Sagan markast mest af gerðum okkar mannanna og náttúruhamförum ýmiskonar. Sumar þjóðir hafa farið illa út úr samskiptum við aðrar þjóðir í aldanna rás og bera þess ætíð merki. Ein slík er Haítí sem Spánverjar lögðu landareign sína á um miðja 15 öld og kölluðu hana þá Hispaníólu sem síðar varð að þrælanýlendu Evrópuþjóða. Englendingar, Frakkar og Hollendingar voru þar stórtækastir og fluttu þangað milljónir Afríkubúa nauðuga. Afkomendur þrælanna blönduðust síðan innfæddum með tímanum. Þessi saga er m.a. rakin í helgarblaði Fréttablaðsins. Þar er þó ekki greint frá ýmsum öðrum vandamálum sem þessir þjóðflutningar höfðu í för með sér og hér skal aðeins minnst á.

Sigðkornablóðleysi (Sickle Cell Anemia) sem er erfðablóðsjúkdómur sem á upptök sín upphaflega í Afríku en er nú mjög algengur meðal eyjaskeggja á Haítí. Arfblendnir einstaklingar geta lifað nokkuð eðlilegu lífi en þola ílla alvarlegar sýkingar og háan hita. Rauðu blóðkornin geta þá hlaupið í kekki, stíflað litlar æðar og síðan sprungið. Því er mjög mikilvægt að meðhöndla undirliggjandi sýkingar fljótt og koma eins í veg fyrir fyrir vökvatap. Margir smitsjúkdómar eru auk þess algengir í mið-Ameríku sem eru okkur vesturlandabúum framandi, svo ekki sé talað um eyðnisjúkdóminn sem er mjög algengur á Haítí og tengist mest fátækt þjóðarinnar.

Hér á eftir ætla ég að greina betur frá einum landlægum sjúkdóm sem eyjaskeggjum á Haítí þykir ekki merkilegur en er mér mjög ansi hugstæður. Vegna atburðanna á Haítí og nú síðast frétta um Tarantúlu kóngulóabit meðal íslenskra björgunarmanna sem voru að koma heim, varð mér hugsað til lítillar stúlku frá Haítí sem undir umsjón Þrastar Laxdal, barnalæknis, ég og félagar mínir önnuðumst á barnadeildinni á Landakoti fyrir um aldarfjórðungi síðan. Hún var nýkomin frá Haítí í heimsókn til Íslands með kanadískri fósturfjölskyldu. Stúlkan var innlögð vegna hita, en vitað var að hún var með arfblendna sigkornablóðleysi og það því ein aðal ástæðan fyrir innlögninni.

Þegar við Íslendingarnir vorum að smásjárskoða blóðið til að fræðast og sjá hvernig rauðu blóðkornin skryppu saman við súrefnisskort og sem er einkennandi próf sem hægt er að gera hjá þeim sem eru grunaðir um þennan blóðsjúkdóm í arfblendnu formi, var erfitt að fá fókus og rauðu blóðkornin virtust öll á „iði“. Við betri athugun og lýsingu, kom í ljós að blóðdropinn undir glerinu var fullur af lirfum og sem litu út eins og lítil síli og sem sópuðu til blóðkornunum.

Nú voru góð ráð dýr og Dr. Sigurður Richter, dýrafræðingur á Keldum var kallaður til, til að reyna greina fyrirbærið fyrir okkur  og út frá myndum í stórum atlas sem hann kom með var hægt að greina Wuncheria Bancrofti lirfar. Hann veldur ormaveiki sem kölluð er „fílaveiki“ (elephantosis) og sem reyndar tveir aðrir skyldir ormar geta einnig valdið. Móðurormarnir geta verið allt að 10 cm. langir og stíflað sogæðar og þannig valdið miklum og síðar krónískum bjúg þannig að útlimir geta margfaldast að ummáli og afmyndast líkt og sést á meðfylgjandi mynd.

Reyndar var stúlkan okkar með vægan „fílafót“ á öðrum fætinum. Við ómskoðun komu enda fram nokkrir stórir móðurormar í nára, og síða m.a. hreiður við ósæð hjartans sem olli þrengslum og hjartaóhljóði við hjartahlustun sem við vorum búnir að greina. Annar stór ormur var líka við lifur. Við þessum sjúkdóm var svo sem ekkert heldur að gera.  Ormanna og lirfurnar á þessu stigi má ekki drepa með lyfjum vegna hættu þá á ofnæmis-sjokki og mikið magn af framandi próteinum frá ormum og lirfum leysast snögglega upp í blóðinu.

Það sem vantaði hér á landi til að smit gæti átt sér stað milli manna voru moskító flugurnar. Flugan er síðan millihýsill fyrir lirfurnar sem geta síðan smitað aðra og hún náð kynþroska. Lifitími ormsins í líkama mannsins er ca 1-2 ár og sennilega var stúlkan langt komin með sína ormaveiki miðað við umfang ormaveikinnar í blóðrásinni (aldur og stærð móðurormanna). Auk framangreindra sjúkdóma var stúlkan með ýmsa aðra króníska sjúkdóma svo sem langvarandi þvagfærasýkingu og mikla vaxtartruflun.

Tilfellið minnti mann á áþreifanlegann hátt  á erfiða sjúkdóma sem eru okkur hér norður á hjara veraldar framandi.  Sýkingar og vatnsskortur gerir nú líf fólksins á Haítí enn erfiðara og farsóttir geta blossað upp. Eyjaskeggjar sýna þó ótrúlegan dugnað og æðruleysi, eins og fram hefur komið í viðtölum við björgunarsveitarmenn. Í dag snýst umræðan hér á landi og mörgum vestrænum löndum hins vegar meira um oflækningar, sjúkt heilbrigðiskerfi og ofnotkun lyfja. Mikið er lífsins gæðunum misskipt milli landa og sennilega væri vestrænum löndum betra að fara sér eitthvað hægar og reyna að koma a.m.k. í veg fyrir heimatilbúin heilbrigðissvandamál.

Mér er ekki kunnugt um að fílaveiki hafi greinst hér á landi fyrr eða síðar, þótt áætlað sé að allt að 120 milljónir manna séu smitaðir og sýktir úti í hinum stóra heimi. Ekki má heldur gleyma þeim aragrúa annarra sníkjudýrasjúkdóma og smitsjúkdóma sem lönd eins og Haítí eiga við að glíma, ofan á allt annað. Sagan hér að ofan getur e.t.v. verið hvatning fyrir einhverja að styrkja þessa þjóð nú.