Miðvikudagur 16.01.2019 - 17:42 - Rita ummæli

Löstur er ekki glæpur

Einn skemmtilegasti einstaklingshyggjumaður Bandaríkjanna á nítjándu öld var Lysander Spooner. Hann var ákafur baráttumaður gegn þrælahaldi og stofnaði bréfburðarfyrirtæki í samkeppni við bandaríska póstinn, þótt ekki tækist honum að raska einokun hans. Ein bók hefur komið út eftir Spooner á íslensku, Löstur er ekki glæpur. Þar leiðir höfundurinn rök að því, að ekki eigi að banna svonefnd fórnarlambalaus brot, þegar menn skaða aðeins sjálfa sig, ekki aðra. Dæmi um það gæti verið margvísleg ósiðleg og óskynsamleg hegðun eins og ofdrykkja og önnur fíkniefnaneysla, fjárhættuspil, hnefaleikar, vændi og klám. Hins vegar megi og eigi að banna brot, þar sem menn skaða aðra.

Thomas-Aquinas-Black-largeÍ grúski mínu á dögunum rakst ég á óvæntan bandamann Spooners. Hann er enginn annar en heilagur Tómas af Akvínas, dýrlingur og heimspekingur kaþólsku kirkjunnar. Hluti af miklu verki hans, Summa Theologica, hefur komið út á íslensku, Um lög. Þar segir heilagur Tómas (96. spurning, 2. grein): „Lög manna eru sett fjölda manna, sem að meiri hluta eru ekki fullkomlega dygðugir. Og þess vegna banna mannalög ekki alla þá lesti, sem dygðugir menn forðast, heldur einungis alvarlegri lesti, sem meiri hlutanum er fært að forðast, og einkum þá, sem eru öðrum til sársauka og sem eru þannig, að væru þeir ekki bannaðir, væri ekki unnt að viðhalda samfélagi manna; þannig banna mannalög morð, þjófnað og þess háttar.“ (Þýðing Þórðar Kristinssonar.)

Ég fæ ekki betur séð en dýrlingurinn hitti alveg í mark. Ríkið á fullt í fangi með að verja okkur gegn þeim, sem vilja skaða okkur, svo að það bæti ekki við því verkefni, sem því verður ætíð ofviða, að siða okkur til og koma í veg fyrir, að við sköðum okkur sjálf. Í því felst auðvitað ekki, að við leggjum blessun okkar yfir ósiðlega eða óskynsamlega hegðun, heldur hitt, að lítt framkvæmanlegt er að breyta henni til batnaðar með valdboði. Vænlegra er að reyna að gera það með fordæmi og þegar það dugir ekki til með fordæmingu og þó án viðurlaga.

(Fróðleiksmoli í Morgunblaðinu 12. janúar 2019.)

Flokkar: Óflokkað

«
»

Rita ummæli

Kæfuvörn:   Hver er summan af sex og tveimur? Svar:

Höfundur

Hannes Hólmsteinn Gissurarson er prófessor emeritus í stjórnmálafræði í Háskóla Íslands og hefur verið gistifræðimaður við fjölmarga erlenda háskóla, þar á meðal Stanford-háskóla og UCLA. Hann fæddist 1953, lauk doktorsprófi í stjórnmálafræði frá Oxford-háskóla 1985 og er höfundur fjölmargra bóka um stjórnmál, sögu og heimspeki á íslensku, ensku og sænsku.


Nýjustu bækur hans eru Twenty Four Conservative-Liberal Thinkers, sem hugveitan New Direction í Brüssel gaf út í tveimur bindum í árslok 2020, Bankahrunið 2008 og Communism in Iceland, sem Félagsvísindastofnun Háskóla Íslands gaf út árið 2021, og Landsdómsmálið, sem Almenna bókafélagið gaf út í desember 2022. Hann hefur gefið út átta bókarlangar skýrslur á ensku. Sjö eru fyrir hugveituna New Direction í Brüssel: The Nordic Models og In Defence of Small States (2016); Lessons for Europe from the 2008 Icelandic Bank Collapse, Green Capitalism: How to Protect the Environment by Defining Property Rights og Voices of the Victims: Towards a Historiography of Anti-Communist Literature (2017); Why Conservatives Should Support the Free Market og Spending Other People’s Money: A Critique of Rawls, Piketty and Other Redistributionists (2018). Ein skýrslan er fyrir fjármálaráðuneytið, Foreign Factors in the 2008 Bank Collapse (2018). Hann er ritstjóri Safns til sögu kommúnismans, ritraðar Almenna bókafélagsins um alræðisstefnu, en nýjasta bókin í þeirri ritröð er Til varnar vestrænni menningu: Ræður sex rithöfunda 1950–1958. Árin 2017 og 2018 birtust eftir hann þrjár ritgerðir á ensku um frjálshyggju á Íslandi, Liberalism in Iceland in the Nineteenth and Twentieth Centuries, Anti-Liberal Narratives about Iceland 1991–2017 og Icelandic Liberalism and Its Critics: A Rejoinder to Stefan Olafsson.  

RSS straumur: RSS straumur

Nýlegar athugasemdir