Mikil umræða fer nú fram um að heilbrigðiskerfið sé að molna, líka hjá stjórnmálamönnunum og er það nýtt. Mikilvæg umræða sem hefur kraumað í töluverðan tíma, en verið haldið niðri af stjórnvöldum og sem ég hef m.a reynt að gera grein fyrir hér á blogginu mínu og víðar. Sameining spítalana í nafni hagræðingar upp úr aldamótunum og sameining heilsugæslustöðva á höfuðborgarsvæðinu stuttu síðar ber þar hæst, en einnig ábendingar um léleg kjör og lélega mannauðsstjórnun. Allt frá sameiningu spítalana hefur okkur læknum og öðru heilbrigðisstarfsfólki verið stillt upp við vegg í nafni hagræðingar og sparnaðar, á kostnað faglegs metnaðar og gæða. Sl. áratug hefur unglæknum þannig stöðugt fækkað m.a. á gólfi slysadeildar og reyndari og gamlir læknar verið látnir draga vagninn af vaxandi þunga. Um síðustu helgi t.d. var enginn unglæknir í vinnu á göngudeild slysadeildar. Aðeins 4 jálkar, þar sem ég var yngstur. Á deild sem áður státaði sig af að vera besta kennslustofnun landsins fyrir unglækna og sem þurfa að geta bjargað sér einir við erfiðar aðstæður síðar, m.a úti á landi. Deild sem enginn unglæknir vildi missa af, reynslunnar vegna. Flestir stefna nú hins vegar á útlönd, svo fljótt sem verða má, og mikill atgerfisflótti er brostinn á meðal ungra sérfræðilækna. Heilsugæslan getur ekki lengur unnið eftir alþjóðlegum viðmiðum, mikill skortur er á heimilislæknum og vaktþjónustan á höfuðborgarsvæðinu margföld miðað við það sem þekkist í nágranalöndunum. Af þessu tilefni og væntanlegri umræðu á Alþingi vil ég aðeins rifja upp söguna með nokkrum gömlum innslögum, ekki til gamans heldur af nauðsyn. Stjórnmálamennirnir mega nefnilega hafa skömm fyrir hvernig þeir hafa staðið sig hingað til.

„Löngu er tímabært að landsmenn og ekki síst höfuðborgarbúar spyrji sig hvaða læknaþjónustu þeir vilja í framtíðinni og hvort þeir séu tilbúnir að hlúa að þeirri þjónustu sem þegar hefur verið byggð upp? Áður hef ég gert grein fyrir sameiginlegri ábyrgð heilbrigðisstétta, ekki síst á viðkvæmum tímum, og að þær þurfi að standa saman og styðja hvor aðra í stað þess að líta á ástandið sem sérstakt sóknartækifæri fyrir sig og sína. Stjórnvöld verða að tryggja unglæknum bestu kjör sem völ er á í stað þess að ganga endalaust á velvild þeirra og tryggja þannig að þeir vilji starfa hérlendis. Málið sem almenningur verður að gera sér grein fyrir er hvernig heilbrigðisþjónustu við ætlumst til að fá þegar mest á reynir. Grunnheilsugæslu og bráðaþjónustu þar á meðal. Stjórnvöld hljóta nú að þurfa að spyrja sig hvort læknisþjónustan eigi að vera áfram partur af velferðarþjónustunni hér á landi.“ http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2010/04/01/ungur-nemur-gamall-temur/   http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2011/02/14/verdleikar-laeknismenntunar-a-islandi/

„Ég er heimilislæknir og starfa líka sem sérfræðingur á Slysa- og bráðamóttöku LSH, 4-5 vaktir í mánuði á kvöldin og um helgar. Ég er með 16 ára sérnám í læknisfræði að baki og tæplega 30 ára starfsreynslu á Slysa- og bráðamóttökunni. Laun mín fyrir 8 tíma helgar- og kvöldvakt með orlofi fyrir skatta eru rúmlega 50.000 kr. Á 8 tíma vakt ber ég ábyrgð á deildinni og þarf að sjá um 40 sjúklinga sjálfur og bera ábyrgð á öðrum eins fjölda sem aðrir yngri læknar sjá. Beinbrotið fólk, skorið og lemstrað. Stundum stórslasað eða alvarlega veikt. Unga sem aldna úr þjóðfélaginu öllu. Sumir fara aldrei heim aftur. Erfiðar vaktir og ég gæti í raun ómögulega bætt á mig fleirum.“ http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2012/09/15/litla-beyglan-min-og-yfir-2000-slasadir-eda-bradveikir/

“ Hingað til hefur lítið verið hlustað á óskir fagfólks. Heilsugæslustöðvarnar tvær í Hafnarfirði voru færðar nauðugar undir stjórnunarvænginn í Reykjavík fyrir 5 árum síðan. Starfsfólkið mótmælti kröftuglega þá og harmaði að gengið skyldi á nærþjónustuna, sjálfstæði og frumkvöðlastarf stöðvanna. Nokkrum árum áður hafði málefni heilsugæslustöðvanna færst úr hendi sveitastjórnanna til ríkisins að ósk sveitafélaganna sjálfra þar sem þeim óx kostnaðurinn í augum “ http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2010/09/22/reykjavikurborg-vill-taka-heilsugaesluna-yfir/

„Heilbrigðisþjónustuna hefur tekið langan tíma að byggja upp á Íslandi, ekki síst á höfuðborgarsvæðinu með sjálfan Landspítalann í fararbroddi og þangað sem flestra leiðir liggja einhvern tímann á ævinni. Fátt er okkur mikilvægara í mestri neyð lífsins en gott sjúkrahús með góðri bráðaþjónustu, en líka góðri heilsugæslu og dvalarstofnunum fyrir aldraða um allt land auk nauðsynlegrar sérgreinalæknisþjónustu. Um þessi atriði eru allir landsmenn sammála, en bara ekki skipulagi þjónustunnar og forgangsröðun verkefna sem fyrir liggja.“

„Það grátlega er þó, að frá sameiningu hefur maður aðallega séð yfirbygginguna í rekstri spítalans stækka, jafnhliða miklum niðurskurði á starfliðinu á gólfinu og auknu vinnuálagi þeirra sem eftir eru. Þjónustu sem er komin að þolmörkum þess ásættanlega. Þrátt fyrir marga samninga við Háskólann og nafni spítalans sem var breytt í Háskólasjúkrahús Landspítali. Jafnvel löngu fyrir hrun og þar sem góðærið kom aldrei. Þar sem brostinn er nú á mikill atgerfisflótti, enda býðst hæfasta starfsfólkinu margfalt betri kjör í öðrum löndum. Starfsfólk sem er á sínum besta starfsaldri og með mestu þekkinguna, jafnvel 6-12 ára sérnám að baki en því miður líka andvirði íbúðar í skuldahala í námslánum og húseignalausir. Þar sem tómt mál er að tala um að eignast hús, þaðan af síður að reisa nýtt.“ http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2012/05/05/nyr-landspitali-eins-og-slaemur-draumur-i-dos/

„Á flestum sviðum læknisfræðinnar höfum við Íslendingar talið okkur standa fremstir meðal þjóða á undanförnum áratugum, læknismenntunin hefur verið góð, boðið er upp á hátæknilækningar á flestum sviðum og töluvert um vísindarannsóknir sem eykur hróður okkar erlendis. Löngum höfum við líka státað okkur af minnsta ungbarnadauða í heimi og boðið útlendingum að skoða glæsilegar heilbrigðisstofnanir og nýbyggðar heilsugæslustöðvar, en sem nú standa sumar hálf auðar. Síðast en þó síst, á síðustu og verstu tímum, höfum við mikinn metnað að byggja nýtt og öflugt hátæknisjúkrahús. En eins og gott hús verður ekki smíðað án góðra smiða, verða góðar heilsugæslustöðvar og góð sjúkrahús ekki starfrækt án vel menntaðs starfsfólks.“ http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2011/07/25/stada-laeknisthjonustunnar-a-islandi/

„Álagið hefur stundum verið skilgreint innanhús (Slysa- og bráðamóttökunni) sem „rautt“ sem er hættuástand í starfseminni eða jafnvel „svart“ sem er glundroðastigið, og ætti helst ekki að geta orðið nema þegar alvarlegar hamfarir verða. Og þótt, sem betur fer, ekki sé hægt að rekja (mörg) dauðsföll beint til niðurskurðarins og bráðveikir fá enn fyrst hjálp, sér auðvitað hver sem vill, að afleiðingarnar geta oft orðið skelfilegar fyrir þá sem þurfa á skilvirkri og góðri heilbrigðisþjónustu að halda og að óbeint megi örugglega rekja ótímabær dauðsföll til niðurskurðarins. Þar sem oft er skautað hratt á mjög hálum ís“.  http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2012/07/10/bradaastand-i-sjalfri-heilbrigdisthjonustunni/

„Bráðaþjónustuvandinn nú er þannig, því miður, miklu meiri heldur en bara yfirflæðið gefur til kynna með uppsögnum hjúkrunarfræðinganna. Uppsagnir sem eru fyrst og fremst tilkomnar vegna allt of mikils vinnuálags til lengri tíma og lélegra kjara miðað við ábyrgð. Stærsti vandinn er kerfislægur og á sér djúpar rætur. Nokkuð sem heilbrigðisyfirvöld hafa ekki viljað horfast í augun við eða hlustað á, í áratugi. Hvað sem núverandi velferðarráðherra og fyrrverandi heilbrigðisráðherra segja um málið og sem vitna sífellt til yfirstjórnenda, undirmanna sinna á háskólasjúkrahúsinu og sem bera erfiða ábyrgð á daglegum rekstri. Í stað þess að kynna sér vandann í grasrótinni og sjá og finna, hvar hin raunveruleg þolmörk liggja hjá þjóðinni.“ http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2012/12/06/bradathjonustuvandinn-er-kerfislaegur/

Hugsunin um framtíðina er oftast ráðandi, en fortíðin er samt það sem mestu máli skiptir þegar árangurinn er metinn í lífinu. Þó síður þegar mikilvæg og krefjandi verkefni standa fyrir dyrum sem manni hefur verið trúað fyrir. Ekki síst þegar við teljum okkur hafa lært af mistökum lífsins og viljum láta hendur standa fram úr ermum.

Lífið líður hins vegar furðu fljótt og oft erum við rugluð vegna þess eins að við vitum ekki hvert ferðinni er heitið. Að reyna halda sig við fortíðina eða stökkva inn í framtíðina, þegar auðvitað nútíðin skiptir mestu máli. Hvað við ætlum að gera í dag.

Skáldin semja oft sín bestu verk þegar þeim tekst að blanda þessu öllu saman. Spennan felst í því óorðna, en hörmungar og fegurðin í því liðna. Líka í því sem við köllum íslenska menningu í dag. Þroskar okkur og ætti að gera okkur betur hæf nú en oftast áður að greina rétt frá röngu. Ekkert síður í stjórnmálunum en einkalífinu og þar sem við þurfum að fara að láta verkin tala.

Sennilega telst ég heppinn maður að geta staðið á þeim tímamótum að geta horft um öxl og litið fram á veginn, nokkurn veginn í sömu andránni. Sveitina mína í gamla daga og Ísland í dag sem hefur svo sannarlega tekið á sig nýja mynd. Þar sem möguleikar á menntun og vinnu ná langt út fyrir landssteinanna.

Nýjustu kannanir sýna að um fjórðungur fullorðinna hefur verulegar áhyggjur af fjárhagsafkomu sinni, enda svipað hlutfall tæknilega gjaldþrota. Gaman hefði verið að sjá þetta hlutfall meðal yngra fólks þar sem hlutfallið er væntanlega miklu hærra. Það hriktir í velferðarþjóðfélaginu og heilbrigðiskerfið er að hruni komið, hvort heldur er litið til heilsugæslunnar eða sjúkrahússkerfisins. Tugþúsund Íslendinga hefur kosið að flýja landið. Framtíðin á næstu áratugum er mjög óviss á flestum sviðum.

Skoðum betur samleið okkar Íslendinga með vinaþjóðum í bandalagi Evrópuþjóða á jafnréttisgrundvelli. Þróun sem hefur átt sér svo langar rætur og að mörgu leiti í sameiginlegum menningararfi. Gegn kúgun og hörmungum og þeim sem standa nú fastast á sínu, eiga mest og ráðið hafa með fyrirgreiðslupólitík. Tökum þátt í þessari eftirleitan í stað þess að einangra þjóðina meira með ónýtan gjaldmiðil. Takmarkinu verður a.m.k betur náð með sterkari og framsýnni fylkingu allra jafnaðarmanna, en undir fána öreiga Íslands sem erfa eiga landið.

Daglegar tóbaksreykingar karla (bláa línan) og kvenna (rauða línan), 20-29 ára.

Það eru vissulega gleðilegar niðurstöður að eitthvað skuli draga úr algengi tóbaksreykinga hér á landi og fram kemur í nýrri skýrslu Landlæknisembættisins sem kom út í gær. Tóbaksreykingar Íslendinga 15-89 ára minnkuðu þannig úr 14.3% 2011, niður í 13.8%, 2012. Vegna skrifa minna áður um bann á sölu munntóbaks á síðasta ári og sem fyrirhugað er í framtíðinni (m.a. sænska snusinu), er rétt að líta nánar á þann hóp sem reykir mest og sem einmitt er sami hópurinn og notar mest af „munntóbaki“ undir vör. Svo einkennilega vill til að orðið hefur vart við yfir 10% aukningu í tóbaksreykingum í þessum hóp karla og sem mælist nú um 22%, á sama tíma og dregið hefur verið úr sölu munntóbaks með sölubanni á árinu 2012. Á myndinn hér að neðan sem einnig er úr skýrslunni má sjá að neysla munntóbaks í þessum aldurshópi karla er um 18% og sem hefur minnkað umtalsvert frá árinu áður, ekki síst ef einnig er litið til aldurshóspsins þar fyrir neðan, 15-19 ára. Aukin neysla á skaðlegra reyktóbaki í stað minni neyslu á skaðlausara munntóbaki.

Þetta eru óvæntustu tíðindin í þessari annars ágætu skýrslu, og sem leiðir enn og aftur hugann að því hvort ekki væri betra að leyfa sölu í það minnsta á stöðluðum og veikari munntóbakspakkningum eins og sænska snusinu, í þeirri von að færri ungir karlmenn byrji að reykja og sem góð reynsla er af í Svíþjóð.

Eins, og sem er ekkert síður mikilvægt í þessu samhengi, að stuðlaða að minni sölu á hættumesta munntóbakinu,„íslenska ruddanum“. Íslenska neftóbakinu sem er notað í dag sem munntóbak meira en neftóbak og sem étur upp munnslímhúðirnar, enda ekkert annað að hafa við ríkjandi aðstæður og ekki stendur til að breyta.

Munn- og neftóbaksnotkun karla árið 2012 (döggbláa súlan er dagl. notkun, bláa er ekki dagl. neysla, rauða % breyting frá árinu 2011)

Hér vil ég reyna að gera grein fyrir miklu mikilvægara málefni en Icesave dómsúrskurðinum sem við nú gleðjumst yfir, en hefði aldrei ráðið endanlegum úrslitum um afkomu okkar hvort sem er. Stundum erum við líka heppin og forsjónin okkur hliðholl, jafnvel þótt við höfum farið illa að ráði okkar. Í dag fögnum við sigri, en svo þarf ekki alltaf að verða.

Sýkla og gerlaheimurinn á jörðinni er billjónsinnum stærri en heimur mannanna, jafnvel þótt hver mannsfruma sé meðtalin. Það er mikil óskhyggja að láta sig dreyma um að ráða yfir þeim heimi öllum. Þar sem lögmálið gildir að þeir hæfustu komast frekar af, eins og í dýra- og jurtaríkinu öllu. Hvað sem öllum efnum og úrræðum sem maðurinn kann að finna upp á, og sem hann beitir því miður oft óskynsamlega.

Heilbrigðisyfirvöld víða um heim hafa nú einna mest áhyggjur af þróun vaxandi sýklalyfjaónæmi helstu sýkingarvalda mannsins og sem minnst var á í pistli Egils Helgasonar um helgina, í tilefni skrifa í heimspressunni að undanförnu. Eins hér á blogginu mínu á Eyjunni oft áður, en reyndar fyrst hér á landi í mogganum fyrir 60 árum síðan. Í yfir 80 ár höfum við haft góð vopn, sýklalyfin, gegn þessum helsta óvini mannsins, bakteríusýkingunum. Þökk sé læknavísindunum og sem lengt hafa þannig meðalaldur mannsins meira en nokkuð annað. En vopnin hafa verið ofnotuð og eru því mörg hver hætt að bíta. Á sama tíma og okkur hefur þó orðið vel ágengt með varnir gegn veirusýkingum og ýmsum drepsóttum með tilkomu bóluefna og sem herjuðu á okkur á öldum áður. Bóluefni sem nú eru líka farin að gagnast í vörnum gegn sumum algengum bakteríusýkingum, en því miður ekki nærri öllum, og oft aðeins tímabundið.

Í raun hafa engin tímamóta sýklalyf til almennrar notkunar komið fram í meira en 40 ár, og það styttist óðfluga að við nálgumst þann veruleika sem var fyrir tilkomu sýklalyfjanna og þriðjungur dó sem fékk t.d. slæma lungnabólgu. Í dag þurfa þannig þúsundir barna á Íslandi hæstu skammta af sýklalyfjum gegn venjulegum eyrnabólgum, og jafnvel sterkustu sýklalyf sem völ er á í æð eða vöðva á sjúkrahúsi til að ráða niðurlögum sýkinga sem vel gekk að meðhöndla heima með mixtúrum í venjulegum skömmtum fyrir ekki svo löngu síðan.

Vandamálið sem skýrir ofnotkun sýklalyfja er helst að við notum þau allt of oft og af litlu sem engu tilefni. Helmingur af framleiðslu sýklalyfja fer auk þess til landbúnaðar og akuryrkju, þar sem þau hafa síðan áhrif á alla nærliggjandi sýklaflóru, þar á meðal mannsins. Þannig sýnir t.d. ein rannsókn að stór hluti danskra svínabænda bera svokallaða MÓSA í nefi. Eins er vitað að í um helmingi tilfella eru sýklalyf notuð gegn veirusýkingum þar sem þau virka alls ekkert, og gegn vægum bakteríusýkingum þar sem þau eru oftast óþörf. Þvert á móti geta þau í vissum tilfellum aukið á sýkingatilhneyingu af völdum annarra sýkla í framhaldinu og sem koma þá í staðinn í flóruna okkar. Síðan auðvitað vaxandi útbreiðsla sýklalyfjaónæmra stofna sem halda velli eftir hvern einasta sýklalyfjakúr.

Gerlar og bakteríur í okkur og á eru tífalt fleiri en frumur líkamans. Ungbörn eru sérstklega viðkvæm fyrir röskun á eðlilegri bakteríuflóru í þörmunum meðan ónæmiskerfið þeirra er að þroskast. Flóran ver auk þess okkur alltaf að vissu marki fyrir bólfestu óvinveittari sýkla frá umhverfinu og sem styrkja má með góðu fæði, nauðsynlegum vítamínum og probiotics. Fæðubótaefni í stöðlum lækningaskömmtum sem gerir þveröfugt á við sýklalyfin (antibiotics) og styrkir flóruna okkar í stað þess að eyða. En síðast og ekki síst viljum við geta treyst á vísindin, öflug og örugg sýklalyf þegar mest á reynir í lífinu.

Ég hef mest skrifað um sýklalyfjaónæmi helstu sýkingarvalda barnanna okkar hér á landi sl. tvo áratugi, enda rannsóknarefni mitt í meira en áratug. Barnanna sem erfa munu landið. Árangur rannsókna sem ég vann ásamt félögum mínum og hefur síðan verið vitnað til í hundruðum vísindagreina um allan heim, en sem minna er litið til af heilbrigðisyfirvöldum hér heima. Sláandi samhengi var þannig sýnt fram á milli mikillar og oft ónauðsynlegrar sýklalyfjanotkunar barna og dreifingar sýklalyfjaónæmra stofna (pneumókokka) sem borist höfðu til landsins. Eins og annarra landa, en sem náðu að blómstra hér hér á landi ólíkt því sem gerðist í löndunum í kringum okkur og þar sem sýklalyfjanotkunin er miklu minni. Reyndar ekki aðeins einn faraldur sem við fylgdum eftir yfir 10 ára tímabil (af stofni 6B), heldur síðar líka öðrum á síðustu árum (af stofni 19F). Miklu meiri faraldsfræðilegur vandi en sem við Íslendingar viljum oft meina að skýrist bara af óheppni eða tilviljun.

Í rannsóknum okkar félaganna var einnig sýnt fram á að að stór hluti heilbrigðra barna á landinu báru sýklalyfjaónæma stofna (pneumókokka). Hlutfall sem margfaldaðist fyrstu vikurnar eftir hvern einasta sýklalyfjakúr. Á höfuðborgarsvæðinu báru þannig meira en helmingur allra barna slíka sýklalyfjaónæma stofna eftir sýklalyfjameðferð sem erfitt gæti verið að meðhöndla með hefðbundnum sýklalyfjum í venjulegum skömmtum. Ef barn sýktist af þessum sömu stofnum, t.d. í eyrum, skútum eða lungum.

Vandi okkar hér á landi liggur fyrst og fremst í verklagi heilbrigðisþjónustunnar sem margoft hefur verið bent á. Þar sem megináhersla þjónustunnar er lögð á vakt- og skyndiþjónustu í stað heildstæðrar gæðaþjónustu vegna lýðsjúkdómanna. Algengustu heilbrigðisvandamálin eins og t.d. loftvegasýkingar sem eru yfir 20% orsök allra koma til vaktþjónustunnar úti í bæ og yfir 80% orskakra komu barna í sömu erindagjörðum. Í raun er talið að yfir 50% ástæðna allra komu barna til heilbrigðisþjónustunnar sé tengt eyrnabólgu eingöngu. Þjónustu sem okkur ætti að vera vel trúandi fyrir og er varðar stærsta einstaka heilbrigðismál barnanna okkar.

Í allt of mörgum tilfellum fær skjólstæðingur sýklalyf við vandamálum sem tengist vægum öndunarfærasýkingum og jafnvel bólum, og ekki er hægt að fylgja alþjóðlegum gæðastöðlum varðandi lyfjaávísanir almennt talað. Þegar meirihluta erinda sem eiga heima í heilsugæslu og bjóða á upp á fræðslu og eftirfylgd í stað skyndiúræða eins og sýklalyfjaávísana, er sinnt á skyndivöktum. Ekki síst á sjálfu höfuðborgarsvæðinu þar sem vaktþjónustan þarf að vera margföld á kvöldin miðað við það sem þekkist í nágranalöndunum vegna undirmönnunnar í heilsugæslunni á daginn. Alverlegur skipulagsvandi sem margsinnis hefur verið bent á sl. áratugi, en lítil viðbrögð verið við af hálfu heilbrigðisyfirvalda og sem lítið hafa viljað hlustað. Svo virðist að láta eigi enn frekar reyna á lögmál Darwins, að þeir hæfustu munu lifa („Survival of the fittest„).

Undanfarið hefur verið mikið fjallað um væntanlegt sölubann á munntóbaki í Evrópu og hér á landi, sérstaklega sænska snusinu og sem er blönduð og veikari tóbaksvara, en minna um höft á miklu sterkari og varasamari tóbaksvöru, íslenska fínkornótta neftóbakinu. „Íslenska ruddanum“ eins og hann er oft kallaður og sem er mest notaður sem munntóbak nú orðið meðal unga fólksins, enda öll sala á grófkorna munntóbaki nú tímabundið bönnuð. Vitað er hins vegar  að allt að fimmtungur ungra karlmanna tekur í vörina í dag, á sama tíma og dregið hefur verulega úr tóbaksreykinum unga fólksins.

Rök tóbaksvarnaráðs og Evrópusambandsins gegn sænska snusinu er hins vegar fyrst og fremst að um of neytendavænlega tóbaksvöru sé að ræða. Minna nikótínmagn í tóbaksneysluvöru sem er bragðbætt í þokkabót í stöðluðum skömmtum og sem auka muni alla tóbaksnotkun.

Ólíkt snusinu, sem eins og áður segir er blönduð tóbaksvara og framleidd í stöðluðu tóbaksmagni í þartilgerðum pokum undir ströngu eftirliti sænskra heilbrigðisyfirvalda, er „íslenski ruddinn“ og í raun flest allt óblandað nef- og munntóbak sem selt hefur verið hér á landi þar til nýlega, skaðlegri tóbaksvara með fleiri hugsanlegum skaðlegum aukaefnum. Lauskornótt niðurskorið tóbak, hvernig sem á er litið, sem étur sig auk þess mikið frekar gegnum slímhúðir í munni og býr til með tímanum og mörg dæmi sanna meðal ungra nef/munntóbaksneytenda hér á landi, tóbaksvasa langt undir kinnar. Slíkt laust tóbak er enda oft notað í óheftu magni með því einfaldlega að dæla því undir vör með sprautum.

Allar nef- og munntóbaksvörur eru þó miklu hættuminni en sjálft reyktóbakið og sem er aðal heilbrigðisvandamálið, enda nikótínið sjálft ekki það versta, heldur tóbaksreykurinn sjálfur. Því er til mikils að vinna ef hægt væri að draga stórlega úr tóbaksreykingum með þvi m.a. að leyfa skaðminna munntóbak eins og snuspokana og góð reynsla er af í Svíþjóð.

Með sömu rökum og að banna á munntóbak eins og snus, má segja að banna eigi allar veikari alkóhólvörur, t.d. bjór og veika alkóhólávaxtadrykki. Veikari drykkir sem ásamt aukinni sölu á léttvínum, hafa aukið sölu á öllu alkóhóli í alkóhóllítrum talið og sem nálgast nú að vera um 8 lítrar af hreinum vínanda á hvern Íslending á ári, 15 ára og eldri. Hins vegar sem meiru máli skiptir, stórlega minnkað neyslu sterkari drykkja og vandamála sem þeim tengjast. En sumir opinberir aðilar virðast heilagri en sjálfur páfinn. Sérstaklega er það slæmt ef það eru aðilarnir sem treyst er fyrir mikilvægust forvörnunum hjá unga fólkinu í dag, forvörnum gegn tóbaksreykingum. Ofstæki í boðum og bönnum kannn heldur aldrei góðri lukku að stýra og eykur bara á svartamarkaðbrask, smygl og aðra glæpastarfsemi í þjóðfélaginu.

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2012/10/25/verdur-islenski-ruddinn-bannadur-lika/

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2012/07/21/er-haegt-ad-rettlaeta-solu-a-munntobaki/

Miðað við ástandið í heilbrigðisþjónusunni í dag og stöðugar fréttir berast af, er ekki úr vegi að líta aðeins um öxl og ímynda sér hvað framtíðin getur borið í skauti sínu.

Fyrir rúmlega 20 árum síðan þegar ég starfaði sem læknir á Slysa- og bráðamóttökunni á gamla og góða Borgarspítalanum sem þá hét, fékk ég afar minnisstætt hlutverk og sem fólst í því að taka þátt í blóðsugulækningum (hirudotherapy). Ég tók m.a. á móti lækningablóðsugunum Hirudo medicinalis beint úr flugi þegar þær komu til landsins, en Magnús Páll Albertsson, handarskurðlæknir, hafði pantað þær erlendis frá og sem nota átti til að reyna að bjarga blóðflæði í ný-ágræddum fingri á ungri stúlku sem hætta var á að drep væri að komast í. Stúlkan hafði lent með fingurna í flökunarvél og sem klippti af einn putta auk þess að skaða aðra illa. Hún hafði síðan farið í tvær aðgerðir sem þóttust takast eftir atvikum vel. Allir voru þá vel minnugir annarrar stóraðgerðar 1981 sem tókst með ágætum þegar Rögnvaldur Þorleifsson, handarskurðlæknir, græddi hendi á stúlku sem hún hafði farið með í afhausingavél í fiskvinnslu og sem tók höndina nærri alla af.

Blóðsugumeðferðir eiga sér ævaforna sögu, en sem voru oftast notaðar í öðrum tilgangi en gert er í dag. Menn höfðu þá mikla trú á að blóðsugur (leechs) gætu sogið óhreint blóð úr líkamanum, en ekki hefur verið sýnt fram á gagnsemi slíkrar meðferðar í hjálækningum. Í ljós hefur hins vegar komið önnur gagnleg meðferð sem fellst í að tæma gamalt blóð og niðurbrotsefni úr vef sem ekki nær að endurnýjast með eðlilegum hætti og blóðrásin er sködduð. Vissum eiginleikum sem felast auk þess í að slímið/munnvatnið sem kemur úr munni blóðsuganna við bitið, hefur deyfandi og sýkladrepandi áhrif auk blóðþynnandi áhrifa sem eykur síðan blóðflæðið í vefnum allt þar í kring. Ýmiss önnur efni í munnvatni blóðasuganna eru til skoðunar svo sem að hugsanlega auki þau á gróanda og nýæðamyndun. Blóðsugulækningar eiga sér því svo sannanlega nýja endurkomu í nútímanum, með rætur sem ná þó allt til meðferðar á Kleópötru hinni fögru á tímum faróanna í Egyptalandi, Hippókratesar og lækna Rómaveldis og lýst hefur verið í fornsögunum.

Í dag er blóðsugumeðferð (hirudotherapy) viðurkennd meðferð í lýta- og handarskurðlækningum og samþykktu bandarísk heilbrigðisyfirvöld (FDA) sölu á blóðsugum í lækningaskyni árið 2004, eins og þegar um aðrar viðurkenndar lækningavörur eða lyf er að ræða. Ekki er þó átt við villtar blóðsugur úr náttúrunni sem geta borið með sér smitefni, heldur sem hreinræktaðar eru á viðurkenndum heimilum og í þeim tilgangi einum að hver blóðsuga sjúgi aðeins blóð úr einni manneskju í hvert skipti. Eins að þeim sé fargað eftir notkun fyrir fullt og allt og gert er með annan spítalatengdan úrgang.

Þegar Slysadeildin átti 25 ára afmæli 1993, birtist viðtal við Magnús Pál ásamt fleirum læknum í Morgunblaðinu, en hann var þá tiltölulega nýkominn til starfa á deildina frá Svíþjóð. Kafla úr afmælisgreininni langar mig að birta hér fyrir neðan af því tilefni.

Magnús var með ákveðna „nýjung“ í farteskinu sem skipti sköpum um að aðgerðin sú sem hér um ræðir fór eins vel og hægt var að vonast til. „Nýjungin“ er höfð í gæsalöppum vegna þess að hér er ekki beint um nýjung að ræða í þess orðs fyllstu merkingu. Aðferðin var þekkt í læknavísindum miðalda, en áherslurnar nú eru ekki alveg þær sömu. „Það sýnir sig oft að það er ekki rétt að slíta sig alveg frá rótunum,“ segir Magnús og lýsir því síðan hvernig læknavísindi nútímans taka í þjónustu sína blóðsugur þegar vissar aðstæður eru fyrir hendi. Hér er ekki átt við þessar sem sofa í líkkistum á daginn og vippa sér svo í gervi leðurblaka er rökkva tekur, heldur hin óásjálegu lindýr sem eru jafnan flestum til ama, en á miðöldum var það talin allra meina bót að taka blóð með blóðsugu. Má heita að þau vísindi hafi verið með ólíkindum er fólk hrundi niður úr drepsóttum, en það er önnur saga. En þegar bjarga þarf fingri við þessar kringumstæður koma sérstakar ræktaðar blóðsugur í góðar þarfir og Magnús lýsir nú hvernig: „Blóðstreymi getur verið mismunandi þegar svona slys ber að höndum, en í þessu tilviki var blóð- streymi inn í fingurinn gott, en streymið út úr honum aftur á móti lélegt. Það endar með því að allt stíflast á tengingum og þá er í óefni komið. Þá notum við blóðsugur til að opna fyrir blóð úr fingrinum. Sugurnar sjúga sig þá fastar við fingurgóminn. Það tekur þær hálfa til eina klukkustund að athafna sig og þá sleppa þær, eða eru látnar sleppa. Þær hafa þá náð að opna fyrir blóðstreymi og skilja eftir efni í sárinu sem kemur í veg fyrir að blóðið storkni. Þar með rennur blóð inn og blóð út þótt ekki sé það endilega hin rétta leið út. Eftir nokkra daga er líkaminn sjálfur búinn að búa til nýtt fráflæði. Það er rétt að taka fram, að þetta eru smitfríar blóðsugur, sérræktaðar erlendis og þeim er ekki sturtað ofan í klósettið að notkun lokinni, heldur eru þær brenndar“.

Mitt hlutverk í þessum lækningum fyrir tveimur áratugum var síðan m.a. að beita blóðsugunum á fingurna þegar ég var á vaktinni. Ég man að þær voru hálf latar fyrstu dagana eftir flugferðina til landsins og þurfti að egna þær aðeins með sykurvökva sem settur var á fingurgóm „fórnarlambsins“. Allt var þetta auðvitað framkvæmt eftir nákvæmum fyrirmælum Magnúsar. Eftir að þær bitu slepptu þær ógjarnan takinu fyrr en þær voru búnar að „fylla sig“ af blóði sem gat verið upp undir 5 ml. á nokkrum klukkustundum. Þær 5-10 földuðu stærð sína þannig með blóðfyllingunni. Þegar þær voru þannig orðnar saddar slepptu þær takinu og síðan var þeim fargað í saltvatnsblöndu. Fingrinum reiddi síðan vel af.

Fyrir rúmi ári síðan var greint frá lýtalækningaaðgerð í Svíþjóð þar sem hundur hafði bitið stóran hluta af andliti konu og erfiðleikum var bundið að græða og sauma húðina á aftur í flókinni skurðaðgerð. Aðgerðin tók um 14 klukkustundir og síðan vor 358 blóðsugur látnar sjá um restina næstu dagana á eftir með góðum árangri. Þegar megið vandamálið var ekki lengur að sauma húð og slagæðarnar til að flytja súrefnisríkt blóð í vefina, heldur að ná súrefnissnauðu blóði úr húðflipunum, auk niðurbrotsefna sem söfnuðust upp. Til að viðhalda aðgengi ágræddra húðparta að súrefnisríku blóði auk hugsanlegra græðandi og sótthreinsandi eiginleika blóðsuganna sjálfra. Háþrýstingssúrefnismeðferð í háþrýstiklefa er síðan önnur meðferð sem hefur sýnt sig getað hjálpað á allt annan hátt. Þegar slagæðablóðrásin er léleg og þar sem flýta þarf fyrir gróanda í viðkvæmum vef og sem ég geri e.t.v. betur grein fyrir síðar.

Þannig er hægt að nota blóðsugur í lækningum í dag, ekki síst þegar erfiðlega gengur að tryggja eðlilegt og gott blóðflæði í sjúkum húðvef, tengt aðgerðum og sýkingum. Ef til vill ekkert síður þegar lækna og hjúkrunarfræðinga fer síðan að vanta og stjórnmálamenn og heilbrigðisyfirvöld fara að treysta æ meir á hjálækningar hverskonar, eins og á öldum áður.

http://theweek.com/article/index/219643/are-leeches-the-new-plastic-surgeons

http://www.ehow.com/how-does_4928713_medical-leeches-used-plastic-surgery.html

http://www.dailymail.co.uk/news/article-2039865/Swedish-surgeons-reattach-womans-face-using-358-leeches-horrific-dog-attack.html

http://www.facebook.com/pages/Toronto-Leech-Therapy/185637741551192

Adams, R.; Zakrzewski, P. (2001). „Therapeutic Use of Leeches: From the „Annelids“ or Medicine“. University of Toronto Medical Journal 79 (1): 65–67.

Eftir nokkuð langt starf í heilsugæslu og víðar í heilbrigðisþjónustunni hef ég náð að kynnast þjóðinni frá ólíkum landshornum nokkuð náið á annan hátt. Kynnst aðeins samnefnara í hinni íslensku sál ef svo má segja, en einnig mörgum ólíkum sérkennum og eiginleikum. Oft dugnaði, nægjusemi og æðruleysi, en líka því þveröfuga og öfgafulla. Ekkert síður þó eins og kemur fram í þjóðfélagsumræðunni og stjórnmálunum, en hjá einstaklingunum sjálfum.

Hugmyndin að þessum litla pistli vaknaði á Ströndum nú um áramótin og þegar ég var mikið einn og fékk tíma til að dásama stórfengleika landsins okkar og gleyma læknisfræðinni stutta stund. Hafið, firðina og strendurnar. Öll fjöllin og heiðarnar, allt með sínum sérkennum, en samt svo ótrúlega líkt hverju öðru. Þegar snjóslæðan lá jafnt yfir öllu nema sjónum og foldin fékk sinn einslita vetrarlit um leið og hlýnaði,  jafnt hátt upp allsstaðar, frá fjörum til fjalla. Strendurnar engu að síður víða stórgerðar með björgum fram og sem brimið dundi á. Það eina sem heyðist þar fyrir utan var kvakið í sjávarfuglinum og sem heldur sig gjarnan í þyrpingum úti á sjónum eða í flæðamálinu. Eins og við mennirnir í litlu sjávarplássunum.

Misvitrar ákvarðanir mannanna er hins vegar stundum eins og kvak vargfuglanna sem mest heyrist í. Dægurþras, en þar sem heildarmyndina vantar. Sögumaðurinn skynjaði þessa vídd og hina tilbúnu veröld í þéttbýlinu að minnsta kosti betur en oft áður.

Og norðanbálið, í snjóbyl á Stöndum, er engu líkt. Ekki hviður, heldur stöðugt ískalt bál sem hélar allt og sem gerir snjó að klaka og brynjar híbýli og vagna. Slítur niður rafmagnslínur og brýtur staura eins og að þeir væru eldspýtur. Þá skilur maður á annan hátt skapofsann sem fylgt getur sumum og þegar náttúran, eins og mennirnir, fá á sig óviðkunnanlegan blæ. Þó ekkert á við misvitrar varanlegar ákvarðanir mannanna sem kelur oft hjarta og rífur niður í stað þess að byggja upp.

Á allt annan hátt er samlíkingin, í snjódrífu til fjalla í algerri kyrrð og þegar freðin jörðin rennur saman við hvítan himininn. Þegar aðeins stakir klettar og grjót standa upp úr grámanum og svo einstaka manneskjur á gangi. Önnur svipbrigði í fjarska sem eiga sér sterkari samnefnara og samleið hjá landi og þjóð en flest annað. Sem einu sinni gerði okkur að því sem við vorum, en erum mörg löngu búin að gleyma.

HPV veiran (Human Papilloma Virus) veldur ekki bara kynfæravörtum (condylomata acuminata) sem eru mjög algengar meðal ungs fólks hér á landi, heldur líka flöguþekjukrabbameini að undangengnum forstigsbreytingum í leghálsi þúsunda kvenna á ári hverju, auk hratt vaxandi nýgengi flöguþekjukrabbameina í munnholi og við endaþarm hjá báðum kynjum um heim allan. Krabbamein sem í dag má fyrirbyggja að miklu leiti með betri lífsháttum og forvörnum, sérstaklega smitvörnum og bólusetningu í tíma.

Visst áhyggjuefni, umfram aðrar norrænar þjóðir, er hærra hlutfall ungra kvenna með sögu um kynfæravörtur hér á landi, eða hjá hátt í fjórðungi ungra íslenskra kvenna. Tíðnin er hærri hjá konum sem hafa átt marga rekkjunauta, enda enginn eyland þegar um kynsjúkdómana er að ræða. Staðreynd sem gildir um alla smitsjúkdóma hvar sem er í heiminum, en háð smitleiðum og kynhegðun. Umræða sem svo sannarlega er ekki vanþörf á að ræða betur í dag.

Nýgengi leghálskrabbameina kvenna á Norðurlöndunum sem oftast (>90% tilfella) tengist HPV veirusýkingu, er um 9 konur af hverjum 100.000. Tíðnin hefur farið lækkandi með góðri krabbameinsleit og sem mun væntanlega lækka enn frekar þegar árangur af bólusetningum ungra stúlkna í dag gegn HPV veirunni fer að skila sér. Forstigsbreytingarnar finnast hins vegar miklu meira mæli og hátt í 300 konur fara í  keiluskurð á hverju ári hér á landi vegna alvarlegra forstigsbreytinga auk þess sem margfalt fleirum er fylgt náið eftir árlega vegna breytinganna. Um 20 einstaklingar greinast síðan á ári með HPV orsakað/tengt krabbamein í munnholi og koki, fleiri karlar en konur. Í sumum vestrænum ríkjum eru dánartilfelli flöguþekjukrabbameina í munnholi og koki þegar orðin álíka mörg árlega og vegna flöguþekjukrabbameina í leghálsi kvenna. Eftir að farið var að bólusetja ungar konur gegn HPV veirunni er síðan áætlað að dánartilfellum krabbameina í munnholi og koki karla verði hlutfallslega fleiri en kvenna.

Allar konur í Danmörku í dag fá bólusetningu gegn HPV veirunni (Gardasil) ókeypis  til 26 ára aldurs. Heilbrigðisaðgerð sem kynnt var á Norrænu bólusetningaráðstefnunni í Kaupmannahöfn sl. haust (Nordic Vaccine Meeting, 2012) til að efla hjarðónæmið og sporna hraðar gegn krabbameinsþróuninni. Ákvörðunin mun væntanlega skila þannig danska þjóðfélaginu miklu hraðari ávinningi en hér á landi þar sem aðeins grunnskólastúlkur fá bólusetningu gegn HPV veirunni ókeypis. Bólusetningin hefur hins vegar engin verndandi áhrif á karla sem hafa aðeins samræði við aðra karla og smitaðir eru af HPV veirunni. Annar stór markhópur sem rétt er að veita athygli strax í dag með tilliti til ókeypis bólusetninga.

Í raun er áætað að yfir 40% yngri kvenna séu smitaðar af HPV veirunni í leghálsi á hverjum tíma og án þess að nokkur einkenni séu til staðar (svo sem kynfæravörtur). Eins að um 80% eldri kvenna hafi sögu um eitthvert smit áður á lífsleiðinni.  Um 7% allra yngri fullorðinna eru taldir með smit í munnholi (oftast vegna sögu um að hafa stundað munnmök).

Í allt að hálfu prósent tilfella gengur HPV veirusýking ekki yfir á tilætluðum tíma á u.þ.b. tveimur árum, heldur mallar áfram og það sem verra er, getur valdið genabreytingum í flöguþekjufrumunum sem breytast í krabbameinsfrumur fyrir tilstilli margvíslegra áhættuþátta. Hinir illvígu stofnar, aðallega 16 og 18 (>70%) geta þannig valdið forstigsbreytingum ólíkt því sem stofnar 6 og 11 gera og sem aðeins valda fljótt hinum sýnilegum kynfæravörtum. Vægar forstigsbreytingarnar geta hins vegar verið til staðar í allt að 10-20 ár áður en sjálft krabbameinið myndast og verður greinanalegt eða sýnilegt með berum augum. Alvarlegri forstigbreytingar greinast hins vegar snemma með stroksýnum í smásjárskoðun. Kembileit sem býðst ungum konum í dag að láta framkvæma, m.a. á Leitarstöð Krabbameinsfélags Íslands. Þar sem árvekni og eigin ábyrgð að taka þátt skiptir öllu máli.

Krabbameinin eru hins vegar farin að greinast á fleiri stöðum en á kynfærum kvenna (aðallega leghálsi en einnig leggöngum og við skapabarma) eingöngu og áður sagði, t.d. í munnholi, á getnaðarlimum karla og við endaþarm hjá báðum kynjum (>85% af völdum HPV stofni 16). Stundum er þannig ástæða til að útfæra stroksýni frá endaþarmi einnig, en hins vegar nægja strokpróf ekki til að greina frumubreytingar í munnholi, koki eða á getnaðarlimum karla. Því miður eru engin veirulyf til gegn HPV veirunni, en vörtueitur má nota staðbundið á kynfæravörturnar.

Bóluefnin sem standa okkur nú til boða gegn HPV sýkingum eru Cervarix®, gegn stofnum 16 og 18 og Gardasil®, sem gefur auk þessarra sömu stofna, vörn gegn stofnum 6 og 11 og þar með einnig um 90% vörn gegn kynfæravörtunum. Aðeins Cervarix býðst 11-12 ára stúlkum ókeypis í grunnskólunum í dag. Ekki er enn búið að sanna með klínískum rannsóknum fyrirbyggjandi áhrif bóluefnanna gegn HPV orsökuðum krabbameinum í munnholi og koki sérstaklega, en sem þó allt bendir til að gagnist vel enda um sömu veirustofnana að ræða og valda leghálskrabbameinum kvenna og allar rannsóknir sýna svo góðan árangur gegn.

Mikilvægt er að bæta forvarnir gegn öllum kynsjúkdómum og fræðslu um kynheilbrigði almennt meðal unga fólksins á Íslandi í dag. Þetta á ekki síst við um smitvarnir gegn alvarlegust kynsjúkdómunum í dag og sem leitt geta síðar til lífshættulegra krabbameina. Á sama tíma og draga þarf enn frekar úr tóbaksreykingunum sem einnig er mikill áhrifavaldur í meingerð margra krabbameina, í munnholi ekkert síður en í lungum. Samspil HPV veirunnar við ýmsa aðra áhættuþætti krabbameina svo sem reykinga, áfengis og jafnvel getnaðarvarnarpillunnar er talin geta skýrt um 7% allra krabbameina. Hluti af ráðgjöf um kynheilbrigði þarf því að fara fram um leið og getnaðarvarnir eru ræddar við unga fólkið. Bjóða þyrfti helst öllum stúlkum til 26 ára aldurs ókeypis bólusetningu gegn HPV eins og Danir eru farnir að gera.

Og spurningin er síðan hvað við ætlum að gera í málefnum ungra drengja í dag en sem verða karlmenn á morgun? Heilbrigðisyfirvöld m.a. Bandaríkjunum, Kanada og Ástralíu, mæla nú með HPV bólusetningu fyrir drengi og sem á að verja þá einnig gegn kynfæravörtum (Gardasil). Ástralir ætla að bjóða þessar bólusetningar ókeypis fyrir alla drengi á þessu ári. Aðgerðir til að bæði kynin njóti góðs af, fyrr en síðar. Íslendingar ættu ekki að þurfa að vera eftirbátur annarra þjóða í þessu mjög svo mikilvæga heilbrigðismáli unga fólksins. Ekkert síður en að styrkja þarf áframhaldandi eftirlit á Leitarstöð KÍ og fylgjast áfram náið með öllum hugsanlegum breytingum í leghálsi kvenna á öllum aldri og sem aðrir stofnar HPV veirunnar en 16 og 18 kunna að valda í framtíðinni.

http://www.ssi.dk/Vaccination/Boernevaccination/Sporgsmal%20og%20svar/Om%20HPV-vaccination.aspx

http://ekstrabladet.dk/nyheder/samfund/article1892225.ece

http://politiken.dk/tjek/sundhedogmotion/sygdom/ECE1733797/alle-kvinder-foedt-mellem-1985-og-1992-kan-nu-faa-gratis-hpv-vaccine/

736346/sex-og-samfund-drenge-skal-ogsaa-have-gratis-hpv-vaccine/

http://politiken.dk/tjek/sundhedogmotion/sygdom/ECE1746180/kvinder-stroemmer-til-fitnesscentre-og-matas-for-at-blive-hpv-vaccineret/

http://www.abc.net.au/news/2012-07-12/hpv-vaccine-extended-to-boys/4126354

http://www.ada.org/news/7023.aspx http://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/mm6115a2.htm http://www.cancerresearchuk.org/cancer-info/cancerstats/types/oral/incidence/uk-oral-cancer-incidence-statistics

http://www.krabbameinsskra.is/resources/pdf/frodleikur/krabbamein_a_islandi_2012-krabbamein_i_munnholi_og_munnkoki_hvada_thydingu_hafa_vortuveirur.pdf

http://www.krabb.is/Assets/leitarstod/pdf/20071200Laeknabladid819hpv.pdf

http://www.krabb.is/Assets/leitarstod/pdf/2012.09.10.leitarstarf2011.pdf

http://www.fda.gov/newsevents/newsroom/pressannouncements/ucm187003.htm

http://www.ruv.is/siddegisutvarpid/kynlifshegdun-og-krabbamein

http://www.nature.com/nature/journal/v488/n7413_supp/full/488S10a.html

http://www.mbl.is/frettir/innlent/2012/10/22/okeypis_fyrir_12_ara_en_dyrt_fyrir_adra/

Áramót 2012-2013, Hólmavík (mynd vaa)

Seint eiga áramót eftir að verða mér minnisstæðari og þessi sem nú eru að líða. Eftir foráttu norðanbyl á Ströndum í lok ársins þar sem ég stóð læknavaktina og hugsaði stöðugt um óveðrið og hverjar afleiðingarnar gætu orðið í mannheimum. Eins um fjölskyldu mína fjær og von á sumum í heimsóknum. Þegar öll tæknin brast okkur á stórum svæðum og ég var reyndar nýbúinn að skrifa um. Símasamband og rafmagn, og við fundum betur en oftast áður hvað við erum agnarsmá. Þegar íbúar máttu sitja í köldu húsunum sínum og bíða þess sem verða vildi. Með mikilli samheldinn og hjálp frá góðum nágrönnum, í versta veðri á Vestfjörðum í aldarfjórðung sem stóð í nokkra daga og víða hætta á snjóflóðum.

Þakklátastur er ég samt hvað allt fór vel að lokum og að mannskaðar urðu engir. Hvað skipulag, æðruleysi og samstaðan í samfélaginu skilaði miklu, þrátt fyrir allt, þegar upp var staðið og sólin farin að skína aftur á Stöndum. Rafmagnslínurnar og húsþökin sem fuku má auðvitað alltaf bæta, þótt starfið framundan geti reynst erfitt. Ég óska fjölskyldu, vinum mínum, Vestfirðingum og landsmönnum öllum, hamingjuríks árs og ég er að minnsta kosti bjartsýnni nú en oft áður, að eftir mesta efnahagsóveður í mannheimum hér á landi, megi líka leysa önnur stór vandamál í þjóðfélaginu eins og vanda Landspítalans og heilsugæslunnar í landinu. Á farsælan hátt, með samstöðu, æðruleysi og skilningi ráðamanna.

GLEÐILEGT ÁR

Frosin strá 2012 (mynd vaa)

Um jól og áramót hugsar maður meira en aðra daga um frið og ró. Lítur yfir farinn veg og veltir fyrir sér hvað hefði mátt betur fara og að hverju skuli stefnt að á nýju ári. Þetta á jafnt við um manns eigið líf og samfélagsmálin í heild, ekki síst hér heima. Hátíðarnar eru þannig hvortveggja í senn, tími uppgjörs og hvatningar. Það þarf að mörgu að hyggja, ekki síst þegar þarf að byggja á veikum grunni mannviskunnar sl. ár og skoðanir um leiðir eru jafn óljósar og raun ber vitni. Þar sem óánægjan og reiðin síður innra með mörgum.

Baráttan í okkar eigin lífi, nánustu ættingja og vina er oft erfið þessa daganna. Fjölskyldur ná ekki að vera jafn mikið saman og oft áður og margar fjölskyldur fluttir burt af landinu til þess eins að halda lífsviðurværinu. Margir auk þess gjaldþrota og margir einstaklingar misst vinnuna. Mikil uppstokkun í lífinu þar sem reyna þarf nýtt líf, jafnvel í framandi heimi. Læra þarf marga hluti alveg upp á nýtt og viðmiðin eru önnur en áður var í okkar litla, en að mörgu leiti spillta þjóðfélagi. Kunningjaþjóðveldi sem á sér samt allt aðrar forsendur og við sjáum oft í hinum stríðshrjáða og oft sárfátæka stóra heimi. Þá þakka maður alltaf fyrir að vera Íslendingur, þrátt fyrir allt.

Baráttan við hið óvænta, sjúkdómana og slysin, eru hins vegar öðruvísi stríð sem maður ræður litlu um enginn veit aldrei hver hefur betur, vellíðan eða sársaukinn, lífið eða dauðinn. Heilbrigt líferni, góð heilbrigðisþjónusta ásamt félagslegu öryggi ræður mestu í þessari baráttu og eru sterkustu vopnin sem við ráðum yfir. Menningin síðan til að njóta og sem gerir lífið þess virði að lifa. Allt megin viðfangsefni stjórnmálanna í dag ásamt atvinnulífinu og réttarkerfinu.

Ábyrgð okkar allra er mikil að reisa nýtt og betra þjóðfélag á Íslandi. Það eru áramót framundan hjá þjóðinni. Tími til að huga að valkostum í uppbyggingunni, í stað þess að treysta blind á skoðanir misvitra stjórnmálamanna sem gjarnan versna eftir því sem þær liggja lengra frá meðalhófsreglunni og samstöðunni. Í átt að nýfrjálshyggjunni eða samyrkjubúskapnum. Á tækni- og velmegunaröld í mörgum skilningi, þar sem fátt er ómögulegt ef viljinn og sáttin er fyrir hendi og að sérfræðingarnir fái að ráða meiru. Að við förum betur með peningana okkar svo fleiri fái að njóta til betra lífs og heilsu. Ekki síst í almennri heilsugæslu og sjúkrastofunum sem þar þurfa að dveljast til lengri eða skemmri tíma. Að við treystum síðan á mannauðinn og manngæsku, í stað steinsteypu og skýjaborgir. Þar sem þörfin er mest í dag.

Vonandi fá öll góðu orðinn að standa eftir alþingiskosningarnar á nýju ári. Til að við förum oftar en verið hefur með sigur af hólmi í okkar stærstu sameiginlegu og mikilvægustu málum. Að við fáum aftur trú á stjórnmálin okkar, stjórnmálaflokkana, von og frið í hjarta.