Miklu moldviðri hefur undanfarið verið þyrlað upp í kjölfar þess að utanríkisráðherra tilkynnti ESB bréflega að ríkisstjórn Íslands hygðist ekki taka að nýju upp viðræður um aðild landsins að ESB. Hvað sem líður túlkun annarra en bréfritara á efni þess þá er sannleikurinn sá að aðlögunarviðræður Íslands við ESB hafa legið niðri í 4 ár að meira eða minna leyti. Þetta kann að koma einhverjum spánskt fyrir sjónir. En þetta er engu að síður staðreynd þegar örfá lykilatriði í ferli þessa máls eru skoðuð.

Svo hefst grein sem Erna Bjarnadóttir, fulltrúi í framkvæmdastjórn Heimssýnar, ritaði og birt er í Bændablaðinu í dag. Greinin er birt hér í heild sinni og hljóðar framhald hennar svo:

Hinn 16. júní 2009 var samþykkt á Alþingi Íslendinga svohljóðandi þingsályktunartillaga: Alþingi ályktar að fela ríkisstjórninni að leggja inn umsókn um aðild Íslands að ESB og að loknum viðræðum við sambandið verði haldin þjóðaratkvæðagreiðsla um væntanlegan aðildarsamning. Við undirbúning viðræðna og skipulag þeirra skal ríkisstjórnin fylgja þeim sjónarmiðum um verklag og meginhagsmuni sem fram koma í áliti meiri hluta utanríkismálanefndar. 

Þann sama dag var ritað bréf til ESB þar sem sótt var um aðild á grundvelli 49. greinar Lissabonsáttmálans. Enga tilvitnun er þar að finna til síðari hluta fyrrnefndrar þingsályktunar.

Þau sjónarmið sem gerð er grein fyrir í áliti meirihluta utanríkismálanefndar eru annars vegar forsenda samþykktar um að sótt skyldi um aðild en hins vegar sýna þau þann grundvallar misskilning sem útbreiddur er um eðli ESB og viðræðna um aðild að því. Kjarni þess er ágætlega skýrður í Viðauka I við skýrslu Hagfræðistofnunar Háskóla Íslands „Úttekt á stöðu aðildarviðræðna Íslands við Evrópusambandið og þróun sambandsins“ Á bls. 6 segir þar:

Að því er varðar efnisleg atriði er almennt viðurkennt að umsóknarríkin gangast undir ákveðin grundvallarskilyrði fyrir stækkun (principles of enlargement) sem eru í meginatriðum að þau samþykki sáttmála ESB, markmið þeirra og stefnu og ákvarðanir sem hafa verið teknar síðan þeir öðluðust gildi. Grundvallarskilyrðin eru fjögur: í fyrsta lagi snýst stækkun um aðild að stofnun sem er fyrir hendi en ekki að til verði ný stofnun, í annan stað þarf umsóknarríki að samþykkja réttarreglur bandalagsins, acquis communautaire í einu og öllu, í þriðja lagi skulu umbreytingafrestir (e. transitional periods) vera takmarkaðir og ekki fela í sér undanþágur frá grunnsáttmálunum og þeim meginreglum sem bandalagið byggir á. Í fjórða lagi er um að ræða skilyrðasetningu, sem á ensku hefur verið nefnd conditionality. Hið síðastnefnda varð hluti af aðildarferlinu vegna stækkunar sambandsins 2004 og 2007. Fyrstu þrjú skilyrðin voru þegar hluti af stækkun sambandsins árið 1973. Þessi grundvallarskilyrði eru almennt viðurkennd þótt þau séu ekki talin í áðurnefndri 49. gr. SESB.

Í ljósi þessa er það rökrétt ályktun að í raun var það ESB sem sleit aðlögunarviðræðunum við Ísland þegar sambandið skilaði ekki rýniskýrslu um sjávarútvegskaflann eftir seinni rýnifundinn í mars 2011. ESB vissi sem var að Ísland myndi ekki fallast á opnunarskilyrði ESB um að setja fram tímasetta áætlun um hvernig Ísland myndi taka upp Evrópulöggjöfina í sjávarútvegi. Vert að að minna á að slíkt opnunarskilyrði var einmitt sett fram fyrir landbúnaðarkaflann.

Þeir sem vilja að viðræðum verði haldið áfram til að þjóðin geti fengið að kjósa um samning verða því fyrst að skýra hvernig aðlögunarviðræðurnar geta hafist að nýju. Svarið er augljóst: Að fallið verði frá þeim sjónarmiðum um verklag og meginhagsmunni sem koma fram í áliti meirihluta utanríkismálanefndar í júlí 2009. Það verður fróðlegt að sjá þá sem greiddu þeirri þingsályktun atkvæði sitt, samþykkja slíka stefnubreytingu 6 árum síðar.

Erna Bjarnadóttir.

(Undirstrikanir og leturbreytingar að hluta Nei við ESB).