Samfélagsleg ábyrgð er hinu allt um líkjandi ríkisvaldi afar mikilvægt, að minnsta kosti í orði en ekki alltaf á borði og síst af öllu ef borðið er hlaðið áfengi.

Oftar en ekki er bent á mikilvægi opinbers reksturs og opinbera afskipta því einkaaðilum sé ekki treystandi til þess að fara að lögum nánar tiltekið meginmarkmiði áfengislaga sem er að vinna gegn misnotkun áfengis.

Þegar valið standi á milli gróða og ábyrgðar fórni einkaaðilar samfélaginu á altari gróðans.  Á meðfylgjandi myndskeiði sést hve ófyrirleitin markaðssetning hins opinbera er þegar kemur að áfengi. Engin kemst framhjá lokkandi afgreiðsluborði sem vínsölum ber að leigja af Leifsstöð fyrir kr. 300.000 á viku til þess að markaðssetja áfengi. Á afgreiðsluborðið er svo smekklega áritað ,,we want you to taste“. Hér þarf engin skilríki til að sanna áfengiskaupaaldur, sjússarnir eru í sjálfsafgreiðslu og fríir þannig að loksins má segja að fríhöfnin standi undir nafni.

Spurningin er, hvernig skyldi hið opinbera refsa hinu opinbera sem þverbrýtur sjálft meginmarkmið áfengislaga, skyldi það vera svipting vínsöluleyfis?

Orkuveita Reykjavíkur er eitthvert sorglegasta dæmi sögunnar um afleiðingar þess að afhenda stjórnmálamönnum völd og peninga, eiginlega á pari við að rétta ungling bíllykla og landabrúsa.

Mörgum ofbauð gengdarlaust bruðl og sóun í milljarða höfuðstöðvar, 30 manna PR deild, veislueldhús, línþurrkun, risarækjueldi, lína.net, raflína.net, Gagnaveitan og annað slíkt.

Þó var bara um smáaura að ræða í samanburði við hina glórulausu fjárfestingu veruleikafirtra stjórnenda fyrirtækisins í Hellisheiðarvirkjun. Heildarskuldir Orkuveitunnar nema nú hvorki meira né minna en 172 milljörðum sem að langstærstum hluta er tilkomið vegna raforkuframleiðslu fyrir álverið á Grundartanga. Álverið borgar líklega lægsta rafmagsverð allra álvera í heiminum eins og fram hefur komið á orkubloggi Ketils Sigurjónssonar (til samanburðar skuldaði OR 17 milljarða 2002)

Forsaga málsins er sú að þegar álverið var stækkað undirbauð Orkuveitan Landsvirkjun sem þá þegar hafði markað sér þá stefnu að hækka verð til stóriðju. Að opinber stofnun skuli undirbjóða aðra fyrir erlenda málmbræðslu hlýtur að vera einstakt. Niðurstaðan er að raforkusala Helga Hjörvars og Alfreðs Þorsteinssonar skilar arðsemi sem er 3% undir fjármagnskostnaði. Þar með er þó tjón kjósenda í Reykjavík ekki á enda því virkjunin er ekki sjálfbær og hefur orkan fallið frá fyrsta degi og fellur enn.

Svokallað umhverfismat vegna virkjunarinnar er auðvitað einn stór brandari. Útblástur á tugþúsundum tonna af brennisteinsvetni var afgreitt með einni setningu eitthvað á þá leið að brennisteinslykt gæti aukist tímabundið. Landvernd benti á að mikilvægt væri að merkja bílastæði.

Í dag er sorglegt um að líta á virkjunarsvæðinu sem flokka má sem eitt risavaxið umhverfisslys, rusl og drasl hvert sem litið er. Ótengdar leiðslur sem ryðga á víðavangi eru hinsvegar ágætur minnisvarði um stjórnmálamenn sem misst hafa tengingu við veruleikann og skilning á almannaþjónustu.

Í Morgunblaðinu er talað um að aðgangstýra ferðamönnum til landsins. Ótal möppudýr berjast nú á hæl og hnakka í að finna út lausn á ímynduðum vanda sem m.a. birtist í að ferðamenn gangi örna sinna hvar sem er þ.m.t. á bílastæðum.

Ísland er um 103.000 km2 og hingað koma 1,3m. ferðamanna á ári eða um 12 ferðamenn á ferkílómetra.

Til samanburðar koma 32 milljónir ferðamanna til Parísar á ári en borgin er 105 ferkílómetrar sem gerir 304.000 ferðamenn á ferkílómetra.

Annar samanburður er að Reykjavík er um 270 km2 með rúmlega 100.000 íbúa en í París búa 2,4 milljónir (svona ef menn vilja ræða möguleika á þéttingu byggðar)

Við viljum trausta, opinbera matardreifingu

Svo virðist sem hægristjórnin sé ófær um að leysa alvarlegan næringarvanda með hag almennings að leiðarljósi. Hugmyndum um gróða, markað, kostnað og gjöld er þröngvað inn í umræðuna um viðkvæma lýðheilsu. Þeir sem vilja selja ríkinu matvælin eru að skilgreina þarfirnar og útfærsluna sjálfir.

Þingmaður Sjálfstæðisflokksins talar um markaðinn þar sem verslunarstéttin eigi að nota tækifærið til að nýta og segir: „Yfir þeim markaði gín ríkið nánast eitt.“ Markaðurinn er væntanlega samansafn svangra Íslendinga og hann vilja hægrimenn að matvælastéttir nýti sér til hagsbóta. En væri það til hagsbóta fyrir neytendur og matvæladreifingu sem á að vera aðgengilegt öllum óháð efnahag?

Heilbrigðisráðherra hefur sagt að einkarekstur geti ekki tekið við því hlutverki sem Ríkismatur ohf. sinnir, en vinnur að einkarekstri matvöruverslana. Ekkert kallar á aukinn einkarekstur grunnstoða velferðarsamfélagsins nema frjálshyggjustefna Sjálfstæðismanna. Því miður virðast þeir fá góðan frið fyrir Framsóknarmönnum í ríkisstjórn til að vinna að framgangi þeirrar stefnu.

Lausn vandans í matvæladreifingu felst fyrst og fremst í því að ríkið styrki raunverulega rekstur mötuneyta og hráefnisframleiðenda, geri þeim kleift að halda góðum mannauði og að mæta þörfum neytenda um land allt. Það á að vera forgangsverkefni. Mötuneyti og veitingastaðir tilheyra grunnstoðum velferðarkerfisins og að þeim þurfum við að gæta nú þegar hugmyndir um aukinn einkarekstur í matvælageiranum vaða uppi.

Gleymum því ekki grunnþjónustunni í umræðunni um alvarlegan vanda Ríkismats ohf. Hana má ekki einkavæða í skiptum fyrir að rekstur Ríkismats ohf verði opinber eins og heilbrigðisráðherra virðist vilja. Nú þegar hafa verið gerðir þjónustusamningar um einstök verk innan matvælaframleiðslunnar en einkarekstur getur ekki komið í staðinn fyrir trausta opinbera matardreifingu sem rekin er af myndarbrag. Aldrei má vafi leika á því hvort hagsmunir neytenda eða rekstraraðila veitingastaða vegi þyngra. Þess vegna vill þjóðin reka sína matardreifingu sjálf.

Nýlega sagði Bloomberg frá því að síðustu kolanámunni í Bretlandi yrði lokað þrátt fyrir baráttu verkalýðsleiðtoga af vinstri væng stjórnmálanna í nútíð og fortíð.

Núverandi formaður VG endurómaði nýlega í blaðagrein í Fréttablaðinu einhverja kjánalegustu mýtu sem enn lifir um að Margareth Thatcher hafi rýrt lífsgkjör hinna vinnandi stétta í Bretlandi og þá sér í lagi í baráttunni við verkalýðsfélög kolanámumanna. Katrín Jakobsdóttir sem kennir sig við umhverfisvernd og baráttu fyrir hagsmunum verkafólks myndi semsagt enn berjast fyrir kolagreftri sem kostaði 164.000 mannslíf í Bretlandi auk þess sem hin fræga lundúnaþoka reyndist vera að meginuppistöðu kolareykur. Þó minning Thatcher lifi enn, reyna flestir að gleyma mótherjum hennar, eins og Arthur Scargill sem eins og fleiri vinstri menn var á launum hjá Muamar Gaddafi á sama tíma og sá hinn síðar skipulagði hryðjuverk á borð við Lockerbie.

Katrínu er jafnframt tíðrætt um að það sé ,,stjórnmálamannanna að tryggja að fólkið sjálft ráði framtíð sinni, ekki einvörðungu stórfyrirtæki og fjármagnsöfl“ Þessa baráttu VG þekkja flestir í reynd þegar flokkurinn barðist fyrir Icesave ánauðinni, tryggði kröfuhöfum Álftanes 400 milljóna meðgjöf frá almenningi (sem ella hefði þurft að afskrifa) og samþykkti milljarða jarðgöng fyrir vörubílaumferð frá hafnarsvæði Húsavíkur að Bakka vegna nýrrar mengandi stóriðju á virku misgengissvæði.

Íslendingum mun farnast vel svo fremi að vinstri mönnum farnist illa í kosningum.

Undarlegt að ríkisforsjárhyggja í fortíð skuli þykkja fyndnari en sú sem nú er stunduð.

Aðdáendur ríkiseinokunarverslana með áfengi hafa með tilvísiun til ,,vandaðra“ rannsókna, bent á að viðskiptafrelsi sé böl, nánar tiltekið áfengis-böl. Margir afgreiða málið í hálfkæringi með ,,ég vil ekki sjá áfengi í verslunum“ Slíkt viðhorf er í raun siðferðisbrenglun því sama hvað okkur ,,finnst“ og hvað við viljum ,,sjá“ þá eru lög á samborgara okkar sem þrengja val, hvort heldur er þeirra sem selja vilja vín eða þeirra sem kaupa vilja vín, hreint ofbeldi. Ef þú kæri lesandi vilt ekki sjá áfengi í matvöruverslun, er þér einfaldlega heimilt að snúa viðskiptum þínum annað en ekki þrengja að valfrelsi annara með ríkisvaldi.

Umræðustjóri Ríkisins Egill Helgason, talsmaður þess að almenningur hér á landi ætti að njóta viðskiptafrelsis þegar kemur að matvörum, segist ekki hafa gert upp hug sinn þegar kemur að verslunarfrelsi með áfengi. En af hverju ætti ríkið ekki frekar að reyna að vernda Egil gegn ofneyslu matvæla heldur en ofneyslu áfengis?

En hvað með almannahag og lýðheilsusjónarmið? Nýlega kom út ný skýrsla  um afleiðingar ,,Licensing Act“ í Bretlandi sem árið 2005 rýmkaði opnunartíma veitingastaða og kráa þannig að heimilt var að bjóða upp á ,,24 tíma drykkju“ stærsta skref sem Bretar hafa stigið í að ,,auka aðgengi að áfengi“

Niðurstaðan er að verslunarfrelsi hefur engin neikvæð áhrif, hvort heldur er á heildarneyslu eða eðli neyslunnar nú eða ofbeldisverka tengt óhóflegri neyslu.

Ekki stóð á dómsdagsspám í aðdraganda hinna nýju laga í Bretlandi árið 2005. Spám sem allir þekkja hér á landi fyrir daga bjórsins og sem endurómað hafa í telefni af frumvarpi Vilhjálms Árnasonar þingmanns sjálfstæðisflokksins um viðskiptafrelsi. Meira að segja hið virta Economist lýsti því yfir að með ólíkindum væri að stjórnvöld innleiddu frelsi með neikvæðum afleiðingum sem augljóslega hefði meira vægi en þær jákvæðu. Nánast allar stofnanir breskrar stjórnsýslu sameinuðust um fullyrðingar um að aukið aðgengi myndi auka neyslu, dauðadrykkja (binge drinking) og unglingadrykkja myndi aukast. Frasinn um ,,24 tíma drykkju“ sagði í raun allt sem segja þurfti. Dómarar vöruðu við stórfelldri aukningu afbrota. Læknar, sálfræðingar og fjölmiðlamenn endurómuðu í sífellu að ,,aukið aðgengi þýðir alltaf aukna neyslu“ ,,aðgengi og neysla haldast í hendur“

Þegar grannt er að gáð kom auðvitað í ljós að hinar læknisfræðilega ,,staðreyndir“ byggðust auðvitað á hjávísindum, í raun einfeldningsleg hómópata rök sem höfðu ekkert með vísindalega nálgun, hvað þá vísindalegar sannanir að gera.

Auðvitað skilaði hræðsluáróðurinn sínu því skoðanakannanir sýndu að 62% voru andsnúnir auknu verslunarfrelsi.

Í raun má með ólíkindum vera að hér á landi skuli ríkisforsjárhyggjan ekki vera miðuð að ,,þörfum“ þeirra sem veikastir eru á tímum sem ætla má að fýklarnir séu veikastir fyrir. Hvernig má það vera að einungis ríkisstarfsmönnum sé treystandi til að afgreiða áfengi þegar fólk er edrú en einungis einkaaðilum á veitingahúsum og börum á kvöldin þegar freistingin er hvað mest?

Sorglegt er að virtar stofnanir á borð við Landlæknisembættið og SÁÁ skuli fórna sínum akademíska starfsheiðri með því að bera á borð hindurvitni sem enga stoð eiga í heimi læknisfræði eða vísinda.

Eitthvert kjánalegasta plagg sem komið hefur frá Alþingi í seinni tíð er minnihlutaálit skoðanasystkinanna Frosta Sigurjónssonar, Steingríms J. Sigfússonar og Líneikar Önnu Sævarsdóttur vegna frumvarps um afnám einokunarverslunar með bjór, léttvín og annað áfengi. Líklega hafa fáir haft mikið álit á meðlimum VG þegar kemur að viðskiptum enda flokkurinn almennt á móti viðskiptafrelsi sem og einstaklingsfrelsi yfir höfuð. Þar sem Frosti Sigurjónsson kemur úr annari átt, þ.e. einkarekstri og það sem meira er frumkvöðlastarfsemi bundu margir vonir við að hann hefði a.m.k. lágmarksskilning á mikilvægi frjálsrar verslunar.

Álit minnihlutans er þversagnakennt í meira lagi. Annarsvegar telja höfundar að óþarfa milliliðum eins og heildsölum muni fækka en hinsvegar muni verð fyrir vikið hækka. Tvöfalt álagningarkerfi er semsagt hagkvæmara en einfalt. Jafnframt spáir minnihlutinn því að verðmunur muni verða á víni í þéttbýli og dreifbýli. (líklega aldrei heyrt eða séð auglýsingar á borð við ,,Bónus, sama vöruverð um land allt“) Fyrir liggur að hægt er að selja rúmmálsfreka en verðlittla vöru á borð við klósettpappír eða morgunkorn á sama verði um land allt. Hinsvegar muni eitthvað allt annað vera uppi á borðinu þegar kemur vöru sem sannanlega er hlutfallslega ódýrara að flytja en flestar aðrar þegar verðmæti og rúmmál er haft til hliðsjónar. Hagræðing samfara aukinni veltu í verslunum muni skila sér í hærra vöruverði svona rétt eins og varð þegar mjólkurbúðum var lokað.

Jafnframt kom fram það álit nefndarmanna að viðskiptafrelsi muni þýða að úrval myndi minnka án þess að það væri rökstutt nánar. Frosti Sigurjónsson sér þar með engin tækifæri í t.d. netverslun. Í framangreindu áliti, kemur fram að nefndarmenn telji að með auknu aðgengi muni neysla aukast um 30% samkvæmt niðurstöðum ,,vandaðra“ rannsókna. Minna og lélegra úrval þýðir semsagt aukin sala! Hinsvegar kemur ekkert fram um til hvaða rannsókna vitnað er þar sem ransakað hefur verið áhrif þess að einokunarverslun með áfengi sé lögð niður.

Nú hefur fyrirtækið Clever Data sent frá sér yfirgripsmikla skýrslu um rekstur ÁTVR þar sem fram kemur að fyrirtækið innheimtir skatt af tóbaki undir því yfirvarpi að um heildsöludreifingu sé að ræða. Segja má að þar ríði þvælan ekki við einteyming því þar með er búið til tvöfalt heildsölukerfi því að auki eru jú starfandi tóbaksheildsalar við innflutning og markaðssetningu á tóbaki. Engin rök eru fyrir heildsölu ríkisins á þessu sviði heldur er hér þvert á móti um að ræða skattheimtu sem ætti að renna í ríkissjóð en ekki til að niðurgreiða sérverslanir með áfengi. Á sama tíma blæs ÁTVR út með fjölda verslana sem nú eru 48 en salan dregst hinsvegar saman. Þannig vinnur stofnunin markvisst að því að auka aðgengi en minnka tekjur sem ekki er beinlínis í anda áfengislaga eða boðskapar ríkisforsjárhyggjusinna.

Nú er að vissu leiti vel skiljanlegt að Norræna Velferðarstjórnin hafi reynt að neyslustýra þjóðinni með tollabreytingum til kaupa á diesel bílum. Sú lýðheilsustefna var á svipuðum nótum og sú efnahagslega tortímingarstefna sem fólst í Icesave og skattahækkunum sem félagshyggjumenn boðuðu undir formerkjum hins ,,Nýja Íslands“ eftir hrun. Það er hinsvegar óskiljanlegt að núverandi ,,Ný-Frjálshyggjustjórn“ skuli ekki vinda ofan af vitleysunni og þá að sjálfsögðu með því að lækka aðflutningsgjöld á bensínbílum og bensíni.

Díselbílar……..losa meira af öðrum mengunarefnum eins og sóti og nítródíoxíð. Það eru efni sem hafa meiri áhrif á loftgæði í nærumhverfi manna. Þeir eru að losa fimm til tíu sinnum meira en bensínbílar.

Aðdáendur ríkisverslana benda á máli sínu til stuðnings að einungis einokunarverslanir, hvort heldur er í Leifsstöð eða í ÁTVR, tryggi lágt vöruverð og gott vöruúrval. Páskaeggið á myndinni kostar kr. 1.296 í Bónus (sem greiðir virðisaukaskatt til ríkisins) eða þremur krónum minna ein í hinni rangnefndu fríhöfn (sem líka tapar þrátt fyrir okrið). Bónus skilar eigendum sínum arði og viðskiptavinum lágu verði. Ríkisrekstur í verslun skilar engum neitt, allir tapa!