[Þessi grein birtist fyrst í Kvennablaðinu 28. janúar]

Auður Styrkársdóttir skrifaði í gær grein í Kvennablaðið sem hún nefnir „Rangfærslur um kosningaréttinn“ og telur sig þurfa að „leiðrétta það sem rangt er farið með“ í grein eftir Steinunni Ólínu og annarri eftir mig, um kosningarétt kvenna og karla.

Það eina sem hún fjallar um í minni grein, og sem hún segir sjálf að snúist um smekk (og þar með ekki um rétt eða rangt), er hvort það hafi verið rétt hjá mér að tala um það sem „almennan“ rétt þegar konur 40 ára og eldri fengu kosningarétt. (Það gerðist ekki 1915, eins og löngum hefur verið haldið fram, heldur 1916, eins og Steinunn Ólína greinir hér frá, og athyglisvert að það fólk sem hefur rannsakað þetta mál og talað svo mikið um það skuli ekki hafa áttað sig á þessu.)

Það er vissulega rétt hjá Auði að auk aldurstakmarkana (upphaflega við 40 ár) voru sett fleiri skilyrði fyrir kosningarétti, svo sem að manneskja mætti ekki hafa verið svipt fjárræði eða hafa „óhreint“ sakavottorð. Það má því alveg til sanns vegar færa sem Auður segir að ég hafi notað orðið „almennur“ of frjálslega um þann kosningarétt sem konur 40 ára og eldri fengu 1916, sem og jafngamlir karlar sem áður höfðu ekki notið hans, af því að þeir voru verkamenn eða vinnumenn.

En það ætti hins vegar að vera ljóst af því sem ég sagði að ég var að benda á að það voru ekki bara konur yfir 40 ára aldri sem fengu þarna kosningarétt í fyrsta sinn, heldur líka margir karlar á sama aldri. Að lakast settu karlarnir í samfélaginu voru að þessu leyti alveg jafn kúgaðir og konur almennt. Og að þrátt fyrir allt það sem skrifað hefur verið og talað um mikilvægi þessa áfanga hefur nánast aldrei verið minnst á þessa karla, sem tilheyrðu þeim lægstsettu í samfélaginu.

Alveg sérstaklega var ég að vekja athygli á því sem mér finnst vera „söguförðun“ í umfjölluninni um þetta mál, að það er jafnan talað eins og þessir lægst settu karlar skipti engu máli. Þannig er það nefnilega oft enn þann dag í dag, að þeir karlar sem verst hafa það í samfélaginu eru síst í betri stöðu en lægst settur konurnar, og á þessu virðist lítil breyting hafa orðið, enda eiga þessir karlar sér fáa málsvara. Og „jafnréttisbarátta“ þeirra sem aldrei tala um annað en meinta mismunun gagnvart konum er ekki meiri jafnréttisbarátta en svo að karlar eru þar einfaldlega ekki taldir með.

Auður segir líka að það hafi verið 14% karla sem fengu kosningarétt 1916, og setur spurningamerki við það hvort það hafi verið „stór hluti“ karla (eins og Steinunn Ólína talaði um). Auðvitað má deila um það hvað sé stórt í þessu samhengi, en ég sé ekki tilganginn í því. Það sem máli skiptir er að þessi 14% karla höfðu ekki kosningarétt áður, sem var jafn ósæmilegt gagnvart þeim eins og það var gagnvart konum. Þetta hlutfall karla samsvarar nú um 18 þúsund körlum yfir átján ára aldri. Það sem verið var að ræða er hliðstætt því að 18 þúsund karlar á kosningaaldri hefðu ekki kosningarétt í dag, vegna þess að þeir væru of fátækir. Engum dytti í hug í dag að það væri ekki stórkostlegt mannréttindabrot, og fáum myndi detta í hug  að gera að umræðuefni hvort þar væri um að ræða „stóran hlut“ karlmanna. Nema kannski gallhörðum femínistum …

Það er ekki úr vegi að hafa í huga í þessu sambandi að 14% er einmitt mjög nálægt því að vera hlutfall svartra í Bandaríkjunum í dag.

Fyrir utan ofangreint segir Auður bara þetta um það sem ég skrifaði:

„Um annað í grein Einars Steingrímssonar get ég ekki fjallað, enda fremur á sviði tilfinningaskoðana en staðreynda og býður ekki upp á rökræður.“

Auður telur sem sagt að það séu „tilfinningaskoðanir“ að ég

• geri athugasemdir við að þessum staðreyndum um kosningarétt karla er lítt haldið á lofti í málflutningi þeirra aðila (þ.á.m. Auðar) sem standa að hátíðahöldunum vegna kosningaréttar kvenna,
• haldi fram að um spillingu hafi verið að ræða þegar Ásta R. þingforseti beitti sér fyrir því að Alþingi fjármagnaði stöðu framkvæmdastjóra vegna hátíðahaldanna, sótti sjálf um og fékk starfið (í „samkeppni“ við 74 aðra), starf sem var úthlutað af forsætisnefndinni sem hún hafði skömmu áður veitt forstöðu,
• spyrji hvers konar jafnréttisstefna það sé hjá Reykjavíkurborg að ætla að jafna laun hæstsettu embættismanna hennar, en láti sér ekki detta í hug að hækka lág laun leikskólakennara sem nánast allir eru konur.

Burtséð frá því hvað átt sé við með að þetta séu „tilfinningaskoðanir“ þá er athyglisvert að nota slíkan stimpil til að afgreiða skoðanir. Þetta er nefnilega klassísk aðferð karlrembusvína við að gera lítið úr skoðunum kvenna …

[Þessi grein birtist fyrst í Kvennablaðinu 22. janúar]

Flestir vita núorðið að konur fengu kosningarétt til þings, án annarra takmarkana en við aldur, árið 1915. Svo mikið hefur verið talað um þetta síðustu mánuðina (og reyndar í langan tíma áður) að það hefur varla farið fram hjá nokkurri manneskju sem fylgist með. Allir „vita“ núorðið að konur fengu ekki almennan kosningarétt fyrr en 19. júní 1915, löngu á eftir körlum.

En veist þú, lesandi góður, hvenær karlar á Íslandi fengu kosningarétt til þings, óháð öðru en aldri, þ.e.a.s. þann rétt sem konur fengu árið 1915?

Staðreyndin er að það sem flestir halda sig vita um þetta er rangt. Karlar fengu  almennan kosningarétt, óháðan öðru en aldri, um leið og konur, 19. júní 1915. Um það má til dæmis lesa hjá Kvennasögusafni Íslands.  Af einhverjum ástæðum þykir engin ástæða til að halda á lofti þeirri staðreynd, í öllu talinu um hundrað ára afmæli kosningaréttar kvenna, að eignalausir karlar , t.d. verkamenn og vinnumenn í sveit, voru kúgaðir með sama hætti og konur hvað þetta varðar.

Enginn getur efast um að konur hafi sætt ýmiss konar misrétti gegnum aldirnar (þótt alltaf virðist gleymast að hlutskipti stórs hluta karla var ekki endilega neitt betra). Og það er ekkert að því að halda upp á merka áfanga í þeirri sögu. Það er hins vegar ljótt að stunda, ef ekki sögufölsun þá a.m.k. „söguförðun“ af því tagi sem hér á sér stað.  Það er gömul saga og ný að þeir sem lakast eru settir í samfélaginu eru ekki síður karlar en konur. Það virðist hins vegar ekki skipta neinu máli þegar rætt er um meint slæmt hlutskipti kvenna, eins og konur hafi það almennt mjög skítt en karlar mjög gott, á kostnað kvenna. Þau ósannindi eru endurtekin svo títt að það er vonlítið að leiðrétta þau.

Jafnrétti og spilling

En, það er ekki nóg með að hluta sannleikans sé sópað snyrtilega út í horn í áróðrinum, konur eru orðnar svo gjaldgengar í æðstu valdastöðum þess þings sem þær fengu kosningarétt til 1915 að þær fá nú að taka virkan þátt í spillingunni þar á bæ. Alþingi samþykkti nefnilega ályktun um að halda skyldi hátíð í ár vegna þessa afmælis. Fyrsti flutningsmaður var Ásta R. Jóhannesdóttir, þáverandi þingforseti. Meðal annars var samþykkt að ráða framkvæmdastjóra verkefnisins. Um það starf sóttu 75 manns. Svo skemmtilega vildi til að það var einmitt Ásta R. sem hreppti hnossið í þessari hörðu samkeppni. Hún sótti sem sagt um starfið sem hún beitti sér sjálf fyrir að yrði búið til, og fékk það. Það var forsætisnefnd þingsins, sem hún hafði skömmu áður veitt forstöðu, sem réði í starfið …

Það vill líka svo skemmtilega til að í framkvæmdanefndinni sem á að  hjálpa Ástu að skipuleggja hátíðahöldin vegna þessa merka jafnréttisáfanga eru fimm manns, allt konur.

Jöfn forréttindi hjá Reykjavíkurborg

En það er ekki bara Alþingi sem ætlar að halda upp á afmælið; það ætlar Reykjavíkurborg að gera líka. Á hennar vegum verður dagskrá með 100 viðburðum. Í tilkynningu um það er ekki minnst orði á kosningarétt karla. En hver er raunveruleg stefna borgaryfirvalda í jafnréttismálum? Í aðgerðaáætlun borgarinnar í jafnréttismálum 2011-2015 segir þetta:

„Reykjavíkurborg vann launaúttekt árið 2010. Í þeirri úttekt kom í ljós að launamunur milli kynja liggur fyrst og fremst í yfirvinnu- og akstursgreiðslum.“

Aðgerðin sem fara á í af þessu tilefni er að

„Vinna greiningu á yfirvinnu- og akstursgreiðslum hjá Reykjavíkurborg og hvort stjórnendur fara að settum leikreglum.“

Þetta er eina athugasemdin, og eina aðgerðin, sem varðar launajafnrétti í þessari aðgerðaáætlun. Ljóst er að hér er fyrst og fremst verið að fjalla um meintan launamun milli kynja í æðstu stöðum (því gera má ráð fyrir að fáir aðrir fái greiddan aksturskostnað og yfirvinnu nema nákvæmlega fyrir það sem ekið er og unnið). Eins og svo oft snýst jafnréttisbarátta þessa valdafólks sem sagt bara um þá sem sitja efst í valdapíramídanum.

Engu af forystufólkinu í borginni virðist detta í hug að gera raunverulegt átak til að hækka laun lágtlaunaðra kvenna. Eitt af því sem borgin gæti gert, þar sem hún ræður því alveg sjálf, er að hækka laun leikskólakennara, sem nánast allir eru konur, til dæmis til jafns við laun grunnskólakennara. Slík aðgerð myndi hafa gríðarlega launajafnandi áhrif, auk þess sem erfitt er að sjá réttlætið í lágum launum leikskólakennara. En riddarar „jafnréttisbaráttunnar“ hafa öðrum og mikilvægari hnöppum að hneppa.

Afmælisfagnaðurinn vegna kosningaréttar kvenna fyrir hundrað árum verður sem sagt á sömu nótum og mestöll „jafnréttisbarátta“ síðustu ára; skrautsýning þeirra sem vilja láta líta á sig sem merkilegt forystufólk, en sem geta ekki hugsað sér að óhreinka á sér hendurnar á því sem hægt væri að gera til gagns.  Jafnréttisbarátta þess snýst um jöfn forréttindi fárra.

Sumt fólk telur að Tony Omos eigi ekki að fá landvistarleyfi á Íslandi, af því að sé hann ekki örugglega sekur, þá sé að minnsta kosti líklegt að hann sé sekur um glæpi (og það fólk virðist engu máli skipta að engar áreiðanlegar vísbendingar séu um það). Þetta fólk telur að mannréttindin sem flóttafólk á almennt að njóta eigi ekki að gilda um Tony, af því að hann sé sennilega ekki nógu góð manneskja til þess.

Margir telja að bænafólkið sem vill mótmæla fóstureyðingum (friðsamlega) við Landspítalann eigi ekki að fá að njóta þess tjáningarfrelsis að mótmæla á almannafæri, af því að skoðanir þess geti sært annað fólk.

Í báðum tilfellum er talað fyrir því að gera undantekningar frá þeirri meginreglu að mannréttindi eigi að gilda fyrir alla, og að það megi ekki takmarka þau nema ríkir almannahagsmunir séu í veði. Í báðum tilfellum er verið að krefjast þess að mannréttindi gildi ekki fyrir tiltekið fólk sem vill njóta þeirra.

Ég sé engan afgerandi mun á þessum tveim málum frá sjónarhorni mannréttinda, bara hliðstæðu. Og vísasta leiðin til að mola úr mannréttindum er að verja þau ekki skilyrðislaust.

[Þessi grein birtist fyrst í Kvennablaðinu í gær]

Í tveimur greinum síðustu daga (hér og hér) hef ég sagt frá tilraunum mínum til að fá upplýsingar um á hvaða forsendum stjórn Rekstrarfélags stjórnarráðsins tók þá ákvörðun að segja upp sautján ræstingakonum, sem þrifið hafa hin ýmsu ráðuneyti í mörg ár, og bjóða verkið út. Eftir meira en tveggja vikna þref við Sverri Jónsson, stjórnarformann félagsins, þar sem hann hefur borið við ómálefnalegum ástæðum fyrir að afhenda ekki umrædd gögn umyrðalaust, fékk ég það endanlega svar í gær að hann neitaði að afhenda þær upplýsingar sem sagðar eru liggja til grundvallar þessari ákvörðun.

Í ljósi þess hversu loðin svör Sverrir hefur gefið og hversu mikil leynd hvílir yfir þeim gögnum sem staðhæft er að ákvörðunin byggi á virðist full ástæða til að ætla að hér sé ekki allt með felldu.

Í stuttu máli snýst þetta um það skjal sem nefnt er í eftirfarandi broti úr fundargerð stjórnar félagsins frá 9. apríl í ár sem og upplýsingarnar í því sem Sverrir strikaði út áður en hann sendi mér þetta (þar sem [XXX] merkir að útstrikaður hefur verið (mislangur) texti):

„4. Útboð ræstinga
GHK lagði fram skjal er innihélt lýsingu á viðskiptafæri útboðs á ræstingu. Fram kom að ávinningur væri metin 15-20 milljónir árlega og að það væri sennileg vanmat á ávinningnum. [XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX] Rekstrarfélagið og ANR [Atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytið] munu fara í heimsókn til [XX] til að fá frekari upplýsingar. Samþykkt var að halda áfram gerð útboðslýsingar og stefnt skuli á útboð í haust.“

Svo virðist sem Guðmundur H. Kjærnested (GHK), framkvæmdastjóri Rekstrarfélagsins, hafi lagt fram skjal sem á að liggja til grundvallar þeirri niðurstöðu að það myndi spara ríkinu 15-20 milljónir á ári að reka ræstingakonurnar og bjóða verkið út. Sverrir fékkst hins vegar ekki til að segja mér hvers konar skjal þetta væri eða hver hefði samið það, en svo virðist af því sem Sverrir sagði að þetta skjal hafi verið samið af utanaðkomandi einkafyrirtæki.

Það lítur því út fyrir að Rekstrarfélagið hafi fengið einkafyrirtæki til að gera fyrir sig áætlun um mögulegan ávinning af því að reka ræstingakonurnar og bjóða verkið út, en að nafn þess fyrirtækis þoli ekki dagsins ljós, né heldur hvað þetta fyrirtæki hafi reiknað út og hvernig. Ekki heldur er hægt að fá að vita hvort þetta er fyrirtæki sem hefur sjálft hagsmuni af því að verkið verði boðið út.

Miðað við undanbrögð Sverris, leyndina varðandi þetta fyrirtæki og útreikninga þess, og það hversu algengt er á Íslandi að stjórnsýslan sé notuð til að hygla einkavinum þeirra sem með völdin fara vaknar hér enn einu sinni sú spurning hvort eðlilega sé að málum staðið. Þeir sem vita svarið við því neita að tala, þótt hlutverk þeirra sé, eða ætti að vera, að starfa fyrir hagsmuni almennings og ekki aðra …

[Þessi grein birtist í Kvennablaðinu í gær]

Talsvert hefur verið fjallað í fjölmiðlum síðustu daga um útvistun á ræstingum í opinberum stofnunum, eins og Landspítalanum og Stjórnarráðinu. Í gær skýrði ég hér frá tilraunum mínum til að fá upplýsingar um ástæðurnar að baki því að Rekstrarfélag Stjórnarráðsins sagði nýlega upp sautján ræstingakonum, í því skyni að bjóða verkið út. Erfiðlega gengur að fá þær upplýsingar, en ýmislegt í því sem þegar er komið fram vekur grunsemdir um að málið sé ekki eins einfalt og þeir vilja vera láta sem ábyrgðina bera.

Aðgerðir af þessu tagi virðast byggja á svokallaðri Útvistunarstefnu ríkisins, þar sem segir meðal annars þetta:

„Útvistun er ætlað að auka skilvirkni í rekstri ríkisins með því að innleiða samkeppni við veitingu þjónustu. Með útvistun er þannig dregið úr kostnaði ríkisins við kaup og veitingu þjónustu.“

Það er auðvitað gott og blessað að ríkið fari eins vel með peninga og mögulegt er, og auðvitað er sjálfsagt í mörgum tilvikum að láta aðra en fasta starfsmenn hins opinbera leysa verkefni fyrir ríkið, ef það er ódýrara. Það sem vantar þó algerlega í umrædda útvistunarstefnu er krafan um að athuguð séu þau samfélagslegu áhrif sem slíkar útvistanir geti haft. Þar er annars vegar um að ræða hreina útreikninga á því hvort ríkið muni tapa eða spara á útvistun þegar tekið er tillit til allra þátta sem áhrif hafa á fjárhag ríkisins og annarra opinberra aðila.  Hins vegar um samfélagslega ábyrgð hins opinbera gagnvart því fólki sem verður fyrir barðinu á því að vinna þess er útvistuð.

Jón Daníelsson gerði nokkuð ítarlega úttekt á því varðandi brottrekstur ræstingakvenna stjórnarráðsins, þar sem hann bendir á, meðal ýmissa annarra þátta, að talsverðar líkur séu á að einhverjar þeirra verði í kjölfarið atvinnulausar, sem óhjákvæmilega kostar hið opinbera talsvert fé. Þannig gæti útvistun á endanum valdið tapi fyrir opinbera aðila, þótt útreikningarnir sýni annað í upphafi, af því að þeim sem þá gera ber ekki að taka tillit til slíkra þátta.

Það sem er þó kannski verra er að ekkert er minnst á samfélagslega ábyrgð ríkisins þegar svona verkefni eru annars vegar. Kannski má rekja ástæðurnar til þess að stefnan var samin 2006, þegar Ísland var best í heimi, Viðskiptaráð lýsti yfir að Ísland gæti ekkert lært af hinum Norðurlöndunum af því að við stæðum þeim miklu framar á flestum sviðum, og ríkisstjórnin samþykkti nánast allar kröfur Viðskiptaráðs um lagasetningar. Í stefnunni er talað fjálglega á þessum nótum, um að útvistun og markaðsvæðing verkefna ríkisins leiði til þess að „Sérþekking og reynsla nýtist þannig atvinnulífinu í heild og styrkir alþjóðlega samkeppnisstöðu þess“, en sem sagt ekkert minnst á ábyrgð ríkisins gagnvart því fólki sem verður fyrir barðinu á slíkri útvistun til einkaaðila.

Í tilfelli ræstingakvennanna í stjórnarráðinu er verið að ráðast á kjör láglaunafólks, og trúlega hrekja margt af því út í atvinnuleysi síðustu árin sem hefðu átt að tilheyra starfsævinni. Þar er hvorki hirt um hver hinn endanlegi kostnaður verði fyrir ríkið og aðra opinbera aðila, hvað þá að nokkru máli skipti hvaða áhrif þetta muni hafa á andlega líðan kvennanna sem margar hafa sinnt þessu starfi afar lengi.

Í stuttu máli virðist útvistunarstefna ríkisins, í mörgum tilfellum, ganga út á að lækka laun fólks sem er þegar með mjög lág laun, og skipta „hagnaðinum“ sem af hlýst á milli ríkissjóðs og fólks úti í bæ sem fær að græða þannig á vinnu annarra, án þess að nokkur ástæða sé til að ætla að það sé í sjálfu sér til hagsbóta fyrir almenning, þ.e.a.s. ríkið. Nema hvað alls er óvíst að sparnaður ríkisins verði nokkur, þegar tekið er tillit til áhrifa þess að segja upp viðkomandi láglaunafólki. Þess vegna er svo erfitt að verjast þeirri tilhugsun að markmiðið sé ekki síst að geta hyglt einkavinum valdsins, enda dæmin um slíkt mýmörg.

Sá grunur minnkar ekkert þegar haft er í huga að ráðherrarnir sem bera ábyrgð á þessum aðförum láta almenning borga undir sig lúxusbíla án þess að nokkur skipti sér af því hversu miklu af almannafé þeir eyða í það.

Formaður:  Sverrir Jónsson, fjármálaráðuneyti
Jens Pétur Hjaltested, mennta- og menningarmálaráðuneyti
Sigurborg Stefánsdóttir, innanríkisráðuneyti
Eydís Eyjólfsdóttir, forsætisráðuneyti
Stefán Guðmundsson, umhverfis- og auðlindaráðuneyti

„Breyting á fyrirkomulagi ræstinga er liður í endurskoðun á rekstri félagsins sem miðar að því að gera hann hagkvæmari.

Breytingin nú felst fyrst og fremst í því að færa ræstinguna úr fyrirkomulagi sem kallast „flatarmæld ákvæðisvinna í eftirvinnu“ í dagræstingu. Að athuguðu máli er einnig sóknarfæri í því að bjóða verkefnið út og það því ákveðið. Það er og í takt við stefnu ríkisins sem gilt hefur um langt árabil, þ.e. að útvista rekstrarverkefnum. Stjórn félagsins hefur forðast að nefna tilteknar fjárhæðir á þessari stundu, enda á eftir að auglýsa útboðið.“

„Að athuguðu máli er einnig sóknarfæri í því að bjóða verkefnið út og það því ákveðið.“

„Það er og í takt við stefnu ríkisins sem gilt hefur um langt árabil, þ.e. að útvista rekstrarverkefnum.“

Varðandi stefnu í innkaupamálum vísa ég á heimasíðu ráðuneytisins, http://www.fjarmalaraduneyti.is/verkefni/innkaup/. Þar er m.a. að finna útvistunarstefnu, undir fyrirsögninni „Útgáfa“.

Varðandi athugunina og sóknarfærið, sem þú spyrð nánar út í, þá er átt við að með útboði skapast aukið svigrúm innan Rekstrarfélagsins til að sinna verkefnum þess m.v. óbreyttar fjárheimildir og mannskap.

4. Útboð ræstinga
GHK lagði fram skjal er innihélt lýsingu á viðskiptafæri útboðs á ræstingu. Fram kom að ávinningur væri metinn á 15-20 milljónir árlega og að það væri sennilega vanmat á ávinningnum. [útstrikaður texti] Rekstrarfélagið og ANR [Atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytið] munu fara í heimsókn til [útstrikaður texti] til að fá frekari upplýsingar. Samþykkt var að halda áfram gerð útboðslýsingar og stefnt skuli á útboð í haust.

Útvistun er ætlað að auka skilvirkni í rekstri ríkisins með því að innleiða samkeppni við veitingu þjónustu. Með útvistun er þannig dregið úr kostnaði ríkisins við kaup og veitingu þjónustu.