Samband Ungra Framsóknarmanna hyggst leggja tillögu að afar róttækum breytingum á sjávarútvegsstefnu Framsóknarflokksins ef marka má drög að ályktun SUF sem mér barst í pósti. Ungt Framsóknarfólk gengur þvert á þær áherslur sem verið hafa ofaná í Framsóknarflokknum undanfarna áratugi og væntanlega gegn þeirri tillögu sem málefnanefnd mun leggja fyrir þingið.
Átök um sjávarútvegsstefnuna er ekki ný innan Framsóknarflokksins. Þau 25 ár sem ég tók þátt í starfi flokksins man ég ekki eftir flokksþingi þar sem ekki voru mikil átök um stefnuna þótt niðurstaðan hafi alltaf verði sú að fylgjendur kvótakerfisins hafi orðið ofan á.
Það verður spennandi að sjá hver niðurstaða flokksþings Framsóknarflokksins í sjávarútvegsmálum verður – þótt hún skipti til skamms tíma minna máli nú en þegar flokkurinn var í ríkisstjórn. Stefnumótunin nú mun hins vegar geta verið afar mikilvæg til lengri framtíðar því Framsóknarflokkurinn mun væntanlega ekki verða utan ríkisstjórnar til eilífðar.
Hér á eftir fara þau drög að tillögu um sjávarútvegsstefnu sem SUF hefur unnið að á undanförnum vikum og verður væntanlega lögð fyrir flokksþingið um helgina – mögulega eitthvað breytt:
Drög að stefnu SUF í sjávarútvegsmálum
Inngangur
Við teljum að sú tillaga sem liggur fyrir frá Sjávarútvegsnefnd flokksins sé til þess fallin
að festa frekar í sessi núverandi kvótakerfi og kemur um leið í veg fyrir möguleika á
endurbótum og framþróun kerfisins.
Einnig teljum við að seint muni nást sátt um slíkt kerfi í þjóðfélaginu sem hlýtur að vera eitt af markmiðum stjórnmálaflokka almennt.
Við leggjum hér til kerfi sem við teljum að sé sanngjarnt, hagkvæmt, gegnsætt og raunveruleg tilraun til þess að búa til kerfi sem er framtíðarlausn fyrir bæði þjóð og sjávarútveginn.
Tilboðsleiðin gengur í stuttu máli út á að lítill hluti aflaheimilda verði boðnar upp árlega á opnum tilboðsmarkaði þar sem allir geta boðið í þær á jafnræðisgrundvelli. Einnig reynir hún að tryggja að núverandi útvegsfyrirtæki verði fyrir litlum skakkaföllum við innleiðingu hennar.
Tillögur
1. Nýtingarréttinn á öllu aflamarki á að bjóða upp á opnum uppboðsmarkaði. Á hverju ári er ákveðið hlutfall aflaheimilda tekið til uppboðs. Greiða skal fyrir nýtingarréttinn að fullu við afhendingu og gera um hann bindandi samning.
2. Handhafar nýtingarréttar sem tekinn er til uppboðs ár hvert fá að loknu uppboði greitt 50-60% af þeirri upphæð sem fæst fyrir nýtingarréttinn. Hinn hlutinn rennur til ríkisins og skiptist þar á jafnt milli auðlinda- og ríkissjóðs.
3. Tvær leiðir eru mögulegar við úthlutun/innköllun aflaheimilda fyrir uppboðsmarkað.
a) 4% af núverandi aflaheimildum og síðar hverjum upphaflegum samningi um aflaheimildir fara í uppboð á hverju ári.
Dæmi: Ef 100 tonn eru keypt á uppboði fara á hverju ári 4 tonn á markað aftur, bæði á ári 1 eftir samning og ári 20. Hér myndu aflaheimildir vera allar komnar aftur á uppboð að 25 árum liðnum.
b) 6% af heildaraflaheimildum útgerðar fara í uppboð á hverju ári. Þannig fara 6% af þeim heimildum sem útgerð á hverju sinni á uppboð. Með þessu móti tekur lengri tíma að innkalla allar aflaheimildir útgerðar til enduruppboðs þó stærri hlutur fari af þeim í upphafi.
Framkvæmd markaðarins sjálfs getur verið margskonar. Hér á eftir fer ein útfærsla:
Markaðurinn er framkvæmdur í þrepum þrjá mánuði á ári t.a.m. í janúar, apríl og júlí. Hvern þessara mánaða fer fram uppboð á 1/3 þeirra veiðiheimilda sem fara á uppboð það árið.
Markaðurinn fer fram á vefsíðu þar sem útgerðir geta boðið í eins mikið af heimildum og þeir vilja fyrir hvaða verð sem er. Setja má boð inn hvenær sem er mánaðar og í lok mánaðar er efstu boðum tekið. Söluverð allra aflaheimilda er það sama og mótast af lægsta tekna boði á því uppboði.
Hvert uppboð er lokað og er útgerð heimilt að senda inn eitt boð á hvert uppboð. Allir fá svo aðgang að niðurstöðum uppboðsins. Veiðiheimildir eru greiddar og afhendar við fiskveiðiáramót 1. september ár hvert.
Útgerðir verða að nefna báta og skip í sinni eigu fyrir uppboð. Heimildir útgerðar verða að vera veiddar innan útgerðar. Enginn útgerð má hafa yfirráð yfir meira en 12,5% af heildaraflamarki.
4. Til að milda innleiðingu kerfisins skal aðeins innkalla 1% fyrsta árið og bæta svo við 1% hvert ár (1. árið fer 1%, 2. árið 2%, 3. árið 3% osfr.) þar til hámarki (4% eða 6%) er náð. Ljóst er miðað við núverandi aðstæður þar sem mikilvægustu veiðistofnar landsins eru að stækka munu veiðiheimildir útgerða í tonnum ekki skerðast heldur í raun aukast. Þar með er ljóst að hófleg innleiðing uppboðsleiðarinnar mun ekki verða bannkakerfinu að falli.
5. Til að tryggja dreifingu aflamarks milli skipa má viðhalda þeim 2 flokkum sem aflamarki er skipt í í dag. Í flokki a) væru allar tegundir báta (af öllum stærðum) sem bjóða í þann hluta nýtingarréttar sem í dag kallast aflamarkskerfi. Flokkur b) með þeim hluta nýtingarréttar sem í dag nefnist krókaaflamarkskerfi. Í flokk b) geta smábátar eingöngu boðið.
6. Algjört bann skal vera við veðsetningu nýtingarréttar. Verði útgerð og lánveitandi uppvís að því að veðsetja skip ásamt veiðarfærum eða annan búnað umfram raunvirði þess verða refsingar fyrir báða aðila. Refsingarnar geta verið innköllun heimilda í samhengi við alvarleika brota og mögulega innköllun bankaleyfis.
7. Ef handhafi nýtingarréttar fer í þrot fer allur nýtingarrétturinn strax á uppboð en situr ekki í þrotabúinu. Þrotabúið fær þó réttmætan hlut félagsins af sölu heimilda á uppboðsmarkaðnum.
8. Handhöfum nýtingarréttar er skilt að veiða a.m.k 80% af nýtingarrétti sínum hvert fiskveiðiár en meiga leigja hin 20% á hverju ári ella verða þau réttindi sem eru umfram veiðigetu boðin upp á næsta uppboði.
Dæmi: Útgerð sem veiðir 70% aflaheimilda sinna missir 10% aukalega á uppboð. Útgerðum verður heimilt að skipta á tegundum í gegnum mánaðarlegan uppboðsmarkað ríkisins. Þar verða eingöngu boðin skipti á tegundum.
Veiðiheimildir sem eru sannarlega seldar og keyptar í þeim tilgangi að leigja þær umfram 80% veiðiskyldu útgerða verða innkallaðar.
9. Auðlindagjald verður fellt niður. Veiðarfæragjald verður sett á. Gjaldið skal vera mismunandi með áherslu á skaðsemi veiðarfæra og þjóðhagslegt hagkvæmni. Hámark verður t.d. 35 kr á kíló m.v. þorskígildi en 0 kr. fyrir skaðlaus og hagkvæm veiðarfæri. Tekjur vegna gjaldsins skulu renna ⅓ til Hafrannsóknarstofnunar og rannsókna á sviði sjávarútvegs, ⅓ til umhverfisumbóta á mikilvægum hafsvæðum og ⅓ til nýsköpunar.
Veiðarfæragjald verður ákveðið af nefnd skipaðri af Hafró, Umhverfisstofnun, Seðlabankanum/Fjármálaráðuneytinu/(þjóðhagsstofnun) og Sjávarútvegsráðuneytinu.
10. Byggðarkvóti skal vera 1-2% af heildar aflamarki bolfisks.
11. Rétta þarf af eftirlit með framkvæmd veiða og löndunar. Allur afli skal ávalt vera vigtaður af vigtarmönnum ríkisins. Allan hagkvæmlega nýtanlegan afla skal taka í land. Hér skal taka mið af hagsmunum þjóðarinnar en ekki eingöngu útgerða. Sjávarútvegsráðuneytið skal móta staðla yfir eðlileg hlutföll afurða s.s. magn af lifur á m.v. flök, hrognum m.v. tíma árs, hausum, afskurði o.s.frv. Ráðuneytið skal einnig framkvæma reglulega greiningu á hagkvæmni þess að hækka eða lækka þessa staðla.
Eftirlit með stærri skipum skal vera framkvæmt með innsigluðum og nettengdum myndavélum, líkt og í nágrannaríkjum okkar.
12. Strandveiði skal nýtast sem leið til nýliðunar. Til strandveiða verður ráðstafað 3,5 – 7% af heildaraflamarki í bolfisk.
Úthlutun til svæða verður miðuð við fjölda báta á hverju svæði umfram ákveðinn fasta t.d. 500 tonn. Landinu verður skipt upp í fjögur svæði eftir landshlutum.
Aflanum skal dreift á báta í stað daga innan svæðis eftir að skráningum til veiða er lokið 1. september ár hvert. Reglum um sóknardaga verður aflétt og bátum þannig gert kleift að veiða þann afla sem þeim verður úthlutað hvenær árs sem er.
Í lok fiskveiðiárs verður ónýttum heimildum úr kerfinu dreift á þá báta sem veiddu sínar heimildir og kæmu þar með til heimilda árið eftir.
Bátar með kvóta umfram 50 þorskígildis tonn fá ekki strandveiðiheimildir. Réttur til strandveiða rýrnar í hlutfalli við keyptan nýtingarrétt báta. Hlutdeild strandveiðiheimilda rýnar þannig um 2% fyrir hvert tonn sem keypt er af heimildum. Báti með 25 tonna kvóta er því heimilt að veiða 50% af úthlutuðum strandveiðiheimildum. Þegar bátur eignast 50 tonn skal hann skila strandveiðileyfi sínu til ríkisins enda það orðið óvirkt. Leyfinu verður þá endurúthlutað.
Hér er um að ræða hvata fyrir strandveiðibáta til að kaupa sig inn í stærra kerfið og þar með hleypa nýjum aðilum inn í strandveiðikerfið.
Leyfum verður úthlutað út árið 2012 og óheimilt að selja eða flytja leyfi til nema skila þeim til ríkisins.
Sambærileg regla mætti vera yfir þá sem selja kvóta, sem dæmi þá gæti aðili sem selt hefur heimildir ekki fullnýtt strandveiðileyfi nema að fimm árum liðnum frá sölu heimilda. Á hverju ári myndi rétturinn aukast um 20%, tveim árum frá sölu heimilda myndi réttur til strandveiða vera 40%, 4 árum eftir 80% og að fimm árum liðnum yrði rétturinn 100%. Hér er alltaf átt við að ef strandveiðiheimildir það árið væru t.d. 15 tonn á báta innan svæðis þá reiknast leyfilegt hlutfall af þeirri tölu.
Hver er ábati uppboðsleiðarinnar:
Kerfið er tilraun til að móta leið sem bæði útgerðir og þjóð geta verið sátt við til frambúðar. Leiðin á að gefa skýra framtíðarsýn og útrýma þeirri óvissu sem nú ríkir innan sjávarútvegsins. Með skýrum reglum sem halda áfram að virka, á sama hátt, til frambúðar á að vera auðsótt fyrir fy rirtæki innan greinarinnar að skipuleggja starfsemi sína fram í tímann. Helsti óvissuþátturinn mun eftir sem áður verða veiðiráðgjöf Hafró.
Kerfið felst í því að færa lítinn hluta aflaheimilda til á hverju ári. Mögulega frá illa reknum og skuldsettum fyrirtækjum til betur rekinna fyrirtækja sem hafa lausafé til framkvæmda og vaxtar. Hvatinn að baki hugmyndinni er að koma varanlegri hreyfingu á veiðiheimildir og koma þannig í veg fyrir stöðnun innar greinarinnar til frambúðar. Aðgangur þjóðarinnar að auðlindinni er tryggður og arði auðlindarinnar verður loks skipt á sanngjarnan hátt milli þjóðarinnar og þeirra sem nýta auðlindina.
Mun minni hætta er á því að sjávarútvegsfyrirtæki fari í bankarekstur eða útrás þar sem hvati er til að standa vaktina innan greinarinnar. Veðsetning ófæddra fiska verður ekki möguleg og verða fyrirtækin því að stuðla að vexti innan frá með veiðum samtímans. Greinin mótar verð aflaheimilda með eigin lausafé og kaupmætti og ætti bólumyndum í verði þvi að vera nær ómöguleg. Um leið myndar verð heimilda skattlagningu greinarinnar.
Leið fyrir nýliða hefur verið vörðuð á sanngjarnan hátt til framtíðar, ekki er eingöngu gert ráð fyrir nýliðun á afmörkuðu tímaskeiði. Fólk getur komið og farið úr greininni á eðlilegan hátt.
Rannsóknir og nýsköpun innan greinarinnar ætti að styrkjast verulega í gegnum veiðarfæragjaldið sem um leið stuðlar að þjóðhagslega hagkvæmum og vistvænum veiðum. Hugarfari í greininni er beint að hámörkun verðmæta fyrir þjóðina. Allann nýtanlegan afla, tegundir og tækifæri skal nýta.
Sterkur sjávarútvegur á að rífa þjóðina hratt úr efnahagssveiflum þar sem kaupmáttur greinarinnar eykst í hlutfalli við veikingu gjaldmiðilsins og hækkun hrávöru og matvælaverðs.
Hver er ábati strandveiðikerfisins:
·
Kerfið er svar við áliti mannréttindaráðs Sameinuðu þjóðanna, ef aflamarkið er nægjanlega mikið svo færa meigi rök fyrir því að sjómenn fái af því atvinnu, hið minnsta part úr ári.
Bátum í kerfinu í dag myndi fækka og afli á bát þar með aukast
Hvati er í kerfinu fyrir aðila að vaxa upp úr kerfinu
Kerfið kemur að mestu í veg fyrir misnotkun og brask
Kerfið gefur smábátum á byrjunar/áhugamannastigi fram
Hallur Magnússon
