Gunnar Tómasson

4. desember, 2005

Uppfært 20. maí 2018

Uppsalabók Eddu

(Sigurður Nordal)

Í vörzlu Háskólabókasafnsins í Uppsölum er íslenzk skinnbók frá því um 1300 með svolátandi fyrirsögn (rauðletraðri):  „Bók þessi heitir Edda.  Hana hefir saman setta Snorri Sturlu sonur, eftir þeim hætti, sem hér er skipað.  Er fyrst frá Ásum og Ými, þar næst Skáldskaparmál og heiti margra hluta, síðast Háttatal, er Snorri hefir ort um Hákon konung og Skúla hertoga.”  Eðlilegast er að skilja upphaf fyrirsagnarinnar: „Bók þessi heitir Edda”, á þá leið, að svo hafi höfundur sjálfur nefnt bókina.  […]

Því miður er það of sjaldgæft í íslenzkum fornritum, að kostur sé slíkrar fræðslu um nafn og höfund bókar.  Væri því eðlilegt, að Uppsalabók nyti þess og væri metin umfram önnur handrit Eddu.  Handritið er líka „heilt” ´þeim skilningi, að ekkert hefur glatazt úr því, síðan það var skrifað.  Af Háttatali eru reyndar ekki nema 56 vísur framan af kvæðinu.  En það má sjá af síðasta blaðinu, sem er að mestu autt, að meira hefur ekki verið skrifað.

Eigi að síður gerir samanburður Uppsalabókar við önnur handrit Eddu, og þá sérstaklega Konungsbók, torvelt að trúa því, as Snorri Sturluson hafi sett bókina saman „eftir þeim hætti, sem hér er skipað”.  Það lætur nærri, jafnvel þótt ekkert annað Edduhandrit væri til samanburðar og engar hugmyndir um skýrleik Snorra réðu dómi vorum, að samt væri erfitt að trúa honum eða reyndar nokkrum höfundi til þess að skiljast við bók, sem hann væri að setja saman, í því ástandi, sem Edda er í Uppsalabók.

Því betur sem texti hennar er athugaður og um hann hugsað, því meiri ráðgáta verður skrifarinn og öll vinnubrögð hans – hvað fyrir honum hefur vakað upphaflega og hvers vegna er eins og hann sé sífellt að sjá sig um hönd og brjóta upp á nýjum tiltækjum í vali og skipun efnisins.  En um þetta skal ekki fjölyrt hér.  Eina prentun Eddu eftir Uppsalabók er í fárra manna höndum, og lýsing hennar og frekari rökræður um hana yrðu of langt mál.  Einstaka fræðimenn, sem hafa reynt að berja í bresti hennar, hafa yfirleitt ekki getað greitt úr þessu máli.

Samt er ástæða til þess að hafa hugfast, að fyrirsögn Uppsalabókar er ekki einungis fremst í handritinu, heldur má gera ráð fyrir því, að hún sé skrifuð áður en ritarinn sjálfur hafði nokkra hugmynd um, hvernig hann ætlaði að leika bókina.  En annars mundu svo mörg rök hníga að því að eigna Snorra Eddu, að sá vitnisburður er varla nauðsynlegur, þótt hann sé engu að síður kærkominn.”  (Sigurður Nordal, Ritverk I, Mannlýsingar, bls. 34-35.)

***

1. Fyrir þrjátíu árum [þ.e. ca. 1975] gerði gerði ég mér ferð á Landsbókasafnið í Reykjavík til að lesa ljósprentað eintak safnsins af Uppsalabók Eddu. M.a. með hliðsjón af þeim orðaleikjum sem er lykillinn að skilningi á því sem er „hulit kveðit” í ritverkum Snorra og Sturlu (sjá fyrri bloggfærslur) vakti eftirfarandi texti athygli mína – texti, sem ég hef hvergi séð annars staðar, en tók niður stafrétt til frekari umhugsunar:

Munnrinn ok tungan er leikvöllr orðanna.  Á þeim velli eru reistir stafir þeir, er mál allt gera, ok hendir málit ýmsa svá til at jafna sem hörpu strengir eða eru læster lyklar í simphonie.

2. Einnig endurritaði ég stafrétt ofangreinda fyrirsögn Uppsalabókar þar sem ritháttur hennar nú til dags snyrtur af fræðimönnum sem þekkja ekki til mikilvægi stafrétts texta fyrir túlkun á því sem kann að hafa verið „hulit kveðit” af höfundi fyrirsagnarinnar. En klúðurslegur texti pennafærra manna til forna – ef svo má að orði komast um Snorra og Sturlu – er oftar en ekki vísbending um að þeim gangi eitthvað til sem ekki liggur í augum uppi:

Bók þessi heitir Edda. Hana hevir saman setta Snorri Sturlo son eptir þeim hætti, sem hér er skipat. Er fyrst frá ásum ok Ymi þar næst skalldskap ok heiti margra hluta. Síþaz Hatta tal er Snorri hevir ort um Hak Konung ok Skula hertug.                                                             

3. Loks tók ég niður lokasetningu í upptalningu Uppsalabókar á lögsögumönnum. Rithátturinn er óaðfinnanlegur en ekki var að vita hvort þar væri „hulit kveðit” um eitthvað sem kæmi e.t.v. í ljós síðar: Snorri Sturluson í annat sinn.

Það hefur þegar komið á daginn og það sama gildir um stafrétta útgáfu fyrirsagnar Uppsalabókar og vísbendinguna um að ekki er allt sem sýnist um verk þeirra Snorra og Sturlu á „leikvelli orðanna”.

4. Fyrir aldarfjórðungi þóttist ég greina að Uppsala Edda væri vel þess virði að fræðimenn dustuðu af henni rykið og gerðu henni viðeigandi skil. Ég tjáði mig um málið við framámann í fræðunum en mér vitanlega hefur Uppsala Edda ekki verið tekin til þeirrar rannsóknar sem ég tel vera við hæfi. Þótt verklag mitt sé nýstárlegt en ekki hefðbundið, þá kunna eftirfarandi dæmi um „hulinn kveðskap” sem byggir á Uppsala Eddu að vera fræðimönnum umhugsunarefni.

Bók þessi heitir Edda

(Stafréttur texti)

104431

8542 = Bók þessi heitir Edda.

20156 = Hana hevir saman setta Snorri Sturlo son

15735 = eptir þeim hætti, sem hér er skipat.

10539 = Er fyrst frá ásum ok Ymi

18224 = þar næst skalldskap ok heiti margra hluta.

17723 = Síþaz Hatta tal er Snorri hevir ort

13512 = um Hak Konung ok Skula hertug.

104431

***

Uppfærð dæmi 20. maí 2018.

 I. Prisca Theologia

(Rétt trú gefin af Guði)

104431

Reykholtsmáldagi

18278 = Skrín þat es stendr á altara meþ helgo domo

19936 = gefa þeir Magn oc Snorre at helfninge hvar þeirra

21953 = oc es þetta kirkio fé umb fram of þat es áþr es talet.

11931 = Táknmálslykill Reykholtsmáldaga falinn í textanum

 Upphafleg Rétt Trú

7521 = Prisca Theologia

Skáldskapargáfa

5596 = Andlig spekðin – Skáld – Suttungamjöðr

-6960 = Jarðlig skilning – Skáldfífl – Óæðri hluti mjaðarins

Veröldin var sköpuð á eyju fyrir sunnan Ísland

(Einar Pálsson)

5003 = Þrídrangr

Skáld

11359 = Snorri Sturluson

9814 = Sturla Þórðarson

104431

II. Upphaf Heimsaldurs

The Great Order of the Ages is born afresh.

(Virgil, Fourth Eclogue)

104431

20087 = Magnus ab integro saeclorum nascitur ordo.

Sköpunarmáttur Alheims

4000 = Logandi Sverð

Skáld

5596 = Andlig spekðin

4946 = Socrates

1654 = ION

3412 = Platon

14209 = Quintus Horatius Flaccus

12337 = Publius Virgilius Maro

11999 = Sextus Propertius

11249 = Publius Ovidius Naso

11359 = Snorri Sturluson

9814 = Sturla Þórðarson

Skáldfífl

-6960 = Jarðlig skilning

   729 = (Platónskur) Harðstjóri

104431

INNSKOT

Gunnarr Hámundarson

9880

Alfa

1516 = Kain

6960 = Jarðlig skilning

-5596 = Andlig spekðin

Omega

Maður sem Ímynd Guðs

 7000 = Míkrókosmos

 9880 

LOK INNSKOTS

III. Eilíft Skáld

(Our Ever-living Poet)

104431

EK

1213 = EGO

Ráðgjöf Njáls til Gunnars

Monad/Njáll

(Njála, 21. kafli)

14660 = Hugsat hefi ek málit, ok mun þat duga.

Alfa

1516 = Kain – sbr. Gunnarr sem Kaupaheðinn

Omega

Maður sem Ímynd Guðs

7000 = Míkrókosmos

Gunnarr í Hauginum

(78. kafli – M)

7891 = Mætti daugla deilir,

7744 = dáðum rakkr, sá er háði

10175 = bjartr með beztu hjarta

7120 = benrögn, faðir Högna:

10163 = Heldr kvazk hjálmi faldinn

9278 = hjörþilju sjá vilja

9605 = vættidraugr en vægja,

9033 = val-Freyju stafr, deyja –

9033 = val-Freyju stafr, deyja.

104431

IV. Fjölflötungar Platons og Njála

(Einar Pálsson)

104431

Hel

1612 = Hell – sbr. Hell-dur í upphafi Ísl. bókar

Fjölflötungar Platons

11110 = Jörð-Loft-Vatn-Eldr-Tími

14943 = Mörðr-Grímr-Helgi-Skarpheðinn-Kári

Alheimstími

25920 = Stórár Platons

Njála

Alfa

6257 = Mörðr hét maðr.

12685 = Höfðingjaskipti varð í Nóregi.

Omega

11274 = Fara menn við þat heim af þingi.

13530 = Ok lýk ek þar Brennu-Njálssögu.

Menn

7000 = Míkrókosmos – Maður sem Ímynd Guðs

FINIS

  100 = Kvæðislok

104431

V. Sonnetur Shakespeares

(1609)

104431

Tileinkun

10233 = TO THE.ONLIE.BEGETTER.OF.

11550 = THESE.INSUING.SONNETS,

9775 = Mr. W.H., ALL HAPPINESSE

7932 = AND.THAT.ETERNITIE.

4480 = PROMISED.

541 = By.

10347 = OUR EVER-LIVING POET.

5122 = WISHETH.

9575 = THE WELL-WISHING.

6780 = ADVENTURER.IN

7354 = SETTING.FORTH.

1846 = T.T.

Well-wishing Adventurer

1 = Monad/Njáll

The Onlie Begetter

-6960 = Jarðlig skilning

5596 = Andlig spekðin

End of Time

13159 = Ártíð Snorra fólgsnarjarls

New Creation

In Virgin’s Well

7000 = Microcosmos – Man in God’s Image

FINIS

 100 = The End

104431

VI. Örlygsstaðafundur

(Ísl. saga, 137/8 k.)

104431

Dreymt fyrir daglátum

6108 = Eyjólfr forni

7613 = Skytja í Skagafirði

12857 = Sefr þú úti, sék eld yfir þér.

Horft til æviloka

9007 = Upp skalt á kjöl klífa,

8028 = köld es sjávar drífa,

10034 = kostaðu hug þinn herða,

10215 = hér muntu lífit verða.

9445 = Skafl beygjattu, skalli,

10205 = þótt skúr á þik falli,

7662 = ást hafðir þú meyja.

11451 = Eitt sinn skal hverr deyja.

Eldur á ástarfundi

1000 = Eldur

3263 = Beatrice

2859 = Kjölr

Dauði

1825 = Death

-7141 = Þórir jökull

104431

***

Reiknivél sem umbreytir bókstöfum í tölugildi er hér:

http://www.light-of-truth.com/ciphersaga.htm