Vestrænt samfélag einkennist af gildum eins og frelsi einstaklingsins, lýðræði, réttarríki og mannréttindum. Þessi gildi hafa haft mikið aðdráttarafl fyrir þjóðir um allan heim. En jafnframt hafa þau átt hatramma andstæðinga, sem reynt hafa að hefta útbreiðslu þeirra.Þessi gildi hafa þróast í aldanna rás í þeim heimshluta þar sem aðskilnaður veraldlegra og trúarlegra valda varð við upphaf kristninnar,sbr. svar Krists, „Guði það sem Guðs er, keisaranum það sem keisarans er“. Rómarríki hið forna klofnaði í tvo hluta austur-rómverska hlutann (byzant/orthodox) og hinn vestur-rómverska (latnesk, kaþólsk). Í austur hlutanum var ríki og trú einn og sami hluturinn, enda stöðnuðu þau ríki, meðan í vesturhlutanum var hægt að gagnrýna ríkisvaldið án þess að móðga Guð almáttugan. Menn voru vissulega drepnir vegna gagnrýni en drápin voru framin í nafni og á ábyrgð keisarans, ekki Guðs. Síðan komu ný þjóðfélagsöfl til sögunnar, sem leiddu þrónarferlið áfram.  Átök innan kirkjunna enduðu í siðbótinni, með  upplýsingastefnu, kapítalisma og sósílaisma sem hliðarafurðir. Tjáningar- og prentfrelsið leiddi af sér almenna og gagnrýna umræðu. Vestrænt samfélag var orðið til.

Ferðalag mistaka

Á þessu yfirborðslega ferðalagi okkar um söguna er mikilvægt að gleyma því ekki, að svokölluð vestræn ríki voru, þrátt fyrir þessi göfugu gildi, engir eftirbátar annarra ríkja í yfirráðum og grimmd. Þau brutu sjálf iðulega gegn eigin gildum. Höfundar mannréttinda- og frelsisyfirlýsingar Bandaríkjanna áttu flestir þræla. Vestrænir menn útrýmdu innbyggjum s.s. indjánum og stunduðu þrælasölu. Hatröm nýlendustefna var rekin af vestrænum ríkjum. Vestræn ríki hafa barist  gegn frelsisunnendum og kæft sjálfstæðiskröfur og  tekið afstöðu með einræðisherrum og kúgurum. Stríðið í Víetnam, innrásin í Írak, þátttaka í kúgun Palestínþjóðarinnar eru aðeins örfá dæmi um hve skammsýn valdabarátta getur leitt til svika  við eigin gildi. Kirkjan var heldur ekkert rómað framfaraafl. Sterk, stundum banvæn, andstaða gegn  vísindum og víðtæk undirokun kvenna og margs konar lítilsvirðandi afstaða gegn „vantrúuðum“ var fylgifiskur kirkjunna um aldir.Þó voru það spænskir guðsmenn sem fyrstir allra skrifuðu um skelfilega meðferð á indjánum og bentu á að þeir væru mennskir eins og við og bæri að meðhöndlast sem slíkir.

Mikilvægi umræðunnar

Galdur vestræns samfélags liggur ekki í því að þau geri ekki  mistök, brjóti jafnvel gegn eigin gildum, heldur sá að þeim auðnast að leiðrétta mistök sín. Það gerðist með opinni, frjálsri umræðu. Hún fór fyrst leynt af stað en óx fiskur um hrygg að varð síðar lýðræðislegur réttur. Hún opnaði fyrir gagnrýni heima fyrir sem menn lærðu að taka mark á. Umræðan og rökræðan er drifkraftur og mergur lýðræðislegs samfélags. Þess vegna er þetta samfélagsform svona stekt, en verður ofurveikt fái frjáls umræða ekki að dafna. Gagnrýnin umræðan var áttavitinn sem leiðrétti missig samfélagsins. Þess vegna hafa vestræn ríki fram til þessa komið standandi út úr flestum afglöpum og misgjörðum sínum og orðið leiðarljós hinna sem festust í mistökum sínum. En umræðan þarf að vera opin og lýðræðisleg svo almenningur geti fylgst með henni og tekið þátt. Hún má aldrei vera skilyrt.Ef fjölmiðlar eru ófrjálsir og starfa undir boðvaldi ríkisvalds eða hafa víðtæka eigendavernd að viðmiði ritstjórnar, þá getur umræðan ekki verið frjáls, leiðréttingarferlinu seinkar eða mistökin festast í sessi. Það verður viðkomandi samfélagi fjötur um fót um ókomin ár.

Gagnrýni er styrkur

Bjartsýni er mannskepnunni eðlislæg, aðfinnsla litin hornauga.Gagnrýnin umræða á oftast á brattann að sækja. Mörgum finnst eðlilegra að halda áfram, horfa lítt til baka,vera ekki sífellt að nöldra. Valdhafar segja  gjarnan að gagnrýni á framvindu landsmálanna beri vott um  neikvæði og bölsýni,menn eigi að vera bjartsýnir á framtíðina.  Gagnrýnið hugarfar hefði væntanlega getað dregið úr eða komið í veg fyrir hrunið. Varfærnisleg varnarorð fárra náðu ekki í gegn. Trúgirni og velvilji einfeldningsins þróa ekkert vitrænt samfélag. Aðeins gagnrýn hugsun megnar að draga úr hættunni á að mannleg mistök verði endurtekin. Það gildir einnig um okkur.Við þurfum að horfa með gagnrýnum huga á þróunarferli samfélagsins á hverjum  tíma.Stefnum við samfélagi okkar aftur á bak í ógöngur eða höldum við opnum huga inní ókomna tíð ? Hún er styrkur hins vestræna samfélags. Án hennar væri þessi merkilega samfélagstilraun löngu stöðnuð. Við eigum þess vegna að gera henni hátt undir höfði í stað þess að bera hana út.