Eftir ítarlega færslu í gær, þar sem ég taldi upp og greindi þau fjórtán ákvæði stjórnarskrárinnnar þar sem eitthvað er minnst á dómsvald, dómara, dómstóla eða dóma – með þeirri viðbót, sem gleymdist í upphafi (1. mgr. 70. gr.) er tilefni til frekari ályktana.
Mikið um hlutverk dómsvalds og réttindi borgara…
Stjórnarskrárákvæðum um þetta efni virðist mér að megi skipta í þrjá meginflokka – en öll þessi fjórtán ákvæði voru rakin og greind í síðustu færslu:
- Um hlutverk dómsvaldsins (3. ml. 2. gr., 3. ml. 29. gr., 60. gr., 70. gr. og öðrum þræði hin sex ákvæðin í VII. kafla stjskr.).
- Um réttindi borgaranna til þess að dómstólar (einir) fjalli um tiltekin atriði; að miklu leyti sömu ákvæði og um hlutverk dómsvaldsins.
- Um skipulag og sjálfstæði dómstóla (4. ml. 14. gr., 2. mgr. 34. gr., 59. gr. og 61. gr.).
Einföld talning (10:4) bendir til þess sama og greiningin í síðusu færslu að stjórnarskráin fjalli fremur um hlutverk dómsvaldsins og réttindi borgaranna til þess að dómarar einir meti – eða endurmeti a.m.k. – tiltekin atriði sem lúta að grundvallarréttindum þeirra – einkum svonefnd frelsisréttindi, sbr. færslu mína hér um daginn.
… en lítið um sjálfstæði – og einkum skipulag – dómstóla
Aðeins fjögur ákvæði víkja hins vegar – með fremur fábrotnum hætti – að skipulagi og þó einkum að sjálfstæði dómstóla.
Þegar við bætast ábendingar mínar í síðustu færslu um að
- aðeins hinn einstaki Landsdómur, sem dæmir um ráðherraábyrgð og er nú að koma saman í fyrsta skipti í 106 ár er beinlínis stjórnarskrárbundinn (4. ml. 14. gr.),
- aðeins er í stjórnarskránni vikið óbeint að tilvist Hæstaréttar í tveimur ákvæðum um hæstaréttardómara (2. mgr. 34. gr. og 61. gr.) en
- ekkert er þar vikið að öðrum almennum dómstólum (héraðsdómstólum né heldur óstofnuðu millidómstigi) eða öðrum sérdómstólum en Landsdómi.
Hvaða breytingar þurfum við?
Næsta umfjöllunarefni er því um
- það formsatriði hvort stjórnarskráin á að kveða meira á um skipulag dómstóla og e.t.v. sjálfstæði og
- það álitaefni hvort við þurfum fleiri dómstóla, svo sem millidómstig (sem samkvæmt framansögðu þarfnast í sjálfu sér ekki stjórnarskrárbreytingar) og
- þá spurningu hvort við þurfum sérstakan stjórnlagadómstól – og hvort stofnun hans eða tilvist krefjist stjórnarskrárbreytingar.
Gísli Tryggvason
