Það er þakkar- og lofsvert þegar forystufólk sveitarstjórna eða aðrir ráðamenn taka þátt í opinni umræðu um samfélagsleg álitamál.  Sú umræða getur vissulega stundum lent á villigötum. Bæði er það svo, að skoðanir okkar á álitamálum eiga það til að mótast af ólíkum hagsmunum eða áhugamálum, hins vegar ganga menn út frá ólíkum forsendum. Grein Péturs G. Markan, sveitarstjóra og formanns Fjórðungasambands Vestfirðinga ( Fréttabl. 3.7. s.l.) var gott innlegg í  samræður um umdeilt mál. Pétur tekur til umfjöllunar grein eftir mig (Fréttabl. 19.6.s.l.) sem fjallaði að meginmáli um niðurstöðu loftslagsskýrslu hagfræðistofnunar HÍ. Samtímis birtust  greinargerðir heimssamtaka um afleitt ástand jarðarinnar bæði hvað varðar búsvæði villtra dýra sem og útblástur gróðurhúsalofttegunda. Ákvörðun bandaríkjaforseta um að ganga útúr Parísarsamkomulaginu bættist við. Kveikja greinar minnar voru  þó viljayfirlýsingar sem komu  frá framkvæmdaaðilum laxasjóeldis víðs vegar um land. Þar voru tíunduð áform um stóraukið laxeldi í fjörðum þriggja landsfjórðunga. Nú átti að kýla á það, eins og okkur Íslendingum er einum lagið.

Er skortur á matvælum ?

Við skulum staldra við. Vantar  okkur eða heiminn meira af matvælum ? Á tíundu hverri sekúndu deyr barn úr hungri, þrátt fyrir að næg matvæli séu í heiminum til að fæða milli 10 og 12 milljarða jarðarbúa,  en þar búa nú um 7,5 mrð. manns. 800 millj. lifa við örbyrgð, þótt óhemju fjármagn  fari á milli fjármálakerfa í leit að arðbærri fjárfestingu;  ekki til að seðja hungur. Með þetta í huga ákveða  dugnaðarmenn í Noregi og Íslandi að stíga stórt skref  og auka framleiðslu á eldislaxi um verulegt  magn. Íslenskir sauðfjárbændur ætla á sama tíma að senda frosið lambakjöt alla leið til Kína. Skyldi þetta hvort tveggja draga úr kolefnisspori okkar ? Öll framleiðsla  og allir flutningar menga ; auka á það sem fyrir er. Þar er laxeldið engin undantekning. Deila má þar um magntölur ekki eðli. Vonandi tekst í framtíðinni að bæta tækni og aga umgengni og draga þar með úr umhverfisslysum.  Það eykur vissulega  mengun og hitastig jarðar að auka framleiðslu á matvælum, sem þar að auki er nóg til af, bæði hérlendis og í heimunum. Þar erum við þjóða kappsömust .

Vísindaniðurstöður hundsaðar

Meðhöndlun ráðamanna á vísindalegum niðurstöðum, þegar að auðlindahagsmunum kemur, er undantekningarlítið svarað með þögn. Orri heitinn Vigfússon sagði mér margar sögur af vinnu sinni til verndar villtum laxastofnum í N-Atlantshafi . Ég las bréf hans til stjórnmálamanna víðvegar á norðurhveli sem og á Íslandi. Þótt stórmerkt starf hans hafi í upphafi snúist um uppkaup á laxanetalögnum í sjó, færðist barátta hans yfir á verndun villtra laxa og silunga.Þar voru virkjanaáform í neðri Þjórsá og hröð uppbygging laxeldis í sjókvíum mesta ógnunin. Orri var afar vandur að vinnu sinni. Hann studdi málflutning sinn með margrýndum niðurstöðum heimsþekktra vísindamanna, þar sem því var við komið, eða með reynslu af öðrum svæðum, þar sem það átti við.Niðurstaða hans í samtali við mig var dapurleg.Hann sagði það virtist litlu máli skipta hve vandaðar skýrslur væru unnar og sendar, og þar væru íslenskir ráðamenn engin undantekning, lítið mark væri tekið á þeim, væru þær yfirhöfuð lesnar. Hugarfarið gagnvart auðlindum landsins væri einsleitt. Iðnaðarnýting nánast hvað sem það kostaði.

Sjálfbær auðlindastjórnun

Á einu sviði auðlindanýtingar höfum við  brotið blað. Fiskveiðistjórnunarkerfið, með sínum göllum, tryggir arðbæra og um leið sjálfbæra nýtingu fiskimiðanna. Viðbrögð og athafnir vestfirskra útgerðarmanna  á sínum tíma við nýju kerfi voru skelfileg fyrir fjórðunginn. Aðalatriðið virtist vera að brjóta þetta nýja kerfi niður, hvað sem það kostaði. Jafnvel viðbótar úthlutun aflamarks gat ekki komið vitinu fyrir þá. Afleiðingarnar eru augljósar. Fjórðungurinn braut  sjálfan sig niður. Nú á að treysta á laxeldi. Pétur fullyrðir að það sé umhverfisvænt. Upplýsingar mínar segja aðra sögu. Úrgangurinn úr kvíunum fer eða síast út í hafið – hvert ætti hann annað að fara ?  Þá er það á allra vitorði að leyfisveitingar þar til bærra opinberra stofnana byggjast oft meir á velvilja stjórnenda stofnanana til væntanlegrar starfsemi en á hlutlægu, gagnrýnu umhverfismati. Því miður. Það gildir ekki bara um laxeldi. Ætla Vestfirðingar að leika aftur sama leikinn nú og í árdaga kvótakerfisins, með öðrum formerkjum ?

Niðurgreidd náttúruspjöll og mengun

Allt fram á síðustu ár hefur þjóðin einnig verið fullvissuð um að virkjanir spilltu lítið og stóriðjan mengaði ekki. Reynslan hefur kennt okkur annað.Stóriðjan skyuldi færa okkur björg í bú. Landsvirkjun hefur til skamms tíma verið með bágborna eiginfjárstöðu eftir sextíu ára orkusölu til stóriðju. Stóriðjufyrirtækin sjálf skilja lítið annað eftir en laun þeirra sem þar vinna. Já, ég fullyrti að líkt væri á komið með laxeldið. Hinn raunverulegi virðisauki sem myndast á seinni vinnslustigum yrði eftir erlendis. Þar að auki hefur  stóriðja notið mikillar opinberrar fyrirgreiðslu í aðstöðu og niðurgreiðslu bæði í orkuverði og sköttum. Því er haldið dyggilega áfram á Húsavík.  Allt þetta laxeldisbrambolt er réttlætt með atvinnusköpun. Í landinu er þó meira en næg atvinna. Ný (óþarfa) atvinnusköpun verður þó fyrir miklum hnekki ef fórnarkostnaðurinn er meiri en ávinningurinn. Við sem af veikum mætti erum að benda  á að verjast þurfi  frekari átroðslu á náttúruna, lítum svo á að hún megi ekki við frekari ágengni. Við megum ekki með neinu móti halda starfi Geirmundar heljarskinns áfram. Jörðin og landið okkar  eru komin að eigin þolmörkum. Það var inngangurinn að grein minni og inntak um leið.