„Blessuð sólin elskar allt, allt með kossi vekur„. Sólin er grundvöllur lífs á jörðinni og okkar mesti lífsgjafi. En sólargeislunum er misskipt og sólin sést ekki alls staðar allt árið um hring. Á Íslandi sést hún lítið hálft árið og geislarnir oft ansi veikir og landinn því oft fölur. Framleiðsla D-vítamíns í líkamanum sem er okkur öllum svo mikilvæg er fyrir tilstuðlan sólargeislanna sem þurfa þá að skína á okkur og aðeins lítill hluti kemur úr fæðunni. En sem betur fer getum við líka tekið D-vítamínið inn í lyfjaformi til að hressa okkur og bæta.

Fyrr í vetur fjallaði ég um D-vítamínið og sterkar íslenskar konur. Upphaflega hugsanir sem kveiknuðu vegna hálkuslysanna og beinheilsu eldri kvenna á freðinni jörð. Einnig síðar undir fyrirsögninni “meðan fæturnir bera mig“ þar sem ungar konur hlupu hringinn í kringum landið til styrktar góðu málefni og til að minna á að heilsan er ekki alltaf sjálfgefin. Nú er veturinn hins vegar skammt undan og ég er enn sannfærðari en áður um nauðsyn D-vítamíns fyrir alla. Konur og karla, fóstur í móðurkviði og öll börn. Nauðsynlega þörf sem að mörgu leiti getur komið í stað sólargeislanna. Ekki síst á Íslandi sem annars hefur nóga orku til að hlýja okkur yfir veturinn. Vítamín sem snýr að flestum þáttum heilsunnar og sem eykur á alla vellíðan, ekki síst þá andlegu.

En lítum nú nánar á skuggahliðarnar og náttmyrkrið á norðrslóðum í beinunum. Lengi hefur verið vitað að íslenskar konur eru fremur kalkrýrar í beinum og þeim hætt við að styttast og brotna af minnst tilefni þegar þær eldast. Nýleg bresk rannsókn bendir til að meira en helmingur fullorðinna sé með of lágt D-vítamín og að 16% hafi alvarlegan skort yfir veturinn. Nýlegfinnsk rannsókn sýndi einnig að flest börn og unglingar þar í landi vantar D-vítamín í kroppinn. Faraldsfræðileg gögn hafa líka sýnt að D-vítamínskortur er einnig mjög algengur hjá öldruðum sem komnir eru með beinþynningu (osteophorosis) þar sem beinútlitið getur haldið sér þar til beinin brotna eða fá beinmeyru (osteomalacia) þar sem beinin aflagast. Fólk á öllum aldri getur hins vegar verið með skort. Þeir sem eru í mestri áhættu eru þeir sem eru allt of feitir, fólk af svörtum kynþætti en sem búa á norðlægum slóðum og sjúklingar með ýmsa meltingar- og efnaskiptasjúkdóma. Eins konur sem hafa átt mörg börn eða sem hafa haft börn lengi á brjósti.

Það er alltaf að koma betur og betur í ljós hvað D-vítamínið er nauðsynlegt, líkamlega sem andlega. Ekkert síður fyrir vöðvana, taugakerfið og ónæmiskerfið en beinin sem mesta athyglin hefur beinst að hingað til. Skort sem auðvelt er að fyrirbyggja með reglubundinni inntöku. Jafnvel sjávarfangið okkar góða er ekki nóg og lýsið inniheldur aðeins takmarkað magn af D-vítamíni og sem nægir okkur í besta falli að hálfu leiti, þrátt fyrir allar góðu omega fitusýrurnar sem það inniheldur. Ekki heldur grænmetið og ávextirnir sem er hlaðið öðrum vítamínum og sem eru okkur líka lífsnauðsynleg.

Ekki er síst nauðsynlegt að passa upp á ungbörnin okkar, börnin og unglingana sem byggja þurfa upp og trygga góða heilsu fyrir framtíðina. Á tímum þegar jafnvel börnin okkar eru aftur farin að greinast með hörgulsjúkdóminn beinkröm (rickets)eins ogí gamla daga og þegar börn voru send í ljós. Ekki síður er þörfin hjá ófrískum konum sem eru að ala fóstrið sitt og reyndar hjá sjúklingum sem byggja þurfa upp það sem rifið hefur verið niður.

D-vítamínið virkar eins og fituleysanlegt hormón í líkamanum í forminu D3 (calcitriol) og D2 (calcidiol) og er nauðsynlegt fyrir eðlilegan kalkbúskap, upptöku á kalki úr meltingarveginum og til að bein geti kalkað eðlilega og beingerst. Það gerist eftir að það hefur verið virkað beturí lifur og síðar í nýrum (1-25-hydroxy-vítamin D3). Kalk leysist annars upp úr beinum okkar fyrir tilstuðlan klakhormóns (PTH) sem hækkar ef kalkið er lágt í blóði. Annar góður mælikvarði á ónógu D-vítamín er því hækkun á PTH. Kalkið er líkamanum líka mikilvægt í allskonar starfsemi og það því hirt hiklaust úr helsta forðabúrinu, beinunum okkar með tilstuðlan PTH.

Ungar stúlkur eru í mestri áhættu á að líða fyrir D-vítamínskort síðar og að hlaða ekki nóg af kalki í beinin fyrir fullorðinsárin. Grunnur að beinheilsunni er lagður strax í barnæskunni og konur hafa í raun bara tímann til tvítugs að byggja upp megnið af sínum beinmassa og sem duga þarf þeim út lífið. Þær geta þó aðeins bætt í búið fram undir tíðarhvörf. Eftir það fer beinmassinn hins vegar hratt minnkandi og hættan á beinþynningu eykst með hverju árinu sem líður, jafnvel þótt kalkneyslan sé góð en síður ef D-vítamínneyslan er ónóg.

Algengasta sjúkdómsmyndin sem við sjáum dags daglega er beinúrkölkun hjá eldri konum sem kýtast saman, fá oft kryppu og brotna af litlu tilefni. En svo þarf ekki að vera. Verst er þegar konur liggja lágt í beinmassa strax við tíðarhvörfin og eins og áður segir og tapa síðan hratt kalki úr beinunum þegar kvenhormón (eostrógenið) vernda þær ekki lengur. Þegar greiningin liggur fyrir er þó oft reynt að gefa ákveðin lyf til að fyrirbyggja frekari beinþynningu en sem ná aldrei að bæta fyrir það sem tapast hefur. Konum í tíðarhvörfum er því ráðlagt að fara í beinþéttnimælingu (t.d Beinþéttnirannsóknarstofu LSH í Fossvogi) til að sjá hver beinmassi þeirra er. Ekki síst til að geta haft viðmið síðar og sjá hvort þær tilheyri þeim hópi kvenna sem missa hratt sinn beinmassa eftir tíðarhvörfin. Sú áhætta er mjög einstaklingsbundin og að hluta bundin í erfðir. Mjög feitar konur og eins grannar konur, sérstaklega þær sem reykja, eru almennt í meiri áhættu en aðrar.

Karlar eru ekki í eins mikill áhættu og hlaða meira upp af beini þegar þeir eru ungir enda þyngri, auk þess sem úrkölkunin gengur ekki eins hratt fyrir sig vegna verndunaráhrifa karlkynshormónsins fram eftir aldri. Dagleg D-vítamíninntaka er engu að síður nauðsynleg. Janfhliða D-vítamíninntöku er góð hreyfing nauðsynleg og kalkneysla sem samsvarar a.m.k. um 1200 mg á dag (tvö mjólkurglös).

Sl. vetur var mikið spurt um D-vítamínmælingar í blóði í kjölfar ágætis greinar í Læknablaðinu. Hver mæling á D-vítamíni í blóði kostar um 2.500 kr. Ef kona hefur ekki tekið inn D-vítamín yfir vetrarmánuðina að þá má fyrirfram gera ráð fyrir við að hún sé lág í D-vítamínmælingu. Niðurstaða mælingar er því oft fyrirséð og óþörf.  Annað gildir auðvitað ef verið er að leita skýringa á hinum ýmsu krankleikum sem rekja má e.t.v. til skortseinkenna. Ekki síst vöðvaslappleika, vöðvaþreytu og annarra sjúkdóma og ýmissa lyfjameðferða. En lítum nú aðeins nánar á ráðlagða skammtastærðir af D-vítamíni.

Í nýjum bandarísku leiðbeiningunum frá því í sumar er ráðlagt að D3-vítamín magn í blóði (25-hydroxy-vítamin D (25[OH]D)) haldist milli 40-60 ng/mL bæði hjá fullorðnum og börnum.  Samkvæmt tölum úr rannsókn sem birtist í Læknablaðinufyrir nokkrum árum er um þriðjungur fullorðinna Íslendinga undir 30 ng/mL en helmingi fleiri ef neikvæð fylgni við hækkun á PTH hormóni er notað sem viðmið yfir vetrarmánuðina sem samsvaraði engu að síður daglegri inntöku á D-vítamíni upp á 15-20 µg/dag (600-800 einingum). Ráðlagður dagskammtur af þorskalýsi fyrir fullorðna eru 10 ml. en sem innihalda aðeins 18,4 µg af D-vítamíni (735 einingar) og sem eru svipaðir skammtar og manneldisráð hefur hingað til ráðlagt og sem eru þá ekki nógu stórir.

Dagleg D3-vítamíninntaka þarf því að lágmarki að vera allt að helmingi hærri (um 2000 einingar) til að hægt sé að fyrirbyggja nokkuð örugglega skort og skortseinkenni. Síðan þyrfti að tvöfalda þá skammta (um 4000 einingar) við erfiðar aðstæður. Eins og t.d. þegar konur eru ófrískar og þegar sjúklingar þurfa að glíma við alvarleg veikindi enda lítil sem eingin hætta af ofskömtun á D-vítamíni þó skammtar séu hærri í skamman tíma. Alvarlegur D-vítamín skortur er hins vegar skilgreindur þegar 25[OH]D gildið fer undir 20 ng/mL og sem ætla hefur mátt að um 10% þjóðarinnar sé haldinn. Þá þarf mikið hærri skammta í byrjun til að hlaða líkamann upp af D3-vítamíni og bæta fyrir skortinn eins og greint var frá í greininni í Læknablaðinu í vetur. Ekki er hægt að ráðleggja of mikla inntöku af lýsi sem myndi þá innihalda allt of mikið af A-vítamíni og hættu á A-vítamíneiturun.

Hvernig væri nú að bæta sólargeislum við í lífið í vetur og taka inn D-vítamín daglega. Ekki veitir af á þessum verstu og erfiðustu tímum.

http://www.medscape.com/viewarticle/803417?nlid=31003_1048&src=wnl_edit_dail&uac=12227BT

Skortur á sólarljósi eykur hættuna á heilablóðfalli  Visir.is 10.2.2012

Hvað kemur í stað sólar? Samfélagið í nærmynd 11.10.2011 (viðtal)

Fréttir á Stöð 2, 16.10.2011

Síðdegisútvarpið á Rás 2, 20.10.2011

Kastljós 21.10.2011; viðtal við Dr. Michael Holick frá Boston University.

Þorskalifrin og hunang norðursins (23.10.2011)

Stóra „D“ málið (25.10.2011)

D-vítamín gegn veirusýkingum

http://www.laeknabladid.is/2004/1/fraedigreinar/nr/1515/

http://www.laeknabladid.is/tolublod/2011/02/nr/4111

http://www.laeknabladid.is/tolublod/2011/09/nr/4303

http://www.mbl.is/frettir/taekni/2010/03/08/d_vitamin_mikilvaegara_en_talid_var/

Holick M. High Prevalence of Vitamin D Inadequacy and Implications for Health. Mayo Clin Proc 2006; 81: 353-73

Pearce S, Cheetham T. Diagnosis and management of vitamin D deficiency. BMJ 2010; 340: 142-7.

http://jcem.endojournals.org/content/early/2011/06/03/jc.2011-0385.abstract?rss=1

Það er einkennilegt að vera staddur í uppáhalds stórborginni minni, New York á þessum degi. Borg sem ég hef oft heimsótt áður og sem hefur að mörgu leiti verið tákngervingur hins vestræna heims og alþjóðlegri en flestar aðrar, að minnsta kosti í mínum huga. Þar sem þú getur gengið á milli ólíkra menningarheima og flestir finna eitthvað við sitt hæfi. Stóra eplið með alla sína grænu hliðar, en sem hvergi er að finna meira af stáli og steinsteypu. Borg sem er að sumu leiti eins og mauraþúfa þar sem milljónir ganga um strætin og bílaumferðin er hvergi meiri en gengur samt eins og ein vel smurð vél. Öll á iði, en samt svo regluföst og skipulögð. Stórborg sem aldrei þagnar og aldrei sefur. Borg sem hefur sinn sérstaka ilm sem samanstendur af öllu þessu, stóra eplið.

Fyrir ekki svo voðalega löngu síðan naut ég útsýnis úr öðrum tvíburaturnanna í World Trade Center og sem var meðal helstu kennileita borgarinnar. Í turni sem ásamt í bróður sínum þúsundir saklausra manna voru síðar drepnir í, í einni andrá fyrir 10 arum og sem voru bara að sinna sínum daglegu störfum, eins og þú og ég. Á degi sem við flest munum líka nákvæmlega hvað við sjálf vorum að gera og gátum sídan fylgst með í sjónvarpinu, eins og límd við skjáinn. Þegar tíminn fraus og heimurinn varð agnar smár. Þegar tvær af hæstu byggingum veraldar voru rústaðar í loft upp af yfirborði jarðar, með farþegaþotur að vopni.

Á sama stað, nú 10 árum síðar, er búið að reisa gosbrunna þar sem turnarnir stóðu og safn fyrir komandi kynslóðir að minnast. En ég hafði líka komið að rústunum nokkrum árum eftir árásirnar, kolsvörtu holunni sem þar var og sem turnarnir höfðu staðið áður. Byggingar sem voru taldar eitt af stórvikjum mannsins og minnisvarðar nútíma viðskiptalífs. Úr þeim efnum sem við töldum þau sterkustu, stáli og steypu. Tímabundinn minnisvarði hvað mannvonskan getur verið öflugt afl en ósanngjörn, ef hún fær tækifæri til að þrífast. En nú löngu síðar, líka sem breytst í jákvæðan minnisvarða um að önnur gildi eru sterkari og sem verða ekki auðveldlega sigruð. Hvað samstaðan er mikilvæg og að samkennd okkar mannanna er öflugast aflið þrátt fyrir allt. En það þarf engan minnisvarða úr stáli eða sterkari efnum fyrir eldri kynslóðirnar í dag í New York. Þeir minnast fyrst og fremst dagsins eins og hann var og hvernig hann getur orðið á morgun.

Aftur og aftur erum við hin minnt á í sögunni hvað er mikilvægast, en hvað fórnarkostnaðurinn getur verið mikill. Hrun á allskonar heimsmyndum og þegar við töldum okkur hafa verið í skjóli sem ekki var til. Eitthvað sem á eftir að gerast aftur og aftur í síbreytilegri mynd um leið og við þroskumst  vonandi örlítið. Og vonum að heimurinn verði aðeins betri en hann var í gær.

Það var þungbúið í New York í dag og skýin dimm yfir höfuðborginni. Það rigndi og það mátti sjá tár á vöngum. New York breyttist fyrir 10 árum, líka til góðs. Fólkið er kurteisara og skilningsríkara hvort við annað. Meira eins og þar sem gamall góður þorpsandi ríkir. En það kostaði samt sára reynslu. En á morgun fer sólin aftur að skína, í borginni sem aldrei sefur, en grætur gærdaginn meira en flestar aðrar borgir gera í dag.

Heilbrigðisþjónustuna hefur tekið langan tíma að byggja upp á Íslandi, ekki síst á höfuðborgarsvæðinu með sjálfan Landspítalann í fararbroddi og þangað sem flestra leiðir liggja einhvern tímann á ævinni. Fátt er okkur mikilvægara í mestri neyð lífsins en gott sjúkrahús með góðri bráðaþjónustu, en líka góðri heilsugæslu og dvalarstofnunum fyrir aldraða um allt land auk nauðsynlegrar sérgreinalæknisþjónustu. Um þessi atriði eru allir landsmenn sammála, en bara ekki skipulagi þjónustunnar og forgangsröðun verkefna sem fyrir liggja. Allra sýst þegar við höfum nú ekki efni á að reka sjúkratryggingakerfið okkar eins og lög gera ráð fyrir og þar sem vísir er þegar orðinn að tvöföldu sjúkratryggingakerfi á Íslandi. Að þeir efnameiri geti notið þjónustu sem þeir efnaminnstu geta ekki enda gjaldskrá ýmissa sérfræðinga óháð hámarksgreiðslu Sjúkratrygginga í sjúkrakostnaðinum í dag. Sérgreinalækna sem leggja tuga prósenta kostnað ofan á greiðslur sem þeir fá frá Sjúkratryggingum Íslands á sjúklinginn sjálfan, enda enginn nýr samningur í gildi.

Leikskólinn sem ég dvaldist á sem smákrakki hét Grænaborg og var staðsettur á Landspítalalóðinni, rétt hjá hringtorginu við gatnamót Hringbrautar og Snorrabrautar. Þar sem áður hafði staðið bær með sama nafni, löngu áður en Landspítalinn var reistur. Sennilega vegna þess hve svæðið var grænt, fallegt og opið. Leikskólinn minn var hinsvegar smíðaður 1931 og er nú löngu búið að rífa, enda var hann alltaf hálfgerður bárujárnshjallur. Þótt hann reyndi að bera nafn sitt vel og var alltaf málaður af því tilefni grænn. Í sandkassanum þar voru fyrstu skóflustungurnar mínar teknar og ég byggði mér draumahallir. Þegar framtíðin var óráðin og löngu áður en maður átti eftir að vitskast, eða svo átti það að heita. Nú þekki ég mikið betur til staðarins þar sem leiksólinn minn stóð áður enda starfað á spítalanum stóran hluta af lífi mínu. Draumaspítala síns tíma sem varð að veruleika. En hins vegar ekki draumahöllin sem nú á að byggja, á sama stað og ég byggði forðum.

Nú hefur engu að síður verið nánast ákveðið að byggja nýjan sameinaðan spítala á höfuðborgarsvæðinu sem á að vera hátæknisjúkrahús og háskólasjúkrahús í senn samkvæmt fyrirliggjandi byggingartillögum á þessum stað, Landspítalalóðinni við Hringbraut. Fyrsti áfangi hljóðar upp á rúmlega 40 milljarða króna og byggingarnar eiga að flæða um allt þar í kring. Mér finnst reyndar leiðinlegt að geta vera ekki verið sammál mörgum ágætum kollegum mínum á Landspítla um þessi áform, en í veikri von malda ég nú í móinn. Áður en allt verður um seinan og vona ég að ennþá megi koma í veg fyrir stórkostlegt skipulagsslys sem er í raun hluti að afkróuðum vesturbæ Reykjavíkur, Miðbænum svo og Þingholtunum. Sem á eftir að valda miklu óhagræði í aðgengi sjúklinga og starfsmanna að mikilvægasta sjúkrahúsi landsins ef tillögurnar ná fram að ganga.

Sigurður Guðmundsson forseti heilbrigðisvísindasviðs Háskóla Íslands og fyrrverandi Landlæknir og félagi minn skrifaði ágætis grein í Fréttablaðið sl. haust um milvægi tengingar hátæknisjúkrahúsins við háskólasamfélagið og er ég honum þar hjartanlega sammála í veigamiklum atriðum. Sérstakalega er varðar menntun, vísindi og kennslu í teymisvinnu í stað einyrkjavinnu, eiginlega öllu nema því sem mikilvægast er í dag að taka ákvörðun um og varðar  staðarvalið á sjúkrahúsinu og að endilega þurfi að byrja á framkvæmdum strax í dag eins og málum er nú háttað í efnahagslífinu. Sérstaklega finnst mér vanta í grein Sigurðar að fjallað sé um það sem þó brýtur mest á heilbrigðsiþjónustunni í dag. Að halda mannauðnum í landinu og styrkja grunnþjónustuna á höfuðborgarsvæðinu. Hvar mætti frekar leggja áherslu á að bæta og laga sem er líka atvinnuskapandi, í stað þess að byggja bara nýtt úr steynsteypu, stáli og gleri.

Sagan um nýjan hátæknispítala nær frá því fyrir síðustu aldarmót með sameiningaráformum Sjúkrahúss Reykjavíkur (gamla Borgarspítalans), Landakots og Landspítalans. Áform sem m.a. var til að hagræða á rekstri og sem var mjög skiljanleg þar sem sjúkrahúsin voru þrjú á Reykjavíkursvæðinu og eins að betri tengingu vantaði við Háskóla Íslands. Byggingaráform um stækkun Landspítals nær hins vegar miklu lengra aftur í tímann og lóðir hafa verið teknar frá í það verkefni neðan Hringbrautar. Reyndar var byggt þar hús sem kallað hefur verið Tanngarður og sem átti fyrst og fremst að hýsa tannlæknadeildina, en þar sem læknadeildinni var einnig síðar komið fyrir við illan leik og húsið þá kallað Læknagarður. Hús mistaka sem fyrir löngu er komið með spangir þótt það sé í raun aðeins hálfbyggt og farið að kalla á mikið viðhald.

Það grátlega er þó, að frá sameiningu hefur maður aðallega séð yfirbygginguna í rekstri spítalans stækka, jafnhliða miklum niðurskurði á starfliðinu á gólfinu og auknu vinnuálagi þeirra sem eftir eru. Þjónustu sem er komin að þolmörkum þess ásættanlega. Þrátt fyrir marga samninga við Háskólann og nafni spítalans sem var breytt í Háskólasjúkrahús Landspítali. Jafnvel löngu fyrir hrun og þar sem góðærið kom aldrei. Þar sem brostinn er nú á mikill atgerfisflótti, enda býðst hæfasta starfsfólkinu margfalt betri kjör í öðrum löndum. Starfsfólk sem er á sínum besta starfsaldri og með mestu þekkinguna, jafnvel 6-12 ára sérnám að baki en því miður líka andvirði íbúðar í skuldahala í námslánum og húseignalausir. Þar sem tómt mál er að tala um að eignast hús, þaðan af síður að reisa nýtt.

Mér vitanlega viðhefst starfsemi „sameinaðs“ Landspítala ágætlega í núverandi húsnæði þótt starfsemin sé sannarlega dreift víða um borgina. Aðstaða starfsfólk er líka víða bágborin og oft verða sáttir þröngt að sitja. Sárast vantar hins vegar hjúkrunarrýmin, sérstaklega fyrir eldri borgarana og mikið hefur verið í fréttum. Nýta mætti sjúkrastofnanir í nálægð við höfuðborgarsvæðið mikið betur en gert er í dag. Til dæmis á Vífilstaðaspítlala og St. Jósefsspítla í Hafnarfirði sem var lokað sl. haust. Gömlu byggingarnar eru flestar fallegar byggingar sem eiga sína sögu eins og t.d. líka Heilsuverndarstöðin gamla og sem nú hefur gengið í endurnýjun lífdaga, vegna sálar sinnar og fegurðar. Eins má í dag nýta nýjar og hátæknilegar skurðstofur sem standa tómar, eins og t.d. í St. Jósefsspítala og hjá Heilbrigðisstofnun Suðurnesja.

Það hefur verið allt of algengur ósiður hjá okkur Íslendingum, að rífa niður það sem gamalt er, til þess eins að byggja flottari hús. Jafnvel hlaupa frá hálfkláruðum húsum og verkefnum. Venjan ætti jú að vera að eiga fyrir því sem manni langar í. Draumahöllin er auðvitað bara tálsýn í augum fátæklinganna. Það ætti síðasti áratugur að hafa kennt okkur. Gömul hús þurfa einfaldega endurnýjun og í þeim felast mikil menningarverðmæti eins og áður sagði. Í það minnsta er þörfin miklu meiri nú að tryggja mannauðinn og góða menntun í landinu en byggja. Nýr draumaspítali gerir líka lítið gagn ef hann stendur síðan bara tómur og hæft starfsfólk vantar. Jafnvel þegar kreppunni loks lýkur. Húsin eiga alltaf að aðlagast aðstæðum þegar þau eru byggð en ekki öfugt. Sem kallast að sníða sér stekk eftir vexti. Tugmilljarða tvísýn byggingaráform í dag eru því glapræði.

Mín skoðun er að lóðin við gamla Borgarspítalann í Fossvogi sé miklu betur til þess fallin að byggja upp nútímalegan og stóran sameinaðan Landspítala í framtíðinni, þegar við höfum efni á. Sú skoðun fyrst og fremst af praktískum ástæðum en ekki tilfinngarlegum fyrir gömlu góðu Grænuborginni. Landsvæðið í Elliðaárdalnum er opið og staðsett miklu miðlægara í höfuðborginni, og með miklu betri aðkomumöguleikum í framtíðinni, ekki síst fyrir bráðveika á bráðamóttöku, með sjúkrabílum og í sjúkraflugi með þyrlum. Umferðaröngþveiti mun hins vegar skapast í „miðbænum“ á nýjum vinnustað fyrir þúsundir á komandi áratugum á gömlu Landspítalalóðinni. Á sama tíma og Háskólinn á allur eftir að stækka auk mikils vaxtar vonandi annarrar atvinnustarfsemi en heilbrigðisþjónustu, ekki síst ferðatengdri þjónustu. Jafnvel stækkun flugvallarins út í Skerjaförð og þéttari byggðar þar í kring. Þegar í dag eru allar helstu umferðarstofnbrautirnar til og frá miðbænum ofhlaðnar umferð á álagstímum? Flestir vita líka að margar lágar byggingar, jafnvel aðeins upp á 3-4 hæðir nýtast líka illa fyrir bráðasjúkrahús, kosta meira í viðhaldi og valda miklum töfum í ferðum á milli deilda, bæði fyrir sjúklinga og starfsfólkið.

Eitt það vitlausasta í byggingartillögunum sem nú liggja fyrir að mínu mati er samt að þar er gert ráð fyrir þyrlupalli á 3 eða 4 hæð rétt hjá gjörgæslunni og skurðstofunum sem er kjarni svæðisins og viðkvæmastur þannig fyrir stórum skakkaföllum. Það vita allir Reykvíkingar að ímyndin um þyrlupalla á húsþökum í Þingholtunum á ekki við, þar sem allra veðra er von á veturna. Slysahættan er allt of mikil og getur jafnvel stefnt allri starfsemi spítalans og byggðinni þar í kring í stórhættu. Þyrlur þurfa langa aðbraut fyrir lendingu og flugtak sem eru hættulegustu tímabilin í fluginu og því nauðsyn á opnu svæði fyrir nauðlendingar í kringum lendingarstaðinn. Góð aðstaða er hins vegar þegar fyrir þyrlur að athafna sig yfir Fossvoginum og síðan Fossvogsdalnum. Í framtíðinni þarf frekar að gera ráð fyrir fleiri lendingarstöðum enda má gera ráð fyrir mikið auknu sjúkraflugi með þyrlum.

Fyrir þremur árum voru lagðar lagðir yfir 200 milljónir króna í endurnýjun og breytingar á Slysa- og bráðamóttökunni í Fossvogi og er aðstaðan þar nú til mikillar fyrirmyndar, þrátt fyrir mikið álag á starfsfólk vegna undirmönnunnar. Álag sem að miklu leiti er líka til komið vegna þess hve heilsugæslan hefur verið svelt á höfuðborgarsvæðinu og uppbygging sem hófst fyrir tæpri hálfri öld langt í frá að vera lokið. Þvert á móti, sem nú eru komnir í miklir og stórir brestir í. Í höfuðborginni Reykjavík og nágreni þar sem flestar lækningar fara fram orðið utan dagvinnu, á læknavöktum og bráðamóttökum. Bráðamóttakan á Landspítalanum við Hringbraut þar sem meðal annars er staðsett bráðamóttaka hjartadeildar, Hjartagáttin, er einnig nýleg og fullkomin og þar sem aðeins vantar meiri peninga og starfsfólk til að geta verið starfrækt allan sólarhringinn, öllum hjartveikum til mikils gagns. Eins hafa bráðamóttökur geðdeildar og bráðamóttöka barna á nýja Barnaspítala LSH verið endurnýjaðar nýlega og stækkaðar. Starfsemi sem stendur ágætlega að vígi fyrir nánustu framtíð. Starfsemi sem með tíð og tíma gæti síðan flutt í nýjan sameinaðan spítala í Fossvogi ef draumsýn mín rættist, en sem nú er útlit fyrir að verði eins og martröð ellinnar. Eða að minnsta kosti eins og slæmur draumur í dós.  (FÆRSLA UPPFÆRÐ 6.5.2012)

Margir látast árlega í umferðarslysum hér á landi auk þess sem hundruðir slasast alvarlega, oft af því einhver fór óvarlega eða sýndi af sér vítavert gáleysi. Þar sem hraðinn var of mikill miðað við aðstæður. Á einu augnabliki breyttust þannig aðstæður þúsunda manna og sem eiga um sárt að binda. Margar fjölskyldur í landinu, nánir vinir og samstarfsfélagar fórnarlamba umferðarslysanna þekkja þá sögu vel.

Fólksbílinn er stundum kallaður þarfasti þjónninn í nútíma þjóðfélagi og sem hefur leyst gamlan vininn, íslenska hestinn af hólmi. Metnaður er síðan fyrir sífellt kraftmeiri bíla sem eiga líka að vera öruggari við verri aðstæður og meiri hraða. Skriðvörn, bremsuvörn svo eitthvað sé nefnt auk líknarbelgjanna góðu. En bíllinn getur sannarlega verið manns versti óvinur, ef ekki er farið varlega og hann misnotaður. Þar sem lögmálið um fallþyngd hundraðfaldast alltaf með hraðanum sem ekið er á.

Tölvuleikir eru sýndarveruleiki sem ganga oft líka út á sem mesta hraða. Eftirvæntingin hlýtur því að vera mikil þegar út í raunveruleikann er komið og bílprófið er í höfn hjá yngstu ökumönnunum. Að endurtaka leikina í raunverulegu umhverfi. Þar sem reynsluleysi, kæruleysi og sýndarmennskan verður hættuleg blanda í öflugum bíl. Þeir sem eldri eru vilja því miður oft einnig vera “með í leiknum”. Og þótt hæfnin til akstur sé ef til vill meiri, er pirringur og óþolinmæðin oft meiri. Reynslan kemur að litlum notum þegar stórir sénsar eru teknir. Þar sem fegurð umhverfisins er raunveruleg, en skilyrðin á veginum djöfulleg.

Sumir segja að slys séu bara ákveðin líkindi að óheppni. Að sumu leiti satt en oftar ekki, sérstaklega þegar umferðarslysin eiga í hlut og sem að í flestum tilvikum má koma í veg fyrir. Ekki síst alvarlegustu slysin þar sem hinn slasaði “var jafnvel í rétti”. Þau forðumst við best með því að keyra hægar og sýna aðgát og kurteisi. Og láta ekki náungann koma okkur sífellt úr jafnvægi, jafnvel þótt hann skori okkur á hólm, í kappakstur á stálhestinum sínum.

Áhrifaríkustu verkefni lögreglunnar og Umferðarstofu er að tryggja eins og hægt er umferðaröryggi vegfarenda og halda umferðarhraðanum ávalt niðri. Þakka má fyrst og fremst þeim þann stóra ávinning sem náðst hefur hér á landi, þrátt fyrir allt, að fækka alvarlegustu umferðarslysunum umtalsvert. Á götum borgarinnar ekkert síður en úti á þjóðvegunum þar sem hárfín brotin lína sker samt sem áður allt of oft á milli lífs og dauða.

Eftir nokkra áratuga starf á Slysa- og bráðamóttöku ætti maður að vera kominn með þykkan skráp. En sárin eru misalvarleg og víst er að sárin úr alvarlegustu bílslysunum eru ekki nein smásár. Það eina sem aldrei venst í starfinu. Ef aðstæður hefðu verið aðrar þegar mestu máli skipti í lífi fórnarlambanna. Jafnvel þegar lífið var rétta að byrja og tíminn framundan virtist svo óendanlega langur og bjartur. Ekkert er jafn ömurlegt en að sjá hvað hvað eitt andartak í fávisku getur skipt miklu máli, í lifandi lífi. Síðan er það sorgin og margir hugsa sinn gang, en því miður í allt of stuttan tíma. (endurbirting á grein í Fréttablaðinu í morgun)

Nú má segja að sumarið sé nánast liðið og haustið að taka við. Sumarhitinn liggur samt ennþá í loftinu og jörðin er hlý og köld í senn. Nóttin heit en dimm. Haustið sem er svo fallegt með allri sinni litadýrð, en um leið sorglegt því það markar það sem koma skal. Og eftirsjá hvað tíminn leið allt of fljótt.

Dagurinn í gær var einstaklega fallegur á höfuðborgarsvæðinu. Umræðan um okkar helstu dægurmál að sama skapi ekki. Því staldraði ég aðeins við á Laugarnesinu á milli þess sem ég heimsótti sjúkt fólk á bæjarvaktinni minni í gær. Heimsótti stórbrotinn listamann sem býr þar og dáðist af umhverfisverkum hans og nálgun við náttúruna og fortíðina. Þar sem er að finna yndislegan samtíning frá horfnum tíma, gamla ljósastaura og ryðgaða skúlptúra innan um fölnaðar risahvannir. Sem eins og allt annað í náttúrunni og höfuðborginni, bíður síns tíma. Eitt andartak var eins og maður væri útlendingur í eigin landi og maður gat horft á fortíðina og framtíðina í senn. Landið fallega, sundin bláu, hvannir eins og á hálendinu og skýjakljúfana í fjarska. Jafnvel Hörpuna okkar og sjá má á myndinni ef vel er að gáð.

Á sama tíma og Crown Princess, eitt stærast skemmtiferðaskip veraldar, sigldi út sundin bláu, á vit ævintýranna. Með þúsundir ánægðra útlendinga eftir vel heppnaðan ferðadag um landið okkar fagra. Fegursta land veraldar sem hefur upp á allt að bjóða og sem ekki er hægt að meta til fjár, eða það hélt maður.

Nú erum við samt minnt á hvað tímarnir hafa breyst frá því við vorum ung og óþroskuð. Þegar maður trúði að sumt yrði aldrei til sölu. Allra síst landið okkar sem kostaði svo mikil átök að eignast. Eins fyrir nokkrum árum þegar maður hafði þroskast og minnstu munaði að það yrði tekið af okkur. Þar sem við kunnum okkur ekki forráð. Aldrei aftur, vonandi. En það verða mikil þáttaskil í 1000 ára sögunni ef við nú seljum landið okkar í pörtum fyrir hæstbjóðendur. Ef tímabundnir ábúendur um allt land vilja ráðstafa því í hendur útlendinga til þess eins að græða.

Í þúsund ár höfum við glímt við landið og náttúruöflin og komist ágætlega af.  Á nokkrum árum töpuðum við glímunni við fjármálaöflin, og nú er úr okkur allur vindur. Hjá þjóð sem hefur byggt styrkleikan sinn á smæðinni og kunnáttu á veikleikum, en ekki stærðinni og græðginni. Hjá þjóð sem vill vera gestgjafi, en ekki þyggjandi og leiguliði í eigin landi.

Forrit sem hægt er að fá í iPhone síma

Líkamanum er oft líkt við musteri sálarinnar sem okkur á að þykja vænt um. Því er afskaplega mikilvægt að fara eins vel vel með þá byggingu eins og við getum, ekki síst yfirborð hennar og sem er mikilvægasta vörnin gegn umhverfinu. Sérstaklega sólinni sem allt elskar og vekur með kossi, eða hvað?

Engin æxli eru algengari og meira tengd umhverfinu og sólinni en sortuæxlin (melanoma), einkum hjá ungu fólki. Krabbamein sem í mörgum tilfellum meinvarpast tiltölulega fljótt í lifur, lungu, beinin og heilann. Æxli sem hefur háa dánartíðni ef greinist seint. Æxli sem tengist líka lífsháttum okkar meira en flest önnur, ekki síst sólböðum og ljósabekkjanotkun. Þegar eftirsótt útlit og jafnvel sjálfsdýrkun í stað væntumþykju breytist í andstæður sínar og stórar lýtaskurðaðgerðir eru nauðsynlegar. Jafnvel til að freista þess að ná meinvörpunum út um allan líkamann.

„Undanfarna áratugi hefur nýgengi húðkrabbameina, sérstaklega sortuæxla, aukist hratt hérlendis. Samkvæmt upplýsingum frá Krabbameinsskrá Krabbameinsfélags Íslands greindust að meðaltali 49 manns á ári með sortuæxli í húð (20 karlar og 29 konur) á árunum 2004-2008, 10 manns létust árlega.¹ Tíðni húðæxla í heild hefur tvöfaldast á síðustu tíu árum og mest er aukningin hjá ungum konum. Sortuæxlum hefur fjölgað mest, en þau eru alvarlegasta tegund húðkrabbameina og algengasta krabbameinið hjá konum á aldrinum 15-34 ára.“ Læknablaðið 07/08 2011.

Sumir eru þó í meiri áhættu á að fá sortuæxli, t.d. fólk með mjög ljósa húð og rauðhærðir. Eins ef náinn ættingi hefur greinst með krabbameinið eða jafnvel bara forstigsbreytingar í húðblettum. Samtök erlendis hafa því hvatt til sjálfsskoðunar og eftirlitis hjá læknum með öllum húðbreytingum, einkum fæðingarblettunum. Ameríska skemað hér að ofan er mjög gott að því leiti að mikilvægustu kennileitin eru áréttuð eins og reyndar líka er gert á vef Landlæknis. Óreglulegir og misdökkir blettir eða litabreyting þar sem erfitt er að greina dökkbrúnan lit frá biksvörtum.

Ef minnsti grunur vaknar um breytingu t.d. í fæðingarbletti er farsælast að fjarlægja blettinn sem fyrst. Flestir heimilislæknar gera það án aukagjalds og svo húðsjúkdómalæknarnir. Í vissum tilvikum þarf að leita aðstoðar lýtalæknis, ekki síst ef þörf er á stærri aðgerð eða húðbreytingin er á viðkvæmum stöðum. Húðbitar sem fjarlægðir eru, eru alltaf sendir til vefjagreiningar gegn vægu rannsóknargjaldi. Ef fyrr hefur fundist forstigsbreyting er rétt að hafa meiri varan á sér gagnvart öllum breytingum og jafnvel að fá þá húðsjúkdómalækni til að fylgja málunum eftir með endurteknum myndatökum af grunsamlegum blettum.

Stærsti vandinn varðandi algengi sortuæxlis hér á landi er að margir sýna ekki nógu mikla aðgát í nærveru sólar og nota ekki sólarvörn við hæfi. Greinin í Læknablaðinu í sumar sýnir að sólin er sennilega óvíða sterkari en einmitt á Íslandi yfir hásumarið. Sérstaklega ber því að varast að láta börn vera of lengi í sólinni og að þau noti sólarvörn, ekki síst á þá líkamsparta sem mest eru útsettir fyrir geislunum eins og andlit, eyru og hendur. Ljósabekkjanotkun ætti að heyra fortíðinni til nema fyrir fólk með ákveðna húðsjúkdóma og sem þurfa á útfjólubláum geislum að halda í lækningaskyni. Neðangreint myndband var gert í Bandaríkjunum til að hvetja ungt fólk til að sýna árvekni gegn þessum alvarlega sjúkdómi, sortuæxlunum, Dear 16-year-old-Me:

Möguleiki er líka á rafrænni sjálfvirkri greiningu með myndatöku af fæðingarblettum með iPhone (sjá ummæli að neðan)

Sjá nýrri umfjöllun um sortuæxli : http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2012/12/04/ljosid-i-sjalfum-sortanum/

Sumt er reyndar líka of gott til að vera satt. Gera má samt ráð fyrir að flest gott sé hollt í hófi, a.m.k. ef við treystum bragðlaukunum okkar eins og dýrin gera. Margt af því er samt erfitt að sanna. Um mikilvægi ákveðinna fæðuefna fyrir heilsuna er oft allt of lítið vitað um þótt kenningarnar séu samt margar. Jafnvel um efni sem við teljum ómissandi  hluta af fæðukeðju okkar. Þar má nefna hollustu fisks og omega 3 fitusýra. Rökin þar eru reyndar orðin nokkuð góð og sem lyfjatengdar  rannsóknir hafa gefið okkur hvað mestar upplýsingar um. Eins langtíma þýðisrannsóknir eins og rannsókn Hjartaverndar sem fylgja okkur alltaf eins og skugginn og tengir saman lífhætti okkar og venjur, í þátíð og nútíð.

Um mikilvægi hreyfingar og kjörþyngdar eru reyndar allir sammála um og sem vísindin hafa sannarlega sannað. Ýmislegt látum við hins vegar eftir okkur og jafnvel neytum sem heilbrigðisvísindin af veikum krafti reyna ýmist að sanna eða afsanna að sé gott eða vont, allt eftir fyrirfram gefnum væntingum. Sumt af því sem er hvað best er þó lítil hætta á að við ofnotum eins og gott kampavín og súkkulaðihúðuð jarðaber sem kosta mikinn pening. Neysluvörur sem geta aldrei skipt sköpum, ef við kunnum okkur hóf og sem að lokum geta jafnvel sýnt sig að lokum vera hollar eins og síðustu færslur mínar um áfengið og súkkulaðið fjölluðu um. Sama gildir um margt annað sem við neytum til að gera lífið aðeins skemmtilegra  og sem er ekki síður mikilvægt en líkamleg hollusta. Annað máli gildir um óhófið, mikla drykkju, ofát og ekki síst reykingar þar sem óhollustan er margsönnuð og sem margfaldar dánarlíkur okkar.

En hvaða sannleikslögmál gilda um lyfin sem við flest borgum sameiginlega fyrir að verulegu leiti með sköttunum okkar og sem teljast ekki alltaf nauðsynleg. Lyf sem hafa sannað gildi sitt til fyrir flesta með vísindalegum aðferðum eins og best verður á kosið. Framvirkum klínískum blindum rannsóknum með samanburðarhópi sem tekur lyfleysu. Þegar rándýr lyf koma á markað og mikilvægt er að markaðssetningin heppnist sem best frá byrjun fyrir sem flesta. Lyf gegn algengustu sjúkdómunum sem flestir fá að einhverju marki sem lifa nógu lengi. Meðferð sem við öll borgum og sem réttilega minnkar áhættuna að fá alvarleg sjúkdómseinkenni um allt að helming með stöðugri langtíma lyfjanotkun.

Þetta á til dæmis við um kólesteróllæknandi lyf sem vaxandi hluti þjóðarinnar notar og kosta marga milljarða króna ár hvert fyrir þjóðfélagið. Lyf sem fyrst og fremst í upphafi voru ætluð fólki í sérstökum áhættuhóp með kransæðasjúkdóm og sem sannarlega minnkaði líkur á nýrri kransæðastíflu og hjartadauða um allt að þriðjung. Þegar lyfjarannsóknum var lokið fyrr en ella því það þótti ekki réttlætanlegt að halda rannsóknum áfram af siðfræðilegum ástæðum og ósanngirni gagnvart samanburðarhópum sem fékk bara lyfleysu. Þegar síðan ef betur var að gáð fleiri voru með sjúkdóminn á grunnstigi og gagnaðist hugsanlega meðferð gegn allri æðakölkun.

En hvað annað höfum við gert til að minnka kólesterólið hjá þjóðinni og tíðni æðakölkunar. Hvað með allt feita lambakjötið okkar sem neytendur eru þegar búnir að niðurgreiða með sköttunum sínum eins og lyfin, hvort sem við borðum mikið af kjötinu eða lítið. Feitt kjöt sem getur hækkað kólesterólið okkar og sem með vísindalegum rökum getur stytt líf okkar. Þá er fiskurinn mikið betri og sem væri miklu nær til að niðurgreiða, ef manneldissjónarmið og heilsufarsástæður réðu til að bæta heilsu landans og spara um leið mikinn lyfjakostnað. Eins væri þá nær að niðurgreiða rándýrt grænmeti og ávexti en skatta í staðinn sykurinn og sælgætið (nema fitusnautt súkkulaðið auðvitað). Ef skynsemin bara réði en ekki bara það sem gott er fyrir suma.

Lyfjamarkaðurinn stendur enda vel að vígi þessa daganna og sem framleiðir lyf sem aldrei fyrr til að lækka kólesterólið okkar flestra og sem vissulega hefur sannað hafa gildið sitt með vísindalegum rökum. Líka jafnvel þótt þau hækki ekki góða kólesterólið sem mestu máli skiptir og aðeins hreyfing og gott mataræði gerir. Lyf sem getur dregið úr löngun okkar að gera hlutina sjálf. Lyf sem samt síðan með tíð og tíma hafa getað sýnt fram á að haft „æskilegar langtímaukaverkanir “ .

T.d. eins og kom fram í nýjustu langtímarannsóknum á kólesterolækkandi lyfinu atorvastatin, ASCOT-LLA og sem kynnt var í síðustu viku á Evrópsku hjartalæknaráðstefnunni í París. Nú átta árum eftir að rannsókninni lauk  kom í ljós aukin lifun gegn allt öðrum sjúkdómum en sem lyfin voru upphaflega gefin gegn og sem nemur um 14%. Þessi áhrif höfðu reyndar einnig komið fram í öðrum rannsóknum áður. Þarna eru sennilega fyrst og fremst talin vera um að ræða áhrif statinlyfja gegn afleiðingum og dauðsfalla vegna sýkinga eins og lungnabólgu. Greint er frá þessari athugun á vísindavefnum Medscape.com í vikunni og sem liggur við að vera of góð til að vera sönn eins og svo margt annað úr heimi vísindanna þessa daganna og væntanlega tryggir sölu lyfjanna enn frekar.

Aðrar rannsóknir á öðrum kólesteróllækkandi lyfjum man ég þó að á upphafsárum þeirra gátu sýnt aukna tíðni í dauðsföllum af ólíkum orsökum eins og slysum og sem síðar var talið bara tilfallandi tilviljun. Að minnsta kosti eru oft plúsar og mínusar í þessu dæmi eins og svo mörgum öðrum því lyf er alltaf bara lyf og ekki er alltaf fyrirséð með langtíma „aukaverkanir“. Aukaverkarnir verða þó að teljast aukaverkanir, jafnvel þótt jákvæðar séu, eða hvað?

Valið er alltaf okkar að lifa lífinu eins og við teljum best með sem fæstum „aukaverkunum“. Góð næring og hreyfing er alltaf grunnurinn að góðri líkamlegri og andlegri heilsu hvað sem öllu öðru líður. Þyngdarstjórnun á að ráðast af þessum þáttum og að við höfum val á því sem við teljum best fyrri okkur, að minnsta kosti í hóf. Við viljum helst ekki boð og bönn, heldur minna og oftar. Rannsóknir á náttúrulegri hollustu er enda oft erfitt að sanna því hver vill bjóða sig fram í framvirkri rannsókn eins og lyfjarannsóknirnar eru gerðar og þar sem við verðum þá að vera án þess sem við teljum vera hollt, jafnvel til margra ára. Það sem siðfræðin og ósanngirnin gegn samanburðarhópnum leyfir væntanlega ekki. Sönnunarbyrðin er þannig oft miklu meiri á því sem við teljum hafa verið óhollt en gæti í sjálfu sér verið aðeins hollt eins og smá vín og súkkulaði með og nýjustu rannsóknir benda til. Sumir segja reyndar að eitt af því sem gæti mælst sem hollusta við smá súkkulaði er að losna við streituna að þurfa að neita sér um smá bita þegar manni virkilega langar. En það er sama hvaðan gott kemur. Ef til vill svipað með léttvínsglasið og maður kann að segja stopp á réttum tíma. Og hver á að borga slíka rannsókn þegar hagnaðurinn er eingöngu neytendanna. Þarna kemur almenn skynsemi því meira að gagni en sem því miður okkur vantar oft. Ef bara væri hægt að framleiðana hana í lyfjaformi.

Sú hugmynd hefur reyndar skotið upp kollinum með „polypill“ pillunni sem er ein pilla við helstu og algengustu kvillunum. Kólesterol lækkandi lyf og jafnvel asperin í lágum skömtum og jafnvel blóðþrýstilækkandi lyf einnig. Sumir sjá fyrir sér fleiri möguleika í þessari framtíðarpillu svo sem að blanda helgarpillunni með fyrir karlana, hugmynd sem felur í sér mikla forræðishyggju og minni ábyrgð á eigin heilsu.

Nei, ég held ég myndi aldrei treysta þeirri pillu fremur en mörgum öðrum sem eru of góðar til að geta verið til. En eigum við samt ekki að lokum að skála fyrir okkur sjálfum, og lyfjaiðnaðinum um leið sem á að þjóna okkur. Einn súkkulaðibita samt ef til vill í stað einnar pillu.

Vísindin ríða ekki við einteyming þessa daganna og daglega birtast niðurstöður um gagnsemi áður forboðinna hluta til bættrar heilsu. Ef heilinn bilar ekki og líkamleg heilsa leyfir viljum við flest lifa sem lengst og njóta alls þess sem lifið eitt hefur upp á að bjóða. Hljómar ekki illa. Smá saman er nú heildarmyndin að skýrast og púsluspilið að ganga upp. Hvað við þurfum að gera til að njóta lífsins betur og sneiða hjá mörgum sjúkdómum sem annars myndu herja á okkur, eins og skipstjórar á fallegum seglskútum í skerjagarði á sumardegi.

Í síðustu færslu var látið liggja að því að einn eða tveir kæmi skapinu í lag og minnkaði líkur á heilabilun. Eins hækkaði það góða kólesterólið og ynni gegn þróun kransæðasjúkdóma. Gallinn varðandi áfengið fólst helst í hættunni á að við kynnum okkur ekki hóf og á aðeins auknum líkum á að fá viss krabbamein. Áður hafði ég fjallað um gagnsemi kaffidrykkju fyrir heilsuna og sem minnkaði líkur á ákveðnum krabbameinum svo og neysla á ýmsum afoxandi efnum sem forðaði frumunum okkar frá oxun, þránun og öldrun. Hreyfing og gott mataræði almennt, ekki síst neysla á fiski og omega 3 fitusýrum ásamt grænmeti og ávöxtum myndar þó heildarumgjörðina af skútusiglingunni góðu. Reglusemi og tóbaksleysi ekki síður. En nú er rúsínan í pysluendanum að súkkulaðið sé líka gott fyrir hjartað og heilann. Hvað er hægt að biðja um mikið meira.

Hið virta læknatímarit BMJ birti í gær grein þar sem teknar voru saman niðurstöður fyrri rannsókna (metaanalysa) sem gerðar höfðu verið á gangsemi neyslu súkkulaðis í hinum ýmsu formum gegn áhættunni á að fá hjartasjúkdóma og heilablóðföll. Í stuttu máli leiddi þessi athugun í ljós og þar sem teknar voru saman niðurstöður 7 stærstu rannsóknanna sem gerðar höfðu verið um efnið að áhættan á að fá hjartasjúkdóma lækkaði marktækt um heil 37% (RR 0.63 95% CI 0.44-0.90) og að fá heilablóðföll um 29% (RR 0.71 95% CI 0.52-0.98). Nánar má lesa greinina hér og umfjöllun um hana á Medscape í gær.

Það besta sem við líklega gerum í framtíðinni er þannig að fara í góðan göngutúr daglega, borða góða og holla fæðu, helst  sem mest af fiski ásamt  grænmeti og ávöxtum. Drekka kaffi í hófi og fá okkur léttvín eða bjór með matnum á kvöldin og síðan kaffi og súkkulaði á eftir. Ráðleggingar sem slá við kúrnum hans Sigmundar með vísindalegum rökum. Verði ykkur að góðu.

Það er erfiðara að sanna það góða en slæma

http://www.medscape.com/viewarticle/748688

http://www.bmj.com/content/341/bmj.c4229.full

http://www.independent.co.uk/life-style/health-and-families/work-less-and-eat-more-chocolate-say-heart-experts-2346047.html

http://www.nhs.uk/news/2011/08August/Pages/chocolate-heart-protection.aspx

http://www.dailymail.co.uk/health/article-2031283/Its-official–chocolate-IS-good-health-Treats-cut-heart-disease-diabetes-stroke-risk.html

http://news.sky.com/home/uk-news/article/16058687

http://www.telegraph.co.uk/health/healthnews/8729306/Chocolate-cuts-heart-risk-by-a-third.html

http://www.cbc.ca/news/health/story/2011/08/29/chocolate-heart-health.html

http://www.medscape.org/viewarticle/749142?src=cmemp

http://www.ruv.is/frett/enn-af-hollustu-sukkuladis

Áfengisneysla á sér margar hliðar. Margir kunna sér ekki hóf og sumir eru viðkvæmir að ánetjast vímugjafanum. Það breytir þó ekki þeirri staðreynd að áfengi, sérstaklega léttvín og bjór hefur tengst neysluvenjum flestra þjóða og menningu um aldir, oft meira en hjá okkar litlu víkingaþjóð sem lærði seint með áfengi að fara eins og svo margt annað.

Áfengisneysla Íslendinga hefur hins vegar aukist mikið á seinni árum á sama tíma og tíðni lifrarbólgu tengt áfengisneyslu og reyndar lifrarbólgu C hefur stóraukist. Vaxandi bjórdrykkja og neysla léttvína á síðustu árum er því verulegt áhyggjuefni, þótt ennþá getum við ekki talist meðal mestu víndrykkjuþjóða veraldar. Og vissulega ber að fagna að vissu leiti breyttu drykkjumynstri landans þar sem slysum og ofbeldisverkum tengt ölvun hefur ekki fjölgað í takt við aukna neyslu sem nálgast að vera að meðaltali um 8 alkóhóllítrar á ári. En tölurnar tala sínu máli og í dag hafa þegar um 7% fullorðinna þurft að leggjast inn á meðferðarheimilið Vog til áfengis- og vímuefnameðferðar.

Nýlegar rannsóknir sýna engu að síður að hófleg áfengisneysla getur dregið úr tíðni ýmissa sjúkdóma sem við viljum gjarnan vera laus við, ekki síst þegar aldurinn færist yfir og hætta á að fá sjúkdómana eykst. Þannig er vitað um hagstæð tengsl hóflegrar alkóhólneyslu gegn áhrifum hækkaðs kólesteróls (LDL),  þ.e. það hækkar góða kólesterólið (HDL) sem dregur úr hættu á kransæðasjúkdómum. En jafnvel lítil neysla áfengis hefur líka sýnt sig verið tengt aukinni tíðni ákveðinna krabbameina, sérstaklega í brjóstum kvenna svo það eru greinilega bæði plúsar og mínusar í þessu dæmi. Í síðustu viku birtust hins vegar athyglisverðar niðurstöðurað um jákvæð áhrif áfengis gegn heilabilun sem vert er að skoða betur.

Alzheimer´s sjúkdómurinn og heilabilun (dementia) eru alvarlegir sjúkdómar sem valda því að fólk hættir að geta séð um sig sjálft og þar sem tíðnin eykst eftir því sem meðalaldur þjóðfélaganna hækkar. Þessir sjúkdómar kalla á mikla umönnun og þjónustu og valda því heilbrigðisyfirvöldum um allan heim miklum áhyggjum. Í dag eru um 20% einstaklinga á aldrinum 65-74 ára með einkenni heilabilunar, langflestir með Alzheimers sjúkdóminn og yfir helmingur 85 ára og eldri.

Lítil en dagleg drykkja áfengis virðist hins vegar minnka líkur á heilabilun og skerðingu á vitrænni getu ef marka má greinina sem birtist í nýjasta hefti Neuropsychiatric Disease and Treatment. Rannsóknin náði til niðurstaðna 143 fyrri rannsókna sem gerðar höfðu verið á áhrifum áfengis á heilann og sem samsvarað neyslu undir 2 glösum á dag (< 20 gr. af hreinum vínanada) hjá körlum og einu glasi á dag (<10 gr.) hjá konum. Þessar nýju niðurstöður sýndu minnkaðaðar líkur á að fá Alzheimers sjúkdóminn og aðrar heilabilanir um 23%. Fjallað er ítarlega um greinina á Medscape.com og m.a. rætt við íslenskan geðlækni í Bandaríkjunum, Anton Pétur Þorsteinsson af því tilefni.

Kenning rannsakenda sem höfðu áður gert rannsóknir á rottum sem virtust þola álag eiturefna á heilann betur ef þær höfðu áður verið fengið vínada í litlu mæli daglega, var að hugsanlega gæti áfengi í takmörkuðu magni undirbúið taugafrumur betur með „passlegu áreyti“ gegn áhrifum álags á heilann síðar, javel áhrifum efna sem kynnu að geta skaðað taugafrumur. Þetta vildu þeir því skoða betur í ljósi fyrri rannsóka sem gerðar höfðu verið á mönnum.

Því má ef til vill segja að flest sé gott í hófi, að minnsta kosti hvað áfengi og heilann varðar. Ekki má þó gleyma því sem e.t.v. mestu máli skiptir og sem er eðlileg örvun á heilann, góð samskipti, gott mataræði ásamt góðri hreyfingu. En e.t.v. má spara eitthvað rándýr lyf gegn heilabilun í framtíðinni og fá sér í staðinn einn eða tvo.

http://www.medscape.com/viewarticle/748617?sssdmh=dm1.713439&src=nldne

http://blog.eyjan.is/vilhjalmurari/2011/09/02/erfidara-ad-sanna-thad-goda-en-slaema/

http://www.ruv.is/frett/dagleg-hofdrykkja-betri-en-bindindi

Það er tvennt sem ég lít á sem mikla afturför í verslun- og þjónustu í dag miðað við „í gamla daga“. Þróun sem sumir telja þó framför í viðskiptaháttum og staðir sem í fljótu bragði fátt eiga skylt, eða hvað? Þarna á ég við benzínstöðvarnar sem hafa þróast í að verða meira sjoppur og skyndibitastaðir í stað þjónustustaða til að afgreiða á öruggari og betri hátt viðkvæmt eldsneyti og apótekin sem hafa þróast meir og meir út í verslun á horninu með snyrtivörur og smávöru í stað megináherslunnar á betri og öruggari lyfsölu. Hvortveggja þróun sem er réttlætt með kröfu eigendanna um meiri arðsemi af verslun sem selur allt milli himins og jarðar í stað gæðaafgreiðslu á viðkvæmum nauðsynjavörum. Enda hafa bensínstöðvar og apótek sprottið út um víðan völl í seinni tíð, eins og gorkúlur í haga.

Ég hef áður skrifað um hvað „handarbandið“ má kosta, ekki síst þegar maður heldur sjálfur í bensíndæluna og þarf að afgreiða sig sjálfur. Um leið og maður lætur blekkjast að það sé gert í boði olíufélganna til að þú sparir. Hið rétt er auðvitað að þetta er gert til að eigendurnir sjálfir græði meira innan dyra. Afgreiðsla á rándýru eldfimu eldsneyti, jafnvel upp á tugþúsundir króna í hvert skipti, getur aldrei talist ódýr verslunarvara sem ekki verðskuldar góða þjónustu. Þegar þú ætlast til að þjónustan sé til fyrir þig, en ekki öfugt.

Apótekin í „gamla daga“ voru virðulegar stofnanir þar sem virðing var borin fyrir starfsfólki eins og á öðrum heilbrigðisstofnunum, ekki síst lyfjafræðingnum sem maður vissi að var alltaf bak við þilið. Þegar apótekin voru til að afgreiða af nákvæmni lyf sem var manni fyrir bestu, hvort heldur læknir hafði skrifað upp á lyfseðil eða þau voru seld sem lausasölulyf við minniháttar kvillum. Þegar lyfjafræðingurinn var síðan ávalt tilbúinn að ráðleggja hvað passaði með hverju. Þetta var áður en „rafræna gáttin“ opnaðist upp á gátt. Áður, þegar apótekin á höfuðborgarsvæðinu var líka skylt að hafa næturvaktir fyrir sjúklinga sem bráðvantaði lyf að nóttu, sem á degi. Nú er öldin sem sagt önnur og oft ekki einu sinni ráðnir lyfjatæknar til að sinna afgreiðslunni á lyfjunum þínum á daginn, heldur ófaglært fólk á lægstu laununum og snyrtifræðingar. Þegar þú ætlast til að þjónustan sé til fyrir þig til að afgreiða lyfin þín, en ekki öfugt.