Frá göngutúr niður að höfninni á Akranesi í morgun

Læknisstarfið mitt hefur tekið ýmsum breytingum í áranna rás. Á lokakafla starfsferils er fróðlegt að líta um öxl. Í sjálfu sér hefði ég ekki getað kosið betra lífsstarf og þakklátur fyrir mín tækifæri. Starfsgleðina eining sem nær langt út fyrir venjulegan vinnutíma. En hvernig getur atvinna heltekið mann? Jú, vinna með fólki sem sýnir þakkæti og gefur endurgjöf frá skjólstæðingum í lífsins ólgu sjó. Mikil mannleg og félagsleg tengsl, sem ristir í djúpt rætur mannlífs og þjóðfélagsins. Á stöðum þar sem þjóðarhjartað slær oft hraðast.

Sjálft námið var eins og best var á kosið. Fljótlega mikil klínísk vinna ásamt bóklega náminu. Einstakir kennarar og leiðbeinendur, margir af gamla skólanum og sem voru kyndilberar nútíma læknisfræði á þeim tíma og læknisþjónustunnar hér á landi. Bæði hvað varðaði sjúkrahúsþjónustu og heilsugæslu. Fyrir rúmum 40 árum, rétt eftir að Borgarspítali var reistur. Musteri í mínum huga og gamli Landspítalinn var farinn að láta á sjá með öllum sínum úthýsum. Heilsugæslustöðvar víða að rísa á höfuðborgarsvæðinu og boðberar framsýnnar hugsunar.

Ég ílengdist lengi í spítalavinnunni sem unglæknir, á hinum ýmsu deildum. Að lokum mest á bráðamóttökum. Reynsla og kennsla í þjónustulund sem fylgdi mér í mitt loka sérnám í heimilislækningum. Aldrei slitnaði þráðurinn þó við Slysa- og bráðamóttöku Borgarspítalans og sem síðar var kennd við Landspítalann og eftir sameiningu sjúkrahúsanna á höfuðborgarsvæðinu. Sl. 12 ár síðan aftur í fullu starfi sem sérfræðingur á deildinni. Alltaf samt tengdur heilsugæslunni og landbyggðarlækningum og sem ég hef nú aftur snúið mér alfarið að.

Reynslubrunnur ætti þetta að kallast úr grunnþjónustu heilbrigðiskerfisins. Eftir doktorsnáms í heilsugæslu- og smitsjúkdómafræðum 2006 var ég klínískur dósent við Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins. Á þessum grunni öllum vil ég nú benda á þær miklu brotalamir sem ég sé í þróun heilbrigðisþjónustunnar sl. ár. Vinnuforgangsröðun og skipulagi og sem stjórnendur hampa gjarna og segja að tengist þróun til betri vegar. Enn er það svo?

Að mínu mati hefur aðgengi að venjulegri heilbrigðisþjónustu stöðugt versnað. Aukin áhersla hefur verið á vaktþjónustur hverskonar sem víða er mjög undirmannaðar. Starfsemi BMT LSH og vaktþjónustunnar víða úti á landi eru augljósustu dæmin. Unglæknar látnir stöðugt bera meiri birgðar, oft reynslulitlir. Grunnþjónustu í almennri bráðaþjónustu slasaðra og veikra jafnvel úthýst og sem enginn veit lengur hvar á sinna. Gamla góða Slysadeildin klofin í herðar niður og ungu bráðalæknarnir vilja helst bara sinna bráða- og endurlífgunarherberginu og að fá að forgangsraða innlagnasjúklingum á aðrar spítaladeildir. Endurkomur bannorð í þeirra huga á deildinni og sem aðrir eiga að sinna!

Hvernig má þetta vera? Skýringa má mestmegnis finna hjá æðstu stjórnendum og sem vilja stýra stofnunum fyrst og fremst á rekstrarlegum forsemdum og að erlendri fyrirmynd stórþjóða. Millistjórnendur spila með til að komast ofar í goggunarröðina. Álit starfsmannanna á gólfinu skiptir minnstu og helst að brugðist sé að einhverju leiti við hjá stjórnmálmönnum og fréttamiðlum ef um hópuppsagnir er að ræða. Tengt starfsálagi, skipulagsleysi á göngum og áhættu á lögsóknum vegna mistaka hverskonar. Byggingaráformum samt fyrir nýtt þjóðarsjúkrahús flaggað á hátíðisdögum, en sem margir telja samt eitt mesta skipulagsslys sl. aldar með tilliti til staðsetningar, atvinnuumhverfis og rekstrarhagkvæmni. Við byggjum ekki gott íslenskt heilbrigðiskerfi bara úr steypu og járni.

Aldrei meira en í dag hef ég séð jafn sundurlausa og slitna heilbrigðisþjónustu sem stöðugt hallar undan. Mín sýn og mín reynsla. Þrátt fyrir óendanlegan starfsvilja og reynslu að gera sjálfur mitt besta og þar sem mér er eingöngu umbunað með þakklæti sjúklinganna sjálfra, ekki stofnanna eða yfirvalda sem vilja minnst af mínum skoðunum vita.

Í upphafi míns starfsferils sem heilsugæslulæknir 1991 var erfitt að fá stöðu á höfuðborgarsvæðinu og starfið eftirsóknavert. Margir sóttu um hverja stöðu sem losnaði eða urðu til með nýjum heilsugæslustöðvum eins og t.d. í Grafarvogi. Læknarnir í Hafnarfirði og Garðabæ sinntu sínu vaktsvæði allan sólarhringinn auk þjónustu við Álftanes. Fóru í útköll með sjúkrabílum og sinntu heimavitjunum. Stjórnsýslan krafðist hins vegar sameiningu svæðisins undir hatt Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins. Vaktirnar okkar vöru lagðar niður, en okkur læknunum bauðst til að fá vaktvinnu hjá Læknavaktinni ehf. í Smáratogi og sem hafði áður verið til húsa í gömlu Heilsuverndarstöðinni. Seinna voru síðan næturvaktirnar lagðar niður og eingöngu boðið upp á símaþjónustu um nætur. Öllum sem þá þurftu á þjónusta að halda boðið að koma á BMT LSH. Við vitum öll hvernig sú saga endaði.

Forfaðir minn, langi- langi, langafi var einn af þeim fyrstu sem útskrifaðist sem læknar frá læknaskólanum á Nesi fyrir tveimur og hálfri öld. Læknar sem þá lyftu stærsta grettistaki Íslandssögunnar í bættu heilbrigði þjóðarinnar með aðgerðum í smitvörnum, kúabólusetningum og með kennslu í mikilvægi hreinlætis. Fámennur hópur sem dreifðist um landið. Þar sem læknirinn gerði allt sem í hans valdi stóð við nauman kost og oft slæmar aðstæður.

Í dag hafa læknavísindin vissulega náð mjög langt á ýmsum sviðum með hjálp hátækninnar. Miklu meira vitað um allt hið smáa. Lyfjameðferðir hverskonar og lengt líf margra um áratugi miðað við sem áður var og flóknar skurðframkvæmdir framkvæmdar. Hins vegar eru oflækningar oft til umræðu sem stefna jafnvel því mikilvægasta og lýðheilsunni í hættu. Ofnotkun sýklalyfja meðal manna og ekkert síður notkun sýklalyfja í landbúnaði víða erlendis. Þar sem lyfin eru farin að gera meira ógagn en gagn fyrir heilsu manna og dýra.

Menn gerðu mikið úr litu hér áður fyrr, en nú stundum öfugt. Markaðshyggjan ræður oft framboði á læknisþjónustu hverskonar. Lýtalækningar t.d. á altari líkamsdýrkunar og hégóma. Forgangsröðun sérfræðilæknisþjónustu jafnvel á kostnað grunnþjónustunnar. Því meira sem ég kynni mér sögu og afrek læknisfræðinnar, því meira verð ég hissa á stöðu almennu læknisfræðinnar í dag. Heilsugæslustöðvar víða illa mannaðar læknum, jafnvel á sjálfu höfuðborgarsvæðinu og vaktsvæði stækkuð og sameinuð undir einn hatt. Geðheilsunni sífellt verr sinnt. Öryggi sjúklinga og slasaðra stefnt sífellt í meiri hættu. Umferðarþungi um landsbyggðirnar samt aldrei meiri. Sjúkraflutningar hanga víða á bláþræði og langar vegalengdir að fara milli landhluta og þar sem læknisþjónusta er yfir höfuð til boða. Þyrluþjónusta LHG byggir á veikum grunni og mjög svo takmörkuðum þyrlukosti, þar sem ekkert má út af bera. Sú þjónusta auk björgunarsveita víða um land hafa samt oft bjargað því bjargað varð. Sjúkraflutningar með sjúkraflugi hins vegar miklu takmarkaðri í dag vegna færri nothæfra flugvalla.

Almenningur er í veikri stöðu og neyðarópin oft sem í óbyggðum væri. Brothættar byggðir síðan víða og þar sem heilbrigðisöryggið er látið víkja. Stjórnmálamenn eru lélegir boðberar slæmra tíðinda hvað stjórnsýsluna varðar og oft meira eins og varðhundar kerfisins. Hagmunaárekstrar liggja víða og ekki má bregðast bræðrasamkomulagi flokka á milli. Fjölmiðlar auk þess oft eins og í vösum þeirra. Sagan því ekki alltaf öll sögð, saga sem samt mestu máli skiptir fyrir okkar almenna öryggi og mest má læra af. Furðulegt í ljósi þess hve stórkostleg saga læknisfræðinnar síðustu alda annars er.