög að nauðasamningum föllnu bankanna uppfylli skilyrði um fjármálastöðugleika og kröfur laga um gjaldeyrismál. Í framhaldi var haldinn blaðamannafundur á vegum ríkisstjórnarinnar með nýrri glærukynningu. Niðurstaðan er sú að fara fyrri leiðina, þ.e. leið frjáls nauðasamnings en ekki skattlagningar eða gjaldþrotaleiðar.

„Afnám hafta“ kynnt í Hörpu í júní sl. Mynd mbl.is/Golli

Eins og margir eflaust muna voru stórar tölur nefndar til sögu í Hörpu í júní sl. þegar „aðgerðir til losunar fjármagnshafta“ voru reifaðar. Bar þar hæst áform um stöðugleikaskatt upp 850 milljarða brúttó.

Heildarvandinn vegna slitabúanna er talinn nema 815 milljörðum króna (glæra 12). Með hliðsjón af því, og í ljósi gagnrýni og varnaðarorða InDefence, hefur ríkisstjórninni þótt mikilvægt að setja ávinning af nauðasamningi þannig fram að hann leysti vandann og þætti ekki lakari en skattlagningarleiðin. Því var áberandi á blaðamannafundinum í síðustu viku talan 856 milljarðar sem „heildarumfang aðgerðanna“ (glæra 4).

Sú tala er hins vegar ekki sérlega traustvekjandi, enda fengin með athyglisverðri stærðfræði þar sem margvíslegar eðlisólíkar tölur eru lagðar saman. Skoðum það aðeins nánar. (Heimild: Greinargerð Seðlabanka Íslands, einkum tafla á bls. 10)

Hið eiginlega stöðugleikaframlag er að sjálfsögðu sú fjárhæð sem kröfuhafar bankanna þriggja afhenda stjórnvöldum vegna nauðasamninganna sem slíkra. Samkvæmt kynningunni nemur framlagið 379 milljörðum króna. Þar verður þó að hafa í huga að talan miðast við að Íslandsbanki og Arion banki séu metnir á fullu eiginfjárvirði (Q-hlutfall 1,0). 95% hlutur í Íslandsbanka er þannig metinn á 185 milljarða. Ef rétt verð reynist t.d. 0,6 (sem er ekki ólíklegra en 1,0) er stöðugleikaframlagið 74 milljörðum lægra, eða 305 milljarðar alls. Sama gildir um Arion banka; 20 milljarðar af stöðugleikaframlaginu eru skilyrtir við Q 1,0. Framlagið getur því hæglega orðið undir 300 milljörðum þegar upp er staðið – og sú fjárhæð birtist ekki í ríkiskassanum fyrr en bankarnir hafa verið seldir og kaupverðið greitt.

Til að brúa mismuninn frá <379 milljörðum upp í 856 milljarða er gripið til skapandi bókhalds.

• Taldir eru með ýmsir kostnaðarliðir föllnu bankanna sem þeir greiða innanlands og hefðu alltaf greitt óháð nauðasamningi. Þar má nefna almennan rekstrarkostnað þeirra (laun, þ.m.t. slitastjórna, verktaka o.s.frv.) upp á 15 milljarða, skaðleysissjóð slitastjórna og starfsmanna vegna ágreiningsmála upp á 1 milljarð, bankaskatta upp á 26 milljarða og aðra skatta að fjárhæð 3 milljarðar. Þessi kostnaður upp á 46 milljarða samtals er sem sagt talinn til ávinnings af nauðasamningnum og innifalinn í 856 milljarða tölunni. – Óneitanlega er skemmtilegt að ofurlaun slitastjórna teljist nú hluti af lausninni, ekki vandanum.
• Endurheimtur Eignasafns Seðlabanka Íslands af kröfum í föllnu bankana (vegna ástarbréfaviðskiptanna á sínum tíma) upp á 81 milljarð eru taldar til ávinnings af nauðasamningnum. Sú fjárhæð hefði alltaf fengist greidd, raunar að frádregnum 39% ef stöðugleikaskattur hefði verið lagður á en nettóávinningur ríkisins hefði verið sá sami.
• Nýi Landsbankinn skuldar þeim gamla 149 milljarða í svokölluðu „Landsbankabréfi“ sem stjórnvöld streittust lengi á móti (af óskiljanlegum ástæðum) að framlengt yrði. Nýlega seldi nýi Landsbankinn skuldabréf erlendis á ágætum kjörum. Ef nauðasamningur verður samþykktur hyggst bankinn greiða niður „Landsbankabréfið“ með fénu sem nýja skuldabréfið skilaði. Þessi fyrirætlun bankans virðist vera stjórnvöldum tilefni til að bæta öllum höfuðstóli Landsbankabréfsins – 149 milljörðum – við ávinning af nauðasamningnum og innifela hann í 856 milljarða tölunni(!) – Aftur er skemmtilegt að sjá að skuld sem einu sinni þótti ógna þjóðarhag sé nú orðin veigamikill þáttur í lausn vandans, og væri veigameiri ef hún væri hærri.
• Þá er lengt í innlánum kröfuhafa í bönkunum og skuldum ríkissjóðs með nýrri fjármögnun á vegum kröfuhafa. Höfuðstóll skuldanna er óbreyttur og þær þarf eftir sem áður að greiða, í erlendum gjaldeyri þar sem það á við. Þessar skuldbreytingar að fjárhæð 151 milljarður eru taldar með í ávinningi af nauðasamningnum.
• Loks er liður í útreikningum stjórnvalda upp á 50 milljarða undir nafninu Eignir með undirliggjandi erlendan gjaldeyri sem ég get ómögulega séð annað en að sé a.m.k. að hluta tvítalinn, en gæti haft rangt fyrir mér í því.
• Ofantaldir liðir eru 46+81+149+151+50 = 477 milljarðar sem að viðbættu 379 ma. kr. stöðugleikaframlagi gerir 856 milljarðana margnefndu.

Nú er það gott og blessað að nauðasamningnum tengist ýmsar aðrar ráðstafanir, svo sem lánalengingar. En allir geta séð að þeir liðir sem ég taldi upp hér að ofan eru alls ekki hliðstæðir stöðugleikaskatti sem hefði einfaldlega, og a.m.k. fræðilega, skilað 850 milljörðum brúttó í ríkissjóð (mínus afsláttur sem kröfuhafar hefðu getað fengið með því að festa fé á Íslandi til lengri tíma). Að nota 856 milljarða „ávinning“ af nauðasamningi reiknaðan eins og hér var lýst í samanburði við 850 milljarða skatt er algjör markleysa.

Hitt, og jafnvel meira áhyggjuefni, er að í reynd er aðeins verið að fá <379 milljarða (eftir dúk og disk og sölu tveggja banka á Q=1,0), upp í vanda sem nemur 815 milljörðum mínus skattar og innlendur kostnaður, skv. upplýsingum stjórnvalda sjálfra. En þar fyrir utan, og til viðbótar, er svo snjóhengja aflandskróna upp á 300 milljarða. Það er því ljóst að talsverðar upphæðir þurfa að koma úr gjaldeyrisvaraforðanum til að ná heildarjöfnuði. Og þrátt fyrir digurbarkaleg orð talsmanna stjórnarflokkanna um annað er niðurstaðan sú að kröfuhafar komast fyrstir út úr höftum með gjaldeyrinn sinn, meðan óljóst er hvort og hvenær höftum verður aflétt á innlend fyrirtæki og einstaklinga.

Fyrir mitt leyti myndi ég gjarnan vilja sjá betri útskýringu, með trúverðugri tölum, á því hvernig ríkisstjórnin sér fyrir sér að þetta dæmi gangi upp.

Að minnsta kosti er full ástæða til að flýta sér hægt, og taka um þetta risastóra mál góða og ítarlega umræðu á þingi og í þjóðfélaginu.