Undanfarin misseri hefur verið mikið fjallað um þá ógn sem samfélaginu öllu stafar af vaxandi sýklalyfjaónæmi helstu sýkingavalda mannsins og sem oft eru sameiginlegar bakteríur í flóru manna og dýra (svokallaðar súnur). Colibakteríur og klasakokkar eru nærtækastar. Vandamálið er víða úti í heimi orðið ískyggilegt og víða orðið erfitt og kostnaðarsamt að meðhöndla venjulegar sýkingar eins og t.d. þvagfærasýkingar og sárasýkingar sem þessar hættulegu flórubakteríur geta valdið. Sett hefur verið í gang mikil og kostnaðarsöm áætlun hjá embætti sóttvarna- og landlæknis vegna þessarar lýðheilsuógnar næstu 5 árin (kostnaðaráætlun samtals um 1.7 milljarður króna). Markmiðið er að fylgjast náið með þróuninni og hvetja um leið til skynsamlegrar sýklalyfjanotkunar meðal manna og dýra. Eins með tilliti til hreinlætis og nánara eftirliti með landbúnaðarvörum. Hvetja til hreinlætisvenja tengt erlendum ferðamönnum (þar með talið WC hreinlæti og aðgát varðandi ófullnægjandi fráveita skolps. Sama á við með ráðleggingar fyrir Íslendingum sem dvalist hafa í löndum þar sem sýklalyfjaónæmar sýkingar eru landlægar. Veruleg áhætta er að þeir geti borið með sér sýklalyfjaónæmar colibakteríur. Sú ógn sem sýklalyfjaónæmi veldur í dag var til umfjöllunar á nýlegum Læknadögum í Hörpu einn formiðdaginn. Þar kom fram að áætlað er að heildarkostnaður vegna sýklalyfjaónæmis næsta áratuginn í flestum löndum fari vel yfir kostnað vegna krabbameinsmeðferða og fleiri dauðsföll megi þá rekja til slíkra sýkinga en vegna krabbameina. Því er til mikils að vinna.
Íslendingar hafa áður kynnst faraldri sýklalyfjaónæmra pneumokokka sem eru algengustu bakteríurnar sem valda hættulegum öndunarfærasýkingum og jafnvel blóðeitrunum. Slíkur fjölónæmur stofn var landlægur hér á landi um aldarmótin síðustu og mikið átak gert til að sporna gegn dreifingu þessara sýkla meðal barna. Stærsti áhættuþátturinn á að fá þessar bakteríur voru nýlegir sýklalyfjakúrar (antimicrobial pressure). Síðar komu bóluefnin til hjálpar og flest börn fá í dag ungbarnabólusetningunni í dag. Sýklalyfjakúrar geta stokkað upp í flórunni okkar og greiða þá um leið fyrir sýklalyfjaónæmum stofnum að dafna og eða að taka sér bólfestu ef hún er í umhverfinu, t.d. matvælum og með snertismiti. Þetta á ekki síst við um þarmabakteríurnar- colibakteríurnar. Þær sem eru fyrir verja okkur á vissan hátt enda okkar áunna flóra. Nýir óþekktir stofnar valda oft ursla eins og við þekkjum tengt svokölluðum ferðamannaniðurgangi. Varðandi sýklalyfjaónæmið að þá erum við að tala oft um erfiðar tilfallandi sýkingar lögnu seinna. Eins geta genabútar frá þessum sýklalyfjaónæmu stofnum fluttst til annarra colibakteria og sem þá verða líka sýklalyfjaþolnar..
Sömu grunnlögmál gilda með dreifingu flestra sýklalyfjaþolinni baktería. Ekki er séð fram á að ný sýklalyf komi á markað sem breytt getur stöðunni. Sl. ár hefur svokölluðum sýklalyfjaónæmum colibakteríum fjölgað mjög, ár frá ári. Líkur eru á að vandinn sé að hluta til a.m.k. tilkominn hér á landi vegna innflutnings á erlendum landbúnaðarvörum, einkum kjöti en líka grænmeti þar sem jarðvegur er víða sýktur af þessum colibakteríum. Uppsprettuna má að öllum líkindum f.o.f. rekja til landbúnaðar þar sem sýklalyf hafa verið mikið notuð til dýraeldis gegnum tíðina. Óhjákvæmilega smitast þessar sýklalyfjaþolnu coligerlar alltaf eitthvað í sláturkjöt og jafnvel þótt hreinlætis sé gætt við slátrun. Sumir áætla að allt að helmingur sláturkjöts inniheldur eitthvað af súnubakteríum og þá einkum colibakteríum. Þessar bakteríur lifa vel flutninga landa á milli og jafnvel þótt frosið sé. Óhjákvæmilega smitast þessar bakteríur alltaf eitthvað í nærliggjandi kjötvörur og ekki síst síðan á hendur okkar og barna t.d. í eldhúsinu eða jafnvel margnota innkaupapokann. Hingað til hafa upprunavottorð og eftirlit hjá MAST því miður einskorðast að mestu við matareitrunarbakteríur (kamphylobakter og salmonellu) eingöngu.
Þar sem þetta eru ekki matareitrunarbakteríur valda þær ekki sýkingum, a.m.k. ekki í byrjun eins og áður sagði. Þær blandast flórunni okkar í görnum. Liggja jafnvel þöglar ásamt öðrum colibakteríum mánuðum og jafnvel árum saman. Einn góðan veðurdag geta þær náð sér á strik og eru þá oft valdandi að þvagfæra eða iðrasýkingum hverskonar. ESBL – (extended spectrum beta-lactamase) og sem líka eru fjölónæmar, þ.e. fyrir a.m. k. fjórum sýklalyfjaflokkum, eru þannig stöðugt á uppleið í íslensku samfélagi og valda þegar miklum kostnaði og oft á tíðum erfiðum og dýrum sýklalyfjameðferðum (í allt að 10% blóðsýkinga). Enn sem komið er hafa ESBL bakteríur lítið smitast í íslensk sláturdýr samkvæmt úttekt MAST 2024 eða um 1.4%. Stundum geta þessar bakteríur verið nær alónæmar, t.d. svokallaðar CPO colibakteríur (carbapenemase producing organisms). Slíkar sýkingar eru jafnvel orðnar þær algengustu í erfiðum blóðsýkingum manna í sumum löndum og sem rekja má upphaflega til landbúnaðar í viðkomandi landi. Sýklalyfjaónæmi fyrir hinum ýmsum einstaka sýklalyfjaflokk er annað vaxandi vandamál og sem tengist sennilega meira okkar eigin sýklalyfjanotkun almennt séð.
Enginn veit hvað átt hefur fyrr en misst hefur. Íslendingar hafa verið það lánsamir að hafa notað mjög lítið af sýklalyfjum í landbúnaði alla tíð og meðal þess sem best gerist í heiminum. Veðurfar, hreint vatna og önnur skilyrði hafa gefið þessi skilyrði auk þess að við höfum ekki notað sýklalyf til að auka sláturþyngd dýra og sem gert er víða erlendis (oft í fóður). Það er því virkilega dapurlegt til þess að hugsa að við flytjum nú inn þetta vandamáli nánast tilbúið og óheft bakdyraleiðina til landsins með innflutningi á oft vafasömum landbúnaðarvörum. A.m.k. án nægjanlegs eftirlits á landamærunum. Þannig í bakgarðana okkar að lokum, garnirnar, og sem þessar sýklalyfjaónæmu colibakteríur fá að blómstra. Samlíkingin er stundum góð við lúpínu og þegar hún fór að berast fyrir í skrautgarðana okkar, fyrst í þéttbýlinu Vissulega er lúpínan sem slík ekki ónæm fyrir sýklalyfjum (óskilt mál), en riður öðrum flórugróðri úr vegi. Miklu hættulegra er auðvitað þegar um er að ræða okkar eigin nærflóru. Klasakokkar (MÓSAR) geta líka smitast með hráu kjöti og mörg dæmi eru um, m.a. með erlendu svínakjöri. Sú klasakokkabaktería fær stundum kjölfestu í nefinu okkar. Sárasýkingar af þeirra völdum geta líka síðar verið mjög alvarlegar og illmeðhöndlanlegar.
Vonandi verður í náinni framtíð miklu meira eftirlit á landamærunum gagnvart þessum innflutningi á dýra-manna súnum. Samtök verslunar og þjónustu hefur haft hvað minnstar áhyggjur af þessari miklu lýðheilsuógn og sem nú beinist að okkur eins og flestum þjóðum, en sem sérfræðingar sem best þekkja til telja að megi verjast eins og hverri annarri náttúruvá. Umræðan hefur varla komist að heldur hjá t.d. RÚV ohf. og sem hefur mestar tekjur af auglýsingum frá samtökum verslunarinnar. Endurtekið þannig blásið á eina mestu lýðheilsuvá samtímans að mati flestra alþjóðlegra heilbrigðisstofna og markaðslögmálin ein látin ráða för. Lítil pólitísk mótstaða var eins t.d. þegar EFTA löggjöfin/dómstólinn var látin ráða á Íslandi 2017 samkvæmt ESB ákvörðunum og venjum. Sameiginlegur markaður landa á milli í Evrópu, án hafta, og í engu litið til sérstöðu Íslands og sem átti svo mikið að verja. Að fá að halda íslensku nærflórunni sem mest í friði. Hún var of góð til að fá að þrífast óáreitt!!
https://blog.dv.is/vilhjalmurari/2023/03/11/thu-uppsker-eins-og-thu-sair/
Vilhjálmur Ari Arason
