Þegar menn keppast við að leggja á ráðin um aukin ríkisútgjöld, að því er virðist umhugsunarlaust, er ekki úr vegi að rifja upp frægan fyrirlestur, sem bandaríski félagsfræðingurinn William Graham Sumner hélt í febrúar 1883 um „gleymda manninn“. Sumner bendir þar á, hversu hlutdræg athyglisgáfa okkar er. Hið nýja og óvænta er fréttnæmt, annað ekki. Hann nefnir sjálfur gulu og berkla, en nýlegra dæmi er uppnámið yfir veirufaraldri, sem kostað hefur 323 þúsund mannslíf á fjórum mánuðum og er víðast í rénun. Á hverju ári látast 1,6 milljón úr sykursýki, 1,3 milljón úr berklum og ein milljón úr eyðni.

Sumner segir: Í hvert sinn sem eitthvert kemur fyrir X, talar A um það við B, og B stingur upp á löggjöf X til aðstoðar. Þessi löggjöf felur ætíð í sér fyrirmæli um, hvað C eigi að gera fyrir X eða einstöku sinnum hvað A, B og C eigi að gera fyrir X. Sumner bendir á, að vandinn sé enginn, ef A og B ákveði sjálfir að aðstoða X, þótt sennilega væri hægara að gera það beint en með löggjöf. En Sumner beinir athygli að C: Hann er gleymdi maðurinn, hið óþekkta fórnarlamb, sem á að bera kostnaðinn af því, þegar bæta skal böl annarra.

Flestir umbótamenn vilja taka fé af sumum og afhenda öðrum. Nú telur Sumner, að stundum kunni það að eiga rétt á sér. (Ég tel til dæmis einhverja samtryggingu gegn drepsóttum og náttúruhamförum réttlætanlega.) En Sumner brýnir fyrir okkur að gleyma aldrei C, hinum venjulega manni, sem gengur til vinnu sinnar á hverjum degi, sér um sig og sína eftir megni, sækist ekki eftir embættum og kemst ekki í blöðin nema þegar hann gengur í hjónaband eða gefur upp öndina. Hann er föðurlandsvinur, en skiptir sér ekki af stjórnmálum og greiðir atkvæði á fjögurra ára fresti. Þá láta stjórnmálamenn dátt að honum. En þess í milli gleyma þeir honum. Þeir koma sér saman um alls konar opinberar aðgerðir, en ætlast alltaf til þess, að hann beri kostnaðinn. Og ekki er síður ástæða til þess árið 2020 að minna á gleymda manninn en árið 1883.

(Fróðleiksmoli í Morgunblaðinu 23. maí 2020.)