Byggingaframkvæmdir (2015-2020) við Nýja háskólasjúrkahúsið í Álaborg, Norður-Jótlandi sem verður 140.000 fm2 og kosta mun um 85 milljarða íslenskra króna, fullbúið 2020.

Fyrir rúmlega tveimur árum skrifaði ég pistil hér á Eyjunni í tilefni baráttu SBSBS (Samtaka um betri spítala á besta stað) á þjóðhátíðardeginum 17. júní 2015 og sem er líka afmælisdagur sonar míns sem er í sérfræðingslæknisnámi erlendis. Ég hafði m.a. áhyggjur af hans starfsumhverfi á Íslandi í framtíðinni. Þöggun, sérstaklega hjá RÚV á nauðsynlegri uppbyggingu heilsugæslunnar í landinu, bráðaþjónustu við aldraða, ásamt ásamt byggingaáformum nýs kreppuspítala á Hringbraut var þarna þegar komið til umræðu, en sem átti eftir að versna mikið. Útgangspunktur á greininni var að stundum eru kerfin helsjúk og þjóðin sjálf þarf þá að vera læknirinn.

„Byggingaráformin á Nýjum Landspítala við Hringbraut eru helsjúk. Minnir á geimveru sem er að reyna að endurfæðast út úr sjálfum sér á Hringbrautinni til að geta orðið eilíf. Það ætti flestum ólæknismenntuðum að vera nokkuð ljóst og sem kynna sér málið. Þjóðin (læknirinn) þarf að vitja sjúklingsins strax og sem er að því er virðist veruleikafyrtur (tekur ekki tiltali). Afkvæmið hans er þegar komið á vergang, en sem þarf á öruggum stað að halda sem fyrst, Nýjan Landspítala á betri stað. Hlúum að sjúklinginum nú með bráðaaðgerðum, fjölgun leguplássa og bættum mannauð í heilbrigðiskerfinu. Skoðum strax mögulega framtíðarbúsetu fyrir afkvæmið svo það verði ekki vargfuglunum að bráð.“ Síðan hafa verið tvær kosningar til Alþingis og ekkert hefur breyst!

Pistlarinir um þetta efni eru óteljandi bæði fyrir og eftir. Síðar átti eftir að koma enn betur í ljós að fréttastofu RÚV var bannað að fjalla um gagnrýni á framkvæmdir við Nýja Landspítalann. Jafnvel sem varðar þætti um þjóðaröryggi eins og örugga aðkomu sjúkraflugs á Reykjavíkurflugvöll í framtíðinni og til lendinga sjúkraþyrla á nýja spítalanum á Hringbraut. Eins var án ástæðu hætt við að sýna Kastljósþátt sem búið var að gera með viðtölum við undirritaðann, klínískan dósent við Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins og Guðmund Löve, framkvæmdastjóra SÍBS um mikilvægi forvarna í heilslugæslu, einkum til langtímasparnaðar fyrir þjóðfélagðaið allt og minni lyfjanotkunar í flestum lyfjaflokkum þar sem við erum, ef ekki heimsmeistarar, þá a.m.k. norðurlandameistarar. RÚV hefur aldrei svarað fyrir sig nema með einu bréfi til undirritaðs frá ritstjóra Kastljóss í desember 2015, þar sem hann áréttaði skoðun stofnunarinnar að ekki eigi að rugga bátnum hvað byggingaáform Nýs Landspítla varðar!!

Strax fyrir 3-4 dýrmætum árum voru sömu rök notuð og notuð eru í dag. Að ekki mætti hreyfa við byggingaáformunum að því þau væru svo langt komin og hefðu kostað svo mikið (þetta heyrðum við síðast hjá starfandi forsætisráðherra í gærkvöldi). Samt eru framkvæmdir ekki hafnar, ef undan er skilið framkvæmdir við eitt sjúkrahótel á lóðinni. Allir sjá líka hvað sérhagsmunaaðilarnir eru margir í þessu máli. Verktakafyrirtæki og arkitektar hafa verið feimnir að tjá sig nokkuð, enda miklir hagsmunir í húfi hjá þeim. Stærstir er sjálf Reykjavíkurborg, enda spítalinn stærsti vinnustaður landsins og mikið kappsmál hjá borginni að hafa hann innan borgarmarkanna og helst sem næst gamla 101 miðbænum. Samt klipið af upphaflegu landsvæði spítalans eftir geðþótta til að græða meira á byggingalandi umhverfis, m.a. til hótelrekstrar. Síðast 2012, þegar lóðinn var skorin niður neðan nýju Hringbrautarinnar við Vatnsmýrina, við NA enda neyðarbrautarinnar svokölluðu og sem þegar er byrjað að byggja á (Valslóðinni). Þrátt fyrir að ein megin forsenda upphaflegs staðarvals hafi verið einmitt nálægðin við Reykjavíkurflugvöll!! Svipað er upp á tengingnum er varðar nú aðgangshindranir að spítalanum þar sem nauðsynleg ný umferðarmannvirki sem einnig var meginforsenda upphaflegs staðarvals á Hringbraut, voru aflögð hjá Reykjavíkurborg!

Sérhagsmunatengslin eru reyndar þvers og kruss og hafa alltaf verið frá því fyrir aldarmót og flestir stjórnmálaleiðtogar lagt eið sinn við gjörninginn og pressað á þá sem eftir komu. Eingu máli hefur skipt rök aðila sem gagnrýnt hafa byggingaáformin sl. ár í öllu veigamestu atriðum og er varðar líka góða stjórnsýslu, þjóðaröryggi og umhverfisskipulag. Vinstri menn og Samfyllkingarfólk fer þar fremst í flokki, svo furðurlegt sem það kann að virðast, og sem telja sér ekkert mannlegt óviðkomandi. Píratarinir virðast of saklausir til að taka afstöðu og margir Sjálfstæðsmenn of stoltir. Við sáum það reyndar vel í sjónvarspkappræðunum í gærkvöldi hvað stjórnmálaleiðtogarnar vissu í raun lítið um heilbrigðiskerfið og hvað umræðan var yfirborðskennd.

Sennilega skiptir þó mestu máli skattfé almennings sem útlit er fyrir að verði illa varið með 100 milljarða króan framkvæmd við illan leik á Hringbraut, á þröngri og illa skipulagðri lóðinni. Þar sem tæpur helmingur byggingamangns heildarframkvæmda er allsherjar uppgerð eða enduruppbygging gamalla og jafnvel ónýtra húsa (u.þ.b 60.000 fm2). Hugmyndir um heilsgræðandi umhverfi spítala er einnig látið fjúka og þess í stað stílað inn á þröngar og lokaðar vistarverur  í nýjum Meðferðarkjarna auk rannsóknabyggingu (Áfanga 1, sem tilbúinn á að vera 2023 (uþb 80.000 fm2) fyrir áætlaðar í dag um 50 milljarða króna. Kostnaður sem á eftir sennilega að tvöfaldast miðað við svipaða reynslu annarra við álíkar aðstæður eins og nú í Stokkhólmi. Svo ekki sé talað um öll óþægindin, hávaðan, mengunina, umferðateppurnar við spítalann á byggingatíma næstu 15 árin. Fjölgun sjúkrarúma á einum stað eru heldur ekki í kortunum miðað við sem við höfum í dag og upphaflega var hugmyndin með einu stóru háskóasjúkrahúsi og fyrirséð að reka verði LSH í Fossvogi áfram.

Samt vilja flestir stjórnmálaflokkar í dag nú rétt fyrir kosningar 2017 bara stinga hausnum í sandinn og láta framkvæmdir halda ótrauðir áfram, án endurskoðunar!!! Þrátt fyrir líka fyrirséða sviðsmynd sem jafnvel stjórnendur spítalans hafa nefnt, að framkvæmdirnar verði aldrei nema til bráðabirgða, segjum 20-30 ár, og svo verði að byrja að finna nýjum þjóðarspítala betri og nýjan stað (og sem gæti þá verið vandfundnari en á þeim svæðum sem við höfum þó þegar yfir að ráða í dag). Miðlægt og gott fyrir allt höfuðborgarsvæði sem tryggir góða og örugga aðkomu, bæði fyrir sjúklinga, sjúkraflutninga og starfsfólk.

Rúsínan í pylsuendanum og SBSBS hafa margsinnis bent á, er að með sama fjarmagni og nú er áætlað að klára klúðrið á Hringbraut við illan leik, má byggja á besta stað mikið fullkomnari þjóðarspítla sem endast mun til miklu lengri framtíðar, á mikið ódýrari og hagkvæmari máta og á styttri tíma en áætlað er ljúka öllum framkvæmdum á Hringbraut. Yfir þá allt að 100 milljarða króna sparnað fyrir þjóðfélagið allt til lengri tíma litið, svo ekki sé talað um meira heilsuöryggi fyrir sjúklinga í græðandi umhverfi og öruggara og aðgengilegra starfsumhverfi fyrir heilbrigðisstarfsfólk.  Mörg dæmi er um álíka slík verkefni á Norðurlöndunum nú, álíka stór háskólasjúkrahús sem reist eru á besta stað á 7-8 árum með undirbúningstíma, fyrir u.þ.b. 80-90 milljarða íslenskra króna, fullbúinn. Þar má t.d. nefna Álaborgar-háskólasjúkrahúsið Norður Jótlandi, Hilleröd-háskólasjúkrahúsið Norður-Sjálandi í Danmörku (2013-2020) og Kalnes-háskólasjúkrahusið í Noregi.

Auðvitað ættum við úr því sem komið er, eftir allt klúðrið og þöggunina, að geta kosið um heildarendurskoðun á framkvæmdum á Nýjum Landspítla við Hringbraut og hugsanlga mikið skynsamlegri ákvarðanir á stærstu og dýrustu ríkisframkvæmd sögunnar. Í stað þess að láta þröngsýni sérhagsmunahópa ráða áfram ferðinni. Og ef Danir og Norðmenn geta þetta svona auðveldlega, af hverju ekki við á mestu hagsældartímum Íslandsögunnar? Eða viljum við eins og bara áður safna upp í nýja IceSave skuld fyrir komandi kynslóð?

Úr nýútkominni skýrslu Landlæknisembættisins, Sýklalyfjanotkun og sýklalyfjaónæmi 2016

Í tilefni nýútkominnar skýrslu Landlæknisembættisins um sýklalyfjanotkun og sýklalyfjaónæmi manna og dýra, 2016 og tilmæli alþjóða heilbrigðisstofnunarinnar (WHO) nú í vikunni vegna einnar mestu heilbrigðisógnar samtímans að þeirra mati, sýklalyfjaónæmi helstu sýkingarvalda mannsins tengt óhóflegri sýklalyfjanotkun, vil ég endurbirta að hluta og annars vísa í ráðherrabréf mitt sem ég skrifaði þáverandi heilbrigðisráðherra, Ögmundi Jónassyni með afriti til heilbrigðisnefndar alþingis árið 2009, en sem var aldrei svarað. Ekki svo að skilja að endilega þurfi að svara öllum bréfum og kannski síður sem send eru bara með tölvupósti. Þó frekar þar sem erindið og ósk um svar við bréfi mínu var ítrekað við næstu tvo ráðherra heilbrigðismála sem á eftir komu, og gott ef ekki við þann þriðja líka. Bréfinu hefur sem sagt aldrei verið svarað og sem sýr einmitt að slæmri stöðu lyfjamálanna í dag!

Og hvert var svo megin innihald bréfsins. Jú, afrakstur og niðurstöður gæðaþróunarverkefnis heilsugæslunnar 1992-2002 varðandi lyfjaávísanir lækna og þá sérstaklega á sýklalyf, afleiðingar í þróun sýklalyfjaónæmis helstu sýkingarvalda barna og eins sýkinga sem leiddu til endurtekinna sýkinga, eyrnabólgu og lungnabólgu meðal þeirra. Eins mögulega hárrar tíðni hljóðhimnurörísetninga meðal barna (milli 30-40%).

Í bréfinu sagði meðal annars:

„Læknar skrifa oft út á lyf í takt við (af sömu tilefnum) hvað kollegarnir gera til að vera ekki “öðruvísi” og til að skapa sér ekki óvinsældir. Það er í sjálfu sér ekkert óeðlilegt að læknar komi sér upp vinnuferlum, stundum allt að því ómeðvitað til að samlagast straumum í heilbrigðiskerfinu og eftir kröfum almennings hverju sinni. Í nýlegri mastersritgerð Péturs Péturssonar heilsugæslulæknis á Akureyri er gerð góð grein fyrir af hverju læknar skrifa upp á lyf (sýklalyf) án þess að fyrir liggi beinar læknisfræðilegar ástæður (non-pharmalogical prescriptions). Álag og tímaleysi bæði læknis og sjúklings kemur þar inn sem áhrifaþáttur auk launakjara lækna t.d. á vöktum sem þurfa að vinna hratt til að halda uppi ásættanlegum launum. Ekki má heldur gleyma áhrifum lyfjafyrirtækja sem reyna eins og þau frekast geta að hafa áhrif á lækna, mismikið eftir sérgreinum.“

Í bréfinu er líka bent á líkleg tengsl slakrar uppbyggingar í heilbrigðiskerfinu og ómarkvissrar ávísun lækna á lyf í hinum ýmsum lyfjaflokkum og þótt erfitt sé oft að sanna bein orsakasambönd við heilbrigðisógn eins og þar sem sýklalyfin og þróun sýklalyfjaónæmis sýkingarvaldanna sjálfra, eiga í hlut. Þannig eins og módel og þar sem bent var á mikilvægi þess að afgreiða ekki heilsuvanda (veikindi) barna á vöktum nær eingöngu, heldur í dagvinnutíma heilsugæslunnar þar sem tækifæri væri á eftirfylgd og nákvæmari ráðleggingum sömu aðila, en ekki undir tímapressu hjá ókunnugum lækni út í bæ. Nýjustu alþjóða klínískar leiðbeiningar um loftvegasýkingar manna ganga einmitt út á þetta og sem hin Norðurlöndin hafa tekið sér til fyrirmyndar.

„Svipaðar rannsóknir má gera sem tengjast ýmsum öðrum lyfjaflokkum t.d geð- og svefnlyfjum sem byggist þá á réttri notkun lyfjanna, fyrirbyggjandi aðgerðum og öðrum úrræðum en lyfjaávísunum. Í raun ætti að líta á öll álíka verkefni innan heilbrigðiskerfisins sem sprota- eða frumkvöðlaverkefni til að bæta hag og heilsu þjóðar sem eru ekki síður mikilvæg ýmsum öðrum stórum verkefnum í líftæknivísindum sem hlúð hefur verið að og litið upp til hér á landi hingað til. Heilsugæslan gegnir þannig ekkert síður mikilvægu hlutverki en aðrar sjúkrastofnanir í að lækna og viðhalda heilsu auk þess sem hún á að vera leiðandi í forvörnum og fræðslu.“

Á Íslandi hefur samt allt setið við það sama. Stundum talað á hátíðisdögum hvað mætti betur gera. Stöðugur niðurskurður samt í reynd á starfsemi, jafnvel í bullandi góðæri og þar heilsugæslan á landinu öll fær, ásamt öllu fjármagni til forvarna, aðeins innan við 4% af heildarfjármagni ríkisins til heilbrigðisþjónustu. Reynt að spara frekar með öflugri vaktþjónustu í stað uppbyggingar heilsteyptrar heilsugæslu. Einmitt af þessum orsökum er skýrsla landlæknis svo frábær. Hún mælir í raun „óðaverðbólguna“ í heilbrigðiskerfinu sjálfu, þvert á stefnumarkmið alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar (WHO). Önnur nýleg skýrsla Landlæknis um oflækningar segir svipaða sögu. Einhversstaðar í stjórnsýslunni ætti nú að blikka rauð ljós og jafnvel heyrast sírenuvæl. Hefði ekki mátt svara bréfinu góða og reyna sameiginlega með grasrótinni að leysa úr vandanum. Lífið snýst enda ekki bara um opinberar góðar hagtölur, en sem því miður margir stjórnmálamennirnir halda.

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2009/11/16/osvarad-radherrabref-og-lyfjamalin/

 http://www.laeknabladid.is/tolublod/2016/02/nr/5746 

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2016/02/04/verdum-ad-gera-betur-vardandi-syklalyfjaavisanir/

Samgöngustofa samþykkti varanlega lokun neyðarbrautarinnar 27.6.2017 (rauða brautin) og þar sem byggingaframkvæmdir eru þegar hafnar við NA endann (á gömu Valslóðinni). Hvernig getur Ríkisstjórn Íslands, framkvæmdaráð LSH og Reykjavíkurborg skipulagt Nýtt Þjóðarsjúkrahús til framtíðar sem tryggir ekki einu sinni öruggt aðgengi neyðarflutinga úr lofti (með öruggu aðflugi fyrir þyrlur á spítalann og sjúkraflugi til nærliggjandi flugvallar)?

Eftir að leyfi fékkst hjá flugmálayfirvöldum og hönnun þyrlupalls var lokið 2011, var ákveðið (2012) að loka neyðarbrautinni og byggja upp á Valslóðinni. Forsendu fyrir áframhaldandi nálægð við Reykjavíkurflugvöll var jafnframt kippt út úr skipulagi fyrir Nýjan Landspítala sama ár af kröfu Reykjavíkurborgar og sem upphaflega var ein meginforsenda fyrir staðarvali á Hringbraut upp úr aldarmótunum síðustu.

Í nýrri skýrslu samgöngumálaráðherra um framtíð Reykjavíkurflugvallar sem kom út í vikunni segir meðal annars: „Ef loka á Reykja­víkurflugvelli árið 2024 þarf að gera ráðstafanir varðandi aðflug þyrla að Landspítalanum sérstaklega varðandi skipulag og notkun lands í Vatnsmýrinni.“

Skipulag Vatnsmýrarinnar hjá Reykjavíkurborg (2010-2030) og staðsetning þyrlupalls á Nýjum Landspítala við Hringbraut (gamla neyðarbraut Reykjavíkurflugvallar horfin).

Ekkert nýtt áhættumat hefur hins vegar enn farið fram eftir árið 2012 vegna breyttra aðstæðna í Vatnsmýrinni þegar í dag og sjúkraþyrluflugið. Lokun neyðarbrautar og um leið aðal-aðflugsbrautar fyrir þyrlur að Nýjum Landspítala og byggingaframkvæmdir á Valslóðinni sem lokar síðustu aðkomuleiðinni næst spítalanum. Flestar þjóðir reyna hins vegar að tryggja 2-3 opnar aðflugsbrautir í hönnun nýrra þjóðarspítala eins og t.d. í Árósum í Danmörku.

Þyrlusjúkraflug eru þegar í ár hátt í 200 á ári, en upphaflegar áætlanir um not á þyrlupallinum við Nýjan Landspítalann voru aðeins áætlaðar milli 4-10 og aðeins í brýnni neyð! Áætlað mat fyrir þörf á þyrlusjúkraflugi er hins vegar áætlað milli 300-600 flug af landinu öllu ef vel á að vera og þar sem hver mínúta getur skipt máli að koma sjúklingi á bráðsjúkrahús. Eins er um 700 venjuleg sjúkraflug og tíminn skiptir oft líka miklu máli, ekki síst í tíma aksturs til og frá flugvöllum.

Léttar sjúkraþyrlur sem nú eru mikið í umræðunni til slíkrar þarfar ásamt þyrlum LHG og bent er á á í nýrri skýrslu fagráðs um sjúkraflutninga með þyrlum, hafa ekki leyfi flugmálayfirvalda til að lenda á þyrlupallinum á þaki Nýja Landspítalans við Hringbraut. Aðeins öflugar 2-3 mótora þyrlur sem geta haldið sér á lofti ef einn mótor bilar og vegna slæmra aðstæðna og ekkert opið svæði á jörðu niðri til nauðarlendinga. „Miðað er við að þyrlur sem noti pall séu í afkastagetu 1, þ.e. þyrla sem hefur þá afkastagetu að ef markhreyfill verður óvirkur þá geti hún lent á flugtaksstöðvunarsvæðinu eða haldið fluginu örugglega áfram til viðeigandi lendingarstaðar eftir því hvenær hreyfillinn verður óvirkur!“ En auðvitað geta allar þyrlur bilað alvarlega, ekki síst í slæmum veðrum. Pallurinn auk þess aðeins á 5 hæð við hlið sjálfs meðferðarkjarna spítalans. Lendingar munu auk þess valda mikilli truflun rétt við hliðina á kjarnastarfseminni vegna hávaða og mengunar.

Borgarstjóri Reykjavíkur var þess vegna beinlínis kjánalegur og í raun heimaskítsmát í Kastljósþætti vikunnar og þegar hann ræddi m.a um fyrirhuguð óleyfileg not léttari þyrla að þyrlupalli Nýs Landspítalans í framtíðinni. Um svipað leyti og núverandi áætlanir gera ráð fyrir að meðferðarkjarni NLSH verður kominn í gagnið og byggingaframkvæmdir hefjast að fullu í Vatnsmýrinni eins og hann óskar og Reykjavíkurflugvöllur farinn. En auðvitað gæti líka Nýr Landspítali verið á mikið betri stað, allra hluta vegna og við öll unnið taflið.

Draumsýn SPITAL-hósins á Hringbraut og þar sem framkvæmdir eiga að hefjast á næsta ári.

Kommúnistar og einræðisherrann Enver Hoxha stjórnaði Albaníu með járnhnefa frá 1944-1985. Fólkið svalt, beitt miklu harðræði og heilaþvegið í lokin með kaldastríðsáróðri. Ritskoðun var algjör og í raun aðeins ríkisfjölmiðlar leyfðir sem þóknuðust stjórnvöldum. Þegar Hoxha féll frá var „skilgreind þjóðarsorg“ þótt þjóðin hafi ekki enn borið þessu tímabili bætur, nú 26 árum síðar og enn eitt hið fátækasta í Evrópu. Eitt af því sem Hoxha lagði mesta áherslu á var að byggja mörg neðanjarðarbyrgi í haginn fyrir kommúnista í „væntanlegu kjarnorkustríði“. Í Tírana sjálfri eru tvö borgar-neðanajarðarbyrgi sem hýsa átti fleiri hundruð manna hvort, sem og alla stjórnsýslu í marga mánuði og sem byggð voru á árunum 1974-1985. Lítil borgarsamfélög neðanjarðar með þröngum og löngum milligöngum milli rýma sem þjóna áttu líka fjölskyldum, með skólastofum, leikhúsi og sjúkrahúsi. Verkefnið varð eitt það dýrasta af öllum opinberum framkvæmdum í sögu þjóðarinnar. Í vikunni heimsótti ég annað neðanjarðarbyrgið rétt í útjaðri Tírana, á Bunk’art I sýningunni nánar tiltekið.

Ég komst ekki hjá því að hugsa heim. Um heilaþvottinn og fjölmiðlabannið varðandi byggingu Nýs Landspítala sl. ár. Dýrustu ríkisframkvæmd sögunnar en sem mörgum finnst misráðin m.t.t. hagkvæmni, staðsetningar og þrengsla og þar sem stjórnvöld hafa haldið sig við sömu upphaflegu forsendurnar frá því í lok síðustu aldar þrátt fyrir gjörbreyttar forsendur. Tók meðfylgjandi mynd af sjálfum mér á sýningunni af þessu tilefni og þótt auðvitað sé engan veginn saman að jafna ástandinu og harðræðinu í Albaníu þá daga og hér heima á Íslandi nú. En samt. Meðal annars hvað varðar þöggun ríkisfjölmiðla á hugsanlega mjög óhagkvæmum byggingaráformum og staðsetningu nýja þjóðarspítalans í gamla miðbænum. Hálfgerðu þjóðarbyrgi í nútímalegum skilningi sem leysa mætti á mikið hagkvæmari og ódýrari máta á góðum stað, í opnu og fallegu umhverfi.

https://www.theguardian.com/…/albania-tirana-bunkers

Á göngu milli Thethi og Valbona þjóðgarðanna.

Nú í lok ágúst fórum við hjónin í gönguferð á albönsku alpana með Íslenskum fjallaleiðsögumönnum. Um einstaka upplifun var að ræða, bæði er varðar göngur í stórbrotnu umhverfi með frábærri leiðsögn og kynningu á lífsstíl, sögu og menningu albönsku þjóðarinnar. Þótt aðeins hafi verið um 10 daga ferð að ræða, náðum við að ferðast víða um norðurhluta Albaníu frá Tírana, með viðkomu í Kosovo. Keyrðum mikið á miklu verri fjallvegum en við eigum að venjast í eldgömlum rútum. Gengum um 90 km og á fjögur fjöll og fjallaskörð á aðeins 6 dögum, oft í töluverðum hita og sól, með heildarhækkun samtals hátt í 7000 metra.

Ferðasagan í frábærum hópi íslenskra ferðafélaga og albanskra leiðsögumanna verður skráð í áföngum. Upplifunin er enda enn í þúsundum brotum og kristöllum. Nú er ég alsæll að vera komin heim með allar minningarnar. Við sem hópur stóðum þétt saman gegn allskonar áskorunum og sem komu sífellt á óvart. Ofþornun á göngu þar sem vatnið gat verið vanfundið og svæsin hópsýking af magapest, var sennilega það sem reyndi mest á þolrifin. Langar voru hinsvegar göngurnar í óbyggðum fjallanna og þar sem hættur gátu falist við hvert fótmál ef óvarlega var farið. Eingin met samt slegin, en vináttu-ávingurinn þeim mun meiri. Áminningar um leið hvað heilsan skiptir okkur alltaf miklu máli. Allt til að fá að geta fengið að njóta lífsins til hins ýtrasta og ævintýra í fjöllum á framandi slóðum. Í landi sem er nú eitt hið fátækasta í Evrópu af veraldlegum gæðum og þar til fyrir þremur áratugum eitt það einangraðasta í heiminum vegna harðstjórnar. Sannarlega þó ekki af allri mannkynssögunni að dæma og sem endurtekur sig í sífellu eftir duttlungum og valdagræðgi okkar mannanna á mismunandi stöðum.

Hlutverk ríkisútvarpsins ætti að vera öllum augljóst. Hvernig má það þá vera að RÚV vinni beinlínis kerfisbundið gegn megin hagsmunum þjóðarinnar og sem snýr að eftirliti með stjórn heilbrigðismála. Allir vita í hvaða kreppu þau hafa verið sl. áratugi og mikilvægi þess að fjármunum ríkisins sé sem best varið. Meðal annars til skapa sem mest réttlæti og jöfnun meðal þegnanna. Á tímum þegar flestir stjórnmálamennirnir og jafnvel Alþingi telja að hámarki sé náð í fjárútlátum til heilbrigðismálanna sem hlutfall af ríkistekjum og aukin einkavæðingin sé ein lausnin. Svipað sögu má sennilega segja um öll velferðarmálin.

RÚV hefur sl. ár neitað að miðla upplýsingum um hugsanlega skynsamlegri nýtingu fjármagns til heilbrigðiskerfisins og forgangsröðunar. Ákalli fjöldasamtaka eins og SBSBS sem hafa engra sérstakra eiginhagsmuna að gæta, hafa verið hundsuð og að þau þóknist ekki stjórnvöldum sem hafa ákveðið annað. Rökum hefur m.a. vart verið svarað þrátt fyrir mögulega hundruð milljarða króna hagræðingu í nýjum þjóðarspítala á miklu betri stað en ákveðið hefur verið. Sama á við um uppbyggingu í þjónustu heilsugæslunnar og minnkuðu álagi á bráðaþjónustur. Eins sem snýr jafnvel að bráðaflutningum bráðveikra og slasaðra í framtíðinni. Um betra skipulag lyfjamála og skynsamlegri notkun lyfja þegar jafnvel lífsnauðsynleg ódýrustu lyfin eru ekki til mánuðum saman í landinu. Allt sem skrifað hefur verið um en ekki virðist mega ræða opinberlega í kjölinn. Þjónustuna við langveika, aldraða og geðsjúka þekkja síðan allir. Mál sem reyndar fréttastofa RÚV tekur stundum upp eins og til að toppa tindana í fjölmiðlaumræðunni og sanna sig, en án þess að ganga sjált á fjöllin. Ásakar síðan göngufólkið sjálft, heilbrigðisstarfsmenn, þegar mistök verða. Í langvarandi raunniðurskurði og manneklu og leita mætti vel skýringa á í grasrótinni sjálfri fyrir fjölmiðli allra landsmanna!

Fréttastíll fréttamiðils sem þrífst mest á æsifréttum dagsins, getur vart talist mjög marktækur upplýsinga-og ríkisfjölmiðill. Ekkert frekar þótt hann fylli fréttatímana sína af erlendum innfluttum fréttum. Alvarlegast er samt meðvitaða ákvörunin um þöggun og sem snýr að bestu framtíðarlausn okkar allra.

Er stundum í lagi að keyra yfir gatnamót á móti rauðu ljósi? Jafnvel auka umferðarhraðann til að greiða fyrir umferð á þjóðvegunum, bara þessa einu helgi?
Ferjan Akranes hefur leyfi Samgöngustofu til tilraunafarþegasiglingar í 6 mánuði sem er skilyrt milli hafna Reykjavíkur og Akranes.

Af því það er þjóðhátíð nú í Eyjum að þá grípur samgöngumálaráðherra fram fyrir hendur forstjóra Samgöngustofu sem áréttað hefur skýrt að leyfið gildir ekki fyrir farþegasiglingar til Eyja og þar sem innsiglingin getur verið mjög varasöm, sem og hún getur verið einnig í Landeyjum. A.m.k. gjörólík því sem aðstæður eru í Reykjavíkurhöfn og á Akranesi, auk þess sem Akranesferjan er tvíbitna og því væntanlega með ólíka eiginleika í slæmum sjó.

Er stundum ástæða að gefa eftir með lög og reglur eina helgi og leyfa eins og nú fyrirvaralaust nýja tilraunafarþegaflutninga með á annað hundrað farþega (mest ungmenni) á nýjum og varasömum slóðum, bara að því að er þjóðhátíð í Eyjum og slá um leið rækilega á hendur eftirlitsaðilans sem vinnur sitt verk af kostgætni og sem hafði úttalað sig um áhættumatið?

Fyrir helgi lenti amerísk skúta með 3 mönnum innanborðs í miklum sjávarháska. Fékk á sig brotsjó, snerist og hvolfdi svo mastur brotnaði og skútan fylltist af vatni. Skipsverjar höfðu löngu áður náð að senda út neyðarkall. Leitarflugvél LHG var í útleigu erlendis. Reiða þurfti sig því á hjálp flugmálastofnunar og flugvélar Isavia til leitarinnar. Tókst þeim giftusamlega að miða út skútuna frá neyðarsendingum. Skútan var rúmlega 200 sjómílur SV af landinu og of langt í burtu til að þyrlur LHG gætu náð til hennar. Hún var síðan við að sökkva, stjórnlaus og rafmagnslaus þegar skipsverjum á hafrannsóknarskipinu Árna Friðrikssyni sem statt var 40 sjómílum frá slysstað tókst að bjarga áhöfninni um 7 tímum eftir slysið og áhöfnin komin í björgunarbáta.

Hér fyrir ofan er mynd af einni af 17 glænýjum AW101 þyrlum norsku strandgæslunnar sem þeir eru nú að fá afhendar, eina af annarri og sem ætlaðar eru m.a. til erfiðari sjúkraflutninga, sérútbúnar fyrir flug norðurslóðum með fullkomnum nauðsynlegum tækjabúnaði til leitar og björgunar. Þær eru með umtalsvert meiri flughraða 277km/klst og hafa flugþol í allt að 7 klst. og þannig langdrægni til flugs allt að 350 sjómílur á haf út og fullkominn afísingabúnað. Tvær slíkar höfðu Íslendingar pantað með Norðmönnum fyrir kreppuna 2008, en hættu síðan við árið 2012 og sem Norðmenn tóku þá pöntunina yfir. Norðmenn reka yfir 20 bækistöðvar fyrir þyrlurnar víðsvegar um allt landið, auk reksturs léttari sjúkraþyrla fyrir styttri flutninga innanlands. Auk þess auðvitað þyrlur sem lögregla og her hefur yfir að ráða.

Hvað ætlum við Íslendingar að trassa lengi nauðsynlega innviðauppbyggingu gagnvart mikilvægustu öryggisþáttum landsins. Heyrst hefur að LHG fái fljótlega þrjár nýlegri þyrlur í stað þeirra þriggja sem nú eru í langtímaleigu. Eingin fjölgun á þyrlukosti þannig hugsuð og hin fullkomna leitarflugvél þeirra, TF-Sif ennþá í útleigu erlendis vegna fjárhagsstöðu og almennra fjárhagsskuldbindinga LHG. Heilbrigðisþjónustan úti á landi hefur nánast verið hin sama sl. áratugi og margir flugvellir lokaðir vegna viðhaldsleysis og því ónothæfir til sjúkraflugs. Fjölgun erlendra ferðamanna teljast í milljónum og þannig  margfaldast sl. ár um land allt sem og umferðarþunginn.

Betur fór en á horfðist um tíma með björgunina í vikunni og eiga þeir sem að henni stóðu hrós skilið. Sennilega hefði hún samt tekið helmingi styttri tíma og verið öruggari á allan hátt ef við hefðum yfir að ráða svipuðum þyrlum og Norðmenn. Er ekki kominn tími til að stjórnvöld láti af kreppustefnu sinni í innviðauppbyggingunni og nýr raunveruleiki blasir við. Gott efnahagsástand en miklu meira álag og óvissa með alla neyðarþjónustu.

Nú mætti af fyrirsögninni halda að verið væri að fara með ýkjur. Nokkur dæmi hafa reyndar komið upp þar sem ekki hefur fengist nauðsynleg lyf fyrir einstaka einstaklinga, vegna kostnaðar og þá oftast um að ræða svokölluð spítalalyf eða undanþágulyf á almennum markaði. Nei hér og nú ætla ég að ræða um algengustu lífsbjargandi lyfin sem gagnast flestum, oft líka þau ódýrustu og afleiðingarnar fyrir þjóðfélagið þegar þau vantar og sem auðvitað er á ábyrgð stjórnvalda.

Sl. mánuð hefur ekki fengist algengasta og þröngvirkasta lyfið við klasakokkasýkingum (S. aureus). Algengasta sýkingarvaldi mannkyns, t.d. varðandi húðsýkingar, sýkingum tengt aðskotahlutum í húð eða sýkingum í brjóstum kvenna. Nánar tiltekið Staklox (dicloxacillín). Læknar hafa því þurft að notast við breiðvirkari lyf sem gagnast síður við einfaldar og næmar sýkingar. Þannig einstaklingi jafnvel til tjóns eða til seinkaðs bata og sem stuðlar síðan að vaxandi þróun sýklalyfjaónæmis og dreifingu sýklalyfjaónæmra sýkingarvalda. Eins annarra en sjálfra klasakokkanna.

Nú er þetta svo sem ekki einstakt tilvik. Endurtekið vantar lyf sem stundum ekkert lyf kemur í staðinn fyrir. Oftar þó að nota má mikið sterkari og dýrari lyf. Hér nefni ég bara lyf í flokki sýklalyfja, en svipað á við um aðra lyfjaflokka. Í næstum ár fyrir 3 árum fékkst ekki algeng sýklalyfjablanda, amoxicillin í mixtúruformi fyrir börn. Notast þurfti því við sterkari lyfjablöndur og sem stuðla að þróun og dreifingu sýklalyfjaónæmra stofna meðal barna og sem geta m.a. valdið alvarlegustu eyrnabólgunum og lungnabólgunum. Augmentin og Zitromax nánar tiltekið.

Árið 2009 skrifaði ég um lyfjaskortinn í landinu. Að hluta mátti kannski kenna þá hruninu um. Ekki í dag og sagan er samt söm við sig og síst skárri. Algengust augndropar við sýkingum í augum, einkum barna, fengust ekki í nokkra mánuði í vetur. Notast varð við miklu sterkari augndropa í staðinn. Skortur (alger vöntun) sem oftast skellur á án fyrirvara og þar sem innflytjendur eða framleiðendur standa sig ekki í stykkinu og ónógar langtímabyrgðir til í landinu. Lyfjastofnun ber fyrst og fremst ábyrgð á skráningu og sölu lyfja, ekki innflutningi og vísar ábyrgðinni frá sér. Ábyrgðin hlýtur því að vera alþingis, heilbrigðisyfirvalda (ráðherra) og landlæknis. Með núverandi lögum um frjálsa sölu og innflutning lyfja í apótekum með skilyrðum svo sem skráningu og lyfseðalskyldu. Markaðurinn síðan bara látinn ráða ferðinni.

Vandamálið er sérstaklega alvarlegra hvað sýklalyfin varðar og þar sem Alþjóða heilbrigðisstofnunin (WHO) leggur ríka áherslu á skynsamlega notkun sýklalyfja meðal manna og til notkunar í landbúnaði. Mælst er til að nota ávalt þröngvirkustu lyf sem völ er á, á réttum forsendum, til að sporna gegn alvarlegust heilbrigðisvá samtímans að þeirra mati og flestra sem til þekkja. Sýklalyfjaónæmi helstu sýkingarvalda okkar og þar sem útlit er fyrir að lyfin, jafnvel breiðvirkustu sýklalyfin virki ekki lengur og nýlega var í fréttum tengt meðhöndluna á lekanda erlendis. Það hlýtur því að skjóta skökku við að læknum á Íslandi sé ekki gefinn kostur á að nota rétt lyf, heldur „breiðvirkari lyf“ sem virka stundum síður á næmustu stofnana og sem stuðlar þannig að hraðari þróun og dreifingu sýklalyfjaónæmra stofna út í samfélagið.

Að lokum. Það er ekki nema rúm hálf öld síðan sýklalyf fóru að vera aðgengileg og í raun ekki fyrr en í seinni heimstyrjöldinni sem þau voru verksmiðjuframleidd, þá fyrst fyrir hermenn bandamanna okkar. Eitt sterkasta vopnið í heimsvánni á þeim tíma. Rúmlega tíu árum fyrr hafði Alexander Fleming tekist að einangra penicillín úr sveppaskánum og er uppgötvuninni oft líkt við stærsta kraftaverk læknisfræðinnar og sem átti síðar eftir að lengja meðalaldur mannkyns um áratugi. Eftir mikið streð og tíma tókst Alexander í fyrstu að einangra 2 grömm af hreinu penicillíni og sem jafngildir í dag tveimur töflum sem oft eru gefnar t.d. við streptókokkahálsbólgu. Það vildi svo til að bresk yfirvöld leituðu til hans vegna lögregluþjóns sem var deyjandi af sýkingum í sárum sem hann hafði fengið eftir hundaárás í London. Alexander lét penicillínið sitt af hendi og dreifði því í nokkra skammta í æð lögreglumannsins. Lögreglumaðurinn fékk fljótt skjótan bata á fyrstu 2-3 dögunum, en grömmin tvö nægðu ekki til að klára að ráða niðurlögum sýkingarinnar. Lögreglumanninum hrakað því fljótt aftur og lést af sýktu sárunum. Það var ekki til meira penicillín.

Sagan segir okkur kannski aðeins hversu verðmæt sýklalyfin eru okkur enn í dag og þótt mörg ný sýklalyf hafi verið framleidd síðan, sum af stofni penicillíns, önnur ekki, að þá hafa ný lyf engan veginn unnið upp á móti vanda vaxandi sýklalyfjaónæmis í heiminum sl. áratugi. Því þarf að fara vel með þau og nota ávalt þau þröngvirkustu sem kostur er á í byrjun. Sterkustu vopn læknisfræðinnar ennþá daginn í dag, ekki síst tengt hátæknilæknisþjónustunni á spítölunum, en líka úti í samfélaginu. Og stjórnvöld þurfa að skilja þetta jafnvel og læknarnir og semja lög og reglugerðir rétt svo lyfjamálin standi traustari fótum. A.m.k. til að algengustu lífsnauðsynlegustu lyfin séu til fyrir sem flesta.