Frá Lágafelli að Snæfellsjökli, mars 2013

Nú er það aftur landið okkar og vorið sem er á næsta leiti, sem eru tilefni skrifanna. Hækkandi sól og vangarnir okkar farnir að roðna. Þegar samsvörun íslenskrar náttúru sem vaknar af vetrardvalanum er mest við lífið sjálft. Skynjun sérstakrar fegurðar rétt á milli veturs og sumars í okkar nánasta umhverfi. Bráðum fara lækirnir að spretta framm í hlíðunum og allur gróður vaknar til lífsins. Ferskvatn sem er samt mest geymt í jöklunum og kemur fram sem kaldar lindir eða heitir hverir allt árið um kring. Allt eftir eðli fósturmoldarinnar á hverjum stað, í okkar stóra landi elds og ísa.

Ferðafélagið Út og vestur hefur sérhæft sig í vistvænum ferðum um landið sl. ár. Nú í vor er m.a. boðið upp á hjólaferðir um nágranabyggðir okkar hér á höfuðborgarsvæðinu. Um Mosfellssveitina, til að kynnast sögunni og kölluð er Dalaleiðangur og síðar til að kynnast vatninu okkar nánar sem kallast Vatnaleiðin. Hjólaferðir sem minna mig á aðra ferð fyrir nokkrum árum með sama ferðafélagi á góðum sumardegi um sögusvið Laxdælu í Dölunum. Þá var hjólað um Skarðsströnd og Fellsströnd, en líka gengið frá Dagverðarnesi í sjónum að Felli. Í sjálfri uppsprettu jöklanna sem geymir okkar vatnsforðabúr, en um leið þeirra grafreiti að lokum. Jafnvægi sem ekki má skemma og árhundruðir tekur að byggja upp. En fyrst smá upprifjun af annarri vatnasögu og litlu íslensku blómi.

Líkt og í lífinu, getur eitt augnablik í hrjóstrugu landslaginu verið ógleymanlegt. Bak við svarta gjáandi klöpp eða mosabarð og oft er eitthvað nýtt og framandi, en samt svo kunnuglegt. Meiri víðátta kallar síðan á enn sterkari tilfinningar. Nálgun við fjöllin eins og þau hafa verið í þúsundir ára sem og jöklanna þar til nýlega og nú eru farnir að bráðna meir en nokkursinnum í árþúsundir. Hér á landi um nokkra rúmkílómetra á ári. Stundum þannig  heitur sumarvindur inni á beru hálendinu, en á milli ísköld rigning sem vætir á þér vangann. Ef til vill grátur náttúrunnar á þér sjálfum vegna áhrifa okkar á jörðina.

Á göngu við hina öskugráu Öskju nokkrum árum áður, gekk ég þannig ásamt ferðafélögum eftir kolsvörtum jökulsandi og ekkert líf fannst. Allt þar til komið var að jökuluppsprettum, lindarvatni og ölkeldum nær fjöllunum. Þar sem vatnið seytlaði upp kristaltært, en samt aldargamalt. Uppspretta frá sjálfum Vatnajökli í hundrað kílómetra fjarlægð sunnar. Þá mátti sjá fagurgrænar hávaxnar hvannir, eins og lítil pálmatré í eyðimörkinni. En rétt áður mátti sjá stök blóm í sandinum. Hvaðan það í ósköpunum kom, eitt lítið hvítt blóm með græna vanga, var hulin ráðgáta nema þú þekktir landið þitt og lífsviljann sem að baki býr.

Neðar í þingeysku dölunum mátti síðan sjá lömb og hross í haga. Gulur og grænn mosi alls staðar, lyng og ilmandi kjarr, ásamt birkigrænum lundum við árbakkann. Fiskur í vötnum, skordýr, fuglasöngur, lífið og jörðin. Nákvæmlega þetta samband við íslenska náttúru sem er svo viðkvæmt og sérstakt bera að varðveita og þróa fyrir komandi kynslóðir. Góð menntun, landbúnaður, sjósókn, nýsköpun og vaxtarbroddar í atvinnulífinu, gerir okkur síðan að þeirri þjóð sem við erum. Vegna þess hvað við Íslendingar eru heppnir þrátt fyrir allt að hafa átt, en sem er um leið viðkvæmur lífsneisti lítillar þjóðar og sem aldrei má fórna fyrir skammtímagróða.

Menning okkar á auðvitað að taka líka mið af því hvað er að gerast í heiminum öllum. Að við lítum m.a. ábyrgari augum á þá ógn sem hlýnun jarðar hefur á allt umhverfið til lengdar. Bráðnun jökla, kólnun og súrnub sjávar eru augljósir mælikvarðar gróðurhúsáhrifanna. Ekki síst hér á landi og sem enn er í mikilli mótun. Sem á að vera til spari fyrir framtíðina og sem fyrirmynd annarra þjóða í umhverfisvernd og möguleikum á endurnýtanlegri orku. Þjóð sem samt í dag eyðir allra þjóða mest af orkunni! Og loftmengun er þegar orðið vandamál á ýmsum stöðum. Vegna ruslahauganna, brennisteinsmengunar og bílanna.

Tæplega 200.000 bílar til afnota fyrir rúmlega 300.000 manna þjóð, knúnir í 99,5% tilfella af fljótandi eldsneyti, bensíni og díselolíu. Einnig stór fiskveiði- og kaupskipafloti sem eyðir helmingi meira eldsneyti en bílaflotinn. Síðan flugfélögin sem eyða ógrynni af eldsneyti í hverri einustu flugferð yfir hafið og í heildina hátt í fjórðung af magni eldsneytis sem fer á bílana okkar yfir árið. Aðeins jarðavarmaorkunotkun Íslendinga ein og sér er meiri en heildarorkunotkun hinna Norðurlandanna á hvern íbúa. Samtals nota Íslendingar tvöfalt meiri orku á mann en þær Norðurlandaþjóðir sem koma næst og þrisvar sinnum meiri orku en t.d. Danir. Sennilega þurfa íbúar eylands í Norður-Atlantshafi að nota eitthvað meira af orku en íbúar á meginlandi Evrópu. En hverjir eiga að spara orkuna í heiminum ef ekki þeir sem eyða mest af henni?

Hafravatn og nágenni, mars 2013

Í sveitinni minni má skynja vatnið, okkar dýrustu auðlind á nærtækan hátt. Í næsta nágrenni við sjálfa höfuðborgina og sem nærir hana á heitu og köldu vatni. Fyrstu gróðurhúsin á landinu voru byggð á Reykjum í Mosfellssveit 1923 og þar á hitaveitan, stolt okkar þannig rætur. Forskotið í ylræktinni hefðum við hins vegar getað nýtt betur með raforkunni sem nú er af skornari skammti en efni stóðu til vegna stóriðju. Raforkuverð til gróðurhúsbænda hefur líka verið of hátt og rekstur þeirra því oft staðið í járnum. Miklu skynsamlegra er að styrkja gróðurhúsaiðnaðinn inni í sjálfum gróðurhúsunum, en selja mest af raforkunni okkar í að bræða aðflutt ál og stál og auka þannig neikvæðu gróðurhúsaáhrifin yfir sjálfri jörðinni og sem kæfir hana að lokum. Sannari mynd af sjálfbærum búskap í landi góðra hugmynda fyrir endurnýtanlega orku og þar sem rafmagnsbílarnir geta vonandi líka leyst aðra bíla af hólmi í framtíðinni. Draumar geta rætst. Af hverju ekki þessi líka?

Sveitin mín, þar sem mosinn klæðir steininn jafn fallega sumar sem vetur, hefur svo sannarlega upp á margt gott að bjóða og hægt er að kynnast aðeins betur með vistvænum göngu- og hjólaferðum og nú er boðið upp á. Til heilsueflingar og hvað ber að varast þegar litlu vorblómin með grænu vangana byrja að vaxa og sem vatnið, blóð jarðarinnar, næra.

Heilsurækt og útivist um uppsveitir Mosó, Mosfellingur 14.03.2013

Marsmánuður er fyrirboði vorsins. Sól hækkar hratt á lofti og við njótum útiverunnar meir en á köldum og dimmum vetrarmánuðunum á undan. Við gleðjumst í hjartanu og hlökkum til sumarsins. Staðreyndir sem breyta samt ekki lífins gangi hjá okkur strákunum og sem erum hvort sem er oftast glaðir. Við tökum allir þátt í mottumarsinum á einn eða annan hátt, en nú með lúðrablæstri og söng.

Þrátt fyrir að íslenskir karlar verða allra Evrópuþjóða elstir, greinast hátt í áttahundruð með krabbamein af mismunadi toga og tæplega þriðjungur deyr af þeirra völdum fyrir aldur fram. Tala sem má lækka um þriðjung ef tímalega er gripið í tauminn, eða skulum við segja af þessu tilefni, um sjálfan punginn. Eitt algengasta krabbameinið þeirra finnst þá fyrr en ella, krabbameinið í sjálfum eistunum. Skilaboðin verða varla skýrari og að þau þurfi að passa og þeim ber að fagna.

Í fjórða sinn í ár er þannig hvatt til árvekni gegn krabbameinum í eistum með alþjóðlegu heilsuátaki sem við köllum „mottumarsinn“. Af þessu tilefni söfnum við ekki bara fé til góðs málefnis, heldur við karlarnir skeggi og skerpum þannig átakið um leið og sjálfa karlímyndina. Krabbameinið tengist því miður aðeins að hluta lífsstíl okkar, eins og flest önnur krabbamein gera, og því er enginn óhultur. Marsinn er því alltaf gott tilefni til áminningar um hvað árvekni um eigin heilsu skiptir miklu máli, um leið og við göngum gegnum lífið, léttir í lundu.

Eftir því sem aldurinn færist yfir, verða öll krabbamein og leitin að þeim fyrirferðameiri í lífi okkar allra, kvenna og karla. Oftast greinast þau aðeins eftir ítarlegar rannsóknir og tilefnum hverju sinni, en líka stundum með kembileit hjá einkennalausum. Leitarstöð Krabbameinsfélags Íslands leitar þannig að einkennalausum krabbameinum hjá konum í brjóstum og leghálsi. En allra síst má slík skimun gefa falskt öryggi, draga úr eigin árvekni og jafnvel leiða til skertra lífsgæða eins og t.d. þegar skimað er eftir algengasta krabbameini karla, blöðruhálskirtilskrabbameininu og eingöngu er stuðst við PSA gildi í blóði. Því er okkur körlum meiri vandi á höndum og vanda þarf aðferðirnar.

Oftar ráðum við ferðinni mikið sjálf. Reykingar fólks er skýrt dæmi um hegðun sem aldrei má láta fara forgörðum að takast á við, enda aldrei of seint að hætta. Tengja jafnvel vægustu einkenni reykingasjúkdómsins, hóstanum, við þá miklu áhættu sem að baki býr. Þegar árin líða og hóstinn getur orðið blóðugur eða þegar æðarnar stíflast. Þetta heita fyrsta- og annarsstigs forvarnir og sem gilda um flesta nútímasjúkdóma okkar mannanna. Líka gegn nýjum og algjörlega tilbúnum sjúkdómsmyndum og sem villa okkur sýn í seinni tíð. Einkenni og heiti sem við vitum ekki hvernig á að meðhöndla og þreyfa. Í brjóstum þúsunda kvenna á Íslandi með sílikonpoka í brjóstunum sem eru farnir að leka og sem geta fengið m.a. sílikoneitla í holhendur.

Eitt af lykilhlutverkum heilsugæslunnar eru forvarnir á öllum stigum, ekki síst að tengja þekktar áhættur á að fá ákveðna sjúkdóma við lífstílinn. Eftir tilefnum og heimsóknum hverju sinni. Reyklaust umhverfi, meiri hreyfingi, hollara mataræði og nauðsynlegar bólusetningar. Jafnvel bólusetningar gegn sjálfum krabbameinunum og sem nú er farið að bjóða ungum stúlkum hér á landi í grunnskólunum með HPV bólusetningunni. Og þótt krabbameinsmeðferðir séu á höndum sérfræðinga á mismunandi sviðum læknisfræðinnar, ekki síst krabbameinslækna, er stuðningur heilsugæslunnar mikilvægur og síðan jafnvel stór hluti af batanum. Eftirmeðferðinni sem litast af varnarsókn og lífstíllinn er sterkasta vopnið.

Á einstakan hátt hefur mottumarsinn gert viðkvæmt og sjálflægt feimnismál að opinskáu umræðuefni sem kemur öllum til góðs, ekki síst almennri heilsugæslu. Að allir geta nú rætt hispurslaust um vandann og haft jafnvel gaman af. Að safna „mottu“ í dag er merki samstöðu og karlmannlegri skilaboðunum verður vart betur komið til skila. Hjá „sterkara“ kyninu sem seint hefur viljað játa sig sigrað og sem gjarnan vill marsera gegnum lífið með lúðraþyt og söng. Sem körlum er einum lagið.

http://www.krabb.is/Um-felagid/Frettir/nanar/6190/aminning-um-ad-vera-abyrg-fyrir-lifi-okkar

(áður birt á blogginu 1.3.2013)

Mikið hefur verið fjallað um falsaðar kjötvörur og rangar merkingar á matvörum hverskonar sl. vikur. Ekkert virðist koma manni lengur á óvart, en hver fréttin reynir þó alltf að toppa þá fyrri og ganga lengra í að sýna hvað neytandinn hefur látið teyma sig lengi á asnaeyrunum. Hrosskjötsát úr oft nær sjálfdauðum dýrum sem blandað hafði verið ólöglega með nautahakki var bara byrjunin á martröðinni. Eftir að upp komst, létu enda ýmsir forráðamenn virtra matvörukeðja sannleikann sér í léttu rúmi liggja og þögðu mánuðum saman. Sá sem kenndur eru við fæðukeðjuna ICELAND erlendis, kallaði málið aðeins „storm í vatnsglasi“. En stormurinn átti eftir a versna til muna og nú orðinn að miklu óveðri.

Stjórnvöld sátu lengi vel aðgerðarlaus hjá, sennilega til að valda ekki óþarfa röskun á matvælamarkaðinum og vitandi um þá staðreynd, að ekki mætti svelta lýðinn til að friður héldist í samfélaginu. Í tilefni af nýálögðum sykurskatti hér á landi er samt rétt að líta nú á bjartari hliðar mögulegrar stýringar á neysluvenjum okkar og hvernig við ættum betur að geta verið í stakk búin, með eftirsjá af krónunum okkar, að forðast það sem veldur mestum heilsuskaða. Hinum áþreyfanlega stormi sem við finnum og hann kemst í vatnsglasið. Gosinu. Neysluvöru sem stórkaupmennirnir geta ekki neitað að leggi ofuráherslu á að selja, heslt í anddyrum stórverslana sinna, í sífellt stærri, en reyndar vel merktum og neytendapakkningum. Að öllu leiti nema að það vantar varnaðarmerkingar að sykurinn geti drepið. En auðvitað liggur ábyrgðin síðast hjá vel upplýstum neytandanum, sem ákveður hvað hann lætur ofan í sig. Því skulum við ræða staðreyndir um neysluvenjur okkar aðeins nánar.

Stóraukin neysla á óhollum skyndibita og gríðarlegt sykurát er mesti heilsuvandi samtímans, ekki síst hér á landi. Langstærsta orsök offitufaraldursins. Tengsl matarfíknar, þar sem salt og sykur spilar nánar saman en nokkuð annað. Samspil hvítu efnanna sem drepa þegar þeirra er neytt í óhófi. Lögleg fíkniefni í ákveðnum skilningi sem nær auðveldlega til barnanna okkar. Jafnvel íþróttahreyfingin tekur þátt í leiknum til þess eins að græða. Sælgætis og gossjálfsalar settir upp í anddyrunum til að lokka börnin og unglingana.

Mikil neysla sykurs veldur ákveðinni fíkn til lengdar, það er staðreynd, en sem við erum misviðkvæm fyrir eins og með alla fíkn. í stöðugt meiri sykur og meira en líkaminn ræður við með góðu móti. Þegar löngunin verður ómótstöðuleg svipað og fíkniefni gera. Að lokum gefur brisið sig og vöntun verður á insúlíni sem stjórna á magni sykurs í blóðinu, auk þess sem líkaminn verður ónæmari gegn insúlíninu. En samt sjáum við aðeins toppinn á ísjakanum í dag, enda tífalt fleiri taldir vera með byrjunarstig sykursýki en sem við vitum um í dag. Í Bandaríkjunum, frumkvöðlum skyndibitamenningarinnar, eru um 25%, 65 ára og eldri þegar komnir með sykursýki (diabetes mellitus). Sjúkdómur sem síðan veldur öðrum orsökum frekar, alvarlegustu sjúkdómum samtímans. Má þar t.d. nefna alvarlegustu hjarta- og æðasjúkdómana, nýrnabilun, heilablóðföll, blindu og lífshættulegar sýkingar. Samkvæmt nýjustu upplýsingum á Íslandi eru um 60% fullorðinna þegar of þungir og um þriðjungur barna. Skipum við okkur þar meðal feitustu þjóða heims ásamt vinum okkar Bretum, næstir á eftir Bandaríkjamönnum.

Einn sykraður gosdrykkur á dag í 20 ár eykur hættu á að fá hjartaáfall (coronary heart disese, CHD) um 20% samkvæmt rannsókn sem birtist í Circulation, tímariti bandarísku hjartasamtakanna, AHA fyrir ári síðan og sem náði til yfir 40.000 karla sem fylgt hafði verið eftir yfir tveggja áratuga skeið. Áhættan mælist þegar tekið hefur verið tillit til annarra þekktra áhættuþátta svo sem þyngdar, kólesteróls, reykinga og sykursýki. Áhrifin eru hins vegar mun meiri en kom fram í sambærilegri rannsókn meðal kvenna (Nurses’ Health Study). Áhætta sem mælist þá engu að síður næstum jafn mikil og hátt kólesteról og reykingar meðal karla!

Skýringin á hvað ein lítil dós af sykruðum gosdrykk getur verið skaðleg er talin vera skyndileg hækkun á blóðsykri og sem nái þá að hraða meingerð kransæðasjúkdómsins og kölkunar sem annars myndi þróast hægar. Sennilega með því að flýta fyrir bólgum í æðaveggjunum. Algengustu hjartaáföllin sem um ræðir er einmeitt bráð kransæðastífla, hjartadrep og síðan hjartabilun sem síðan getur leitt til dauða.

Amerísku hjartasamtökin (AHA) mæla ekki með að meira en 150 kcal af daglegri hitaeiningaþörf séu fengnar úr hvítum sykri hjá körlum (26 gr) og að þær hitaeiningar dreifist þá yfir daginn með annarri fæðu. Magnið er álíka mikið óg fæst úr einni lítill gosflösku, og þá aðeins í nokkrum sopum!
Hins vegar er ekki mælt með að meira en að 100 kcal fáist úr hvítum sykri (20 gr) meðal kvenna. Þannig að ein lítil gosdós yfir allan daginn er þriðjungi of mikið fyrir konur!

Niðurstöðurnar ofangreindrar rannsóknar ætti a.m.k. að hvetja alla karla að halda sykurneyslu sinni í lágmarki, sérstaklega hvað varðar reglubundna neyslu gosdrykkja þar sem hver lítil dós inniheldur hámarksdagsakmmti sem ráðlagður er af hvítum sykri. Jafnvel þótt viðkomandi sé grannur og hreyfi sig reglulega. Aðrar rannsóknir hafa sýnt fram á áhættu á að fá hjarta- og æðasjúkdóma tengt mikilli neyslu diet drykkja hjá báðum kynjum, m.a vegna þyngdaraukningar og hugsanlega ákveðinna efnaskiptatruflana sem gervisætuefnin geta valdið .

Alls drekka Íslendingar um 130 lítra af sykruðum gosdrykkjum á ári hverju og innbyrða að meðaltali sem samsvar allt að 1 kíló af hreinum sykri á viku, töluvert meira en nokkur önnur Norðurlandaþjóð. Í hverjum 500 ml. Coca Cola gosdrykk er sykurmagn sem samsvarar 27 sykurmolum eða  54 grömmum af hreinum sykri. Ekki er óalgengt að sumir unglingar drekki allt að 2 lítra á dag, sem samsvarar neyslu á 216 grömmum af hreinum sykri. Burt séð frá öðrum óhollum og örvandi efnum eins og coffein, sem gos- og orkudrykkir kunna að innihalda og einnig hefur mikið verið til umræðu í vetur.

Offitufaraldurinn og sykursýkin eru sannarlega slæmir tvíburafaraldar. Mestu heilbrigðisgrýlur 21. aldarinnar og sem voru til ýtarlegrar umræðu á málþingi á nýyfirstöðnum fræðadegi heilsugæslunnar 2. mars sl. (AstraZeneca deginum). Bregðast verður við af krafti gegn þeim með öllum hugsanlegum ráðum, enda hefur allt of hægt gengið hingað til. Við virðumst ekki lengur geta treyst á þær kenningar að neytandinn eigi alltaf að fá njóta vafans með frjálsu vali og sýnt er að markaðurinn er farinn að vinna gegn honum og heilsunni. Sumir segja svipað og tóbaksfyrirtækin gera. Vörurnar eru einfaldlega oft hættulegri en þær sýnast og erfitt er orðið að treysta á innihaldslýsingar.

Stjórnvöld verða að hjálpa neytandanum meira en þau gera, m.a. með meiru gæðaeftirliti og kröfu á framleiðendur að innihaldslýsingar séu alltaf réttar, ásamt verðstýringu, s.s. lægri sköttum á ferskri matvöru, grænmeti og ávöxtum, en hærri sköttum á sykur og annarri óhollustu. Bresku læknasamtökin hafa ályktað um með sykurinn, enda þolinmæði heilbrigðisstarfsfólks þar í landi löngu þrotin. Meðal fagfólks í grasrótinni sem þekkir betur til vandans en oft misvitrir stjórnmálamenn sem vinna fyrst og fremst með markaðsöflunum.

Marsmánuður er mest tileinkaður mottumarsinum í fjölmiðlum, hvatningu til að þukla á líkamanum í leit að meinsemdum, jafnhliða peningasöfnun Krabbameinsfélagsins. Einnig þeirri ákvörðun stjórnmálamannanna að byggja nýtt háskólasjúkrahús á Landspítalalóð. Átaksverkefni sem snýr að eigin árvekni og að karlar þurfi að þukla punginn og hinu málinu sem farið er mikið mýkri höndum um að margra mati. Allt of mjúkum og sem virðist orsakast fyrst og fremst af kæruleysi og feimni. A.m.k. ef marka má þöggunina sem lengi hefur ríkt um skipulag heilbrigðismála á þeim bænum. Ákveðnum stjórnmálaflokki sem sennilega eru nú því fegnastur að þeirra tími er liðinn á vaktinni. En hvar eru síðan stefnumál flokkanna í heilbrigðismálum fyrir næstu alþingiskosningar, annarra en hjá vinum okkar á Læknavaktinni, Lýðræðisvaktinni og sem birtar hafa verið?

Hinn árlegi fræðsludagur Félags íslenskra heimilislækna, Astra-Zeneca dagurinn, var haldinn 2. mars sl. á Hilton-Nordica. Margt var þar til umfjöllunar, en þó sérstaklega vandamál sem snúa að vakta- og bráðaþjónustunni hér á höfuðborgarsvæðinu og sem að margra mati er stæsta og alvarlegasta meinsemdin í þjóðarlíkamanum um þessar mundir. Slysa- og bráðalæknum var boðin þátttaka með okkur á ráðstefnunni og þreifað var ítarlega á meinsemdinni. Rakin sjúkdómssagan til áratuga, ekki síst á sjálfu höfuðborgarsvæðinu og hvað bera að huga að í nánustu framtíð. „Boltinn“ liggur greinilega hjá heilbrigðisyfirvöldum að flestra mati og Landlæknir vill nú hrista upp í kerfinu. Alltaf er von enda þjóðin sem betur fer ekki heilabiluð.

Mesta mein íslenska heilbrigðiskerfisins að mínu mati og margra annarra, er lélegur aðgangur að grunnþjónustu í heilsugæslunni hér á höfuðborgarsvæðinu og lélegt sjúkrahúsaðgengi fyrir gamla fólkið, ekki síst að hjúkrunarheimilum. Erfitt er auk þess orðið að vísa sjúklingum áfram til sérhæfðari þjónusu á göngudeildir eða stofur sérfræðilækna úti í bæ. Biðtími sem oftast er allt of langur og því bráðamóttakan eina úrræðið. Þannig er nánast vonlaust að fá tíma hjá taugalæknum, geðlæknum, gigtarlæknum og jafnvel kvennsjúkdómalæknum.

Álagið á vakta- og bráðaþjónustuna er allt að áttfalt miðið við það sem við þekkjum í nágranalöndunum. Fjöldinn sem leitar á Læknavaktina eykst stórum skrefum, ár frá ári og sem nálgast nú um 80.000 komur á ári auk 40.000 símtala. Komum á Slys- og bráðamóttökuna fjölgar álíka, fyrir utan tugþúsunda nýkoma veikra barna á Barnalæknavaktina. Þá eru heldur ekki talinn allur sá fjöldi sem kemur á síðdegisvaktir heilsugæslustöðvanna og sem nálgast nú 50.000 á ári.

Stór gluggalausa biðstofa er á Lækanvaktinni og innri gangur þar sem sjúkir mega þröngt sitja eða standa í biðröðum eftir þjónustu á kvöldin og um helgar. Þar sem starfsemin fyrst og fremst byggir á góðum mannauði og mikilli reynslu lækna, en sem því miður eldast hratt þessa daganna, auk hjúkrunarfræðinga sem svara í símann öll kvöld og allar nætur. Húsnæði í verslunarmiðstöðinni Smáratogi sem svo sannarlega er engin drauamhöll og öll skilyrði til bráðameðferða og grunnrannsókna er af skornum skammti.

Ákvörðun um að fella niður næturvitjanir heimilislækna fyrir 2 árum var ein af þeim arfavitlausu ákvörðunum sem teknar hafa verið í heilbrigðismálum á sl. árum og sem á stóran þátt í að auka á álagið á Slysa- og bráðamóttökuna enn frekar. Ekki bara á nóttunni heldur öll kvöld og um helgar. Þegar grunnþjónustu heilsugæslunnar er einfaldlega vísað á háskólasjúkrahúsið þriðjungs sólarhringsins. Skilaboðin verða varla skýrari. Með ákvörðuninni hefur vitjunum í heimahúsum enda fækkað um helming, úr 8000 vitjunum á ári í um 4000.

Síðustu fréttir herma að fylgni sé milli dauðsfalla fyrstu 30 dagana eftir komu á Slysa- og bráðamóttöku og mikils álags á deildina þegar fjöldinn fer yfir 100 á 8 tíma vakt og oft gerist. Ef til vill, sem betur fer, höfum við heimilislæknar ekki undir höndum álíta niðurstöður fyrir starfsemi Læknavaktarinnar, en mál sem engu að síður þarf að skoða í víðara samhengi hvað hugsanleg mistök varðar. Fjöldinn sem kemur á Læknavaktina fer iðulega yfir 100, stundum, 200 á átta tíma vakt. Þar sem nánast eingöngu er hægt að styðjast við klíníska reynslu læknis og sem þá oftast þreifar líka á vandamálunum.

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2012/12/06/bradathjonustuvandinn-er-kerfislaegur/

Í tilefni af mottumarsinum 2013, vil ég benda á mikilvægi HPV (Human Pappiloma Virus) bólusetningar kvenna til að verjast leghálskrabbameini og sem gagnast líka körlum. Ekk síst er varðar áhættuna á af fá HPV orsakað krabbamein í munn og jafnvel endaþarm. Krabbameinum sem tengjast langvinnum veirusýkingum í slímhúðum og kynhegðun í nútíma samfélagi hjá báðum kynjum. Í Danmörku þar sem ég dvaldist nýlega, kemst maður ekki hjá því að sjá allar auglýsingarnar í fjölmiðlunum um gildi HPV bólusetninga fyrir ungar konur og sem Danir bjóða ókeypis til 26 ára aldurs. Markmið þeirra er enda að ná til sem flestra á sem skemmstum tíma. Hér heima er aðeins 12 ára gömlum stúlkum boðin slík bóluseting ókeypis í dag, en þá er reyndar árangur bólusetningarinnar bestur. Og hvað með drengina okkar?

Nýgengi leghálskrabbameina kvenna á Norðurlöndunum sem oftast tengist HPV veirusýkingu upphaflega, er um 9 konur af hverjum 100.000. Tíðnin hefur farið lækkandi með góðri krabbameinsleit og sem mun væntanlega lækka mikið þegar árangur af bólusetningum ungra stúlkna í dag gegn HPV veirunni fer að skila sér. Forstigsbreytingarnar finnast hins vegar miklu oftar og hátt í 300 konur fara í  keiluskurð á hverju ári hér á landi í dag vegna þeirra, auk þess sem margfalt fleirum er fylgt náið eftir. Um 20 einstaklingar greinast síðan á ári með HPV orsakað/tengt krabbamein í munnholi og koki, fleiri karlar en konur. Áætlað hefur verið að eftir nokkur ár (2020) greinist fleiri karlar með krabbamein í munni og koki í Bandaríkjunum en konur með leghálskrabbamein sem orsakað er af HPV veirunni.

Samspil HPV veirunnar við ýmsa aðra áhættuþætti krabbameina svo sem reykinga, áfengis og jafnvel getnaðarvarnarpillunnar er talin geta skýrt um 7% allra krabbameina í dag. Áætlað er að yfir 40% yngri kvenna séu smitaðar af HPV veirunni í leghálsi á hverjum tíma og án þess að nokkur einkenni séu til staðar (svo sem kynfæravörtur). Um 7% fullorðinna eru taldir líka með smit í munnholi. Þar sem karlinn getur síðan ýmist verið smitberi eða fórnarlamb sýkingarinnar.

Ráðgjöf um kynheilbrigði þarf að fara fram um leið og notkun getnaðarvarna er rædd við unga fólkið. Bjóða þyrfti helst öllum stúlkum til 26 ára aldurs ókeypis bólusetningu gegn HPV eins og Danir eru farnir að gera. Og spurningin er síðan hvað við ætlum að gera í málefnum ungra drengja í dag, en sem verða karlmenn á morgun? Heilbrigðisyfirvöld m.a. Bandaríkjunum, Kanada og Ástralíu, mæla með HPV bólusetningu (Gardasil) fyrir drengi og sem verja þá, þá um leið gegn kynfæravörtum. Ástralir ætla í ár að bjóða þessar bólusetningar ókeypis fyrir drengina. Ákvörðun til að bæði kynin njóti góðs af sem fyrst. Íslendingar ættu ekki að þurfa að vera eftirbátur annarra þjóða í þessu mikilvæga heilbrigðismáli unga fólksins í dag, kvenna, jafnt sem karla og sem nú taka þátt í mottumarsinum hér á landi.

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2013/01/08/hpv-veiran-og-krabbamein-unga-folksins/

http://www.vaccinemodkraeft.dk/

http://www.ssi.dk/Vaccination/Boernevaccination/Sporgsmal%20og%20svar/Om%20HPV-vaccination.aspx

Hvort skyldi vera verðmætara á Íslandi, efnið eða andinn, veraldagæðin eða mannauðurinn? Svar við spurningunni um líf og dauða fer þó varla á milli mála.

Ég er heimilislæknir og starfa líka sem sérfræðingur á Slysa- og bráðamóttöku LSH, 4-5 vaktir í mánuði á kvöldin og um helgar. Ég er með 16 ára sérnám í læknisfræði að baki og 30 ára starfsreynslu á Slysa- og bráðamóttökunni. Laun mín fyrir 8 tíma helgar- og kvöldvakt með orlofi fyrir skatta eru rúmlega 50.000 kr. Á 8 tíma vakt ber ég ábyrgð á deildinni og þarf að sjá um 40 sjúklinga sjálfur og bera ábyrgð á öðrum eins fjölda sem aðrir yngri læknar sjá (ef þeir fást til starfa). Beinbrotið fólk, skorið og lemstrað. Stundum stórslasað eða alvarlega veikt. Unga sem aldna úr þjóðfélaginu öllu. Sumir fara aldrei heim aftur. Erfiðar vaktir og ég gæti í raun ómögulega bætt á mig fleirum. Á veturna, sérstaklega þegar hálkan er mikil eins og fyrir 4 vikum þegar gerði mikla ísrigningu í höfuðborginni, var mikið að gera og margir duttu og brotnuðu eða lentu í árekstri, m.a. klaufinn ég.

Ég er líka stoltur Príuseigandi og hef átt bílinn minn í 7 ár. Afskaplega góður bíll sem er eins og hugur manns og sem hefur fengið topp viðhaldsþjónustu og eftirlit alla tíð hjá sinni heilsugæslu, bílaumboðinu. En svo lenti ég í þessu óhappi, rann í smá brekku á kantstein á rúmlega gönguhraða og fékk þungt högg á og undir framstuðarann. Það kom gat á stuðarann og bitinn undir skekktist þannig að vélarlokið skekktist lítillega einnig sprunga í annað framljósið. Ég gat samt vel keyrt bílinn minn og varð ekki var við neitt óeðlilegt í akstri, en auðvitað þurfti að laga skemmdirnar við fyrsta tækifæri. Ekkert akútmál og pantaði tíma í dagþjónustu umboðsins. Hálfum mánuði síðar fékk ég tíma á verkstæðinu og þar var hann lagður inn til meðferðar í rúma viku. Eftir viðgerðina var bíllinn eins og áður, eins og nýr, en viðgerðin hljóðaði upp á rúmlega 800.000 kr.

Ég fór í gamni að reikna hvað ég þyrfti að sjá marga slasaða, brotna og fárveika til að getað borgað kostnaðinn. Þrjátíu og tvær vaktir eða vinnu í 8 mánuði. Erfiðar vaktir og sjá 1300 sjúklinga og bera ábyrgð á öðrum 1300. Fyrir hálkuskemmdina á bílnum mínum þarf ég þannig að bera ábyrgð á yfir 2000 slösuðum og bráðveikum. Þar á meðal að rétta allskonar mannabrot, að vísu með aðstoð hjúkrunarfræðinganna góðu. Ég þarf auðvitað að vinna tvöfalt upp í heildarupphæðina þar sem sem helmingur af laununum mínum fer í skatta og opinber gjöld.

Sem betur fer var bílinn minn samt í kaskó og því þurfti ég aðeins að borga sjálfsábyrgðina, 80.000 kr. Það er gott að vera fyrirhyggjusamur, jafnvel þótt bíllinn minn sé að verða 8 ára. Um daginn braut ég hins vegar klósettsetuna mína heima og hún var ekki í kaskó. Ný seta kostaði 50.000 í Bykó og til að hafa efni á henni þurfti ég að vinna aðra heila helgi á Slysa- og bráðamóttöku LSH.

Ég er stoltur af læknastarfi mínu, en skammast mín mikið fyrir beygluna og klósettsetuna. Aulinn ég.

(endurbirt frá febrúar 2011 http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2011/02/05/beyglan-min-og-2000-slasadir/ )

Þessa mynd tók ég á morgungöngunni minni í morgun, áður en ég mætti til vinnu, og þegar ég lét hugann reika og dásamaði útsýnið og hreinleikann í loftinu. Eftir fréttir sl. daga, meira erlendis en hér heima að vísu, er maður alveg gáttaður á þeim  trúnaðarbresti sem hefur orðið á  milli matvælaframleiðenda og neytandans í Evrópu. Meðal tuga stórfyrirtækja sem telja að þeir geti boðið börnunum okkar, og jafnvel okkur sjálfum, hvað sem er og ég hef verið að skrifa um í síðustu pistlum. Hráefni úr liggur við sjálfdauðum hrossum sem fáir vita deili á og sem geta innihaldið allskonar skaðleg efni og lyf, fyrir utan möguleg smitefni, enda allt án nægjanlegs eftirlits.

Í dag er maður þannig þakklátur að eiga minna, en geta keypt miklu betri og öruggari matvöru sem framleidd er hér heima og sem staðist hefur og gott betur, allar öryggiskröfur hingað til. Og hvað veit maður um allskonar annað svínarí í öðrum matvörum í þessum evrópska bransa sem virðist hafa verið svo eftirlitslítill. Allskonar mengun við framleiðslu og önnur hættuleg efni í öðrum kjötvörum?

Áður hef ég oft rætt um hvað er mikilvægt að vanda sig í fæðuvalinu, og um íslenska fiskinn, lambakjötið og grænmetið, svo það helsta sé nefnt. Í dag ekki spurning, íslenskt á diskinn minn, og hugsum okkar gang hvað þessi málefni varðar þegar við horfum meir til EB landanna á næstu misserum og við hvað ástand þeir búa samanborið við okkur. Hvar er öryggi okkar markaða best borgið að lokum, og hvers virði er heilsan okkur í dag?

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2013/02/14/pip-gel-og-comi-gel-ogedin/

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2011/06/11/verstu-martradirnar/

http://www.guardian.co.uk/uk/2013/feb/16/horsemeat-scandal-victor-bout-firms

http://www.guardian.co.uk/commentisfree/2013/feb/17/horsemeat-scandal-is-tory-party-crisis

Fleiri áhugaverðir nýlegri tenglar tengt efninu:

http://politiken.dk/udland/ECE1900332/foedevareskandaler-er-hverdag-i-kina/
http://www.pressan.is/Frettir/Lesafrett/avatarkjot-chillihneykslid-og-mjolkurduftshneykslid

http://www.guardian.co.uk/commentisfree/2013/feb/17/horsemeat-scandal-supermarkets-food-supply
http://m.nzherald.co.nz/world/news/article.cfm?c_id=2&objectid=10866034

http://www.telegraph.co.uk/earth/agriculture/food/9876353/Iceland-boss-defends-supermarkets-over-horsemeat-scandal.html

Í fyrra var PIP gelbrjóstapúðamálið skandall ársins í Evrópu, fölsuð lækningavara er varðaði síðan heilsutjón hundruð þúsunda kvenna og sem er ekki komið nema að litlu leiti upp á yfirborðið hvað varðar langtímaafleiðingar. Iðnaðarsílikongel sem ætlað var í húsgagnaframleiðslu og sem át upp skelina á undurskjótum tíma eða yfir 60% á 10 árum í lífi  kvennanna. Gel sem síðan fór á flakk og til urðu nýyrði í læknisfræðinni, „sílikonsnjókoma í holhöndum“. Önnur efni sem fundust í gelinu og skelinni og ekki var ætlað í menn, hefur síðan horfið sporlaust í líkama kvennanna. Hundruð kvenna hér á landi bera þessu sennilega aldrei bætur og margar eru skjólstæðingar heilsugæslunnar með óljósa verki og þreytueinkenni. Þær skammast sín vegna þess að um upplýsta ákvörðun þeirra sjálfra var að ræða á sínum tíma, eða svo átti að heita. Meira að segja Persónuvernd hindraði síðan rannsóknina og skömmin á málinu öllu er algjör.

Í ár er nýtt og jafnvel miklu alvarlegra mál komið upp, tengt svikinni og meingallaðri matvöru um árabil og sem sennilega verður skandall ársins í ár. Matinn sem við borðum jafnvel daglega sem skyndimat og sem mikið er notaður í mötuneytum um alla Evrópu, meðal annars barnaskólunum. Vísitölu- og nauðsynjavara á flestum heimilum sem við vitum allt of lítið um innihaldið, enda haldið leyndu, og sem sýnir best hvað regluverkið er brigðult í Evrópu allri, enn einu sinni. Matvæli frá viðurkenndum framleiðendum og við treystum blint og hafði á sér gæðastimpil eins og Findus sem framleiðir uppáhalds kanilsnúðana mína. Sumir og m.a. þeir vissu um glæpinn strax í haust, en héldu honum leyndum fram til dagsins í dag. Á sama tíma og milljónir manna í Evrópu allri gæddu sér á ógeðinu.

Comigel kjötdreifingafyrirtækið sem er í franskt, er til rannsóknar ásamt fleirum og sem sennilega enda sem glæparannsóknir gegn mannkyni. Ekkert ósvipað og franski PIP framleiðandinn lenti í, í fyrra, en þar sem eigandinn fékk engu að síður að fara huldu höfði lengst framan af. Nú varðar glæpamálið ekki iðnaðarsílikongel í brjóstum kvenna, heldur kjöt af óvissum uppruna sem rakið er til hrossa með DNA prófum, ekkert ósvipað og við sjáum gert í sjónvarpsþáttunum „Criminal Minds“. Samt alltaf af óvissum toga og aldri, og sem nú rennur um æðar og vessakerfi milljóna Evrópubúa. Milljónir tonna gegnum árin af „kjöti“ sem aldrei var ætlað til manneldis eða matvælaframleiðslu. Dráttarhestar og jafnvel asnar, úr námum og gröfum, uppfullir af lyfjum og sem í dag er til rannsóknar hjá „sérstökum“ í löndunum, m.a. hið stórhættulega hrosslyf klemminn (phenylbutazone). Lyf sem bresk heilbrigðisyfirvöld telja ekki líkur á að sé bráðdrepandi í litlu magni á hverjum tíma. En hvað vitum við um önnur dýr, lyf og sláturaðferðir sem framkvæmdar eru bak við luktar dyr í myrkum gömlum reykfylltum verksmiðjum, af óvissum toga og uppruna.

Í fyrri færslum hef ég skrifað um hvað margt getur farið úrskeiðis við slátrun, m.a. sem er efniviður hryllingssagna samtímans. Hvað er afskaplega mikilvægt að vita alltaf um allan upprunann. Ekki bara dýrategundina sem jafnvel fornmaðurinn vissi alltaf um undir undir tönn, heldur líka aðbúnað dýra sem aldrei voru ætluð til matvælaframleiðslu, nema nú síðust misseri, rétt í lok lífs þeirra og þau koma ekki að öðru gagni. Virusar og bakteríur sem þar geta auðveldlega þrifist og hæglega geta valdið heimsfaraldri hættulegra sýkinga, auk eiturefnaáhrifa af allskonar lyfjum og efnum sem dýrin hafa innbyrt gegnum ævina og enda síðan í mönnum. Allt eftir aðstæðum, aðbúnaði og aldri hverju sinni.

Nú er skandallinn ekki í heimi útlitsdýrkunar, heldur á sjálfum matvælamarkaðnum sem við töldum svo fullkominn og að við gætum treyst, ekki síst hvað varðar innihaldslýsingar og sem gott fæði fyrir börnin okkar. Á sameiginlegum markaði í bandalagi Evrópuþjóða þar sem sjálf grunngildi mannlegrar tilvistar virðist bregðast herfilega á ári hverju.

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2013/02/12/uppruni-tegundanna/

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2011/06/11/verstu-martradirnar/

http://www.guardian.co.uk/world/2013/feb/08/horsemeat-scandal-french-firm-exporter

http://www.dailymail.co.uk/news/article-2267403/Cancer-causing-drug-phenylbutazone-horse-meat-consumed-UK-Labour-warns-Burger-King-dumps-millions-patties.html

http://www.guardian.co.uk/business/video/2013/feb/08/horsemeat-phenylbutazone-human-consumption-video

http://www.mbl.is/frettir/erlent/2013/02/15/hrossakjotsmalid_naer_til_noregs_og_danmerkur/

Horsemeat scandal: EU launches immediate wider tests, BBC 15.02.2013

 http://www.guardian.co.uk/uk/2013/feb/16/horsemeat-scandal-victor-bout-firms

http://www.guardian.co.uk/commentisfree/2013/feb/17/horsemeat-scandal-is-tory-party-crisis

Alltaf er að koma skýrar í ljós hvað fæðan og umhverfisáhrifin skipta okkur miklu máli á flestum sviðum, ekki síst fyrir erfðaefnið. Ekki aðeins til að okkur sjálfum líði betur og lifum lengur, heldur einnig að börnin okkar fæðist heilbrigðari og haldist hraustari.

Mikið hefur verið skrifað um mikilvægi D-vítamíns ekki síst fyrir konur, svo og mikilvægi hollrar fæðu almennt hér á blogginu. M.a. áhrif ýmissa afoxandi efna úr jurtaríkinu á litningana okkar og sem er ein helsta vörn okkar gegn hrörnunarsjúkdómum og krabbameinum. Eins áhrif D-vítamíns sem hormóns á flesta starfsemi líkamans, ekki bara beinin, heldur einnig vöðva, taugavef, ónæmiskerfið og almenna vellíðan. Fyrir nokkrum dögum voru síðast þroskaraskanir með ofvirkni og athyglisbresti (ADHD) til umræðu og sem talið er há allt að 10% barna. M.a. vegna umhverfisþátta og samspili við erfðir. En hvað með aðrar þroskatruflanir barna?

Lengi hefur verið vitað um verndandi áhrif fólinsýru gegn fæðingargöllum í miðtaugakefi (neural tube defect). En nú síðast í gær berast síðan fréttir af stórri norskri rannsókn sem sýnir verndandi áhrif folinsýru 4 vikum fyrir getnað og síðan á fyrstu 8 vikum meðgöngu gegn meðfæddri einhverfu (autism disorder). Einhverfa sem er vegna röskunar í taugaþroska, en er í raun samansafn hegðunareinkenna og sem birtast á mismunandi tímum eftir fæðingu. Rétt er að benda hér í þessu sambandi á góða grein Dr. Eðvalds Sæmundsen í Fréttablaðinu sl. vor. Talið er að hátt í þúsund íslenskra barna eigi við þroskatruflanir að stríða hverju sinni og sem flokkast undir einhverfurófsraskanir, eða rúmlega 1% allra barna.

Norska rannsóknin sem birtist í gær í JAMA, fylgdi eftir 85,000 norskum börnum, fæddum 2002 til 2008, ásamt upplýsingum um fólinsýruinntöku mæðranna á meðgöngunni. Ávinningur af reglubundinni fólinsýruinntöku gegn einhverfu (autism disorder) mældist í niðurstöðunum upp undir 40%, eða 64 börn með einhverfu hjá 61042 mæðrum sem tóku inn fólinsýru í ráðlögðum dagskömmtum, gegn 50 börnum af 24134 mærðum sem ekki tóku fólinsýruna. Ekki var hins vegar sjáanlegur ávinningur fólinsýruinntöku geng vægari formum einhverfu og einhverfuróli (Asperger’s syndrome og pervasive developmental disorder-not otherwise specified (PDD-NOS). Mælanlegur ávinnur á fólinsýruinntöku fannst heldur ekki eftir 22 viku meðgöngu. Frekari rannsóknir þarf til, til að staðfesta niðurstöðurnar m.a. með framvirkum rannsóknum. Engu að síður verður nú væntanlega mælt með inntöku á fólinsýru fyrr en áður, og sem samsvarar þá um 400 míkrógrömmum á dag, ekki síst ef kona hugar að barneignum.

Folinsýa (einnig kallað fólat) er eitt af B vítamínunum (B₉) og sem er talið sérstaklega nauðsynlegt við uppbyggingu erfðaefnis okkar, DNA, og til viðgerðar á því síðar. Þannig er fólinsýran talin mjög mikilvæg í nýmyndun alls fóstursvefs, ekki síst taugavefs sem þroskst fyrst. Vítamínið finnst ríkulega í ýmsu grænmeti og vissum ávöxtum, m.a. í linsubaunum, svörtum baunum, hnetum, spínati, brokkólí og appelsínusafa. Víða erlendis t.d. í Bandaríkjunum er tilbúin fæða oft vítamínbætt með fólinsýru ásamt fleirum lífsnauðsynlegum vítamínum til að tryggja lágmarksinntöku fyrir sem flesta. Aðrir algengir áhættuþættir fyrir einhverfu eru annars taldir vera fyrirburafæðing, léttburafæðing, sumar sýkingar móður á meðgöngu sem og áhrif ýmissa lyfja og eiturefna.

Eins hefur verið sýnt fram á að einhverfa getur verið arfbundinn, eða í um a.m.k. 15% tilfella (áður talin skýra flest einhverfutilfelli) og að áhættan er alltaf talin aukin fyrir hjón að eignast barn með einhverfu ef þau eiga barn fyrir með sjúkdóminn. Í rannsóknum Íslenskrar erfðagreiningar sl. haust og sem vakti heimsathygli kom síðan í ljós að í 97 prósent tilfella af fjölbreytni í tíðni stökkbreytinga mætti rekja til aldurs föður, en ekki móður eins og áður hefði verið talið. Því eldri sem faðirinn er við getnað, því meiri líkur eru á að stökkbreyting verði.

„Phytochemicals“ eru önnur náttúruefni en vítamín úr jurtaríkinu og sem ekki eru skilgreind sem næringarefni sem slík. Fyrir utan afoxandi eiginleika hafa þau líka hvert um sig sinn sérstaka eiginleika til að vernda og byggja upp frumurnar okkar. Náttúrulegt ferli sem sýnir best uppruna okkar og hvar okkur er ætlað að lifa, ekkert ósvipað og kom fram í umræðunni um blessaða D-vítamínið, en þegar sólina sárlega vantar og við verðum að bæta okkur hana upp með örðu móti, lýsi eða vítamínhylkjum. Íslensku tómatarnir eru t.d. hlaðnir þessum æskilegu „ljós“efnum og sem ættu heldur aldrei að vanta á diskana okkar. Eins mætti þar telja ýmsar aðrar jurtir, grænmeti og ávexti, ekki síst tumeric eða curcumin öðru nafni, chilli pipar, engiferrót, hvítlauk, sojabaunir, jafnvel kál, vínber, hunang, grænt te og fl. auks brokkolí sem jafnframt inniheldur einmitt ríkulega fólinsýru.

Sjá a.ö.l. ráðleggingar Landlæknisembættisins um Fólinsýruinntöku fyrir allar konur á barnseignaraldri

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2012/05/27/verum-betur-a-verdi-i-faeduvalinu/

http://eyjan.pressan.is/frettir/2012/08/22/merkileg-uppgotvun-islenskrar-erfdagreiningar-haerri-aldur-fedra-eykur-likur-a-einhverfu/

Sennilega átta ekki allir sig á alvarleika hrossakjötsmálsins sem tröllriðið hefur matvælamarkaðinum í Evrópu og skyndibitamenningunni. Ekki að hrossakjötið sé endilega verra kjöt undir tönn en nautakjöt og sem það er sagt vera, nema e.t.v. miklu eldra og seigara. Heldur ekki vegna bragðsins, heldur annars sem er miklu alvarlegra. Að ekki sé hægt að rekja uppruna kjötsins til framleiðsluhátta, slátrunar og vinnslunnar og strangt gæðaeftirlit á að ríkja með.

Mörg mál hafa komið upp á síðustu árum beggja vegna Atlantshafs, sem tengjast lífshættulegum matarsýkingum og eitrunum og sem rekja má beint til ólöglegrar slátrunar og slæmrar meðferðar á dýrum og kjöti. Jafnvel gamalt og illa fengið kjöt, uppfullt af hormónum, lyfjum ásamt öðrum úrgangi sem til fellur. Jafnvel sjálfdauðir stórgripir og gamlir dráttarhestar sem alist hafa upp við slæmar aðstæður. Hvort sem það er í Rúmeníu eða öðrum löndum sem öllu heilbrigðiseftirlit er mjög ábótavant miðað við það sem við þekkjum. Það er þannig með ólíkindum að einir stærstu matvælaframleiðendur í Evrópu skulu hafa látið líðast að óvissa sé með hvaðan stór hluti kjötsins sem þeir kaupa til sinnar framleiðslu sé fengið. Að jafnvel ekkert sé vitað um uppruna, tegund eða slátrun. Vil því í þessu sambandi vísa í gamla umfjöllun á blogginu um illa fengið kjöt og hættulegar matareitranir, sem gefið hafa skáldsagnahöfundum byr undir andagiftina í spennu- og hryllingsskáldsögum sínum, en sem jafnframt eru einu verstu martraðir mínar.

Saurgerillinn Escherichia coli (E. coli, af stofni O157:H7) lék aðalhlutverk í skáldsögunni Toxin eftir Robin Cook (1989) ásamt lækninum og ungri dóttur sem lést af völdum matareitrunar eftir að hafa neytt hamborgara á skyndibitastað. Sýkilinn er mjög vel þekktur í Bandaríkjunum og víðar og þrífst best í saurmenguðu nautgripakjöti sem og öðru kjöti og jafnvel grænmeti. Uppsprettan er þó fyrst og fremst rakin til sóðaskaps við slátrun, þar sem kjötið er upprunalega unnið, hversu gamalt kjötið er þegar það fer í kælingu og hversu hreint vatn er notað við skolun.

Hættulegur matareitrunarfaraldur af völdum E. coli geisaði í Evrópu fyrir aðeins tveimur árum og sem barst til 11 landa, síðast til Svíþjóðar. Hann var reyndar af öðrum stofni, svokölluðum O104:H4 sem átti upptök sín í Þýskalandi. Á nokkrum vikum var vitað yfir 2000 tilfelli veikra, þar af 520 sem ollu nýrnabilun og síðan dauða 30 einstaklinga. Á annað hundrað manns fékk varanlegar líffæraskemmdir. Ung börn og gamalt fólk fór verst út úr sýkingunum, jafnvel með bráða nýrnabilun eftir aðeins nokkra daga veikindi. Allt sem rakið var til eiturs sem sýkilinn gefur frá sér (toxin) og sem veldur hemolytic uremic syndrome (HUS). Uppruni sýkilsins var að lokum rakin til jarðbaunaræktar. Á þessum tíma varaði bandaríska landlæknisembættið ameríska ferðamenn við hættu vegna þessa „Super-Toxic“ sýkils, ef þeir hygðust ferðast til og frá Evrópu. Þegar öll Evrópa var í hálfgerðri sóttkví vegna matareitrunar af óvissum toga og rakin var til matvælaframleiðslu fyrir almenning.

Allt leiðir þetta auðvitað hugann að íslenskri matvælaframleiðslu og þeirri auðlegð sem fiskurinn okkar er og landbúnaðarafurðir. Hvað það er mikilvægt að halda í gæðin og upprunavottun matvæla frá Íslandi sem enginn mun efast um.

http://www.dv.is/frettir/2013/2/11/vissu-af-mengudu-kjoti-lengi/

http://www.bbc.co.uk/news/business-21413966

http://www.mbl.is/frettir/erlent/2013/02/14/fundu_hrossalyf_i_kjoti/

http://www.guardian.co.uk/uk/2013/feb/11/tesco-spaghetti-bolognese-horsemeat