Mörg menningarsamfélög hafa farið forgörðum við það að lífsaðstæður þeirra breyttust og þau megnuðu ekki að bregðast við, aðlaga lifnaðarhætti sína og samfélagssýn þeim breytingum. Þær voru  fjötraðar í gamla atvinnuhætti og lífssýn,sem áður höfðu dugað þeim. Getum hefur verið leitt að því, að ástæða þess að byggðir Íslendinga á Grænlandi eyddust, hafi verið sú, að þeir héldu fast við sömu búskaparhætti og þeir höfðu vanist á Íslandi, þótt versnandi veðrátta hafi valdið því, að búfé þeirra var orðið svo aðframkomið á vorin, að þeir þurftu að bera það útí haga. Þeir höfðu ekki dug í sér til að breyta til og fara að veiða meiri fisk og sel sér til lífsframfæris, því þeir trúðu því, að ekki væri hægt að lifa án búfjár.Þetta segir okkur að tíminn refsar þeim grimmilega, sem vilja ekki skilja að breyttar aðstæður krefjast nýrrar hugsunar. Þótt tímarnir nú séu aðrir og afkoma okkar hvíli á mörgum stoðum, þá erum við nútíma Íslendingar í keimlíkum sporum. Við spriklum föst í bóndabeygju auðlindahyggju, úreltra búskaparhátta og samfélagslegrar fortíðarhyggju. Sú samfélagssýn sem mótaðist af einhæfum atvinnuvegum, skorti og stjórnmálaforystu þröngsýnna efnabænda, leiðir okkur í ógöngur við gjörbreyttar aðstæður.

Róttæk hnattvæðing

Heimurinn gengur nú í gegnum breytingaskeið sem kallað er  hnattvæðing. Þjóðir heims hafa brugðist við, stærstu þjóðirnar bíða rólegar eins og hákarlar en litlu þjóðirnar leita sér skjóls mynda bandalög, til að standast samkeppni og ofurvald þeirra stærstu m.a. við að móta regluverk heimsviðskiptanna. Smáþjóðir Evrópu,því á heimsvísu eru þær allar smáar,vita að þær verða að standa saman. ESB er evrópska svarið við róttækri hnattvæðingu, sem breytir skiptahlutföllum milli þjóða og landsvæða. Flóttamannastraumar til Evrópu eru afsprengi þessara breytinga, einnig hérlendis. En  ESB er meira. Það er eins konar verkstæði eða smiðja framtíðarinnar til að koma á nýrri heimsskipan,þar sem samvinna og samningar koma í stað yfirráða og valdbeitinga. Það er byggt upp af þeirri frumreglu  að ef eitt eða fleiri ríki lenda í miklum erfiðleikum koma hin ríkin og stofnanir bandalagsins til aðstoðar. Þjóðirnar afhenda hlut af eigin fullveldi gegn hlutdeild í fullveldi hinna.Þannig auka minnstu  þjóðirnar áhrif sín en draga að sama skapi úr áhrifum stærri þjóða um leið og þær fá vörn gegn utanaðkomandi hættum.

Af jaðri til miðju

Til að yfirvinna fortíðarhyggju og úrelta heimssýn þurfum við að halda áfram. Við tókum mikilvæg skref við inngöngu í EFTA og síðan EES. Þessir áfangar víkkuðu sjóndeildarhringinn og fjölguðu tækifærum.Við færðumst af ysta jaðri nær miðju.Við aðlöguðum viðeigandi lög að frjálslyndari lagasetningu sem byggði meir á almannaheill en löggjöf okkar, sem þunguð er af auðlindahagsmunum. Andstaðan við bæði skrefin var mikil, einkum frá framsóknarfólki og Alþýðubandalagi,síðar Vinstri grænum, sem héldu fast í fjötra fortiðar.Þessir hlekkir hafa einkum tengst skilningi á fullveldi og sjálfstæði. Hugmynd okkar um fullveldi grópaðist djúpt inní vitund þjóðarinnar. Frá baransaldri var okkur innrætt þjóðernishyggja,afbökuð söguskoðun og fullveldisdýrkun,hvort heldur í lestrarbókum,skólaljóðum eða öðru efni. Þá var fullveldi markmið til sjálfstjórnar.

Fullveldi orðið skurðgoð

Nú skilgreina margir fullveldi sem skilyrðislaust boðorð, sem óumflýjanlega skyldu en um leið bann. Gagnkvæmar skuldbindingar t.d. í formi samstarfs við ASG er ótæk, þar sem það jaðrar við fullveldisafsal. Sá  staðnaði skilningur sem lagður er í hugtakið  er orðinn frekari þróun samfélagsins fjötur um fót.Fullveldið er ekki lengur lifandi,frjó áminning. Það hefur breyst í storkinn átrúnað. Í þessari gildru erum við föst. Við hættum ekki skaðlegum hvalveiðum, af því það er réttur okkar,jafnvel skylda, að veiða hval. Samningar um makrílinn er á svipaðri bylgjulengd, svo ekki sé minnst á aðild að ESB. Bjartur í Sumarhúsum fórnaði fjölskyldu sinni og aleigu á altari ímyndaðs sjálfstæðis. Af sama meiði er andstaða Bændaskólans á Hvanneyri við að sameinast Háskóla Íslands; það skerðir sjálfstæði hans.Skólar, sjúkrastofnanir og sveitarfélög víða um land eru í sömu kreppu, of lítil til að takast á við breyttar aðstæður; svelta frekar en sameinast. Þegar svo er komið þá er skilningur okkar á fullveldi og sjálfstæði staðnaður,orðinn að bábilju sem skaðar meir en hann skaffar.

Greinin birtist í Fréttablaðinu  16.apríl 2014