Almennt má segja að bólusetningar ásamt smitvörnum og góðu hreinlæti séu bestu varnir okkar gegn smitsjúkdómunum og sem við treystum hvað mest á í heimi okkar með örverunum og sem eru mörg billjón sinnum fleiri en við sjálf og dýrin. Ákveðin lögmál ríkja í þessum heimi eins og öllu öðru sem tilheyrir sameiginlegu lífríki okkar, en sem nútíma lækna- og lífvísindi gerir okkur miklu auðveldara að lifa í. Mikill lærdómur og vinna liggur að baki þeim árangri að geta ráðið við smitsjúkdóma sem stundum voru drepsóttir á öldum áður og lagt gátu heilu þjóðfélögin í rúst. Ekki bara með hjálp vísindanna að finna bóluefnin og framleiða réttu sýkla- og veirulyfin, heldur einnig hvernig við getum farið rétt með þessi lyf og viðhaldið því hjarðónæmi sem þarf til að halda smitvöldunum utan girðingar. Eins með stöðugri vinnu heilbrigðisyfirvalda og vísindasamfélagsins alls að benda á þau forgangsmál sem skiptir heilsu okkar og langlífi hvað mestu máli og sem er m.a. jafn aðgangur að góðum bólusetningum fyrir unga sem aldna.

Sl. ár hefur ákveðinn hópur manna haldið upp sterkum áróðri gegn mörgum nauðsynlegum bólusetningum, eins og t.d. mislingabólusetningunni hér á landi. Þótt engar vísindalegar sannanir séu til gegn almennt viðurkenndum bólusetningum í dag, eru heilu byggðarlögin á Íslandi með ófullnægjandi þekjun gegn sumum þeim smitsjúkdómum sem við hræðumst hvað mest í dag, eins og t.d.mislingum. Almennt vantar 10% barna bólusetninu gegn mislingum, hettusótt og rauðum hundum eftir 18 mánaða aldur (MMR) í dag og sem telst á mörkum þess að vera viðunandi árangur. Víða erlendis m.a. í nágranalöndunum er ástandið verra og því brotist út mislingafaraldrar og sem reglubundið er í fréttum.

Auðvitað koma upp tilvik þar sem ákveðin bóluefni þolast illa fyrir ákveðna einstaklinga og örsjaldan hefur bólusetning valdið alvarlegum einkennum. Þannig er t.d. hugsanlegt t.d. að að rekja megi 1-2 tilfelli drómasýki vegna svínaflensubólusetningarinnar 2009 hér á landi, en sem á sér líka hugsanlegar aðrar meðvirkandi skýringar. Sömu aukaverkanir eru síðan oft 1000 fallt algengari, tengt raunverulegum sýkingum eins og í Kína þar sem lítið var bólusetti gegn svínaflensunni um árið. Vara þarf því við málstað öfgahópa og samtaka sem stuðla að óheilbrigði og dauða saklausra barna (sem og fullorðinna) með því að taka ekki þátt í almennum nauðsynlegum bólusetningum og sem taka ekki neinum vísindalegum rökum. Þess í stað sem eru uppvísir að styðjast við falsaðar rannsóknaniðurstöður, máli sínu til stuðnings.

En snúum okkur nú að upphafinu, tilurð bólusetninganna og lítum á hvað var skrifað um kúabólusetninguna fyrir meira en öld síðan 1899, í alþýðutímaritinu Eir um heilbrigðismál. Frá þeim tímum sem menn töluðu um smitsjúkdómana sem næma sjúkdóma og þá sem stóðu betur að vígi gegn sjúkdómunum sem ónæmir voru. Löngu fyrir tíma nútíma ónæmisfræði og þegar menn skynjuðu beint sambandið milli smitefnis og ónæmisaðgerða. Löngu fyrir tíma nútíma bólusetninga með sérhæfðum bóluefnum sem gefin eru með sprautu og nál og sem á í raun ekkert skilt við sjálfa bólusóttina (stórubólu, smallpox). Orðið og hugtakið bólusetning á íslensku máli er þó eitt fárra dæma í heiminum um þjóð sem heldur sig ennþá alltaf við grunnhugtakið „að bólusetja“ (vaccination), en þegar átt er við ónæmisaðgerð (immunization) með hverskonar dauðum eða veikluðum smitefnum (ónæmisvaka). Skemmtileg myndlíking engu að síður og sem auðveldar skilning á hvað bólusetningar raunverulega snúast um í grunninn. Að kynna smitefni fyrir ónæmiskerfinu okkar og sem síðan sér um varnirnar þegar til stórrorustunnar kemur. Af þessu tilefni, ekki síst fyrir þá vantrúuðu, vil ég endurrita í þessarri og næstu færslu hluta greinar Guðmundar Björnssonar læknis í Eir frá árinu 1899, um stórubóluna og bólusetningar gegn bólusótt hér á landi allt frá árinu 1805. Mesta framfaraspor í læknisfræðinni hér á landi frá upphafi og bólusótt sem nú er búið að útrýma (1977) með góðri þátttöku í bólusetningunum.

„Bólusteningin er orðin það gömul, að menn eru hættir að meta hana svo mikils sem hún á skilið. Það er farið að gleymast, að bólusóttin er óttalegri, en allar aðrar landfarsóttir, ef hún fær að ráða sér. – ef ekki er bólusett. Árið 1707 er mælt að bólan hafi drepið 18000 manna hér á landi af 50.000. Síðast kom hún hingað 1839, fór um Suðurland, en ekki er víðar, og var væg, enda vóru þá bólusetningar farnar að tíðkast, þó að í ólagi færi. Árið 1871 komu hingað til Reykjavíkur nokkrir franskir menn bólusjúkir, en engir innlendir menn fengu sóttina af þeim.

Það vita menn að bólusótt gekk í Kína og Indlandi þúsundum árum fyrir Krist burð, en ekki hafa menn sögur af því, að hún hafi komið hér í álfu fyrr en á ofanverðri sjöttu öld eftir Krist. Síðan hefir hún setið kyr og verið allra meina verst, alt fram á þessa öld. Norðurálfubúar fluttu sóttina með sér til Vesturheims og drap hún hrönnum saman þá sem þar bjuggu fyrir. Danskt skip flutti sóttina til Grænlands árið 1734; þar bjuggu þá um 6000 manns, en 4000, eða þar um bil, dóu úr bólunni. Alls hefir bólan gengið 19 sinnum hér á landi síðan 1306. Á 18. öldinni var bólan svo algeng í Norðurálfunni, að svo má segja hver einasti maður fékk sóttina, áður en hann náði fertugs aldri. Flestir fengu hana þegar í bernsku og olli hún því afarmiklum barnadauða. Nú er sagt um efnilegt barn, að það muni verða að manni, ef það fái að lifa, en þá sögðu menn hér á landi: Hann verður einhvern tíma að manni, „ef bólan tekur hann ekki.“ Venjulega dó fimta hver manneskja af þeim sem sóttina tóku, stundum miklu fleiri að tiltölu. Er því ofur auðskilið, hvílík ógn mönnum stóð af þessum sjúkdómi. Enda kvað svo ramt að því, að margir ungir menn sælust eftir bólunni, fóru með föt bólusjúklinga, eða sváfu hjá þeim, til þess að fá af þeim sóttina, og vörpuðu þannig hlutkesti um líf sitt – ekki af gamni sínu, heldur af því að þeim þótti ekki ómaksins vert, að leggja út í lífið og eiga banvæna bóluna sífelt yfir höfði sér. Kusu heldur að láta strags skríða til skara millum sín og bólunnar.“   (framh. – saga „bólusetninga“ í næsta hluta)

http://eyjan.pressan.is/frettir/2015/02/18/5-til-12-prosent-barna-a-islandi-ekki-bolusett/

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2013/10/10/getur-mislingafaraldur-komid-upp-i-vestmannaeyjum/

Bólusetningar er helst vörn okkar mannanna fyrir smitsjúkdómum, sem fyrrum voru kallaðir næmir sjúkdómar. Með ónæminu okkar vinna þeir ekki á okkur. Bóluefni við hverskyns smitsjúkdómum eru mestu framfaraspor læknisfræðinnar og sem lengt hefur meðalaldur í þjóðfélögum um marga áratugi.

Árleg Inflúensa er oft skæð og hættuleg gömlu fólki og ungum börnum. Því hefur verið kappkostað að bólusetja á hverju hausti gegn henni og sem oftast virkar vel (<70% vörn). Lifandi kuldaaðlagað bóluefni í nefspreyi hefur síðan virkað enn betur, en sem ekki hefur verið tekið upp hér á landi ennþá. Veirurnar geta samt alltaf breyst örlítið með stökkbreytingum frá því bóluefnið er hannað á vorin og þar til það á að virka um áramótin. Slíkt er talið hafa gerst varðandi aðalstofninn í ár Inflúensu A stofninn H3N2, en auk þess var í bólusetningunni í haust, bóluefni fyrir tveim öðrum stofnum gegn Inflúensu B og svínaflensunni H1N1 sem talið er virka vel. Í Bretlandi hefur hins vegar verið talað um allt niður í aðeins 3% virkni geng Inflúensu A H3N2 stofninum nú.

Frá því fyrir áramót hefur inflúensa geisað á Íslandi og sem nú er að ná toppi í útbreiðslunni, a.m.k. hvað H3N2 inflúensu A stofninn varðar. Sjálfur hef ég verið mikið á vöktum sl. rúman mánuð og aldrei fyrr hef ég séð jafnmikla útbreiðslu flensu meðal ungs fólks sérstaklega framan af. Vantað hefur í hálfu bekkina vegna flensunnar og ekki er óalgengt að heilu fjölskyldurnar liggi heima á sama tíma. Síðustu vikur ber síðan á vaxandi fjölda inflúensutilfella á öldrunarstofnunum og þar sem allt að helmingur vistmanna liggur í flensu þrátt fyrir bólusetninguna í haust. Flensan er einmitt sérstaklega hættuleg veikburða fólki, bæði vegna flensueinkennanna sjálfra sem dregur allan mátt úr fólki, og vegna mikillar áhættu á fylgisýkingum eins og lungnabólgum sem getur verið banvæn. Í Bandaríkjunum er talið nú að rekja mætt þannig 6% dánartilfella gamla fólksins beint til flensunnar fyrir áramót.

Þegar var vitað líka um áramótin að bólusetningin myndi ekki virka sem skildi fyrir áhættuhópana og sem ég skrifaði um 4.janúar sl. Það sem síðan kom á daginn og ekki var vitað var um, var hvað flensan í ár er miklu skæðari en dæmi eru um mörg undanfarin ár hér á landi. A.m.k. man ég ekki eftir annarri eins útbreiðslu og þar sem reikna má að smithlutfallið nálgist helming íbúa og sem annars við venjulegar aðstæður nær aðeins að smita um 10% þjóðarinnar. Þessar staðreyndir ættu að hafa leitt til meiri ráðgjafar heilbrigðisyfirvalda gangvart flensunni nú. Mikilvægast er að koma á móts við þarfir þeirra sem veikburða eru fyrir og sem ekki geta treyst á bólusetninguna í ár. Efla hefði þurft mögulegar smitvarnir og bjóða fólki aðgang að lyfjameðferð með veirulyfjum þegar einkenna verður vart og sem gagnast geta vel ef byrjað er að taka inn tímalega. Oseltamivir (Tamiflu) hefur þannig  sýnt sig geta fækkað veikindadögum um a.m.k. einn dag ef byrjað er að taka inn innan 2 daga frá byrjun flensulíkra einkenna (hár hiti, særindi í hálsi, beinverkir og vaxandi hósti) og sjá má á skýringarmynd. Lyfin milda auk þess einkenni og minnka líkur á fylgikvillum eins og lungnabólgu.

Ég hef séð og vitað af ófáum einstaklingum sem gagnast hefði getað vel lyfjameðferð með Tamiflu og hún gerð aðgengileg í tíma. Vegna neikvæðrar umræðu um lyfin, sem byggðist á misskilningi og tortryggni í garða lyfjafyrirtækja, hafa margir læknar ekki verið nógu vel vakandi gagnvart þessum möguleika og sem sölutölur á lyfinu Tamiflu í vetur staðfestir. Fórnakostnaður þjóðfélagsins er hins vegar mikill og margir legið lengur í flensu en efni stóðu til og þurft síðan jafnvel á spítalavist að halda. Það hlýtur að vera á ábyrgð heilbrigðisyfirvalda að meta stöðuna hverju sinni og upplýsa um mjög breytta stöðu gagnvart inflúensunni þetta árið og sem mátti vera ljós strax upp úr áramótunum. Árétta smitvarnir og benda m.a. á nýjustu upplýsingar um góð lyf sem sannarlega gagnast vel, mest fyrir þá sem veikastir eru fyrir.

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2015/01/04/flensan-er-slaem-i-ar/

http://www.visir.is/section/MEDIA98&fileid=CLP32501

http://www.medscape.com/viewarticle/839547

http://www.telegraph.co.uk/news/science/science-news/11378225/Tamiflu-IS-effective-against-influenza-major-review-finds.html

Í síðustu viku hélt ég erindi á Læknadögum 2015 undir fyrirsögninni, „Verðum að gera mikið betur“. Þrátt fyrir meira en tveggja áratuga vitneskju um mikla sýklalyfjanotkun barna hér á landi og tvo faraldra af sýklalyfjaónæmum pneumókokkum (typu 6B, Spænsk-íslenska stofninum og nú síðustu ár, 19F stofninu) stöndum við í svipuðum sporum og bíðum í raun aðeins eftir þeim þriðja. Sýnt hefur verið fram á sterk tengsl sýklalyfjanotkunar barna og útbreiðslu sýklalyfjaónæmra pneumókokka í nefkoki og sem taka sér þar bólfestu í allt að 20% barna fyrstu vikurnar eftir hvern sýklalyfjakúr. Illgresi þá í íslensku nærflórunni sem valdið geta sýkingum meðal barnanna og breiðst út um allt þjóðfélagið. Ekkert síður til elstu kynslóðarinnar og valdið alvarlegum lungnabólgum.

Flestar vestrænar þjóðir hafa kappkostað að nota sýklalyf skynsamlega og orðið nokkuð ágengt, meðal annars að áeggjan WHO, Alþjóðlegu heilbrigðisstofnunarinnar sem skilgreinir sýklalyfjaónæmi sem eina mestu heilbrigðisógn samtímans. Svíar hafa tekið málin föstum tökum og sem kynnt var á málþinginu í síðustu viku á Lækandögum. Þeir hafa sett upp stranga vinnuferla sem kenndir hafa verið við STRAMA. Nákvæmt eftirlit m.a. með sýklalyfjaávísunum lækna og þeir stöðugt hvattir til að nota lyfin skynsamlega eins og klínískar leiðbeiningar gera enda ráð fyrir. Myndin hér að ofan sýnir vel hvað þeim hefur orðið ágengt sl. áratug samanborið við okkur og hvað við eigum í raun langt í land og þar sem litlar breytingar hafa verið sl. tvo áratugi, þrátt fyrir miklar hremmingar meðal barna vegna sýklalyfjaónæmis og sem hefur vakið athygli langt út fyrir landsteinana sl. áratugi.

Ekki má gleyma að sýkingar er algengasta orsök komu sjúklings til læknis hér á landi (um 20% af öllum komum) og að eyrnabólgur og vandamál þeim tengt skýra einar og sér yfir 50% af öllum komum veikra barna til læknis. Sýking sem oftast lagast af sjálfu sér ef einkennin eru ekki alvarleg. Ábyrgðin er því mikil að höndla þetta algenga heilbrigðisvandamál barna vel og gefa þeim ekki sýklalyf að óþörfu. Nýjar vísbendingar, meðal annars hér á landi, benda auk þess til hún auki líkur á endurteknum eyrnabólgum og margvíslegrar brenglunar á eðlilegri sýklaflóru barnanna. Skipulag heilbrigðisþjónustunnar á höfuðborgarsvæðinu og víðar þar sem meiri áhersla virðist lögð á vaktir en heilstæða þjónustu á heilsugæslustöðvum og sem bjóða eiga upp á fræðslu og eftirfylgd í stað skyndiúrræða, er sennilega aðalástæðan á lélegum árangri okkar og þeim úrlausnum sem börnin fá fyrir sín algengustu vandamál í heilbrigðisþjónustunni. Gegn þeim ráðleggingum sem alþjóðlegar og íslenskar klínískar leiðbeiningar gera ráð fyrir í dag.

Endurtekið eru kjörlyf heldur ekki fáanleg, þar á meðal sýklalyf til inntöku sem og augndropar. Mánuðum saman var kjörlyfið við þvagfærasýkingum ekki fáanlegt og þurftu læknar þá oft að notast við óþarflega breiðvirk sýklalyf í staðinn og sem eykur enn frekar á þróun sýklalyfjaónæmis hér á landi. Nú sl. mánuði hefur nauðsynlegt augnsmisli við slímhimnubólgu barna (Fucithalmic) ekki verið fáanlegt og aðeins hægt að notast við miklu sterkari augndropa sem síður eru ætlaðir börnum (Oftaquix). Algengasta sýklalyfjamixtúra fyrir börn sl. ár, amoxicillin, hefur verið ófáanleg sl. ár og sambærilegt lyf aðeins hægt að fá með undanþágulyfseðli sl. mánuði. Því er oft notuð breiðvirkari sýklalyfjamixtúra með aukalyfi í staðin. Allt aðstæður sem bjóða upp á aukið sýklalyfjaónæmi og meira rugl á góðum sýklalyfjaávísunum lækna. Ábyrgð sem Lyfjastofnum tekur ekki á sig og sem bendir á Landlæknisembættið og lög landsins um frjálsan lyfjainnflutning að geðþótta lyfjaheildsala að undangenginni svokallaðri lyfjaskráningu. Oft í dag er um að ræða samheitalyf sem undir flestum kringumstæðum eru í samkeppni hvert við annað og eftir því hvar gróðavon innflytjanda er mest hverju sinni.

Ein frétt Morgunblaðsins snemma í haust var um varnarsigur okkar á ofnotkun sýklalyfja á Íslandi árið 2013 og þar sem slegið var upp í fyrirsögn að dregið hefði úr sýklalyfjanotkun yngstu barnanna. Sú fyrirsögn er mjög villandi eins og myndin hér að ofan sýnir vel. Fyrirsögin hefði frekar átt að vera, „Þurfum og eigum geta gert mikið betur“. Dæmigert reyndar oft fyrir fréttaflutning af heilbrigðismálum og þegar staðreyndir eru oft fegraðar í þágu stjórnvalda. Síðar í sömu viku kom reyndar frétt í framhaldi af  nýútkominni skýrslu Landlæknisembættisins sem áréttaði um alvarleikann sem að baki þessu öllu býr og sem er sýklalyfjaónæmi allra helstu sýkingarvalda mannsins út um allan heim. Þótt ónæmið sé ekki enn skollið á af fullum þunga meðal allra sýkingavalda á litla Íslandi, er hún fyrst og fremst tilkomin almennt séð vegna óhóflegrar sýklalyfjanotkunar. Í um 50% allra tilvika í dag er hún talin ómarkviss í hinum vestræna heimi að mati WHO sem og gríðarlegar ofnotkunar í landbúnaði. Notkun sem reyndar enn er lítil hér á landi sem betur fer, en þeim mun meiri er hún meðal manna og barna.

„Varnarsigur“ með nánast óbreyttri sýklalyfjanotkun barna hér á landi er ósigur fyrir okkur öll. Árangurinn er einkar lélegur sl. ár þegar líka horft er til þess að byrjað var að bólusetja öll ungbörn gegn algengustu pneumókokkunum árið 2011. Vitað var fyrir að um 50% sýklalyfjanotkunar yngstu barnanna var vegna eyrnabólgu einnar saman og að pneumókokkarnir ollu flestum alvarlegustu sýkingunum. Því ætti undir eðlilegum kringumstæðum og ef rétt væri að ávísunum á sýklalyf staðið eins eins og klínískar ráðleggingar gera ráð fyrir, að sjást miklu meiri minnkun á sýklalyfjanotkun barna þegar árið 2013. Eins vegna þess hvata sem bólusetningarnar áttu að gefa og að við gætum beðið lengur með sýklalyf við vægum sýkingum.

Heilbrigð börn hafa gott aðgengi að ungbarnaeftirliti og bólusetningum á höfuðborgarsvæðinu. Ef þau eru veik gegnir öðru máli. Með áframhaldandi ómarkvissri sýklalyfjanotkun barna er hætt við að ávinningur bólusetningar gegn pneumókokkum fjari út og að nýir stofnar komi fyrr en ella í stað þeirra sem bólusett var gegn. Þá stöndum við verr að vígi og þegar nýir sýklalyfjaónæmir stofnar sem hingað berast til landsins fái að blómstra sem áður í nefkoki íslenskra barna. Skilaboðin með fréttinni í haust ætti því að hafa verið að mikið vantaði upp á árangur í sýklalyfjaávísunum barna og sem snýr að velferð okkar allra. Skýringa sem leita má í margfalt meira álagi á vaktþjónustur en eðlilegt getur talist og samanborið við nágranaþjóðir okkar. Miklu meira tilefni til fréttaflutnings af svo mörgum ástæðum en af glansmyndinni af okkur í arfanum, endalaust.

http://www.landlaeknir.is/um-embaettid/frettir/frett/item24152/Ny-skyrsla-um-syklalyfjanotkun-og-syklalyfjanami-2013

http://www.mbl.is/frettir/innlent/2014/08/27/syklalyfjanotkun_minnkar_hja_0_4_ara/

http://www.mbl.is/frettir/innlent/2014/08/27/syklalyfjaonaemi_althjodlegt_vandmal/

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2014/07/14/oskur-i-heilbrigdiskerfinu/

Fá vestræn ríki eyða jafn litlu til forvarna og heilsugæslu og Ísland. Heildræna stefnu vantar og heilsugæslan er á fallandi fæti. Reiknað hefur verið út að 68 þúsund góð æviár gætu verið glötuð í dag vegna aðgerðarleysis heilbrigðisyfirvalda sl. ár og endurtekið hefur komið fram í úttekt hjá Guðmundi Löve, framkvæmdastjóra SÍBS. Nú síðast um daginn í Reykjavík síðdegis á Bylgjunni.

Nýjar rannsóknir birtust sl. vor  sem sýndu að Íslendingar eru feitastir V-Evrópuþjóða (BMI >25), ungar konur í fyrsta sæti (60.9%) og karlarnir í því öðru (73.6%). Íslendingar fylgja þar fast á hæla Bandaríkjamanna hvað varðar hraða þróun í ofþyngd og offitu. Þriðjungur Bandaríkjamanna er í dag haldinn mikilli offitu (þyngdarstuðull, BMI > 30%) og 17% barna. Á sl. þremur áratugum hefur feitum í Bandaríkjunum fjölgað um 100%, og þeim sem eru með þyngdarstuðulinn >40, um 400%. Er þetta það sem koma skal hér á landi innan fárra ára?

Flestir vita samt hvað gerist ef vitlaust eldsneyti er sett á vélar. Eins er með næringuna okkar og okkur sjálf. Ofneysla af hvítum sykri, ásamt fínum kolvetnum og fitu í stað grófra kolvetna, er aðal ástæða offituvandans í dag. Færri gera sér hins vegar grein fyrir hvaða vöðvarnir þjóna miklu hlutverki til að stjórna brunanum og í svengdarstjórn almennt séð. Vöðvar sem eru þjálfaðir með stórum og litlum skerfum alla daga, gera miklu meira en að koma okkur bara á milli staða eða lyfta lóðum. Nýjustu rannsóknir sýna nú líka að hreyfingin sjálf skiptir jafnvel meiru máli en sjálf þyngdin hvað lífslíkur varðar. Hreyfing eins og bara stuttir göngutúrar kvölds og morgna.

Með skilaboðum til heilans gegnum miðtaugakerfið, vilja vöðvar hámarka orkunýtinguna og losna við óþarfa þyngd og helst að fá eldsneyti sem endist vel. Eins og öll önnur sjálfbær lífræn kerfi sem stöðugt leita leiðréttinga á sér, en hér með hjálp taugakerfisins og fjölgun orkukorna í vöðvafrumunum með hreyfingu. Í myndlíkingu ekkert ósvipuð áhrif og þegar við fáum nýjar endurhlaðanlegar rafhlöður í símana okkar þegar þeir eru orðnir ansi daprir. Matvöruverslanir og gos- og sælgætisframleiðendur treysta hins vegar á önnur skilaboð. Skilaboð til frumhvatar mannsins og græðginnar og áður en skynsemin nær yfirhöndinni með allskonar girnilegum auglýsingum og uppstillingum. Vandasamur heimur að búa í og þar sem stöðugt er verið að rugla í fólki. Íþróttahúsin láta jafnvel þar ekki sitt eftir liggja og heyrst hefur að sum íþróttafélög ástunda fjáröflunarstarfsemi sína með dellukúrum.

Staðreyndin er að á Íslandi er um 20% fullorðinna með mikla offitu (BMI >30) og þriðjungur barna er yfir kjörþyngd. Rannsóknir sýna almennt að yfir 90% offitusjúklinga ná ekki að léttast þrátt fyrir oft óteljandi tískukúra sem vinsælastir eru í dag og það sem verra er, halda jafnvel áfram að fitna. Sjúkdómur sem á nær eingöngu rætur að rekja til rangra lífstílsvenja okkar, rangs mataræðis og lítillar hreyfingar. Ástand og venjur þar sem góð heilsugæsla ætti að geta gegnt mikilvægu hlutverki í að breyta.

Margir stjórnmálamenn forðast hins vegar að ræða lýðheilsuvandann. Þeir einblína oft á önnur mál, meira út frá ásýnd lands og húsa. Fegurðardýrkun og útlitsbreytingar hvers konar á mannslíkamanum eru óvíða jafn algeng og á Íslandi. Góður árangur gegn offitunni hins vegar næst ekki fyrr en við látum af öllum öfgum, tengt útlitsdýrkun og staðalímyndinni í tískublöðunum., því öll erum við mismunandi. Að við förum að líta á málin meira út frá rökhyggju heilsunnar, með sálarlega vellíðan og félagslegt öryggi að leiðarljósi. Hvatningu til meiri hreyfingar og skynsamlegri neysluvenja.

Villurnar eru samt víða. Sextíu og fimm sjúkdómar hafa verið tengdir offitu eingöngu, t.d. sykursýki, hjarta- og lungnasjúkdómar, gigtarsjúkdómar, ótímabærir hrörnunarsjúkdómar, krabbamein og geðsjúkdómar. Allt alvarlegir sjúkdómar og sem gefa skýrar vísbendingar um hina nýju heilbrigðisógn sem offitan er og vandamálum sem tengd er henni. Offitufaraldurinn hefur engan veginn hefur náð hámarki og Alþjóðaheilbrigðisstofnunin (WHO) telur nú eina mestu heilbrigðisógn 21. aldarinnar í hinum vestræna heimi. Heimsfaraldur sem stefnir að verða flestum heilbrigðiskerfum þjóða ofviða vegna kostnaðar og sem leiðir að óbreyttu til heilsuhruns þjóðar.

Algengasta efnaskiptavillan tengt offitunni er skert sykurþol og sykursýki. Þá vantar insúlín miðað við þyngdina og síðar í alvarlegasta formi sykursýkinnar, alveg, og þegar briskirtilinn hefur gefst upp. Sykursýkisfaraldur er þegar farinn að skella á þjóðinni og allt að fjórðungur 65 ára og eldri stefna í að fá fullorðinssykursýki ef þróunin helst óbreytt. Hátt í 10% þungaðra kvenna eru í dag með meðgöngusykursýki (flestar of þungar), þróun sem hefur gengið hratt fyrir sig síðasta áratug.  Hættulegt ástand sem gefur sterkar vísbendingar um framhaldið. Ástand sem getur líka valdið fósturskemmdum og eykur líkur á ofþyngd fósturs og sykursýki hjá nýfæddu barni. Arfleif móður án gena til komandi kynslóðar.

Sjúkleg fíkn í hvítan sykur, er oftast undirrót offitunnar í byrjun og síðan þannig hinnar eiginlegu sykursýki. Íslendingar neyta meira af sykri en nokkur önnur Norðurlandaþjóð. Sumir segja hættulegt fíkniefni og sem finnst í miklu magni í sykruðum drykkjum í dag og sem skýrir um 20% af allri sykurneyslu landans. Kenningar eru einnig um að sykurinn plati stöðugt heilann og auki á aðra matarfíkn. Skerðing á óhóflegri sykurneyslu landans og sem er fimmföld miðað við ráðleggingar manneldisráða, ætti auðvitað að vera forgangsmál, ekki síst sem snýr að heilbrigði barna og unglinga. Markmiðið er auðvitað að unga fólkið fái ekki sjúkdóma gamla fólksins fyrir aldur fram og því ætti sykurskatturinn frekar að hækka en lækka eins og raunin varð um áramótin og sem er á ábyrgð stjórnvalda. Á sama tíma og lífsnauðsynleg matvæli hækkuðu!

Allt of feitir ættu auðvitað að getað leitað eftir hjálp og stuðningi heilbrigðisstarfsfólks, því enginn er eins og samverkandi sálrænir erfiðleikar oft miklir. Líkamleg færni til hreyfingar er eins oft skert, en sem er lykilatriðið í þessu öllu saman. Boðið hefur samt verið upp hreyfiseðil í heilsugæslunni fyrir þá sem eru verst settir og þangað leita. Um leið og „gengur“ aðeins betur, verður hugarfarið skýrara, lífsmeðvitundin betri og þyngdin minnkar. Lífsstílsbreyting sem síðan virkar samtímis jákvæð fyrir sálina, mataræðið og líkamann.

 

http://www.bbc.com/news/health-30812439

http://www.dv.is/blogg/vilhjalmur-ari/2014/2/20/heildraen-heilsa-taekniold/

http://www.theguardian.com/society/2014/may/29/uk-western-europe-obesity-study

http://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(14)60460-8/abstract

 http://www.medscape.com/viewarticle/814202

Inflúensufaraldur er þessa dagana að skella á í norður-Evrópu og sem víða er í fréttum. Fyrstu tilfellin greindust fyrir jól hér heima og sem reyndar var af tveimur meginstofnum A og B. Hin árleg vetrarflensa er hins vegar alltaf af stofni A eins og nú er. Undirstofninn í ár er H3N2 eins og reiknað var með í gerð flensubóluefnisins okkar í haust. Það sem verra er, er að stofninn nú er óvenju skæður og hefur í mörgum tilfellum breyst með lítilli stökkbreytingu (antigenic drift) frá því í haust, þannig að bólusetningin gefur ekki vörn nema í 20-30% tilvika. Í Norður-Ameríku þar sem faraldurinn hefur geisað lengur, hefur verið hægt að tengja yfir 6% dánartilfella beint eða óbeint við inflúensuna.

Besta vörnin í dag sem býðst er engu að síður bólusetning og sem sérstaklega er mælt með fyrir viðkvæma, gamalt fólk (>65 ára), fólk með alvarlega króníska sjúkóma og ófrískar konur. Ungbörn sem líka eru viðkvæm fyrir flensu, geta ekki fengið bólusetningu fyrstu 3-6 mánuðina og verða því að treysta á ósmitaða móður og annað heimilisfólk. Besta meðferðin fyrir þá sem smitast er hins vegar að fara ávalt vel með sig, strax frá byrjun flensueinkenna.

Sumir koma hins væntanlega til með að veikjast hastalega, jafnvel með lungnabólgu á fyrstu dögum flensunnar. Tíðni fylgisýkinga af völdum baktería er síðan margföld í kjölfar inflúensu miðað við eftir kvefpestir, einkum pneumókokka. Eyrnabólgur barna, ennis- og kinnholusýkingar og lungnabólgur eru þar algengastar. Allt að 20% barna geta þannig sýkst af pneumokokkum og öðrum sýklum í kjölfar inflúensu, en þar sem annað bóluefni, bóluefni gegn pneumókokkum og nú stendur öllum ungum börnum til boða, gefur vörn í yfir 70% tilvika. Annað pneumókokkabóluefni býðst fullorðnu fólki og sem mælt er með að endurtaka á 5-10 ára fresti.

Stundum er rétt að grípa fljótt til veirulyfja (Tamiflu) sem mildað getur alvarlegust flensueinkennin og ef byrjað er að taka inn tímalega og svo sýklalyfjanna ef einkenni verða þrálátari og fylgisýkingar verður vart, ekki síst hjá gömlu fólki og ungbörnum. Til að takmarka sem mest smit til annarra á fyrstu viku flensunnar, er best að halda sig sem mest heima og óska frekar að fá  læknishjálpina heim ef hennar er þörf. Frekar en að koma á yfirfullar undirmannaðar læknamóttökur og smita aðra sem þangað leita.

Sjá einnig:

http://www.dv.is/blogg/vilhjalmur-ari/2013/9/30/faerdu-slaema-flensu-i-vetur/

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2014/10/17/modan-og-maedan-i-vetur/

Sennilega hefur lýðheilsu og heilsuöryggi þjóðarinnar aldrei fyrr verið stefnt í jafnmikla hættu og nú með aðgerðarleysi ríkisstjórnar Íslands sem hefur ekki viljað leiðrétta föst laun lækna allt sl. ár og sem dregist hafa langt aftur úr í föstum launum samanburðahópa (20-40%). Yfirvofandi er landsflótti íslenskra lækna eftir áramót, stór hluti heillar atvinnustéttar frá landinu góða og sem eiga að teljast með þeim mikilvægari í þjóðfélaginu. Nokkuð sem á sér ekki neina hliðstæðu í Íslandssögunni. Lykilstarfskraftur fyrir þjóðfélag til að að það geti  þrifist, en sem jafnframt er falast eftir til starfa erlendis fyrir allt að margföld laun. Allt staðreyndir sem opinberar ótrúlega þröngsýni íslenskra stjórnvalda og sem ekki vilja leiðrétta grunnkjörin um þann tæplega þriðjung sem þarf. Mælir hins vegar á sama tíma ágæti verka sinna í háum ríkisútgjöldum til þeirra sem hafa það best og til þeirra sem græða mest á sameiginlegri auðlind þjóðarinnar. Íslenska læknismannauðnum má samt að fórna.

Sennilega hefur engin atvinnustétt látið bjóða sér álíka vinnuþrælkun og læknar hafa gert gegnum árin og sem ekki verður liðin lengur. Ný fjölskyldusjónarmið yngri lækna og læknanema sjá til þess. Mörg önnur sjónarmið lækna hafa reyndar lengi verið hundsuð, meðal annars hvað starfsaðstöðu varðar á sjúkrahúsunum og eftirfylgd gæðaverkefna svo langt sem ég man. Nú á hins vegar að veita  hundruðum milljóna til nýs gæluverkefnis ríkisstjórnarinnar, Lýðheilsunefndar forsætisráðherra og sem á að vera til marks um eigið ágæti og innrætingu eins og fleiri dæmi sanna sl. daga..

Í sumar heimsóttum nokkrir Íslendingar í gönguhópnum Fjöll og firnindi eyjuna Akdamar og sem staðsett er úti fyrir suðurströnd stöðuvatnsins Van í austurhluta Tyrklands, á hásléttu í um 1500 metra hæð yfir sjávarmáli. Við áttum þar góða dagstund í aðlögun fyrir göngu á fjallið Ararat (5.200 m) og sem var upphaflega aðal markmið ferðarinnar og greint hefur verið frá áður hér á blogginu mínu.

Eyjan Akdamar er sögfræg fyrir þær sakir að þangað komu armenskir munkar og reistu klaustur fyrir um 1100 árum. Á svipuðum tíma og aðrir munkar, Papar, tóku sér bólfestu á annarri eyju lengst norður í Atlantshafi, Íslandi. Litlu síðar einnig heiðnum víkingum frá Noregi og Írlandi sem hröktu Papana í burtu og sem lýst er í Íslendingabók Ara fróða Þorgilssonar (1122-1133). Þar segir Ari; „Þann tíð var Ísland viði vaxit á milli fjalls ok fjöru. Þá váru hér menn kristnir, þeir er Norðmenn kalla Papa, en þeir fóru síðan á braut, af því at þeir vildu eigi vera hér við heiðna menn, ok létu eftir bækr írskar ok bjöllur ok bagla. Af því mátti skilja, at þeir váru menn írskir.“ Engar fornleifar hafa þó fundist sem benda til um heimsóknir þessara írsku munka svo að það er fátt við að styðjast nema sannleiksgildi Íslendingabókar.

Nokkuð er víst að sumir Papanna hafi verið læknismenntaðir á þeirra vísu og sennilega borið með sér dýrmæta þekkingu til landsins, en sem síðar hefur að mestu farið forgörðum. Nokkur örnefni, einkum suðaustanlands, tengjast Pöpum, til dæmis Papey, Papós og Papbýli. Steinristur í hellum á Suðurlandi og Vestmannaeyjum hafa verið sagðar frá Pöpum, en fyrir því eru engar sannanir. Lengst af fengu munkarnir þó að vera í friði á Akdamar, eða allt til ársins 1915, enda fram eftir öldum landsvæðið allt hluti Armeníu.

Í lok níundu aldar var eyjan Akdamar hins vegar í eign Armeníukonungs (Gagik I Artsruni) sem byggði sér þar litla sumarhöll og ræktaði upp eyjuna, en sem síðar eftirlét munkum og heilagkrossreglunni (Holy cross) eyjuna til umráða. Á eyjunni má í dag sjá kirkjubyggingu (dómkirkju) frá 10 öld (915) og veggskreytingar af norrænum hermönnum, ásamt Davíð og Golíat úr biblíusögunum. Einnar heillegustu kirkjubyggingu frá þessum tíma í þessum heimshluta. Þessi nálgun við menningarheim okkar Íslendinganna var mjög sérstök.

Ræturnar okkar til upprunanas og Íslendingasagna voru hvergi augljósari í allri ferðinni til Tyrklands en í samsvöruninni við litlu Akdamar og þar sem fyrsta byggð á Íslandi varð augljósari. Allt á eyjunni litlu var tengt þessum tíma og sem hafði lítið breyst og aðrar byggingar sárafáar. Síðustu munkarnir voru drepnir og reynt að afmá öll tengsl við kristna menningu í þjóðarhreinsun Tyrkja 1915.  Kirkjan sjálf er furðu heilleg, þótt Tyrkirnir hafi eyðilegt mikið af innviðunum og rústað að hluta sambyggðri kapellu með sprengingum. Þeir hlífðu þó sjálfri kirkjunni að mestu að utan, enda sögulegt mannvirki sem hefur varðveist einstaklega vel í um 1100 ár. Paparnir voru fljótt hraktir eða drepnir á Íslandi þar sem nú aðeins finnast óljósar hellisleyfar, en munkarnir fengu að vera í friði lengst af á Akdamar þar sem miklar menningarminjar er nú að finna. Jarðfræðin og hraun af öllum gerðum, ásamt hrjóstugu landslagi á hásléttunni í Agri, átti síðan eftir að tengja okkur enn betur við heimahagana, ásamt vinsemd Kúrda á svæðinu.

Í dag stöndum við á tímamótum. Hvort heilbrigðiskerfinu sem við höfum þekkt nokkuð vel, verði fórnað og eitthvað allt annað taki við undir formerkjum einkaframtaks og einkavæðingar. Erlent vinnuafl jafnvel í stað íslenskra lækna. Læknismenntun erlendis í stað hér heima, eins og staðreyndin var fyrir rúmri öld. Læknavísindin í raun gjaldfelld eins og við þekkjum þau í dag. Mér hefur m.a. þess vegna verið tíðrætt um greinar í meira en aldargömlu alþýðutímariti um heilbrigðismál á Íslandi og þegar læknar voru bjartsýnir að geta farið að nútímavæða íslenska heilbrigðiskerfið og að þjóðin gæti byggt sér sjúkrahús og sem síðar var nefnt Landspítali. Á tímum þegar ráðamenn þjóðarinnar vildu setja heilbrigðismálin í forgang, þótt peningar væru af skornum skammti.

Tímaritið Eir var gefið út í Reykjavík árin 1899 og 1900. Ritstjórn skipuðu læknarnir Dr. J. Jónassen, Guðmundur Magnússon og Guðmundur Björnsson. Þeir töldu engum efa bundið að þörf væri á slíku riti enda eins og segir í inngangskafla „..skorti mjög þekkingu á þeim skilyrðum sem líkaminn þarf að búa við til þess að lífsstörf hans færi fram á eðlilegan hátt …Þekkingin væri nefnilega vegurinn, eini vegurinn, til þess að koma í veg fyrir sjúkdóma og lengja líf sitt og sinna, ef rétt er með hana farið“. Það væri langt um auðveldara að koma í veg fyrir marga sjúkdóma, en lækna þá og þeir eru búnir að festa rætur í líkamanum. „Læknisfræðin hefir að vísu farið mjög fram á síðustu tímum, en það eru engu að síður ýmsir sjúkdómar, sem illa tekst að lækna eða alls ekki… Sá kostnaður, sem sjúkdómar og skammlífi hafa í för með sér fyrir einstaklinginn og þjóðina í heild sinni, er ekkert smáræði. Hann er svo mikill, að fæstir munu renna grun í hann, og nokkrar bendingar í þessa átt eru ekki ófróðlegar“

Mikið vatn hefur runnið til sjávar síðan þetta var skrifað og fróðlegt að líta aðeins í baksýnisspegilinn til að átta sig á þekkingunni í læknisfræðinni fyrir öld síðan og hvað okkur hefur miðað áfram. Að mörgu leiti kemur samt á óvart hvað þekkingin í læknisfræðinni var þá þegar mikil, sumt nær rótinni ef svo má segja og rökrænni hugsun. Vísindi sem byggðust af reynslu í árþúsundir. Orðaforðinn var annar en stundum meira lýsandi fyrir vandamálið hverju sinni. Þörfin var mikil og áherslunar knýjandi. Öllu þessu er fróðlegt að kynnast nú nánar með því að fletta aftur gamla Eir og kannski áttum okkur þá betur hvar við stöndum í dag og hvað við höfum fjarlægst á ýmsan hátt þekkingu á mikilvægi öflugs heilbrigðiskerfis og þess að hjálpa hvoru öðru á erfiðustu stundum lífsins.

Við höfum gleymt þeim grettistökum sem læknavísindin og íslenska heilbrigðiskerfið hafa fært okkur sl. öld og jafnvel lengur ef betur er að gáð, bólusetningunum. Þegar farsóttirnar tóku áður sinn toll, eins og Stórabóla og sem náði að drepa allt að fjórðung þjóðarinnar í endurteknum faröldrum frá 14 öld, en tókst loks að beisla með „bólusetningum“ um aldarmótin 1800. Eins öllum þeim læknisfræðilegu inngripum vegna sýkinga hverskonar og við fæðingarhjálp, oft með góðum árangri, þótt engin væru sýklalyfin.

Lýðheilsumálum með fræðslu um hreinlæti hefur síðan fleygt fram, skiljum betur mikilvægi bólusetninga hverskonar og fyrirbyggjandi ráðstafanir í sóttvörnum, m.a. hvað viðkemur innflutningi á mögulega sóttmenguðum matvælum, svo sem hráum kjötafurðum. Treystum í ríkara mæli á hátæknilækningar gegn alvarlegum sjúkdómum eins og krabbameinum og þegar alvarlegu slysin verða. Í raun gjörólíkt öryggi á allan hátt og þegar heilsan sjálf er í veði. Margir telja sig hins vegar þurfa bera minni ábyrgð á eigin líkama, útlitsins vegna, og telja hátæknilækningar svo sjálfsagðar þegar íhlutanir fara úrskeiðis. Á tímum flókinna lýtaskurðaðgerða og þar sem þúsundir Íslendinga bera þegar orðið bobbinga í brjósti og jafnel rasskinnum, en sem síðan geta lekið. Bjóða þá upp á flóknar sýkingar og eitranir, nýjasta sjálfskapaða lýðheilsuvandamál okkar Íslendinga, en sem virðast ekki lengur hafa efni á að reka heilbrigðiskefi fyrir alla og ef marka má umræðu ríkisstjórnarinnar í dag.

Við glöggvum okkur samt auðvitað miklu betur á þessum samanburði og hvað við missum, þegar heilbrigðiskerfinu eins og við þekkjum það í dag, hefur verið rústað. Nálgumst þá kannski fyrri raunveruleika og sem við gætum orðið að lifa aftur, í náinni framtíð. Margir Íslendingar hafa reyndar þegar þjófstartað og stunda nú  kukl og allskonar hjávísindi sem aldrei fyrr og auglýst er daglega fjölmiðlunum. Heilbrigðisþjónustu ef svo má kalla, en eins og hún var á svörtustu öldum þjóðarinnar og þegar fátt annað var í boði.

 

Dönsku sjónvarpsþáttaröðinni 1864 lauk sl. mánudagskvöld á RÚV. Ein besta sjónvarpssería sem ég hef fylgst með og ekki spillti fyrir að ég á sjálfur ættir að rekja til sögusviðsins. Sama dag var ég líka staddur á Austurvelli við Arnarhvol með læknanemunum okkar. Og sama dag keyrði ég líka á milli helming heilsugæslustöðvanna á höfuðborgarsvæðinu í verkfallsvörslu með tveimur kollegum mínum. Allt frá stöðinni í Mosfellsbæ, vestur á Landakot. Ömurleg sjón fyrir mig að sjá allar stöðvarnar tómar af læknum á virkum vinnudegi, varla nokkur sjúklingur og sem allir voru heima eða á bráðmóttökunum. Hversu langt á þetta allt að ganga?

Margar þjóðir hafa yfir her að ráða og herskyldu. Árhundruða valdabrölt þeirra eigin og nágrananna hafa skapað þessa hefð og vissulega er ástandið uggvænlegt víða í heiminum. Á Íslandi er ekki neinn her, í besta falli vel útbúin sérsveit lögreglunnar og nokkur varðskip. Varúðaráðstöfun m.a. gegn hryðjuverkaógninni í dag. Og vissulega erum við í hernaðarbandalagi, svona til vonar og vara, enda líklegt að búið væri fyrir löngu að hirða annars landið af okkur. Íslendingar hafa reyndar verið friðsöm þjóð í seinni tíð, ef undan er skilinn smá órói sl. ár með reglulegum mótmælafundum við Austurvöll, í dag Jæja. Aðgerðir sem tæplega teljast til neinnar ógnar, meira til aðhalds stjórnvöldum sem oft virðast ekki kunna sínum lýðræðiskjörnum fótum forráð. Skilja reyndar ekki hverju er verið að mótmæla. Í landi þar sem sérhagsmunagæslan virðist vera mest ráðandi, þó ennþá enginn her og engin herskylda.

Sjúkdómarnir herja hins vegar á okkur eins og aðrar þjóðir. Skelfilegir faraldrar á öldum áður sem lögðu stundum stóran hluta þjóðarinnar að velli. Okkar mesti óvinur, fyrr og verður síðar. Enginn er öruggur fyrir þeim óvin og sjúkdómarnir margir og flóknir og sem ekki er hægt að kenna bara örverunum um og við höfum haft oft góðar varnir gegn með lyfjum og bólusetningum. Slys, lífstílssjúkdómar, krabbamein og arfgengir sjúkdómar. Listinn er allt of lengur til að telja upp hér. Allt aðstæður og óhöpp sem standa öllum nálægt á lífsleiðinni. Læknavísindin og 250 ára saga frá stofnun Landlæknisembættisins hafa skipt sköpum í vörnum okkar á þessum vígvelli og skapað ásamt velmegun, einn lengsta lífaldur meðal þjóða og lægsta ungbarna- og mæðradauða. Þrátt fyrir að við eyðum hlutfallslega minni fjármunum í heilbrigðiskerfið en stóru þjóðirnar gera. Menntað allar heilbrigðisstéttir og stundað öflugt vísindastarf á mörgum sviðum lífvísinda sem og á öðrum sviðum. Í dreifbýlu og stundum harðgerðu landi sem kostar auðvitað meira erfiði en annars væri. Stuðst við opinbert heilbrigðiskerfi til að tryggja jöfnuð og þar sem okkur hefur tekist að ná meiri árangri en í löndunum þar sem einkavæðing fær að vera ríkjandi. Í raun mikið betra ástand í lýðheilsumálum og öflugri forvörnum fyrir alla þegnanna.

Til baráttunnar höfum við þurfum vel skipulagt heilbrigðiskerfi. Læknar hafa gegnt þar lykilhlutverki. Staðið vörðinn í fremstu víglínunum ef svo má segja. Segja má líka í myndlíkingu stríðsátaka, að unglæknarnir séu landgönguliðarnir sem ganga í raðirnar sjálfviljugir eftir langt og strangt nám. Læknar sem hafa unnið vinnuna sína á föstum launum undir fátæktarmörkum fyrstu árin að teknu tilliti til skuldabyrgðar og námslána eftir 6-8 ára háskólanám (föst laun fyrir skatta 340.000 krónur á mánuði). Læknarnir hafa því orðið að vinna sig upp í tekjum með ómældri yfirvinnu, andstætt góðum fjölskyldumarkmiðum í dag. Hafa ekkert annað val eða aðra rekstrarmöguleika. Í raun ekkert nema að flytja erlendis þar sem launin eru margfalt hærri og allar aðstæður betri. Í hringborðsumræðum gærkvöldsins hjá RÚV eftir þáttinn 1864 mátti hins vegar heyra þátttakendur tjá sig um óraunhæfrar launakröfur lækna sem ógnuðu verðstöðugleika. Eins um þá kúgunarstefnu sem læknar eru sagðir standa að gegn atvinnumöguleikum erlendra lækna til starfa hér á landi. Hver er eiginlega óvinurinn í læknisþjónustunni á Íslandi og hvað getur lýðskrumið teygt anga sína langt í fjölmiðlaumræðuna?

Unglæknarnir eru að berjast fyrir þriðjungs kauphækkun, ekki krónu minna til að geta starfað hér á landi. Í dag eins og staðan er ætla þeir ekki að ráða sig í vinnu hér á landi. Semja verður fyrst um mannsæmandi kjör. Þeir vilja frekar fórna heimahögunum og þjónustunni við landið fyrir fjölskylduna og fjárhagslegt öryggi, enda hvorki þrælar eða með herskyldu. Svo einfalt er það. Læknarnir sem ætlað var að tækju við og starfrækja heilbrigðiskerfið okkar í náinni framtíð. Unglæknar sem hrekjast að heiman vegna skilningsleysi stjórnvalda, eru auðvitað miklu ólíklegri að koma nokkurn tímann heim aftur og skilja þannig eftir eftir sig óbrúanlegt skarð í víglínu okkar allra gegn sjúkdómunum. Eldri læknar eru líka að gefast gefast upp af vinnuálaginu og sem versnar sífellt. Meirihlutinn er þegar farinn að huga að uppsögnum. Vilja einfaldlega líka getað lifað fjölskyldulífi síðustu starfsár sín. Sérfræðiþekking sem þá tapast á öllum sérsviðum læknisfræðinnar  á Íslandi og sem tók 12 ára háskólamenntun fyrir hvern og einn að skapa, verður mikil blóðtaka fyrir þjóðina alla.

Þær orrustur sem nú koma til með að skella nú á þjóðinni, eru dæmdar til að tapast ef „hermennina“ vantar og sem veita eiga mótspyrnu með með hjálp læknavísindanna. Læknisfræðileg menntun á Íslandi mun líka tapast og Íslendingum þá nauðugur sá kostur að sækja læknismenntun og læknishjálp erlendis og sem menn reyndar horfðu vonaraugum til í umræðuþættinum á RÚV í gærkvöldi. Óvinurinn er heldur enginn smá óvinur, hryllilegri en nokkur annar og lævís með eindæmum. Jafnvel brenglað hugsun stjórnmálamannanna eins og annarra. Óvinur sem auðveldlega getur gert okkur ófært að búa á landinu okkar annars góða. Óvarið land fyrir sjúkdómum er auðvitað fásinna og sem engri þjóð hefur hingað til dottið í hug að viðgengist. Áður fyrr, fyrr á öldum hafði þjóðin ekkert val. Nú er öldin önnur og aðeins heimsku eða geðveiki þjóðarinnar um að kenna ef illa fer.

Lokavíglínan mín sjálfs verður fyrst um sinn vonandi á Bráðamóttöku háskólasjúkrahússins LSH, enda sagt föstu starfi mínu lausu í heilsugæslunni. Eftir 25 ára staf samhliða bráðalækningum. Eftir áratuga vísindavinnu í heilsugæslunni og tilrauna til gæðaþróunar, nú sem klínískur dósent. Undirmönnun í víglínum heilsugæslunnar er hins vegar löngu brostin á og þar sem ég geri orðið minna gagn. Þvælist jafnvel fyrir hugmyndum ráðamanna og nýjum skipulagsbreytingum.

Hvergi býr maður sig jafnvel undir vakt dagsins með uppbrettar ermar eins og á Bráðamóttöku LSH, enda aldrei að vita hvað vaktin ber með sér. Þar sem spjótin standa sannarlega á, á öllum sviðum. Mönnunarlega, húsnæðislega og tækjalega. Slys til sjós og lands, alvarlegar sýkingar og jafnvel farsóttir og eitranir. Nú líka allir smákvillarnir, blóðtappar og smáslysin sem fólk getur ekkert leitað með annað.

Hvergi annars staðar sér maður jafn vel hvernig stjórnvöld hundsa staðreyndir og þróunina í heilbrigðismálum þjóðarinnar. Hvernig vont versnar og þegar að lokum verður ekki aftur snúið. Orrustunni þá lokið. Sagan búin eins og við sáum hana í þáttaröðinni 1864. Stórkostleg mynd og afþreying fyrir íslenskan almenning, en afar sorgleg fyrir dönsku þjóðina sem rifja þurfti upp sín mál. Brot af mannkynssögunni sem byggðist á lýðskrumi stjórnvalda og algjörlega tilgangslausu stríði fyrir þjóðina.

Athyglisverð grein birtist í JAMA, læknatímariti amerísku læknasamtakanna 2011 um möguleg tengsl notkunar snallsíma og heilaæxla og greint var frá á blogginu mínu. Hún sýndi áhrif 50 mínútna notkun farsíma (þráðlausra síma) á heilabörkinn, nánar tiltekið sykurefnaskiptin sem aukast á þeim stað þar sem rafgeislunin er mest beint undir símanum. Í fyrsta sinn var með vísindalegri rannsókn sýnt fram á marktæk mælanleg áhrif á efnaskiptin í heilaberkinum af völdum farsíma (snjallsíma), en áður hafði í nokkur ár eins og reyndar enn er verið miklar vangaveltur um mögulega áhættu á myndun heilaæxla tengt mikilli notkun þráðlausra síma.

Í nýrri sænskri rannsókn sem birtist í vísindatímaritinu Pathophysiology fyrir rúmlega mánuði síðan er greint frá allt að þrefaldri áhættu á að fá algengasta heilaæxlið (glioma) með notkun þráðlausra síma yfir 25 ára tímabil og eins með notkun fyrir 20 ára aldur. Áhættan virtist einnig tengd hversu mikil dagleg notkun er fyrir alla aldurshópa í klukkustundum talið.

Aðalhöfundur greinarinnar, Dr Hardell útskýrir að börn og unglingar séu útsettari fyrir möguleg skaðleg áhrif örbylgja (radiofrequency electromagnetic fields (RF-EMF)) en fullorðnir þar sem höfuðbeinin eru þynnri og heilinn minni með þá meiri leiðni inn í heilavef. Heilinn sé auk þess ennþá að þroskast mikið til tvítugs og þannig viðkvæmari en síðar. Ráðleggja ætti því foreldrum barna takmarkaða notkun snjallsíma og önnur raftæki nálægt höfðinu. Enginn, og allra síst börn, ættu t.d. að sofa með snjállsímann við eyrað á koddanum yfir nóttina.

Almennt er öll geilslun talin varasöm í miklu eða endurteknu magni. Forðast á t.d að útsetja einstaklinga fyrir óþarfa röntgengeislun með endurteknum röntgenmyndatökum, óþarfa sneiðmyndatöku eða gegnumlýsingu. Sérstaklega á þetta við yfir viðkvæm líffæri eins og heilann. Fróðlegt væri líka að vita um magn örbylgjumengunar við notkun þráðlausra beina á heimilum landsins og í leikskólunum. Eins kringum örbylgjuloftnetin okkar á húsunum og stóru endurvarpsmöstrin eins og á Úlfarsfelli sem nú er nýlega búið að girða af vegna mögulegra geislunar.

http://m.cancer.gov/topics/factsheets/cellphones