Hver vegur að heiman er vegurinn heim.

Síðustu helgi fór ég með tveimur frænkum mínum í sund í Álftaneslaug. Önnur er tveggja, hin átján. Það voru lítil ferðalög þeirrar litlu sem vöktu mig til umhugsunar. Börn geta kennt okkur sem fullorðin eru svo margt. Við erum líka ennþá barnið sem við einu sinni vorum innst inni. Um leið og sú stutta var orðin örugg í sundinu fór hún að leggja í litlar ferðir í barnalauginni og skoða sig um. Meðal annars að prófa að setjast á langan orm sem er þarna og henni fannst mjög spennandi. Hún fylgdist alltaf grannt með okkur hvort við værum ekki örugglega enn á sama stað. Hvort örugga höfnin hennar væri ekki þarna ennþá. Reglulega sigldi hún til okkar á milli þess sem hún lagði úr höfn að skoða heiminn. Það var dásamlegt að fylgjast með hvernig öryggi hennar til þess að skoða sig um óx með hverri mínútunni sem leið og finna að hún treysti okkur fyrir að vera til staðar.

Þessi upplifun leiddi mig að hugsuninni um örugga höfn. Hver er örugga höfn okkar sem fullorðin erum? Hvar liggur okkar örugga höfn sem við getum leitað í á milli þess sem við tökumst á við ólgusjó og lygna daga lífsins? Er það góður maki? Er það við sjálf? Eru það vinirnir eða er það kjarnafjölskyldan? Kannski er það afar ólíkt á milli okkar hvar og hver örugga höfnin er. Kannski er örugga höfnin hjá sumum mjög óörugg eins og áfengi eða vímuefni og virkar þá svipað og að ætla að leggja landfestar við sker sem engu heldur og brýtur bara bátinn í næsta ölduróti.

Ég kann vel við samlíkinguna um lífið sem siglingu á sjó og nota það oft í kennslu. Við erum á okkar báti og þurfum að vera skipstjórar hvert á sinni skútu. Við þurfum að vita hvert við erum að fara, hafa áætlun, áttavita og landakort svo við siglum ekki bara í hringi. Lífið er þannig að stundum eru öldurnar himinháar með brotsjó og ofsaveðri en daginn eftir skín sólin á sléttan hafflötinn og sýnir okkur stórkostlega óendanlega vídd sjóndeildarhringsins með öllum litbrigðum og magnþrunginni fegurð. Þeirri sýn missum við af ef við leggjum aldrei úr höfn af ótta við brotsjóinn. Við þurfum að standa hann af okkur til að upplifa mögnuðu stundir lífsins. Til þess að hafa kjark í það er mikilvægt að vita að maður eigi örugga höfn þegar allt er afstaðið. Albert Einstein sagði að skip er ávallt öruggt í höfn en það er ekki það sem það er gert fyrir. Ætli það sé ekki eins með okkur.

Ein af grunnþörfum okkar er að upplifa okkur örugg. Þess vegna er gott að spyrja sig hvað það sé sem geri mann óöruggan og hvað það er sem skapar manni öryggi og leitast svo eftir því að vinna á óörygginu og tryggja öryggi. Það er einnig mikilvægt að tryggja börnum okkar örugga höfn. Þau þurfa að finna að við erum til staðar fyrir þau á sama stað. Þau þurfa að finna að þau geti lagt úr höfn, siglt um og skoðað heiminn með þá vissu að þegar þau þurfi geti þau siglt aftur í sína öruggu höfn. Með öruggri höfn byggist líka upp traust og eitthvað sem við köllum heim. Þetta er mikilvægt hverju barni og þetta er líka mikilvægt í samfélagslegum skilningi. Við þurfum í sameiningu að skapa börnum okkar örugga höfn með öllum tiltækum ráðum. Þannig vaxa þau úr grasi sem einstaklingar með kjark, vilja og þor til að skoða og sigra heiminn. Þannig munu þau áfram bæta það samfélag sem við byggjum.

Hver vegur að heiman er vegurinn heim í örugga höfn.

Grein sem birtist í Fréttablaðinu og á Vísi.is í dag.

Hjá Reykjavíkurborg starfa rúmlega þrjátíu sálfræðingar sem sinna sérfræðiþjónustu við leik- og grunnskóla borgarinnar á þjónustumiðstöðvum Reykjavíkurborgar. Starfið er afar margbreytilegt en felur í megindráttum í sér skimun, greiningu, ráðgjöf, fræðslu, stuðning, hópmeðferð, eftirfylgd og aðra aðkomu vegna vanda barna í leik- og grunnskólum.

Þjónustumiðstöðvar borgarinnar eru opnar öllum íbúum og þangað geta allir foreldrar og starfsfólk sent inn erindi þegar áhyggjur af barni vakna. Á þjónustumiðstöðvunum er hvert erindi metið vandlega enda mikilvægt að þau séu afgreidd með réttum hætti. Stundum þarf tiltölulega lítið að gera til að leysa vanda en oft á tíðum er um mjög flókin mál að ræða sem krefjast mikillar sérfræðiþekkingar sálfræðinga. Unnið er í nánu samstarfi við barnið, foreldra, starfsfólk skóla, ýmsa sérfræðinga og aðra oft yfir mjög langan tíma. Stundum þarf að vísa máli barnsins áfram t.d. á Greiningarstöð ríkisins, Barna- og unglingageðdeild, Þroska- og hegðunarstöð, til sjálfstætt starfandi barnalæknis eða á aðrar viðkomandi stofnanir.

Greiningar og stuðningur
Sálfræðingar sinna einnig endurmati vegna barna sem þegar hafa fengið greiningu en þurfa endurmat á einkennum sínum að vissum tíma liðnum eða vegna beiðni ýmissa aðila svo sem annars fagfólks. Greiningar á hegðunarvanda og geðrænum vanda barna og unglinga eru alltaf töluvert í umræðunni og ekki að ósekju. Þær eru tímafrekar enda þarf mjög að vanda til verka og margir að koma að. Ekki er nóg að greina vanda barnsins því mestu máli skiptir fyrir barnið sjálft að það fái réttan stuðning í kjölfarið. Vönduð og ítarleg greining á flóknum vanda er forsenda þess að hægt sé að veita barninu sem besta viðeigandi þjónustu í kjölfarið en oft er hægt að styðja börn með almennari leiðum þangað til hún liggur fyrir.

Í báðum tilvikum sinna sálfræðingar í sérfræðiþjónustu mikilvægu og víðtæku ráðgjafarhlutverki fyrir hina ýmsu aðila eins og starfsfólk skóla, foreldra og börnin sjálf. Einnig sjá sálfræðingar um að halda hópnámskeið fyrir börn og foreldra þeirra til þess að veita fræðslu og hópmeðferð vegna ýmiss konar vanda eins og til dæmis kvíða eða þunglyndi eða kenna gagnreyndar uppeldisaðferðir.

Sálfræðingar sinna einnig mörgum bráðamálum í hverjum mánuði þar sem bregðast þarf tafarlaust við vegna alvarlegs vanda unglinga eða barna. Sá vandi gæti t.d. stafað af ýmiss konar áhættuhegðun, neyslu, sjálfsskaða, slakri skólasókn eða áföllum. Þetta eru einungis helstu verkefni okkar því ekki er hægt að telja þau öll upp í svo stuttum pistli.

Gífurleg aukning mála
Við sem störfum við sérfræðiþjónustu gegnum afar fjölbreyttu og skemmtilegu starfi. Eins og víða hefur álag í starfi okkar aukist verulega undanfarin ár, fjöldi mála hefur aukist gífurlega, fleiri mál eru mjög alvarleg, krafan um sífellt víðtækari sérfræðiþekkingu eykst stöðugt og í kjölfar þess að aðrar stofnanir hafa takmarkað aðgengi að sér hefur álagið aukist á okkur sem störfum í framlínunni. Við gerum okkur grein fyrir því að ábyrgð okkar er gríðarleg enda erum við oft fyrsti sérfræðingurinn sem kemur að máli barnsins, greinir vanda þess og höfum úrslitaáhrif um afdrif þess. Það getur haft ómæld áhrif á farsæld og lífshlaup þess barns og fjölskyldu þess sem við veitum þjónustu hverju sinni.

Þessi mikla ábyrgð og flókið hlutverk okkar er því miður í hrópandi ósamræmi við það sem við fáum greitt fyrir störf okkar og það þykir okkur mjög miður. Það hefur leitt til þess að gott og reynslumikið fólk hefur horfið frá störfum hjá Reykjavíkurborg til annarra og betur launaðra starfa. Þessu viljum við breyta. Við viljum að laun okkar endurspegli það mikilvæga hlutverk sem við gegnum þannig að í þessi vandasömu störf veljist einungis afar hæft fólk sem getur unað hag sínum vel um langa tíð í öflugri stétt sálfræðinga við sérfræðiþjónustu skóla.

Við eigum að bjóða börnunum okkar upp á það besta sem völ er á. Þau eru framtíðin og það er okkur öllum í hag að sú framtíð verði sem björtust.

Höfundar: Kristbjörg Þórisdóttir, Tryggvi Ingason, Edda Sif Gunnarsdóttir og Sandra Guðlaug Zarif sálfræðingar í sérfræðiþjónustu hjá Reykjavíkurborg.

Í dag 10. mars er Tibetan Uprising Day þar sem við minnumst uppreisnar Tíbeta 1959 gegn yfirtöku Kínverja sem leiddi til þess að  Dalai Lama hraktist í útlegð til Indlands eftir blóðbað Kínverja gegn Tíbetum.

Það er þyngra en tárum taki að í dag birtist einmitt frétt á ruv.is um að utanríkisráðherra, Gunnar Bragi Sveinsson, fyrir hönd íslensku þjóðarinnar leiti tækifæra til nánara samstarfs við Kínverja. Að mínu mati er það ömurleg frétt og slæm stefna. Hversu lengi ætlum við að líta undan þeim hörmulegu mannréttindabrotum sem framin eru í Kína og þeim ömurleika sem Tíbet og íbúar þessa friðsama lands hafa mátt þola í meira en sextíu ár?

Ég ákvað að endurbirta grein sem ég skrifaði um þessi mál árið 2008. Það merkilega er að ég ætlaði að deila myndum með ykkur sem ég tók af þaki heimsins, Potala palace, en þegar ég reyndi að hlaða þeim myndum upp kemur þessi melding: Villa Asia 2002 41… (Small).bmp. Því miður er þessi skráargerð ekki leyfileg af öryggisástæðum. Það þykir mér vægast sagt áhugavert!

Opnum augun fyrir Tíbet

Ég man enn tilfinninguna, sex árum síðar, þegar við komum loksins að hliði Tíbet Tanggula Pass í 5136 metra hæð yfir sjávarmáli. Á móti okkur tóku flöktandi litríkir bænafánar í þunnu fjallaloftinu. Frá því ég heyrði sorgarsögu Tíbeta hefur það verið draumur minn að heimsækja Tíbet og kynnast þjóðinni, búddatrúnni og menningu hennar. Þessi afskekkta þjóð býr umlukin hæstu fjalla heims, Himalaya fjöllunum og liggur Everest hæsta fjall heims á mili Tíbet og Nepal. Þennan dag rættist draumur minn.

Eftir hrakningar á hásléttunni komst ferðahópurinn loksins til Lhasa. Lhasa er þak heimsins í bókstaflegri merkingu og stendur í 3650 metra hæð yfir sjávarmáli. Hún hefur verið nefnd staður guðanna enda draumkenndur og dularfullur staður. Háslétta Tíbet er ekki ýkja ólík Íslandi og stundum fannst mér ég vera komin heim.

Í mér bærðust tvíbentar tilfinningar. Gleðitilfinning yfir að vera komin til lands drauma minna en jafnframt sorgartilfinning yfir því að upplifa og sjá með eigin augum hvernig málum er ástatt. Höfuðborgin skiptist í tvo ólíka hluta, tíbetska hlutann og kínverska hlutann. Í Tíbet og Lhasa er mikið af aðfluttum Kínverjum og stefnir í að Tíbetar verði minnihlutahópur í sínu eigin landi ef þeir eru ekki þegar orðnir það. Kínverskar fjölskyldur mega eiga tvö börn í Tíbet en einungis eitt í Kína og er þannig markvisst verið að fjölga Kínverjum í Tíbet. Sagan sýnir að frá innrás alþýðuhersins árið 1950 þegar Tíbet var innlimað sem hérað í Kína hefur markvisst verið reynt að þróa menningu og lifnaðarhætti Tíbeta í átt að því sem tíðkast í Kína. Tíbetar hafa mátt sæta ofsóknum fyrir trú sína og trú á leiðtoga sinn, Dalai Lama, sem hraktist í útlegð til Indlands árið 1959. Í gegnum tíðina hafa Tíbetar nokkrum sinnum reynt að berjast fyrir sjálfstæði sínu með uppreisnum en það er andstætt lífsskoðunum búddista að beita vopnum og því hefur mótstaða þeirra verið árangurslaus og snöggt og grimmilega verið brotin á bak aftur af Kínverjum. Það er kaldhæðni fólgin í því að á móti helgasta stað Tíbeta Potala, hallar Dalai Lama, þá hafa kínversk stjórnvöld reist minnisvarða um „frelsun Tíbet“. Þetta eru fullkomin öfugmæli. Þær milljón Tíbeta sem fallið hafa í blóðugum bardögum síðustu fimmtíu ár, öll klaustrin sem lögð hafa verið í rúst, heilagar bækur sem hafa verið brenndar og djúpt sorgarmark sem merkja má í andliti hvers Tíbeta ber vott um allt annað. Það ber vott um kúgun kínverskra stjórnvalda og ráni þeirra á sjálfstæði Tíbeta. Þeir sem ekki hafa farið í útlegð til annarra landa halda áfram að snúa bænahjólunum sínum, iðka trú sína og vona. Búddatrúin boðar endurholdgun þannig að samofin henni er djúp virðing fyrir öllu formi lífs og biðja munkarnir fyrir skordýrunum sem þeir komast ekki hjá að kremja á för sinni. Þannig er með ólíkindum að einhver skuli trúa áróðri kínverskra stjórnvalda um að munkar skuli vera hryðjuverkamenn í bleikum klæðum sem eru líklegir til sjálfsmorðsárása. Það er þversögn við allt það sem líf Tíbeta gengur út á.

Ég hef gengið um höll Dalai Lama. Sú upplifun verður fest í minni mínu að eilífu. Eða eins og ég lýsti í ferðasögu minni: „Stanslaus umferð af pílagrímum að kyrja búddabænir sínar í öllum sínum fallegu klæðum, ótrúlega fátækt fólk sem komið hafði langan veg með örfá jiao til að gefa búdda, lyktin af jakuxakertunum alls staðar, ljóminn af þeim, búddalíkneski úr skíra gulli og andinn í loftinu“. Í garði þeim sem stendur hjá sumarhöll Dalai Lama fann ég fyrir himnaríki á jörð.

Tíbetar eru einstök þjóð sem búið hefur einangruð innan stórfenglegrar náttúru. Þeir eru þjóð sem eitt sinn var frjáls og iðkaði trú sína og átti friðsamt líf án afskipta umheimsins. Þeir eiga auðlindir sem aðrir ásælast. Þeir eru fámenn þjóð. Á margan hátt eru þeir ekki ólíkir okkur Íslendingum. Við erum einangruð, fámenn þjóð sem býr á einu fegursta landi heims og búum yfir náttúruauðlindum. Við vorum eitt sinn hluti af stærra veldi, Danaveldi. Nú erum við sjálfstæð þjóð.

Það er því þyngra en tárum taki að íslenskir ráðamenn skuli líta undan þegar málefni Tíbet ber á góma. Það er betra að horfa í hina áttina af ótta við það að styggja stórveldið Kína og missa af viðskiptasamböndum og stuðningi við framboð í Öryggisráðið. Er þetta gengið á mannréttindum í dag? Það hefur þá fallið álíka og gengi krónunnar. Ætlum við að selja sál okkar og sannfæringu á þessu verði?

Hvernig liði okkur ef Danir myndu ræna okkur sjálfstæðinu með blóðugum átökum og innlima okkur sem hluta Danaveldis? Ef þeir myndu flytja til Íslands í stórum hópum og stuðla að fjölgun sinni með brögðum og markvisst reyna að breyta menningararfi okkar, trú og tungumáli? Myndum við þá vilja að þjóðir heimsins litu undan og beygðu sig undir stórveldið? Ingibjörg Sólrún Gísladóttir (nú Gunnar Bragi Sveinsson), utanríkisráðherra og ríkisstjórn Íslands: Mynduð þið þá styðja „Eitt Danaveldi“ stefnuna án þess að blikna? Á hvaða forsendum styðjum VIÐ Íslendingar „Eitt Kína“? Við skulum ekki gera sömu mistökin aftur. Nú er tími Tíbeta kominn. Frjálst Tíbet.

Birt 14. maí 2008 í Morgunblaðinu http://www.mbl.is/mm/gagnasafn/grein.html?grein_id=1214157

Í brunagaddi veturinn 2009 stóðu þúsundir Íslendinga og börðu í potta og pönnur. Hvers vegna? Vegna þess að það var eina vopnið sem þau höfðu til þess að ná eyrum kjörinna fulltrúa og hafa áhrif. Fólkið var valdalaust á milli kosninga. Margir kjörnir fulltrúar sögðu eitt en gerðu annað og héngu eins og hundar á roði á því valdi sem þeim hafði verið treyst fyrir. Þau töldu sig oft vita betur en þjóðin sem veitti þeim valdið. Afleiðingin varð hrun. Hrun á margvíslegan hátt. Meðal annars á því trausti sem almenningur ber til Alþingis Íslendinga, stjórnmálamanna og ýmissa stofnana. Traust snýst um það að segja það sem maður gerir og gera það sem maður segir.

Í kjölfarið kviknaði mikill umbótavilji og hvítvoðungur lýðræðislegra samfélags fæddist með von um betri tíð og væntingar að á Íslandi gætu allir haft það gott. Endurskoða átti stjórnarskrána og stjórnskipunina og finna leiðir til þess að tryggja það að aldrei aftur þyrfti fólk að hópast fyrir utan Alþingi og kalla eftir sjálfsögðum rétti sínum. Færa átti fólki önnur verkfæri beins lýðræðis og gagnsæis.

Umbótaviljinn hefur víða ratað og meðal annars í stjórnarsáttamála sitjandi ríkisstjórnar:

Unnið verður áfram að endurskoðun stjórnarskrár lýðveldisins með breiða samstöðu og fagmennsku að leiðarljósi. Lögð verður áhersla á ákvæði um þjóðareign á auðlindum og um þjóðaratkvæðagreiðslur um lög Alþingis að frumkvæði verulegs hluta kjósenda. Í samræmi við núverandi stjórnskipun mun endurskoðun stjórnarskrárinnar fara fram undir umsjón og á ábyrgð Alþingis sem hafa mun vinnu undanfarinna ára til hliðsjónar. Áhersla verður lögð á gagnsæi og upplýsta umræðu með þátttöku almennings…

Gert verður hlé á aðildarviðræðum Íslands við Evrópusambandið og úttekt gerð á stöðu viðræðnanna og þróun mála innan sambandsins. Úttektin verður lögð fyrir Alþingi til umfjöllunar og kynnt fyrir þjóðinni. Ekki verður haldið lengra í aðildarviðræðum við Evrópusambandið nema að undangenginni þjóðaratkvæðagreiðslu.

Þessi hvítvoðungur hefur verið að þroskast síðastliðin 6 ár og þjóðin virðist vera að vakna til lýðræðis. Nýleg mál eins og Icesave og flugvallarmálið bera þess merki að fólk vill segja skoðun sína í stórmálum í stað þess að láta kjörna fulltrúa um það. Sagan hefur líka kennt okkur að þegar málin eru afgreidd með þeim hætti þá myndast meiri sátt um niðurstöðuna og vönduð niðurstaða fæst í erfið mál.

Enn á ný stendur ríkisstjórn Íslands og þingheimur allur frammi fyrir flókinni áskorun. Ætlar hún að skella skollaeyrum við ósk hins lýðræðislega hvítvoðungs sem kallar eftir þeirri sjálfsögðu aðkomu að fá að ákveða sjálf hvað eigi að gera varðandi ESB viðræður eða ætlar hún að hlusta og næra þannig hið unga lýðræðissamfélag í átt að meiri þroska og auka traust á sjálfri sér og stjórnmálunum almennt?

Niðurstaðan mun að mínu mati ekki bara hafa áhrif á ESB málið heldur líka marka þroskasögu hins unga hvítvoðungs betra og lýðræðislegra samfélags.

Mikilvægasta hlutverkið sem við fáum í lífinu er að vera við sjálf.

Vertu þú sjálf/ur, öll önnur hlutverk eru upptekin og stefndu að því að vera eins góð mannvera og þú getur í þínu aðalhlutverki. Að vera þú, jafn einstök og þú ert. Vertu svo góð/ur við samferðafólk þitt því það er það sem skilgreinir þig frekar en þau efnislegu gæði sem þér hefur áskotnast. Mundu svo að vera jafn góð manneskja við þig eins og þú ert við aðra og vera þinn besti lífsförunautur.

Ef þú gefur heilsunni tíma í dag þá gefur hún þér tíma á morgun.

Hverju vilt þú gefa tíma í dag? Hvað skiptir þig mestu máli? Fyrir mig er það heilsan, náttúran, fjölskyldan, vinirnir, og svo koma verkefnin sem fylla mig eldmóði og ánægju, starfið mitt og pólitísku hugsjónirnar 

Tíminn bíður ekki eftir neinum og hann er okkar dýrmætasta auðlind. Eins gott að fara vel með hvert augnablik og njóta þess því það kemur og fer eins og gestur sem kíkir í heimsókn eða labbar inn á kaffihús og skilur eftir sig minningu, jákvæða eða neikvæða. Það er að mestu undir þér komið hvað fer í bakpokann og stundum er gott að taka eitthvað upp úr honum og skilja eftir á leiðinni.

Hamingjan er ferðalag ekki áfangastaður og hún liggur í hendi þér.

Góða ferð 🙂

Utanríkisráðherra fer fyrir þingsályktunartillögu sem er ætlað að álykta um að viðræðum við Evrópusambandið verði slitið af hálfu Íslendinga. Hann virðist ætla að láta þingheim taka þessa stóru ákvörðun án þess að spyrja þjóðina hvað best sé að gera í málinu. Utanríkisráðherra sækir vald sitt til þjóðarinnar. Þegar núverandi ríkisstjórnarflokkum var treyst fyrir þjóðarskútunni þá sögðu þeir m.a. þetta í sínum sáttmála:

Unnið verður áfram að endurskoðun stjórnarskrár lýðveldisins með breiða samstöðu og fagmennsku að leiðarljósi. Lögð verður áhersla á ákvæði um þjóðareign á auðlindum og um þjóðaratkvæðagreiðslur um lög Alþingis að frumkvæði verulegs hluta kjósenda. Í samræmi við núverandi stjórnskipun mun endurskoðun stjórnarskrárinnar fara fram undir umsjón og á ábyrgð Alþingis sem hafa mun vinnu undanfarinna ára til hliðsjónar. Áhersla verður lögð á gagnsæi og upplýsta umræðu með þátttöku almennings.

…

Gert verður hlé á aðildarviðræðum Íslands við Evrópusambandið og úttekt gerð á stöðu viðræðnanna og þróun mála innan sambandsins. Úttektin verður lögð fyrir Alþingi til umfjöllunar og kynnt fyrir þjóðinni. Ekki verður haldið lengra í aðildarviðræðum við Evrópusambandið nema að undangenginni þjóðaratkvæðagreiðslu.

Mín sýn hefur ávallt verið að þetta sé mál sem þurfi að útkljá með einum eða öðrum hætti m.a. því það tekur óþarfa orku frá ýmsu öðru mikilvægu. Ég tel það einsýnt að þetta sé ákvörðun sem þjóðin þurfi sjálf að fá að taka í þjóðaratkvæðagreiðslu. Til þess að geta tekið slíka ákvörðun er eðlilegast að fyrir liggi nauðsynlegar upplýsingar um hvað er verið að ræða. Annað væri eins og að taka ákvörðun um hvort ganga ætti í hjónaband með afar takmarkaðar upplýsingar um tilvonandi brúðguma.

Þrátt fyrir að ég hafi þá sýn að best hafi verið að fara í aðildarviðræðurnar til þess að geta tekið upplýsta ákvörðun þá er það jafn gagnrýnivert og núverandi tillaga hvernig Samfylking og Vinstri-hreyfingin grænt framboð lögðu af stað í þessa vegferð án þess að spyrja þjóðina álits.

Eitt af því sem við höfum lært undanfarin ár er að hvert og eitt okkar hefur vald. Saman höfum við valdið. Þegar kemur að jafn stórum málum og aðildarviðræðum að ESB eða Icesave þá eigum við, hvert og eitt okkar, orðið. Beint lýðræði er verkfærið sem þarf að nota við slík mál til þess að niðurstaða þeirra verði farsæl fyrir heildina. Þau eru ofvaxin fulltrúalýðræðinu. Ég vona að menn láti sér ekki detta annað í hug því maður sem getur ekki farið með vald sitt, gefið það eftir þegar það á við og gleymir uppruna þess er líklegur til þess að missa það fljótt.

Í síðustu viku var ég á námskeiði á vegum vinnunnar minnar um tölvufíkn og netnotkun barna. Námskeiðið hélt starfsmaður saft.is og Eyjólfur Örn Jónsson sálfræðingur.

Það var margt á þessu námskeiði sem mér þótti áhugavert og langaði að deila með ykkur.

Við gætum barnanna okkar í raunheimum en svo virðumst við jafnvel leyfa þeim að ráfa um í netheimum án eftirlits og án þess að kenna þeim nokkrar umferðarreglur. Heimi sem mörg okkar þekkja kannski bara brotabrot af sjálf. Netheimar eru eins og annar heimur bæði uppfullur af ýmsu góðu og gagnlegu en líka með svörtustu skúmaskot og rándýrum sem bíða þess að klófesta þann sem þeim tekst að tæla til sín. Eyjólfur sagði okkur að á hverju augnabliki væru 100 þúsund barnaníðingar á netinu.

Rafræn rándýr í netheimum segja barninu þínu að það sé einstakt, mikilvægt, elskað og bjóða því ýmis gylliboð. Það er ekki bara hægt að útiloka ákveðnar síður því þessi rándýr læðast inn hvar sem börn er að finna. Þau eru á Facebook, á Skype á spjallsvæðum leikja og þau hafa meðal annars farið inn á spjallsvæði leikja eins og Club Penguin. Þessi rándýr þykjast vera eins og börnin okkar, þykjast vera fræg persóna, jafnvel teiknimyndafígúra eða annað og ná þannig tengslum. Þegar þau hafa náð traustu sambandi nota þau aðferðir eins og að gefa gjafir eða fá barnið til þess að senda myndir eða video af sér. Eitthvað sem þau geta svo notað til þess að hóta barninu með síðar ef það vill rjúfa sambandið. Lokatakmarkið er svo stundum að fá barnið til að hitta sig. Svo langt hefur það gengið erlendis að þeir sögðu okkur frá stúlku sem var tæld frá Bretlandi til Bandaríkjanna. Ég hvet fólk til þess að horfa á myndina Trust því hún sýnir svolítið þessa aðferðafræði og er alveg mögnuð mynd sem maður gleymir ekki. Einnig mæltu þeir með myndinni Disconnect sem ég hef ekki séð.

Við fullorðna fólkið þurfum að vera vakandi fyrir því sem er að gerast hjá börnunum á netinu, fyrir óeðlilegum samskiptum og ég tala nú ekki um ef barnið fær gjafir sem við vitum ekki frá hverjum eru. Það er hægt að senda tilkynningar um slíkt í gegnum tilkynningahnapp á www.saft.is og alltaf hægt að fá hjálp. Meðal annars er hægt að fá aðstoð í gegnum hjálparsíma RKÍ 1717.

Þeir bentu á margt fleira sem mér þótti mikilvægt t.d. fyrir unglingana okkar að vita. Til dæmis, Sexting, sem er það fyrirbæri þegar t.d. unglingur eða barn sendir myndir af sér í gegnum netið t.d. til kærasta sem er eingöngu ætlað einum en fer svo á flakk og þegar það er komið á netið er engin leið að afturkalla það. Þeir sögðu okkur frá dæmi um konu sem hafði sent slíka mynd og væri enn 12 árum síðar á forsíðumynd klámsíðu. Sýnið börnunum og unglingunum ykkar þessa mynd, CEOP.

Netið er ekki að fara neitt og lausnin er ekki að loka á það því það er hluti af okkar daglega lífi og er bókstaflega um allt. Það sem þarf að gerast í mun meira mæli er að kenna börnunum okkar að umgangast það og setja ákveðin mörk. Þessi tækni veitir nefnilega hverjum sem er tækifæri til að ráðast á hvern sem er. Rétt eins og við myndum ekki senda börnin okkar ein út að rölta í vafasamt hverfi seint að kvöldi. Eyjólfur líkti netinu við Villta vestrið! Það er mikilvægt að ræða um hætturnar, setja mörk og vera vakandi. Þeir mæltu með því að vera með börnunum á netinu og byrja strax að kenna þeim á þessi atriði frá blautu barnsbeini. Gerum við það ekki erum við að bjóða alls konar fólki inn á heimilið í gegnum netið eins og myndbandið um Lalla sýnir. Saft hefur sett saman 10 netheilræði sem gott er að hafa í huga.

Það er alveg gríðarlegt framboð af skaðlegu efni á netinu og mikilvægt að kunna að setja öryggisstillingar á tölvurnar til að sía það frá. Á Youtube er hægt að velja neðst á síðunni „Safety on“. Einnig þarf að kenna börnunum að láta hinn fullorðna vita ef þau sjá eitthvað sem er ekki í lagi. Vodafone hefur einnig verið með góða herferð í gangi sem vert er að nýta sér. Á Google er líka hægt að stilla á Safe search.

Á netinu geta börn nálgast alls kyns skrýtna hluti varðandi slæma hluti eins og að skera sig. Á netinu er alltaf hægt að finna einhvern sem samþykkir slæma hluti. Á netinu fá börn stundum það sem þau finna ekki í raunheimum eins og viðurkenningu og samþykki fyrir alls konar rugli. Barn sem lendir upp á kant við félagana en finnur sér svo nýja vini á netinu missir þannig hvatann fyrir að sættast við raunverulegu vinina.

Við fullorðna fólkið erum heldur ekki alltaf barnanna best. Á þessu augnabliki sit ég t.d. sjálf fyrir framan netið en við þurfum að vera fyrirmyndir og setja sjálfum okkur mörk. Eyjólfur minntist á kannanir sem hafa sýnt að fjórðungur fólks vaknar á nóttinni til að kíkja á netið, fjórðungur tekur símann með á klósettið og fjórðungur hefur misst af mikilvægum augnablikum í lífinu því þau voru svo upptekin af því að deila því á netinu. Kannanir hafa einnig sýnt að 21% sleppa frekar kynlífi en netinu!

Netfíknin er erfið fíkn því eins og matarfíkn er fíkniefnið alls staðar. Aðgengið er gríðarlegt og 83% netfíkla ánetjast strax á fyrsta árinu og 6-12% ánetjast netinu. Strákar sækja mest í tölvuleiki en stelpur í samfélagsmiðla. 24 milljónir klámsíðna eru á netinu og hraðasta aukningin á netsíðum er óæskilegt efni. Ýmsar vísbendingar um vanda eru t.d. ef netnotkun er orðin meira en 38 tímar umfram eðlilega notkun, viðkomandi hugsar um netið þegar hann er ekki á því, fer að fela tímann sem eytt er, lýgur um notkun, notar það sem stuðning fyrir það sem vantar í lífinu, netið er gaman en allt annað leiðinlegt, hegðun breytist, meiri pirringur og notkun fer versnandi. Margir áhættuþættir ýta undir vanda eins og t.d. ótakmörkuð nettenging, mikill óskipulagður tími, nýtt frelsi t.d. að fá tölvu við fermingu og bókstaflega flytja inn í herbergi sitt, netnotkun er almennt samþykkt. Börn sem eru inni í sér, feimin, einmana, með lágt sjálfsmat, tilfinningavanda og slaka félegslega stöðu eru í meiri áhættu að leita í netheima. Á netinu geta þau verið eitthvað allt annað. Rannsóknir hafa sýnt að óhófleg netnotkun leiðir til ýmissa líkamlegra og andlegra afleiðinga m.a. verkamannabaks, álags á augu, breytinga á heilanum, stöðnunar í þroska og vanda með tilfinningar og athygli.

Báðir lögðu þeir mikla áherslu á að foreldrar yrðu að kenna, stíga inn í, setja mörk og taka þátt í netnotkun barna sinna. Setja þyrfti upp áætlun um netnotkun og aðra hluti eins og samveru. Oft segjast foreldrar ekki geta tekið t.d. tölvur af barni því barnið eigi tölvuna. Svarið við því var að væri tölvan hasspípa þá væri ekki hægt að segja „Ég get nú bara ekki tekið hasspípuna af honum Jóa, hann fékk hana í fermingargjöf“. Sé tölvan orðin fíkn þarf að meðhöndla hana samkvæmt því. Það eru ávallt foreldrar sem stjórna þar til barnið verður sjálfráða. Best er að vinna með barninu en gangi það ekki getur þurft að fara í harkalegri aðgerðir. Aðspurðir um æskilegt viðmið mælti Eyjólfur með 2 klst. á dag í skjátíma sem væri þá tími fyrir framan sjónvarp, tölvu oþh. og hafa einn dag í viku án tölvu.

Einnig bentu þeir á Unghuga í bænum, hóp sem heitir Vinfús fyrir yngri börn og Tóta á Akureyri sem væru sjálfshjálparhópar unglinga.

Að lokum, í daglegu lífi verndar þú barnið þitt. Gerðu það líka á netinu!

Fyrir nokkrum dögum var ég stödd á árlegri ráðstefnu Barna- og unglingageðdeildar. Á ráðstefnunni vakti Gísli Baldursson barna- og unglingageðlæknir máls á þeirri staðreynd að við erum best í heimi – í geðlyfjanotkun eins og sjá má á meðfylgjandi mynd sem er tekin úr skýrslu OECD, Healt at a glance frá 2013.

Eins og myndin sýnir þá vorum við að gefa 71 DDD (defined daily dose) á hverja 1000 íbúa árið 2000 en árið 2011 vorum við komin upp í 106. Meðaltal OECD ríkjanna var 31 árið 2000 og 56 árið 2011. Við erum nánast helmingi hærri!!!

Aukið aðgengi almennings að sálfræðimeðferð

Gísli var ekki að segja mér nýjar fréttir því ég hef haft áhuga á þessu málefni frá árinu 2008 þegar ég kynntist breskri hugmyndafræði sem gengur beinlínis út á það að auka aðgengi almennings að gagnreyndri sálfræðimeðferð (Improving Access to Psychological Therapies, IAPT). Bretarnir hafa reiknað það út að fjármagnið sem slík meðferð kostar skilar sér margfalt tilbaka í ríkissjóð og á meðan skilgreindum árangri er náð þá helst verkefnið inni á fjárlögum. Verkefnið hefur verið í gangi frá árinu 2006 og er einnig farið að teygja anga sína til annarra landa m.a. Norðurlandaþjóða.

Hugræn atferlismeðferð (HAM) er sú meðferð sem rannsóknir og klínískar leiðbeiningar segja okkur að við eigum ávallt að beita fyrst við kvíða og þunglyndi áður en boðið er upp á lyfjameðferð. Einnig er mikilvægt að bjóða upp á stuðning, ráðgjöf og fræðslu. Séu einkenni mjög alvarleg er stundum best að beita þessum leiðum samhliða. HAM er samtalsmeðferð sem gengur í meginatriðum út á það að læra hvernig hugsanir og hegðun hafa áhrif á tilfinningar og líkamleg einkenni. Í meðferðinni er veitt fræðsla og mikil áhersla lögð á heimavinnu og það að vinna með vandann eins og hann birtist í núinu og hvað viðheldur honum þrátt fyrir að kortlagning á hvaðan hann sé sprottinn fari fram í upphafi. Rannsóknir hafa bent til þess að HAM skili sambærilegum árangri og lyfjameðferð en jafnvel betri árangri til lengri tíma þar sem fólki versnar oft þegar það hættir að taka lyfin. Kollegi minn hefur lýst þessu á við það að takast á við sprungið dekk. Í hugrænni atferlismeðferð lærir þú að gera við dekkið en í lyfjameðferð ferðu á verkstæði þar sem skipt er um það fyrir þig. Þegar verkstæðisins nýtur ekki lengur við lendir þú í ógöngum hafir þú ekki lært að bjarga þér.

Kvíði, þunglyndi og annar tilfinningavandi er því miður mjög algengur hérlendis á öllum aldri og hefst oft strax á fyrstu æviárunum. Vandinn er að miklu leyti ógreindur og þar af leiðandi ómeðhöndlaður og hefur mikil áhrif á þann sem þjáist af honum og hans nánustu m.a. á getu til að sinna daglegu lífi, námi, starfi, uppeldishlutverki  og svo framvegis. Alvarlegasta afleiðing tilfinningavanda er sjálfsvíg. Þessi vandi hefur einnig miklar afleiðingar fyrir samfélagið þar sem hann eykur hættu á því að fólk veikist, falli út af vinnumarkaði, missi getu til náms eða starfs og lamar þannig samfélagslega virkni með tilheyrandi kostnaði og þjáningu. Fólk sem þjáist af ógreindum vanda er líklegra til þess að þurfa að nýta sér velferðarþjónustu ítrekað og leitar t.d. oftar á heilsugæslu vegna líkamlegra einkenna sem orsakast af vandanum.

Hvers vegna erum við best í heimi í lyfjameðferð?

Gísli hitti naglann á höfuðið þegar hann sagði að skýringin á þessu væri sennilega sú að fyrsta meðferð væri ekki til á Íslandi! Það sem hann á meðal annars við er að nánast ekkert aðgengi er að gagnreyndum meðferðum sálfræðinga og því þarf fólk að greiða slíka meðferð úr eigin vasa sem er uþb. 10-15 þúsund kr. tíminn á meðan lyfin eru að mestu niðurgreidd af ríkinu. Í þeim löndum sem við berum okkar saman við er miklu betra aðgengi að sálfræðimeðferð og farið að klínískum leiðbeiningum.

Hvers vegna höfum við talað um þetta í mörg ár, höfum rannsóknir, klínískar leiðbeiningar, óskir almennings og margþætt rök sem segja okkur að besta mögulega meðferð við kvíða og þunglyndi sé að byrja á gagnreyndri samtalsmeðferð en ekkert gerist? Hvers vegna sitjum við alltaf uppi með að geta bara boðið upp á lyfjameðferð og njóta þess vafasama heiðurs að eiga heimsmet í inntöku geðlyfja en ekkert gerist? Svo ekki sé nú talað um þann sparnað sem slík breyting myndi hafa í för með sér sem ég gæti líka skrifað langan pistil um.

Er ekki tímabært að fara að breyta geðheilbrigðiskerfinu okkur öllum til hagsbóta gott fólk?

Skora á ráðherra, þingmenn, fjölmiðlafólk, notendur, aðstandendur, heilbrigðisstarfsfólk og alla aðra áhugasama að leggja í þessa mikilvægu vegferð með okkur sem erum áhugasöm um þetta málefni og setja okkur það markmið að hafa stigið fyrsta skrefið í átt að þessari breytingu strax á þessu ári!

Ég vil setja það markmið að við séum búin að draga úr geðlyfjanotkun okkar um helming innan 10 ára niður að meðaltali OECD.

Til þess að ná því markmiði höfum við vel skilgreindar leiðir og aðgerðir til umbóta sem þarf einunigs að þróa og hrinda í framkvæmd. Það sem vantar er pólitískur vilji og vilji kerfisins sjálfs til breytinga og tilfærsla fjármagns innan kerfisins. Ég er afar bjartsýn á að við séum að stíga fyrstu skref til umbóta í ljósi stefnu beggja ríkisstjórnarflokkanna í þessum málum og þess áhuga sem er að vakna á þessu gríðarlega mikilvæga málefni sem varðar okkur öll.

Ísland best í heimi – í að veita bestu mögulegu meðferð við tilfinningavanda!

Hvað skilgreinir þig?

Gefðu þér 13 mínútur til að hlusta á þessa konu. Það er þess virði.

Þvílíkt hugrekki hjá þessari mögnuðu konu! Það fyrsta sem ég hugsaði var, vá!

Mynd eftir Karl Valgeir

Við áramót er gott að láta hugann reika aðeins. Skoða árið sem nú er að renna sitt skeið og velta því fyrir sér hvert maður stefni. Það er bæði gott að skoða smáu atriðin en líka stóru heildarmyndina. Hver er ég? Hvernig hefur líf mitt verið? Hvað hefur markað mig? Hvað hefur gefið mér reynslu? Er ég á þeirri leið sem ég vil vera á? Hvað myndi ég vilja upplifa í lífinu? Það er hollt að leyfa svona spurningum að vafra um hugann. Einnig er gott að ákveða hvað það er sem maður vill skilja eftir við lífsveginn og hvað það er sem maður vill taka með sér t.d. minningar og reynslu.

Þegar ég velti árinu fyrir mér persónulega þá er ég bara nokkuð sátt við það. Árið mitt hefur einkennst af mikilli vinnu bæði í faginu mínu, við það að láta hugsjónir mínar rætast og upplifa skemmtilegar persónulegar stundir. Ég hélt m.a. upp á afmælið mitt með góðri afmælisveislu, fór á ættarmót í stórustu ætt í heimi, gerði margt skemmtilegt með fabjúlös, keyrði hringinn í skottúr með yndislegri vinkonu og fékk frábærar mótttökur góðra vina vítt og breitt um landið, labbaði frá Landamannalaugum í Skóga með allt á bakinu með öflugu systu minni, var stungin af geitungi í fyrsta sinn, eignaðist litla yndislega frænku, var viðstödd fermingu litla frænda, stórgræddi í Bingó í Vinabæ, féll fyrir jóga, tók í fyrsta skipti þátt í sjónvarpsþætti og átti ómetanlegar stundir með fjölskyldu og vinum. Í haust voru verkefnin æði mörg og sennilega þörf á að endurskoða einhver þeirra en það erfiða er að þau eru nánast öll hvert öðru áhugaverðara… Það er verkefni nýs árs. Einhvern veginn hefur einkalífið líka orðið svolítið út undan og eitthvað þarf ég að bæta úr því… þar sem það skiptir meira máli en framinn að mínu mati. Það er ekki hægt að gera allt í einu!

Heilt yfir held ég að íslenska þjóðin sé á réttri leið. Þungri byrði var af okkur létt þegar niðurstaða féll í Icesave. Það var vel verðskulduð sigurstund. Frá því nýtt þing tók við hafa nýir stjórnendur verið að máta sig inn í hlutverkin og gengur það auðvitað jafn misjafnlega og þau eru mörg en sennilega er hægt að segja að allir séu að gera eins vel og þeir geti þó við séum mis sammála fólki. Í haust kom svo önnur sigurstund þegar langþráðar tillögur til skuldaleiðréttingar voru kynntar þjóðinni. Löngu tímabær réttlætisaðgerð leit dagsins ljós. Aðgerð sem á bæði að geta skapað ákveðna sátt en líka hvatt fólk áfram til góðra verka. Þjóðarskútan er þung og drekkhlaðin skuldum um þessar mundir og það mun að mínu mati áfram reyna verulega á hana á næsta ári og hrikta í grunnstoðum okkar samfélags. Nýja ríkisstjórnin þarf að vera kjörkuð og vinna áfram að því meginmarkmiði að á Íslandi eigi allir að geta haft það gott. Misskipting auðsins hér er óeðlileg og einnig þarf að gæta þess að kasta ekki krónunni fyrir aurinn. Ekki redda sér fyrir horn með aðgerðum sem verður ekki hægt að vinda ofan af eða blóðugum fórnum t.d. á náttúruauðlindum eða skorti á forvörnum. Já svo voru það allir þessir lekar, þeir endurspegla kannski margbreytileikann eins og margt annað.

Ég fann það svo vel í sumar hvað Ísland er einstakt og stórkostlegt land. Náttúran hér er engu lík. Hún líkist helst Himalayafjöllunum ef ég get borið hana saman við þá staði sem ég hef ferðast um. Þetta vita ferðamennirnir sem hér streyma stanslaust að. Það skrýtna var að þegar við gengum Laugaveginn í sumar þá hittum við nánast enga Íslendinga en útlendingarnir gerðu ráð fyrir að hver einasti Íslendingur hlyti að hafa labbað þessa mögnuðu leið! Við þurfum því að passa vel upp á stóra gulleggið okkar og láta ekki skammtíma gróðasjónarmið ráða för.

Þegar allt er dregið saman þá held ég að það sé gott að lifa frá augnabliki til augnabliks en með skýra sýn á hvert maður stefni með reynsluna í farteskinu. Framkvæma meira og tala minna. Hafa það að leiðarljósi að lifa daginn eins og hann sé sá síðasti og vera þakklátur fyrir það sem maður hefur en spá minna í það sem maður hefur ekki. Muna svo að: „Við fáum aðeins eitt aðalhlutverk um ævina og það er að vera við sjálf. Reynum að vera langbesta eintakið af okkur sjálfum“ ók. höf

Nú er best að láta staðar numið við pistilinn svo þið verðið ekki fram á þarnæsta ár að lesa hann ;). Eigið yndisleg áramót kæru vinir umvafin vinum og ættingjum, ljósi og friði og vonandi fara sem flestir inn í nýja árið fullir eftirvæntingar og ánægju.

Hátíðarkveðja,

Kristbjörg.