Mikilsvert er fyrir þá sem hafa atvinnu af því að tala – eða láta í sér heyra – að hafa þægilega rödd.  Útvarps- og sjónvarpsstöðvar á Norðurlöndum, Bretlandi og Þýskalandi hafa lengi lagt áherslu á skýran framburð og velja því þuli og þulur með tilliti til raddgerðar og framburðar. Í gamla Ríkisútvarpinu, bæði í sjónvarpi og útvarpi, hafa oftast verið góðir þulir. Enn muna margir eftir „útvarpsrödd Íslands“ Jóni Múla, og Jóhannesi Arasyni sem vandaði framburð sinn og lestur framar flestum öðrum. Enn eru margir þulir í sjónvarpi og útvarpi til fyrirmyndar. Fremstan má telja Sigvalda Júlíusson en norðlenskur framburður hans er skýr og hljómmikill, auk þess sem hann hefur sérlega áheyrilega rödd, svo Brodda Broddason og Jóhönnu Vigdísi Hjaltadóttur.

Nú færist í vöxt að þulir og fréttamenn íslenskra sjónvarps- og útvarpsstöðva tala hratt, að ekki sé minnst á íþróttaþjálfara og ýmsa íþróttamenn, eins og Björgvin Pál, sem tala í belg og byðu svo naumast skilst orð af því sem sagt er.

Þegar heyrn okkar fer að dofna, er gott að hlusta á fólk sem hefur þægilega rödd og góða raddbeitingu, er skýrmælt og kann að ljúka setningum án þess að „draga niður í sér”, sem eins konar stílbragð í framsögn nokkurra fréttamanna.  Þá eru þagnir afar mikilsverðar.  Fyrir nokkrum árum hlustaði ég á nokkra fyrirlestra herra Karls Sigurbjörnssonar biskups.  Hann kunni afar vel að flytja mál sitt, var skýrmæltur og notaði þagnir, þannig að ekkert fór fram hjá áheyrendum. Vonandi verður bættur framburður hluti af endurreisn íslenskrar tungu á nýrri öld.

Nú á að fjölga aðstoðarmönnum þingflokka á Alþingi um sautján til þess að auka virðingu þingsins, að því er Steingrímur J. Sigfússon, forseti Alþingis, sagði í fréttum í gær.  Virðing Alþingis hefur aldrei verið minni, þannig að er þörf á að auka virðingu þess.  Endurheimt virðingar Alþingis felst hins vegar ekki í því að fjölga aðstoðarmönnum þingflokkanna heldur í því að bæta störf, hegðan og framkomu alþingismanna.

Fækkun alþingismanna

Íslendingar eru fámenn þjóð og mikið vafamál hvort við höfum hæfan mannafla og fjármuni til þess að halda uppi svo fjölmennu þingi – 63 alþingismönnum.  Sé borinn saman fjöldi þingfulltrúa í Danmörku, Noregi og Svíþjóð ættu alþingismenn á Íslandi að vera 10 talsins miðað við fólksfjölda og sé litið til Bretlands og breska fulltrúaþingsins ættu alþingismenn á landinu kalda að vera sjö.

Með því að fækka alþingismönnum um helming og hækka laun þeirra um helming mætti ætla að hæfara fólk fengist til þessara mikilvægu starfa.  Þannig væri auk þess unnt að spara ríkissjóði yfir tvo milljarða króna í rekstrarútgjöldum á ári.  Með fækkuninni væri einnig unnt að hætta við fyrirhugaða skrifstofubyggingu fyrir Alþingi, sem er í burðarliðnum, en í frumathugun Framkvæmdasýslu ríkisins er mælt með því að ráðast í skrifstofubyggingu á Alþingisreitnum.  Samkvæmt þarfagreiningu og húsrýmisáætlun er þörf fyrir um 5.000 m² nýbyggingu ásamt um 750m² bílakjallara – bílakjallara!  Stærð alls um 5.750 m².  Byggingarkostnaður er áætlaður 2.588 milljónir króna, en þá er ekki tekið tillit til verðbóta og kostnaður vegna skrifstofu- og tækjabúnaðar.  Þarna væri því unnt að spara um þrjá milljarða í byggingarkostaði og um einn milljarð á ári í rekstrarkostnað.  Alls nemur árlegur rekstrarkostnaður, sem spara mætti með þessum hætti, um þremur milljörðum króna

Hjálp við fólk í lífshættu

Þessu fé – þremur milljörðum króna á ári – væri unnt að verja til þess að afnema með öllu skatta á lágtekjufólki, fólki sem hefur minna en 400 þúsund krónur í mánaðartekjur, og koma til aðstoðar fólki í lífshættu – í lífshættu vegna notkunar áfengis og annanna vímuefna – og leggja einn milljarð til rekstrar meðferðarstofnunar á Vogi.  Þannig mætti einnig auka virðingu Alþingis, sem er lífsnauðsyn lítilli menningarþjóð.

Tryggvi Gíslason

Gerður Kristný hefur gefið út sjöundu ljóðabók sína sem hún nefnir Sálumessu.  Bókin „flytur bæn þeirra sem lifa um að sál þess látna megi bjargast” og „sungin messa yfir konu sem féll fyrir eign hendi svo að þjáning hennar og líf fái ekki að gleymast,” eins og segir í kynningu á kápusíðu.

Gerður Kristný hefur áður fjallað um ofbeldi gegn konum.  Í ljóðabókinni Drápa er fjallað um morð á konu í Reykjavík árið 1988 og í ljóðabókinni Blóðhófni, sem út kom 2010, segir frá jötnameynni Gerði Gymisdóttur sem Skírnir, skósveinn Freys, sótti í Jötunheima handa húsbónda sínum.  Er frásögn hinna fornu Skírnismála endursögð Blóðhófni og lýst átökum, harmi og trega Gerðar Gymisdóttur sem beitt var valdi og hún neydd burt frá heimkynnum sínum til að þýðast guðinn Frey í lundinum Barra.

Mannlíf

Sem ritstjóri tímaritsins Mannlífs birti Gerður Kristný árið 2002 grein eftir unga konu frá Akureyri sem misnotuð hafði verið barn að aldri af eldri bróður sínum.  Vakti greinin athygli, en Gerður Kristný fékk hins vegar þungan dóm frá siðanefnd Blaðamannafélags Ísland fyrir að birta greinina.

Árið 2005 kom síðan út bókin „Myndin af pabba – saga Thelmu” en Thelma Ásdísardóttir og fjórar systur hennar sem ólust upp í Hafnarfirði á sjöunda og áttunda áratug aldarinnar sem leið urðu um árabil fyrir grimmilegu kynferðislegu ofbeldi frá hendi föður síns og annarra barnaníðinga.  Fyrir þessa bók fékk Gerður Kristný bókmenntaverðlaun Blaðamannafélags Íslands.  Mikið breyttist því á þessum þremur árum. Og enn eru viðhorf til ofbeldis sem betur fer að breytast.

#MeToo hreyfingin

Enn lætur Gerður Kristný til sína heyra um ofbeldi karla gegna konum, því að segja má að ljóðin í Sálumessu séu skrifuð inn í nýjasta þátt frelsisbaráttu kvenna víða um heim – #MeToo hreyfingarinnar.  Ljóðabálkurinn lýsir ofbeldi karla gegn konum – í þessu tilviki karlmanns gegn ungri stúlku – stúlkubarni, systur sinni.  Ljóst er að kveikjan að ljóðabálknum er saga ungu konunnar frá Akureyri og er bærinn að hluta umgjörð kvæðabálksins:

Pollurinn

lagður svelli

Það hvein

í ísnum undan

skautum barnanna

eins og

hníf væri

brugðið á brýni

Og það eru að koma jól – en:

Hann leitaði

á þig þegar

hann kenndi

þér að lesa

Ása sá sól

Ani rólar

Þú óttaðist að

það sama biði barna hans

Naumast er unnt að lýsa tilfinningum barns á myndrænni hátt:

Bernska þín

botnfrosin tjörn

Myndhverfingar 

Eins og í fyrri ljóðabókum Gerðar Kristnýjar einkenna sterkar myndhverfingar ljóðin:

Grýlukerti uxu

fyrir glugga

Þú horfðir út um

vígtenntan skolt

vetrarins

Gerður Kristný leitar til annarra tungumála til þess að finna orð og vitnar í tungumálið farsi, persneskt mál, þar sem orðið tiám er notað um „ljómann í augum okkar þegar við eignumst vin” en „það vantar orð yfir skelfinguna sem hríslast eins og snjóbráð niður eftir hryggnum” – segir Gerður Kristný.

Lýsingar á sorgarfargi konunnar eru áhrifamiklar og Gerður Kristný bregður fyrir sig samlíkingum eins og:

Helvíti, hér er sigur þinn

Dauði, hér er broddur þinn

Þöggunin

Og svo er það skömmin og fólkið í þorpinu vill þagga niður söguna:

Fólkið vildi ekki

að sagan bærist út

Hún vatt sér

undir augnalok þeirra

sleit þau af

sem blöð af blómi

Enginn unni

sér hvíldar

Þau þyrluðu þögn

yfir orð þín

örfínu lagi af lygum

svo enginn þyrði

að hafa þau eftir

Seinna skilaði

fólkið þitt

laununum

– klinki í plastpoka

30 silfurpeningar!

sagði það

Mannssonurinn – mannsdóttirin

Og tilvísanir í sögu svika og ofbeldis halda áfram, söguna um mannssoninn sem svikinn var. Nú er það mannsdóttirin sem var svikin:

Vissulega varstu

mannsdóttirin

sem var fórnað

Sagan þín

birtist svo hver

sem á hana trúir

glatist ekki

Máttur skáldskaparins

En ofbeldismaðurinn fær makleg málagjöld:

Bátskjafturinn

hvolfist yfir hann

keiparnir

ganga inn í

bringu og hrygg

Rökkurnökkvinn

sekkur

Gerður Kristný er þarna að vísa til skáldskaparins, nökkvans eða dvergaskipsins, sem rætt er um í Skáldskaparmálum, en skáldskapur – ljóðið – á eftir að refsa ofbeldismönnum allra tíma og því er von:

Tennurnar

hafa verið

dregnar úr

vetrinum

Hjarnið

hrúður á særðri jörð

hún ber sitt barr

Viðlag kvæðabálksins er, að það vantar orð: „Það vantar orð yfir snjóinn sem sest á örgranna grein bjarkar í stingandi stillu,” eins og skáldið segir.  Og lokaorð kvæðabálsins eru:

Það vantar orð

Það vantar orð

Ekki er unnt að gera þessum áhrifamikla kvæðabálki Gerðar Kristnýjar viðhlítandi skil í orðum – það vantar orð.  Það verður að lesa ljóðabálkinn. Allir hugsandi menn, konur og ekki síst við karlar þurfum að lesa bálkinn – lesa Sálumessu Gerðar Kristnýjar – ekki einu sinni heldur sjö sinnum sjö.

Tryggvi Gíslason 20.10.2018

Í tilefni kosninga til sveitastjórna á morgun og atburðanna úti í hinum stóra heimi langar gamlan barnakennara og siðaprédikara að norðan að minna á upphaf ádeilukvæðisins Heimsósómi eftir Skáld-Svein þar sem segir:

Hvað mun veröldin vilja.

Hún veltist um svo fast

að hennar hjólið snýr.

Skepnan tekur að skilja

að skapleg setning brast

og gamlan farveg flýr.

Hamingjan vendir hjóli niður til jarðar.

Háfur eru til einskis vansa sparðar.

Leggst í spenning lönd og gull og garðar,

en gætt er síður hins er meira varðar.

Talið er að Skáld-Sveinn hafi verið uppi á 15. öld og í kvæðinu bregður hann upp lýsingu á þjóðfélagi samtíðar sinnar. Kvæðið er talin elsta heimsádeila eða þjóðfélagsádeila á íslensku, sem nokkuð kveður að, og skáldið segir „stórbokkum aldar sinnar til syndanna af heilum hug og mikilli andagift, svo að setja verður hann á bekk með helztu skáldum vorum fyrir þetta eina kvæði,” eins og Sigurður Nordal segir í Sýnisbók íslenzkra bókmennta.

Í erindinu spyr Skáld-Sveinn, hvert í ósköpunum veröldin stefni, því að hamingjan – hamingjuhjólið – virðist snúast samtímanum í óhag, allt skynsamlegt skipulag skorti og mútur – háfur – eru hvergi til sparaðar til illverka og almenningur sökkvir sé peningaeyðslu og gætir þess ekki sem skiptir meira máli.  Þetta er glögg lýsing á því, sem við barnakennarar og siðaprédikarar, þykjumst sjá nú á dögum

Til þess að leggja enn meiri áherslu á siðaprédikun okkar Skáld-Sveins má benda á, hverja undirrót að þessu öllu sálugi séra Hallgrímur Pétursson telur vera en í sextánda Passíusálmi sínum segir hann:

Undirrót allra lasta

ágirndin kölluð er.

Frómleik frá sér kasta

fjárplógsmenn ágjarnir,

sem freklega elska féð,

auði með okri safna

andlegri blessun hafna,

en setja sál í veð.

Og til að bæta einum prédikaranum við þá segir Jón biskup Vídalín í Postillu sinni: „Ágirndin er framsýni kölluð, drambsemin höfðingsskapur, hræsnin viska.”

En ungt og vel menntað fólk og konur hafa komið fram á sjónarsviðið til þess að auka réttlæti og jafnrétti á öllum sviðum – og vonandi er sumarið í nánd.

Eftir að hafa horft á fréttir síðustu vikna í vefmiðlum heimsins um hörmungar víða um þennan volaða heim – nú síðast skelfingarnar í Jemen – og þurfa síðan að horfa á kvöldi uppstigningardags á sýndarmennsku okkar vesturlandabúa á EUROVISION, þar sem verið er að sýna brjóst og læri á hæfileikalausum körlum og konum með undirleik hæfileikalausra tónlistarmanna. Þá vaknar spurning sveitadrengs austan af landi, hvers vegna í andskotanum „þjóðir heimsins”, sem svo eru kallaðar, og þá ekki síst þetta fyrirbæri sem kallast EUROVISION, sameinast ekki um að eyða fjármunum sínum – milljörðum dala – í að hjálpa fátæku fólki um allan þennan volaða heim að lifa af. Ef til vill þarf að þó áður að vinna bug á auðvaldi heimsins sem byggir nú einkum á því að selja vopn til heimskra valdhafa sem byggja vald sitt á ofbeldi gegn fátæku fólki. For helvede.

Enn er rætt um framtíð íslenskrar tungu – svo og um framtíð fjölmargra af um 6000 tungumálum heimsins.  Margir óttast að íslenskan deyi út á næstu áratugum ásamt þriðjungi annarra tungumála heimsins.  Hins vegar er á það bent, að þau tungumál standi sterkar sem eiga sér bókmenntahefð og þar sem áhugi er á málinu – enda þótt þau samfélög séu ekki fjölmenn.

Árið 1994 gaf bandaríski félagsfræðingurinn John Naisbitt [f 1929] út bók sem hann nefndi Global Paradox.  Þar segir hann, að aukin samskipti þjóða í verslun og viðskiptum muni styrkja þjóðernisvitund og tungumál einstakra þjóða svo og þjóðríkin sjálf.  Þá hélt hann því fram, að því víðtækari sem samvinna á sviði viðskipta yrði, þeim mun mikilsverðari yrði hver einstaklingur.  Einnig taldi hann að ný upplýsingatækni leysti alþjóðlega gjaldmiðla af hólmi, sem nú er komið fram, og að þýðingarvélar myndu styrkja einstakar þjóðtungur, af því að alþjóðleg samskiptamál yrðu óþörf með öflugum þýðingarvélum, sem einnig er komið fram.  Auk þessa taldi John Naisbitt, að því alþjóðlegra sem starfsumhverfi manna yrði, þeim mun þjóðlegri yrðu menn í hugsun.  Lítil málsamfélög í Evrópu fengju aukinn styrk vegna þess að fólk legði meiri rækt við menningarlega arfleifð til mótvægis við alþjóðavæðinguna.  Þetta hefur þegar gerst, þótt sums staðar hafi þessi aukna vitund um þjóðerni birst í neikvæðum myndum, m.a. vegna aukinnar andúðar á innflytjendum og á flóttafólki.

„Purity of the Icelandic language”

John Naisbitt minnist í bók sinni Global Paradox sérstaklega á Íslendinga og íslenska tungu og bendir á, að margir Íslendingar tali ensku og jafnvel önnur tungumál.  Engu að síður varðveiti Íslendingar hreinleika íslenskunnar – „purity of the Icelandic language” eins og hann orðar þetta – og byggi þar á gamalli bókmenntahefð.

Í mínum huga er engin vafi á, að íslenska mun lifa enn um ókomna tíð og muni vega þyngst í því að varðveita stjórnarfarsleg fullveldi Íslands.  Íslenskt þjóðfélag hefur breyst mikið á fáum áratugum – eins og eðlilegt er – og alþjóðahyggja hefur sett svip sinn á viðhorf Íslendinga – ekki síst viðhorf ungs fólks sem eru meiri „heimsborgarar” en fyrrum og ef til vill óbundnari heimahögum en fyrri kynslóðir, enda var á tímabili talað um „hinn nýja Íslending” sem léti sér í léttu rúmi liggja hvar hann væri búsettur og hvaða mál hann talaði, aðeins ef hann hefði starf og laun við hæfi og gæti lifað því lífi sem hann kýs.  Þetta virðist hins vegar vera að breytast.

Íslensk málstefna

Enginn vafi leikur á, að margvísleg hætta steðjar að íslenskri tungu.  Því þarf að móta málstefnu sem víðtækt samkomulag yrði um.  Til þess verður að efna til umræðu um íslenskt mál og íslenska málstefnu.  Þurfa sem flestir að taka þátt í þeirri umræðu.  Auk stjórnvalda þurfa rithöfundar, skáld, kennarar, skólayfirvöld, málvísindamenn, bókmenntafræðingar, sagnfræðingar, félagsfræðingar, læknar, lögfræðingar og prestar svo og fulltrúar atvinnulífs og viðskipta.  Og til þess minnast á máltækni í þessum fáu orðum mun hún ekki skera úr um líf nokkurrar þjóðtungu.  Þar verða fundnar leiðir til að geta átt samskipti við tæki og tól á hverri þjóðtungu fyrir sig.

En að lokum lítið dæmi um ferskleika íslenskrar tungu: rappið sem í margra eyrum er óskiljanlegt, framburður afkáralegur og reglur um málfræði og hljóðfræði virtar að vettugi.  Raunin er hins vegar sú, að rappið er eitt dæmi af mörgum um áhuga á íslenskri tungu og ferskleika hennar.

Undanfarin fimmtán ár hefur fagfólk innan Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins: sálfræðingur, iðjuþjálfi, félagsráðgjafi og jógakennari starfað í teymi í samvinnu við Hugarafl, sem eru frjáls samtök þeirra sem þurfa á hjálp að halda vegna geðheilsu.  Starf teymisins er nefnt „geðheilsa-eftirfylgd” og er hornsteinn þjónustustarfs sem byggir á nýrri leið innan íslenska geðheilbrigðiskerfisins í samræmi við áherslur í aðgerðaráætlun Alþingis í geðheilbrigðismálum, ályktun Sameinuðu þjóðanna og Alþjóða heilbrigðismálastofnunarinnar WHO, þar sem megináhersla er lögð á opin úrræði og samstarf við þá sem á hjálp þurfa að halda – og fjölskyldur þeirra – sem geta leitað eftir þjónustu á eigin forsendum og án tilvísunar frá lækni.  Orðið valdefling felur í sér að hafa vald til þess að taka ákvarðanir sjálfur, hafa aðgang að upplýsingum og úrræðum og læra að hugsa á gagnrýninn hátt og hafa áhrif á eigin líf og efla jákvæða sjálfsmynd sína og vinna bug á fordómum.

Nú hefur yfirstjórn Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins ákveðið að leggja niður fjögur stöðugildi, sem tengst hafa þessu hjálparstarfi – án rökstuðnings – og heilbrigðisráðherra hefur enn ekki lagt til lausn á málinu sem henni ber skylda til.  Fella á þetta hjálparstarf undir tilvísanakerfi og þeir, sem á hjálp þurfa að halda, geta ekki lengur leitað beint til þjónustu á eigin forsendum og án tilvísunar frá lækni.

Fimmtán ára starfi kastað fyrir róða

Árið 2016 fengu á sjötta hundrað einstaklingar reglubundna þjónustu „geðheilsu-eftirfylgdar”. Það ár leituðu nær 900 einstaklingar beint til Hugarafls.  Voru komur þessa fólks yfir 12 þúsund.  Veitt voru yfir 2000 viðtöl (símaviðtöl ekki meðtalin), auk vitjana, þjálfunar á vettvangi og útkalla vegna bráðatilfella.

Nú á að kasta fyrir róða fimmtán ára starfi þar sem brotið var blað í hjálp við þá sem þurfa á hjálp að halda vegna geðheilsu sinnar.  Guðný Björk Eydal, prófessor við Fálagsráðgjafadeild Háskóla Íslands, og Steinunn Hrafnsdóttir, dósent við Fálagsráðgjafadeild Háskóla Íslands, telja starfið sé einstök þjónusta sem ekkert annað úrræði veitir með sama hætti. „Aðferðir sem byggja á hugmyndafræði valdeflingar og aðferðum batalíkans hafa á undanförnum árum verið grunnstef í alþjóðlegri stefnumótun í geðheilbrigðismálum,” eins og segir í greinargerð Guðnýjar Bjarkar og Steinunnar Hrafnsdóttur.

Áskorun til Alþingis og ríkisstjórnar

Sem kennari hálfa öld, þar sem ég horfði upp á vanmátt nemenda sem máttu sín minna og áttu fáa úrkosti, og sem aðstandandi einstaklinga sem hafa þurft á hjálp að halda vegna geðheilsu, skora ég á forsætisráðherra, heilbrigðisráðherra, Alþingi og Verferðarsvið Reykjavíkurborgar að reka af sér slyðruorðið og gefa Hugarafli kost á að vinna áfram að „geðheilsueftirfylgd”, sem er hornsteinn þjónustustarfs við þá sem glíma við geðheilsu og byggir á nýrri leið, bæði innan hins  íslenska og hins alþjóðlega geðheilbrigðiskerfis.

Tryggvi Gíslason, fyrrverandi skólameistari Menntaskólans á Akureyri

Henri Marie Jean André de Laborde de Monpezat lést í Fredensborgarhöll á Norður Sjálandi 13. þ.m., 83 ára að aldri.  Er útför hans gerð í dag frá Hallarkirkjunni, Christiansborg Slotskirke, í Kaupmannahöfn.

Henri de Monpezat var fæddur 11. júní 1934 í héraðinu Talence í Frakklandi, skammt suður af Bordeaux, kominn af gamalli aðalsætt, Laborde de Monpezats.  Þegar hann var á barnsaldri bjó fjölskylda hans í Hanoi, en um það leyti sem síðari heimsstyrjöldinni hófst, hafði fjölskyldan flust á gamlan herragarð í Le Cayrou við Miðjarðarhaf, skammt frá landamærum Frakklands og Spánar.  Eftir stríð fluttist fjölskyldan aftur til Hanoi þar sem Henri lauk stúdentsprófi árið 1952. Í lok Víetnamstríðsins fluttist fjölskyldan enn til Frakklands. Henri de Monpezat las lögfræði og stjórnmálafræði við Sorbonne, en hafði áður stundað nám píanóleik í tónlistaháskólanum í París.  Herskyldu gegndi hann í Alsír á sjöunda áratugnum, en hóf síðan störf í utanríkisþjónustu Frakka og var sendur til Lundúna 1963, þar sem hann hitti Margrétu krónprinsessu árið, þar sem hún var einnig við nám.  Þau opinberuðu trúlofun sína í nóvember 1966 og gengu í hjónaband í Holmens Kirke 10. júní 1967.

Lengi gerðu Danir gys að „prinsgemalen”, eins og þeir völdu að kalla hann, og lýstu honum jafnvel sem seinfærum og félagslega vanþroska – „lidt tilbagestående og socialt handicappet” eins og séra Kristian Ditlev Jensen, sóknarprestur í Holbøl og rithöfundur segir, en hann lýsir Henri de Monpezat á annan veg en flestir aðrir: sem vingjarnlegum og orðvísum manni, margfróðum og vel menntuðum sem hlustaði með eftirtekt á viðmælendur sína og var  bæði hlýlegur og einlægur í viðmóti – „og hann notaði dönsk orð sem ég hafði aldrei heyrt áður”, eins og Kristian Ditlev Jensen segir og heldur áfram: „Maðurinn sem ég talaði við og hafði fengið orð fyrir að vera lítill málamaður, af því að hann talaði dönsku með frönskum hreim, var mikill málamaður, talaði þýsku, ensku og spænsku – og auk þess víetnömsku og kínversku reiprennandi – og dönsku með frönskum hreim, tungumál sem erfitt er flestum útlendingum að ná tökum á.” Lesa má um æviferil Henri de Monpezat í bókinni „Enegænger. Portræt af en Prins” eftir blaðakonuna Stéphanie Surrugue, en bókin kom út  hjá Politikens Forlag árið 2010 og þar er enn lýst miklum hæfileikar hans.

Henri de Monpezat hlaut óvenjulegt hlutskipti í lífinu. Hann kom ungur til Danmerkur og stóð alla tíð við hlið konu sinnar, en vildi ekki standa í skugga af neinum og storkaði ýmsum Dönum með franskri framkomu sinni.  Danmörk, hið mikla menningarland, hefur nú misst gáfaðan, svipmikinn, listfengan – en viðkvæman son sem reyndi að þjóna landi og þjóð eiginkonu sinnar af bestu getu.

Þingsályktunartillaga Alþingis

Í október 2016 samþykkti Alþingi tillögu til þingsályktunar um, hvernig minnast skyldi aldarafmælis fullveldis Íslands.  Kosin var nefnd fulltrú allra þingflokka er undirbúa skyldi hátíðahöld árið 2018.  Fullveldisnefndinni var falið að taka saman rit um aðdraganda sambandslaganna, efni þeirra og framkvæmd og rit um inntak fullveldisréttar, stofna til sýningar í samvinnu við Árnastofnun á helstu handritum safnsins til að minna á grundvöll íslenskrar menningar og forsendur sjálfstæðis þjóðarinnar, stuðla að heildarútgáfu Íslendingasagna þannig að fornar bókmenntir Íslendinga væru jafnan öllum tiltækar, jafnt á bók sem í stafrænu formi, og hvetja skóla að beina sjónum að þeim merku tímamótum sem urðu í íslensku samfélagi með sambandslögunum 1918.  Að auki fól Alþingi Þingvallanefnd að ljúka stefnumörkun um uppbyggingu þjóðgarðsins á Þingvöllum og efna til sýningar um sögu Þingvalla og náttúrufar.

Ljóðaarfur Íslendinga

Í haust auglýsti fullveldisnefndin eftir tillögum að vönduðum verkefnum í tilefni afmælis fullveldisins.  Nokkrir ljóðaunnendur sendu nefndinni sundurliðaða áætlun um útgáfu sýnisbókar íslenskra ljóða 1918 til 2018 sem hefðu birst á öld íslensks fullveldis.  Nefnd kennara og fræðafólks skyldi velja ljóðin.

Gert var áð fyrir að í sýnisbókinni yrðu um þrjú hundruð ljóð með einfaldri myndskreytingu, skýringum og örstuttu æviágripi skáldanna.  Bókin yrði gefin út á vegum Menntamálastofnunar og Ríkisútgáfu námsbóka og afhent nemendum í tíunda bekk grunnskóla hinn 1. desember 2018 um leið og kynning á íslenski ljóðagerð færi fram í öllum skólum landsins.  Síðan yrði bókin notuð sem skólaljóð fyrir grunnskóla og framhaldsskóla og seld ljóðaunnendum – og öðru áhugafólki á almennum markaði.  Í greinargerðinni var tekið fram, að með útgáfu bókarinnar væri ætlunin að styrkja íslenska tungu og vekja athygli á hinum einstaka ljóðaarfi Íslendinga á öld fullveldisins, sem aldrei hefði verið meiri.

Haft var samband við Rithöfundasamband Íslands til þess að kanna hvort unnt væri að slaka á kröfu ljóðskálda og annarra réttindahafa um höfundarlaun vegna birtingar ljóðanna.  Auk þess var haft samband við ýmis fyrirtæki og landssamtök til þess að leita eftir fjárstyrk til útgáfunnar sem brugðust vel við.

Svar fullveldisnefndar

Í svari fullveldisnefndar í nóvember s.l. segir: „Við val á verkefnum var litið til auglýstra áherslna þar sem segir m.a.: „Verkefni sem síður er litið til: Útgáfuverkefni, s.s. undirbúningur eða útgáfa bóka, starfslaun, útgáfa geisladiska eða rafræn (stafræn) útgáfa eða gerð sjálfstæðs námsefnis. Verkefni sem fela í sér skráningu upplýsinga eða skráningu á menningarminjum. Slíkt fellur utanafmælisársins. Ekki eru veittir beinir stofn- eða rekstrarstyrkir.” Einnig lítur nefndin til gæða verkefna, vandaðra áætlana og landfræðilegrar dreifingar.  Það tilkynnist hér með að ekki er unnt að styðja við tillöguna Sýnisbók íslenskra ljóða 1918 til 2018.”

Þessum dómi verður hópur áhugafólks um íslenskt mál og ljóðlist að hlíta – sætta sig við dóminn – þótt sumt í ummælum nefndarinnar stangist á því að á vegum nefndarinn verður unnið að útgáfuverkefnum, tekið saman rit um aðdraganda sambandslaganna, rit um inntak fullveldisréttar og stuðlað að heildarútgáfu Íslendingasagna – en ljóðin finna ekki náð fyrir augum nefndarinnar.

Sýnisbók um íslensk ljóð

Í ljósi þess sem sagt er hér að ofan er hvatt til umræðu um, hvort ástæða er til að gefa út sýnisbók íslenskra ljóða 1918 til 2018 vegna þess að íslenskt fullveldi byggist á sjálfstæðu, lifandi tungumáli og skilningi á mikilvægi tungumálsins, en dýrmætustu perlur íslenskrar tungu eru ljóð, og aldrei hefur íslensk ljóðagerð staðið sterkar en síðustu 100 ár, ár fullveldisins.

Margar góðar bækur komu út á liðnu hausti: skáldsögur, minningarbækur og fræðirit – að ógleymdum ljóðabókum sem skipta tugum, enda hefur íslensk tunga aldrei staðið sterkar sem lifandi þjóðtunga en nú.  Staðhæfingin er reist á þeirri staðreynd að ekki aðeins á liðnu hausti heldur undanfarna áratugi hefur verið ritað um fleiri þekkingarsvið á íslensku en nokkru sinni áður. Skáldsagnagerð, leikritun, ljóðagerð, kvikmyndagerð og gerð útvarps- og sjónvarpsþátta, stendur með miklum blóma. Þá hafa nýmæli komið fram í ljóðagerð, vísnasöng og rappi, svo og  í auglýsinga­gerð í útvarpi og sjóvarpi, þar sem frumleiki, orðaleikir og fyndni, sem áður var óþekkt í málinu, hafa auðgað tunguna.

Ein bók frá liðnu hausti hefur sérstöðu fyrir margra hluta sakir, bók Ástu Kristrúnar Ragnarsdóttur sem hún nefnir Það sem dvelur í þögninni. Ásta Kristrún er brautryðjandi í námsráðgjöf á Íslandi og starfaði tæp tuttugu ár við uppbyggingu þjónustu Háskóla Íslands og allt frá bernsku hafa listir verið henni hjartfólgnar, svo og bækur, myndlist og tónlist.

Bókin Það sem dvelur í þögninni fjallar um ævi og örlög íslenskra kvenna á 19du og 20ustu öld.  Í upphafi bókainnar segir, að hvert sem litið sé í sögunni sé sjaldan getið um afrek kvenna og þær, sem komist hafi á spjöld sögunnar, hafi flestar komist þangað sakir grimmdar, lævísi eða galdra. Margar mikilhæfar konur dvelji hins vegar í hinum djúpa þagnarhyl aldanna.  Með bókinni vildi Ásta Kristrún einnig svipta hulunni af  þögninni um þrjár formæður sínar, Kristrúnu Jónsdóttur [1806-1881], Ástu Júlíu Thorgrímsen [1842-1893] og Kristrúnu Tómasdóttur [1878-1959], auk þess sem hún fjallar á nærfærin hátt um Jakobínu Jónsdóttur [1835-1919], eiginkonu Gríms Thomsens [1820-1896].  Kristrún Jónsdóttir var heitbundinn Baldvin Einarssyni [1801-1833] og beið hans í festum sjö ár, en hann gekk að eiga aðra konu í Kaupmannahöfn.  Sjö árum eftir heitrofið gekk Kristrún að eiga séra Hallgrím Jónsson [1811-1880] mikinn lærdómsmann, en Kristrún syrgði hins vegar Baldvin Einarsson  alla ævi.  Þá er mikill fegur að frásögn Ástu Kristrúnar um Guðnýju Jónsdóttur, skáldkonu frá Klömbrum í Aðaldal, en hún var systir  Kristrúnar og lést langt fyrir aldur fram eftir barnamissi og harðræði í hjónabandi.

Bókin Það sem dvelur í þögninni er skrifuð meðan barátta kvenna um allan heim gegn ofbeldi karla og kynferðislegri mismunun var að brjótast fram, og þótt bókin sé ekki skrifuð í tengslum við þá baráttu veitir hún þeirri mikilsverðu baráttu meiri dýpt.  Ásta Kristrún segir að frásagnir bókarinnar um þær merku konur sem skópu viðhorf hennar og tengingar við fortíðina séu ritaðar í minningu foreldra hennar, Jónínu Vigdísar Schram [1924-2007] og Ragnars Tómasar Árnasonar [1917-1984].

Næmni höfundar og tilfinning fyrir öðru fólki, aðstæðum þess og umhverfi mótast af einlægni og skáldlegum innblæstri af fólki úr lífi hennar svo að á stundum greinir lesandinn ekki milli skáldskapar og raunveruleika sem gerir bókina enn meira hrífandi.  Þá eiga þjóðfélagsmyndir bókarinnar og lýsingar á lífi fólks erindi við alla, karla og konur á nýrri öld nýrra réttinda og jöfnuðar þjóða og einstaklinga.