Orðið „fasismi“ er nú lítið annað en skamm­ar­yrði. Það er þó ómaks­ins vert að leita sögu­legr­ar merk­ing­ar þess. Fasismi ein­kenn­ist að sögn banda­ríska sagn­fræðings­ins Stan­leys Paynes af þrennu: 1) and­stöðu við frjáls­lynd­is­stefnu, íhalds­stefnu og komm­ún­isma; 2) til­raun til að taka stjórn á öll­um sviðum þjóðlífs­ins og beina kröft­um að ágengri ut­an­rík­is­stefnu; 3) róm­an­tískri dýrk­un á of­beldi, karl­mennsku, æsku­fjöri og um­fram allt öfl­ug­um leiðtog­um, sem virkjað gætu fjöld­ann til sam­virkr­ar framn­ing­ar.

Sam­kvæmt þessu voru Mús­sólíní og Hitler vita­skuld fas­ist­ar. En er Don­ald Trump það? Því fer fjarri. Trump er að vísu and­stæðing­ur komm­ún­isma, en sæk­ir margt í frjáls­lynd­is­stefnu (lækk­un skatta) og íhalds­stefnu (stuðning við fjöl­skyld­una). Hann vill tak­marka hlut­verk rík­is­ins og hafn­ar ágengri ut­an­rík­is­stefnu, en tel­ur, að Evr­ópu­rík­in eigi að kosta sjálf varn­ir sín­ar, eins og eðli­legt er. Hann dreg­ur að vísu upp þá mynd af sér, að hann sé öfl­ug­ur leiðtogi, en hann vill einkum virkja einkafram­takið, ekki fjöld­ann.

Hvað er Trump þá? Hann er po­púlisti, fylg­ismaður lýðstefnu, þótt spurn­ing­in sé, hvort hann meti meira lýðhylli en lýðskrum, að finna og fram­kvæma vilja kjós­enda frek­ar en egna þá upp og æsa. Jafn­framt jaðrar Trump við að vera for­ræðissinni, aut­ho­rit­ari­an.

(Fróðleiksmoli í Morgunblaðinu 9. nóvember 2024.)