Eftir að ég hafði setið þing Mont Pelerin samtakanna í Osló 4.–8. október 2022, hélt ég til Wroclaw í Póllandi, þar sem ég tók þátt í starfshópi Evrópuvettvangs um minningu og samvisku um, hvernig minnast mætti fórnarlamba alræðisstefnu nasista og kommúnista. Notalegur miðaldablær er yfir miðborginni, en ég tók eftir því, að mörg fallegustu húsin eru frá því, að henni var stjórnað frá Vín og hét Breslau. Prússar lögðu hana undir sig á átjándu öld. Eftir seinni heimsstyrjöld hröktust tíu milljónir þýskumælandi manna frá löndum Mið- og Austur-Evrópu til Þýskalands í stærstu fólksflutningum sögunnar.

Í Wroclaw sagði ég frá því, hvernig við höfum minnst fórnarlamba alræðisstefnunnar á Íslandi. Við höfum haldið nokkra fundi og ráðstefnur, þar sem merkir fræðimenn hafa talað, meðal annarra prófessorarnir Bent Jensen og Niels Erik Rosenfeldt frá Danmörku, Øystein Sørensen frá Noregi og Stéphane Courtois frá Frakklandi. Courtois var ritstjóri Svartbókar kommúnismans, sem ég sneri á íslensku árið 2009.

Jafnframt höfum við endurútgefið mörg rit, sem komið hafa út á íslensku um alræðisstefnuna, svo að þau verði aðgengileg ungu fólki: Greinar um kommúnisma eftir Bertrand Russell, Konur í þrælakistum Stalíns eftir Elinor Lipper og Aino Kuusinen, Úr álögum eftir Jan Valtin (Richard Krebs), Leyniræðan um Stalín eftir Níkíta Khrústsjov (ásamt erfðaskrá Leníns), El campesino — bóndinn. Líf og dauði í Ráðstjórnarríkjunum eftir Valentín González, Örlaganótt yfir Eystrasaltslöndum eftir Ants Oras, Eistland. Smáþjóð undir oki erlends valds eftir Andres Küng, Þjónusta, þrælkun, flótti eftir Aatami Kuortti, Ráðstjórnarríkin: Goðsagnir og veruleiki eftir Arthur Koestler, Ég kaus frelsið eftir Víktor Kravtsjenko, Nytsamur sakleysingi eftir Otto Larsen, Til varnar vestrænni menningu eftir sex íslenska rithöfunda og Framtíð smáþjóðanna eftir Arnulf Øverland. Skrifa ég formála og skýringar við þessi rit. Þau eru öll aðgengileg endurgjaldslaust á netinu.

Böðlar alræðisins drápu jafnan tvisvar, fyrst með kylfunni, síðan þögninni. Við getum að minnsta kosti rofið þögnina.

(Fróðleiksmoli í Morgunblaðinu 22. október 2022.)