Ýmsir láta fyrirferðina í kristinni trú og kirkju á þessum tíma ársins fara fyrir brjóstið á sér. Í því samhengi er ekki óalgengt að vera minntur á það af gagnrýnendum og óvildarmönnum kristinnar trúar að jól séu heiðin hátíð sem eigi sér að öllu eða miklu leyti heiðnar rætur og hafi í núverandi mynd lítið með kristna trú að gera.

Hvort það eigi að fela í sér gagnrýni á kristna trú, eða rýra gildi kristinna jóla – að ekki sé talað um sannleiksgildi kristinnar trúar – hef ég þó aldrei almennilega skilið.

Enda vandséð hvernig svo ætti að vera.

Vissulega umgengst fólk jólin með ólíkum hætti í dag og misjafnt er hversu stóran sess kristin trú fær í jólahaldinu.

Þótt hið kristna inntak jólanna (meyfæðingin) eigi sér ekki heiðinn bakgrunn eða fyrirmynd er rétt að hátíðarhöld á þessum tíma árs (í seinni hluta desember) eiga sér sögu sem nær aftur fyrir tíma kristinnar trúar og kirkju. Í því samhengi er t.d. bent á vetrarsólstöðuhátíð norður-evrópubúa og sólarhátíð rómverja til heiðurs sólarguðinum og/eða guðsins satúrnus.

Það er einnig rétt að eitt og annað sem fyrrum tengdist vetrarsólstöðuhátíð norður-evrópubúa lifir áfram í hefðum sem tengjast jólunum eins og við þekkjum þau í dag.

Og hvað með það?!

Að hvaða leyti rýrir það gildi kristinna jóla?

Þýðir það að Jesús fæddist ekki í Betlehem? Fæddist hann kannski aldrei eftir allt saman?

Rýrir þetta yfirleitt með einhverjum hætti gildi kristinnar trúar, eða áreiðanleika frásagna guðspjallanna um líf, dauða og upprisu Jesú?

Að sjálfsögðu ekki!

Annað hefur ekkert með hitt að gera.

Jafnvel þótt kristin samfélög hefðu aldrei komið á fót hátíð þar sem fæðingar Jesú var minnst hefði það í engu breytt um gildi kristinnar trúar almennt.

Aðalatriðið er ekki hvenær kristið fólk ákvað að rétt væri að minnast fæðingar Jesú, og hvort sá dagur sem fyrir valinu varð var hinn rétti fæðingardagur (sem hann er nær örugglega ekki), eða hvort sá dagur hafi áður tengst heiðinni trúarhátíð.

Það sem máli skiptir er innihald hátíðarinnar sem slíkrar.

Orð á borð við jól hefur vissulega skírskotanir til ólíkra menningarheima á ólíkum tíma. En það er ekki nóg að horfa í orðið eitt. Hafa verður í huga inntak orðsins í ólíku samhengi.

Þegar kristin trú tók að breiðast út og festa sig í sessi í Rómarríki voru þar fyrir ýmsar framandi trúarhefðir og trúarhættir. Úr því varð til visst samspil þar sem kristin trú lagaði sig að framandi hefðum.

Á sama tíma og aðrir fögnuðu af öðrum ástæðum tók kristið fólk að minnast holdtekju Guðs sonar og komu hans inn í þennan heim.

Og það er ekki að undra að kristið fólk tók að fagna og minnast fæðingar frelsarans á þeim tíma ársins sem raun ber vitni.

Í hugum kristins fólks er Jesús „ljósið sem skín í myrkrinu“, eins og segir í Jóhannesarguðspjalli. „Hið sanna ljós, sem upplýsir hvern mann, kom nú í heiminn.“ (Jóh 1.9)

Í táknrænum skilningi var því afar viðeigandi að fagna komu Jesú á þessum tíma ársins, rétt um það leyti sem sólin er lægst á lofti og daginn fer aftur að lengja og birta yfir heimi.

Og eftir því sem kristin trú og kristnar trúarhefðir festu sig í sessi fjaraði óhjákvæmilega undan öðrum átrúnaði og trúarhefðum í rómverska heimsveldinu.

Ef til vill er gagnrýnin einmitt fólgin í því.

Í hinum meinta menningarlega ágangi kristinnar trúar á kostnað annarra hefða og trúarhugmynda.

Ýmsir eru þeirrar skoðunar í dag og líta á kristna trú sem óvin fjölmenningar og fjölhyggju, sem ryðja þurfi úr vegi svo að ólíkar hefðir fái að blómstra hlið við hlið.

Veruleikinn er þó sá að kristin trú, ólíkt t.d. veraldarhyggjunni og þeirri einstaklingshyggju sem henni fylgir, á mun auðveldara með að laga sig að og taka tillit til ólíkra menningarhefða en flestar aðrar lífsskoðanir.

Ólíkt trúarbrögðum á borð við íslam, hindúisma og búddisma, er kristin trú ekki landfræðilega afmörkuð við þann stað í heiminum sem hún rekur uppruna sinn til.

Upphaflega var kristin trú að miklu leyti sértrúarsöfnuður gyðinga með miðstöð í Jerúsalem. Síðar meir breiddist hún út á meðal heiðingja hins helleníska heims með miðjarðarhafssvæðið allt sem miðstöð. Þar á eftir tóku evrópubúar við kristinni trú, þar á meðal hinir svokölluðu barbarar Norður-Evrópu. Kristin trú varð ráðandi í Vestur-Evrópu og þar á eftir í Norður-Ameríku. Í dag er flest kristið fólk að finna í Afríku, Suður-Ameríku og Asíu.

Og áður en langt um líður mun miðstöð kristinnar trúar að öllum líkindum vera að finna á suður- og austurhveli jarðar.

Útbreiðsla kristinnar trúar í Afríku og Kína undanfarna áratugi, svo dæmi sé tekið, á sér ekki sögulega hliðstæðu.

Um aldamótin 1900 er áætlað að kristið fólk í Afríku hafi verið um 9 milljónir talsins. Árið 2000 var fjöldi kristins fólks í álfunni um 400 milljónir og fer því hratt fjölgandi. Í kommúnistaríkinu Kína, sem opinberlega er guðlaust ríki, hefur kristnu fólki fjölgað gríðarlega á meðal allra þjóðfélagshópa, og gera áætlanir ráð fyrir því að innan 30 ára muni kristið fólk telja um þriðjung af kínversku þjóðinni sem telur um 1.5 milljarð manna.

Hvernig stendur á þessari gríðarlegu útbreiðslu kristinnar trúar og fjölgun kristins fólks á meðal ólíkra þjóða og menningarheima?

Svarið er menningarleg aðlögunarhæfni kristinnar trúar.

Vissulega er að finna grundvallandi játningu og boðskap í kristinni trú sem sameinar ólík kristin samfélög og kirkjur. En kristinni trú hefur alltaf fylgt mikið svigrúm og frjálsræði þegar kemur að formi og tjáningu trúarinnar og innihalds hennar.

Þetta kemur glöggt í ljós þegar litið er til þeirra ólíku mynda sem tjáning kristinnar trúar hefur tekið á sig á ólíkum stöðum í heiminum.

Eins og sagnfræðingurinn Andrew Walls minnir réttilega á hefur menningarleg fjölbreytni alltaf verið grundvallandi hluti af kristinni trú.

Í 15. kafla postulasögunnar er sagt frá fundi postulanna í Jerúsalem og þeirri niðurstöðu sem þeir sammæltust um, að heiðnu fólki sem tók kristna trú væri ekki skylt að ganga um leið gyðinglegri menningu á hönd, og gefa þar með eigin menningu upp á bátinn. Þvert á móti þurfti það að finna sína eigin leið og forsendur til að vera hellinistískt kristið fólk, og finna kristinni trúartjáningu sinni farveg innan eigin hefðar og menningar.

Með öðrum orðum er ekki til einhver ein, einsleit kristin menning (á borð við íslamska menningu), sem er einkennandi og lýsandi fyrir öll kristin samfélög og kirkjur.

Kristin trú er ekki trú sem lætur sig staðbundna menningu engu varða og leitast við að útrýma henni. Þvert á móti hefur kristin trú tekið á sig fjölbreyttari menningarlega mynd en nokkur önnur trúarbrögð.

Ef hinn svokallaði heiðni bakgrunnur jólanna ber vitni um eitthvað er það einmitt hversu móttækileg og opin kristin trú hefur verið fyrir öðrum og ólíkum hefðum og átt auðvelt með að laga sig að þeim.