Svo virðist sem sterk tengsl séu á milli félagslegs þrýstings, kynímyndarinnar, tísku og jafnvel klámvæðingu nútímans. Eins hvernig yngri kynslóðirnar vilja oft marka sína sérstöðu á ystu nöf, hvað sem um almenna skynsemi og hollustu má segja og við hin látum óátalið. Líka hlutir sem við tökum upp frá frumbyggjum í fjarlægum heimsálfum af hentisemi, en sem tengjast jafnvel ævafornri menningu og trú þeirra sem í raun eiga. Hefðir sem við virðumst getað afbakað og túlkað að vild.

Á síðastliðnu ári hefur líka margt opinberast um okkar innri mann, hégóma og veikleika, til sálar og líkama. Margt er þar óljóst milli læknisfræðinnar og útlitsdýrkunar, atvinnuskapandi iðnaðar, tísku og heilbrigðis. Þetta á ekki síst við um afleiðingar ýmissa inngripa á sjálfum mannslíkamanum með beinni íhlutun. Lýtaaðgerðum til ímyndaðrar fegrunar með íhlutum (implants), húðfúri (tattoo) og hringjaskrauti (piercings) hverskonar, undir húð og á, á kynfæri og í munn og tungu.

Hvað má þetta kosta og hver má fórnarkostnaðurinn vera í heilsu sem þegar virðist vera orðinn að sjálfsköpuðu lýðheilsuvandamáli og sjálfshverfingshætti sem engan endir ætlar að taka fyrir þá sem ánetjast? Hvar eru síðan mörk læknisfræðinnar og einhvers alls annars sem hefur ekkert með líkn eða lækningu að gera? Aðgerðir semm kenndar eru engu að síður við fræðagreinina, en tengist fyrst og fremst gróða fárra og markaðshyggju? Hver er síðan ábyrgð fjölmiðla sem markaðsetja svokallaða „lýtalækningar“ í auglýsingaskini með svokölluðum raunveruleikaþáttum? Hver er t.d. ábyrgð fjölmiðla hér á landi sem beinlínis auglýstu nauðsyn aðgerða á brjóstum ungra kvenna fyrir alþjóð eftir fyrsta barn, svo þær mættu alltaf líta út sem 18 ára, en ekki eins og skaparinn ætlaðist til? Ekki einu sinni, heldur í framhaldsþáttaformi á fréttatengdu efni í þætti sem heitir „Ísland í dag“. Þegar síðan var jafnvel gengið á eftir ungum konum með símhringinum og tilboðum, en þar sem kostnaðurinn getur oltið á milljónum þegar upp er staðið frá skurðaborðinu og hlutirnir eru jafnvel farnir að leka út um allt.

Alltaf hefur verið vitað að íhlutir og aðskotahlutir ýmiskonar í líkamann geta verið hættulegir og borðið með sér mikla sýkingahættu. Þetta var meðal annars með því fyrsta sem ég lærði í læknisfræðinni á sínum tíma. Ekkert síður á þetta við um lækningavörur eins og gervibrjóstin sem stór hluti íslenskra kvenna bera undir húð og sem mörg dæmi er um að geti tengst lífhættulegum sýkingum og eyðileggingu á aðliggjandi vef. Lækningavara og aðferðir sem upphaflega þróuðust vegna neyð sjúklingsings, meðfæddra líkamsgalla eða afleiðinga sjúkdóma sem hægt væri að laga að einhverju marki. Húðsýkingarnar eru þó miklu algengari og sem tengjast minni inngripum í húð eða slímhúð eingöngu, eyrnahringjum og allskonar lokkum og skrauti. Ekkert síður og stundum frekar í kringum viðkvæmustu líkamspartana.

Lokkana er jafnvel farið að setja í eyru stúlkubarna hér á landi strax á fyrst og öðru aldursári. Mörg dæmi eru hins vegar um alvarlegar afleiðingar slíkra smáhluta í húð og brjósk, t.d. eyðilegging á útliti eyrnanna ef blóðvana brjóskið deyr. Afleiðingar aðgerða og íhluta sem gerðar eru í stórum stíl á snyrtistofum út í bæ. En þegar lífshættulegustu blóðsýkingarnar síðan verða, verður að treysta á hátæknislæknisfræðina, bráðadeildir,  sjúkrahúsin og sterkustu sýklalyfin sem völ er á, í æð eða vöðva. Áður samt oft langa sýklalyfjakúra og þegar fyrsta höfnunin verður á aðskotahlutnum. Á tímum vaxandi sýklalyfjaónæmis vegna ofnotkun sýklalyfja og þegar mest ætti að vera um vert að fara vel með það sem við þó enn eigum, virk sýklalyf og næma sýklaflóru. Hvergi annars staðar en á aðskotahlutum geta sýklar blómstrað og sem mynda þá oft svokölluð bú (biofilmur) sem er samfélag baktería sem verður til með tímanum og þegar þær fara að hafa verkaskiptingu eins og maurar í mauraþúfu. Allt þar til þær síðan ráðast til atlögu gegn óvininum, okkur sjálfum, á örlagastundu.

Mikil aukning hefur orðið í að fólk fái sér húðflúr hér á landi á síðustu árum, eins og annars staðar í hinum vestræna heimi. Í Bandaríkjunum hefur aukningin verið mikil á sl. árum (um 7% á sl. 4 árum) og sem nálgast nú að fjórði hver fullorðinn sé kominn með húðfúr. Jafnvel þar sem tugprósent af yfirborði líkamans er flúrað með allskonar litarefnum sem standast ekki neinar heilbrigðiskröfur og sem gerðar eru til lyfja, hjúkrunar- eða lækningavara. En sem við vitum að geta innihaldið ósterilt vatn, sýkla, sveppi, þungmálma og önnur eiturefni, sem sitja mun jafnvel ævilangt í húð og vessum þess sem það ber.

Litirnir sem eru oft notaðir í húðflúr eru enda margir upphaflega framleiddir fyrir blekhylki og sem auðvitað eru ekki ætlaðir mönnum, heldur í blekprentara. Málmefni, blý og kopar sem truflað geta líka myndgæði nauðsynlegra segulómskoðana, ekki síst á höfði og kringum augu. Eins valdið bruna í húð og öðrum óþægindum í þessum rannsóknum. Þá er að lokum ótalin tilvik á allskonar höfunarviðbrögðum líkamans sjálfs, örmyndanir og ofnæmisviðbrögð, jafnvel löngu eftir ísetningu litanna í húðina. Eins við lasermeðferð löngu seinna þegar reyna á að eyða húðflúrinu og leysa upp litina svo þeir hverfi út í blóðið.

Ekki má heldur gleyma hér húðsýkingingum strax eftir flúrið eins og sannaðist eftirminnilega í Reykjavíkurmerki borgarstjórans okkar fyrir nokkrum árum. Nokkuð sem þó er miklu auðveldara að meðhöndla en alvarlegar veirusýkingar og hættulegar bakteríusýkinar sem smitast geta með sjálfum litunum, nálunum eða jafnvel frá tattoo-saumavélunum sjálfum sem ómögulegt getur verið að sótthreinsa svo vel sé. Lifrarbólgur og húðberklasýkingar sem koma fram löngu síðar og sem meira er farið að skrifa um nú síðustu árin.

Algengasta vandamálið nær hins vegar til helmings húðflúrsberanna og þegar og ef skömmin fer að segja til sín og fólk vill láta fjarlægja „listaverkin“. Flóknar aðgerðir með laser og skurðaðgerðum sem reynst geta bæði dýrar og erfiðar.

Byggt á fyrirlestri á Fræðadögum heilsugæslunnar 16.nóv. sl.

http://ruv.is/frett/margir-danir-thjast-vegna-hudflursmistaka

http://www.vancouversun.com/touch/story.html?id=11122918

Viðtal, Í bítið 28.11.2012

(framhald. í næstu færslu og þá nánari umfjöllun um gervibrjóstin, nýjasta lýðheilsuvandamálið okkar)

Í dag er Umferðaþing þar sem umræða um umferðaöryggi er megin málið. Í gær var fórnarlamba umferðaslysanna hér á landi minnst á Bráðamóttöku LSH og sem eru allt of mörg. Ekkert öryggistæki er hjólreiðamönnum jafn mikilvægt og hjálmur á hausinn. Allt annað tengist síðan vel útbúnu hjóli og góðum aðstæðum í umferðinni sjálfri sem getur komið í veg fyrir slys, stór og smá. Ekki síst að vel sé tekið tillit til vaxandi fjölda hjólreiðamanna í borgum og bæjum á sl. árum  og að hjólreiðamenn séu ávalt vel sýnilegir í dimmri bílaumferðinni á hinum sameiginlega vegi.

Í sjálfu sér er eins og að bera í bakkafullan lækinn að ræða um öryggið sem reiðhjólahjálmur getur veitt. Slík er umræðan búin að vera hér á blogginu og annars staðar. En einhverja hluta vegna geta sumir ekki skilið öryggið sem fellst í notkun hjólahjálma og berjast gegn lögleiðingu þeirra. Þeir bera fyrir sig óþarfa forsjáhyggju og að minna tillit sé tekið til þeirra í umferðinni sem bera hjálm. Á sama hátt og enginn efast lengur um ágæti bílbeltanna, má sama segja um hjálmana og reynt hafa fall af hjóli. Hjálmurinn bargaði þá oft því mikilvægasta, sjálfum hausnum. Hjá sífelt fleiri reiðhjólamönnum, en því miður þar sem oft töluvert vantar ennþá upp á umferðaröryggið og sem er ekki alltaf á okkar valdi. Jafnvel hjá hjólaþjóðinni Danmörku er nú loks farið að taka tillit til þessarar staðreyndar og sem mikið er rætt um þessa daganna enda hafa þeir ekki enn lögleitt hjámanotkun barna, hvað þá fullorðinna. Hvergi á Norðurlöndum eru þó höðuðáverkar barna eftir reiðhjólaslys algengari en einmitt í Danmörku.

Nýjar upplýsingar frá Slysa- og bráðamóttöku LSH sýna nú að hjólaslys eru mun algengari en áður hefur verið talið og tölur frá Umferðastofu gáfu til kynna og sem eru skráð tilvik hjá lögreglunni. Þá eru auðvitað ótalin öll minniháttar slys sem hvergi eru skráð. Á rúmum áratug frá 2000-2011 leituðu þannig tæplega 1200 slasaðir hjólreiðamenn til slysadeildarinnar, eða að jafnaði yfir 100 á ári. Fjöldi slasaðra hjólreiðamana er því a.m.k. helmingi meiri en fyrri tölur Umferðarstofu gáfu til kynna. Í flestum hjólaslysum sem leitað er með á bráðmóttöku eru skráðir ávekrar á höfði ásamt áverkum á höndum. Á árinu 2010 var vitað, að af 21 alvarlega slösuðum, höfðu aðeins 2 verið með hjálm.

Margfalt fleiri detta og fá minniháttar höfuðhögg en sem skráð er. Í því samhengi er ekkert síður áhugavert að líta til tengsla höfuðhögga almennt og minnihátta breytinga sem geta orðið við mar á heilavef „minimal brain injury“. Varanlegar afleiðingar eftir tiltölulega lítil höfuðhögg og sem jafnvel ekki er endilega komið með til læknis, en sem getur valdið hegðunarvanda og skert færni barna og jafnvel fullorðinna síðar. Nokkuð sem reiðhjólahjálmar draga a.m.k. líka stórlega úr hættu á, og sem jafnvel bara ein lítil steinvala á malbiki getur valdið.

Til að hjálmanotkunin verði almenn er sjálfsagt að lögleiða hana eins og gert var með bílbeltin 1981, fyrir alla, unga sem aldna. Að marggefnum tilefnum og þar sem málið er í sjálfu sér svo ofureinfalt. Til að fækka alvarlegri höfuðslysum og sem við því miður fáum ekki alltaf umflúið.

http://us.is/umferdarstofa/frettir/81

18. nóvember er Evrópudagur vitundarvakningar um sýklalyf og sem aðallega beinist gegn ofnotkun sýklalyfja. Landlæknisembættið hefur sett inn pistil á heimasíðu sína til að gera grein fyrir áherslum embættisins og sem við öll verðum að tileinka okkur til að ná meiri árangri í skynsamlegri notkun sýklalyfja en verið hefur. Það sem vantar hins vegar í greinina, er að gera grein fyrir hvar skórinn kreppir mest í okkar heilbrigðiskerfi og sem hefur haft mestu áhrifin á óskynsamlega notkun sýklalyfja sl. áratugi, ekki síst á sjálfu höfuðborgarsvæðinu.

Vitað er að mismunur á notkun sýklalyfja getur verið allt að helmingur á milli landa svo og milli svæða í hverju landi fyrir sig. Þannig hefur nýlega verið gerð grein fyrir allt að  helmings mun á milli fylkja í Bandaríkjunum. Eins nýlega hér á landi þar sem Akureyringar notuðu meira en þriðjungi minna af sýklalyfjum en höfuðborgarbúarnir. Í meira en helmingi tilfella er sýklalyfjagjöf talin óþörf og þegar henni er beint gegn veirusýkingum eins og kvefi, berkjubólgu, skútabólgum og eyrnabólgum barna.

Sýnt hefur verið fram á með vísindalegum rökum meðal annars hér á landi að ávísanavenjur lækna er einn mesti áhrifavaldurinn á þróun sýklalyfjaónæmis, að minnsta kosti úti í þjóðfélaginu sjálfu enda gilda þar aðeins önnur lögmál á sjálfum sjúkrahúsunum með sínum sjúkrahústengdu sýkingum. Ræturnar liggja nefnilega í verklaginu og skipulagi heilbrigðisþjónustunnar sem gefur oft ekki nægjanlegt svigrúm til að við getum tileinkað okkur alþjóðlega gæðastaðla og unnið eftir alþjóðlegum klínískum leiðbeiningum um ávísun sýklalyfja. Ávísanir á sýklalyf eru alltaf nátengd þjónustustiginu sem við veitum og tímanum sem úrlausnum á sýkingum er ætlað. Skyndivaktir og bráðaþjónustur á kvöldin og um helgar sinna orðið megnið af þeim erindum og sem ættu í flestum tilfellum að eiga heima í dagþjónustu heilsugæslunnar. Grunnþjónustunnar sem leggur áherslu á skynsamlegustu úrlausnina í stað skyndilausna, fræðslu um sjúkdóma og eftirfylgni eftir þörfum. Hjúkrunarfræðingarnir koma þar líka jafnt að málum með sína fyrstu ráðgjöf, oft í gegnum síma. Algengust sýkingarnar, veirusýkingarnar, geta enda oft verið slæmar og þrálátar sem gefa þarf góð ráð með. Eins, og ekkert síður með seinni tíma vitneskju, ýmsar vægar sýkingar af völdum baktería sem þarfnast ekki endilega meðferðar með sýklalyfjum og sem læknast oftast af sjálfu sér. Óþarfa sýklalyfjagjöf veldur hins vegar ekki aðeins vaxandi sýklalyfjaónæmi í þjóðfélaginu og aukinni sýkingartilhneyingu hjá einstaklingunum sem neyta, heldur einnig brenglun á jafnvægi sýklaflórunnar, á og í mannslíkamanum sem sífellt er að koma betur í ljós. Þetta á ekki síst við um ungbörnin sem eru að þroska ónæmiskerfið sitt og þar sem óþarfa sýklalyfjagjöf getur verið stórt inngrip og valdið ófyrirsjáanlegum afleiðingum.

Sýklalyfjaónæmið og hröð þróun þess er meðal mestu heilbrigðisógna í heiminum að mati Alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar WHO, og sem vill einnig tileinkna átakinu um skynsamlegri notkun sýklalyfja, einn dag á ári. Sennilega ættum við Íslendingar að halda meira upp á daginn en nágranaþjóðirnar vegna umfangs vandans hér á landi og jafnvel tileinka heilan mánuð átakinu, ekki veitti af.  Sýklalyfjaónæmið er þannig miklu meira meðal pneumókokkanna hér á landi en hjá nágranaþjóðunum, og sem eru algengustu sýkingarvaldarnir okkar og sem valda flestum lungnabólgum fullorðinna og eyrnabólgum barna. Hátt í helmingur algengasta stofnsins hér á landi (19F) er þannig með mikið minnkað næmi fyrir penicillíni og þarf að nota hæstu skammta til að árangur náist í að meðhöndla alvarlegri sýkingar. Helmingurinn er líka algjörlega ónæmur fyrir aðal varalyfinu, svokölluðum macrólíðum og sem grípa þarf til ef um penicillín ofnæmi er að ræða. Hundruð barna þurfa þannig t.d. að leggjast á sjúkrahús á ári hverju til að fá viðhlýtandi meðferð með sterkustu sýklalyfjum sem völ er á og sem aðeins er hægt að gefa í æð eða vöðva, en sem áður gekk vel að meðhöndla með sýklalyfjamixtúrum í heimahúsum. Sumir óttast síðan þann dag að sýkalyfin verði með öllu óvirk á þessar sýkingar og ef áfram heldur sem horfir.

Um 20% af öllum sýklalyfjaávísunum eru til ungra barna undir 7 ára aldri, og sem er í meirihluta tilvika vegna miðeyrnabólgu sem þó oftast lagast af sjálfu sér og klínískar leiðbeiningar ráðleggja að eigi ekki að meðhöndla með sýklalyfjum nema einkennin séu slæm. Fram til ársins 2011 hafði aðeins dregið lítillega úr sýklalyfjnotkun yngstu barnanna frá árunum á undan, eða sem nam um 15-20% á 3 árum. Í heild hefur hins vegar sýklalyfjanotkun Íslendinga litið dregist saman sl. ár og erum við sú Norðurlandaþjóð sem notum mest af þeim lyfjum eins og sumum örðum og hefur svo verið lengi.

Byrjað var að bólusetja ungbörn gegn nokkrum algengum stofnum pneumókokka fyrir ári síðan og nær bólusetningin til allra barna sem fædd eru frá byrjun árs 2011. Aðgerð sem m.a. var flýtt vegna mikils sýklalyfjaónæmis pneumókokka hér á landi. Þá strax var auðvitað kjörið tækifæri að hnykkja betur á skynsamlegri notkun sýklalyfja meðal barna og styðja þannig við niðurstöður gæðaþróunarverkefnis heilsugæslunar í meira en áratug. Þar var ráðlagt að stefna skyldi að mikið minni sýklalyfjanokun yngstu barnanna og beina úrlausnum vandamálanna til heilsugæslunnar á daginn í stað vaktþjónustunnar úti í bæ. Sýnt hafði verið fram á að læknarnir gátu með markvissum aðgerðum minnkað sýklalyfjaávísanir til barna um 2/3  á 10 ára tímabilinu milli 1993 og 2003 á sumum svæðum, jafnframt sem þá eyrnaheilsa barnanna virtist skána. Á þessi atriði og mörg önnur hefur verið margbent á, en lítil sem eingin svör eða viðbrögð borist frá stjórnvöldum. Á meðan heldur vitleysan því miður áfram, þótt nú sé reyndar von til þess að áhrif bólusetningar gefi okkur einhvern grið í tíðni sýkinga, en því miður aðeins um stundarsakir.

Aldrei er því mikilvægara en einmitt í dag að stjórnvöld sjálf reyni að hitta í mark, svo og að læknar sýni meiri aðgát og þjóðfélagslega ábyrgð í skyndilausnum á vöktunum sem varðar ávísanir á sýklalyf, jafnhliða meiri vitundarvakningu um þessi mál meðal almennings.

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2012/01/12/nanasta-umhverfid-okkar/

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2010/10/12/godu-gaejarnir-a-moti-theim-slaemu/

http://www.landlaeknir.is/utgefid-efni/skjal/item2547/Kliniskar-leidbeiningar-um-medferd-bradrar-mideyrnabolgu-

Það er ekki alltaf jafn gaman og hjá honum þessum. Um það ætla ég m.a. að fjalla næstkomandi föstudag á Fræðadögum Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins og sem verða haldnir á Grand Hotel 15-16. nóvember n.k. Hér má sjá úrdrátt úr fyrirlestrinum.

Á síðastliðnu ári hefur margt opinberast um okkar innri mann, hégóma og veikleika, til sálar og líkama. Eins þar sem margt er óljóst milli læknisfræðinnar og útlitsdýrkunar, atvinnuskapandi iðnaðar, tísku og heilbrigðis. Þetta á ekki síst við um afleiðingar ýmissa inngripa í mannslíkamann með íhluti (implants) og það sem fer á hann. Afleiðinga sumra lýtaaðgerða til ímyndaðrar fegrunar, húðfúrs (tattoo) og hringjaskrauts (piercings), í húð, kynfæri og munn.

Eftir sl. áramót kom þannig í ljós að brjóstapúðar, sem þúsundir íslenskra kvenna höfðu fengið á sl. árum og jafnvel áratugum, reyndust alls ekki jafn öryggir og áður hafði verið talið og margir hriplekir. Þar sem sílikon vessaði um brjóstin og sogæðakerfið, jafnvel milli rifja, inn í brjósthol og víðar um líkamann. Leki sem var að meðaltali í um 20% tilvika eftir innan við 10 ára notkun, en sem upphaflega var talið geta gerst í um 3% tilvika.

Það sem þó olli mesta fjölmiðlahvellinum og varð til þess að öll þessi mál komu fram í dagsjósið var hneykslið með PiP púðana svokölluðu (Poly Implant Prothese) og aðgerðir/aðgerðarleysi heilbrigðisyfirvalda sem á eftir fylgdi. Þar sem um hafði verið að ræða svikna brjóstapúða sem innihéldu iðnaðarsílikon, og upphaflega var ekki ætlað í menn heldur húsgögn, og gúmmískel sem tærðist upp og lak miklu oftar en aðrar sambærilegar skeljar eftir aðeins nokkra ára notkun (>50% á 10 árum). Umræða sem kom líka af stað vangaveltum um allskonar aukaefni sem gat verið í púðunum og hugsanleg óþrifnað við framleiðsluna. Ekki síst meðal 400 íslenskra kvenna sem fengið höðu PIP púðana illræmdu og voru illa upplýstar í upphafi, en sem lifðu síðan í örvæntingu eftir því  hvað verða vildi. Ekki bætti úr skák þegar fram stigu konur sem sögðu ófagrar sögur um afleiðingarnar sem sumir læknar líktu við áverka eftir stríðsskaða, afleiðinga sprengibrota í brjóstholi auk afleiðinga af eiturefnahernaði. Hvernig í ósköpunum mátti þetta allt verða í íslenska velferðarþjóðfélaginu og sem státar sig af einu besta heilbrigðiskerfi í heimi?

Hvernig getur heilsugæslan brugðist við vanda sem þessum sem við erum reyndar aðeins búin að sjá toppinn af, hvað afleiðingarnar varðar? Nýju lýðheilsuvandamáli þúsunda kvenna þar sem allt að 10% í ákveðnum aldurshópum þarf að glíma við það sem eftir er ævinnar. Hvernig á að rannsaka hugsanlegar aukaverkanir og afleiðingar af sílikonleka einum og sér? Eins er fróðlegt að velta fyrir sér ábyrgð framleiðenda og lýtaskurðlækna, ekki síst í ljósi illa upplýsts samþykki kvennanna fyrir aðgerðinni í byrjun og úreldra leiðbeininga landlæknis fyrir ungar konur sem hugðu/huga á brjóstafyllingar.

Mikil aukning hefur líka orðið í að fólk fái sér húðflúr (tattoo) hér á landi á síðustu árum, eins og annars staðar í hinum vestræna heimi. Í Bandaríkjunum hefur aukningin verið úr 14% 2008, í 21% á þessu ári sem nálgast þá að fjórði hver fullorðinn sé kominn með húðflúr. Jafnvel þar sem tugprósent af yfirborði líkamans er húðflúrað með alls konar litarefnum sem við vitum oft lítið hvað innihalda og standast ekki neinar heilbrigðiskröfur sem gerðar eru til lyfja, hjúkrunar- eða lækningavara. En sem við vitum að geta innihaldið ósterilt vatn, sýkla, sveppi, þungmálma og önnur eiturefni, sem sitja mun jafnvel ævilangt í húð og vessum þess sem það ber.

Sannarlega tilefni til að vera mikið betur á varðbergi hér á landi gegn öllum þessum íhlutum og efnum, í og á, og að gerðar verði meiri heilbrigðiskröfur til þeirra en gerðar eru í dag. Eins og reyndar með öll efni og lyf sem eru manneskjunni ætluð. Hvort efnin verða síðan til fegrunarauka eða ekki, þegar upp er staðið, er allt önnur saga og ekki endilega fallegri.

http://www.visir.is/section/MEDIA98&fileid=CLP9477

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2012/05/15/nutimavikingar-og-utlitsutrasin/

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2012/02/14/hvad-eru-ungar-stulkur-ad-hugsa-i-dag/

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2012/02/27/vonsviknar-konur-og-brostnir-brjoststrengir/

http://bleikt.pressan.is/lesa/krabbamein-og-silikon-er-erfidara-ad-leita-ad-hnutum-i-silikonbrjostum/

http://www.dr.dk/nyheder/udland/2012/11/15/230638.htm

http://www.bbc.co.uk/news/uk-england-northamptonshire-17994029

Á nýyfirstöðnum aðalfundi Læknafélags Íslands (LÍ) á Akureyri var samþykkt nær einróma tillaga frá Félagi almennra lækna (FAL) svohljóðandi ályktun. Ályktun um aðlögun lækna við upphaf starfs
Aðalfundur Læknafélags Íslands, haldinn á Akureyri 18.-19. október 2012, hvetur stjórnendur heilbrigðisstofnana að tryggja tilhlýðilega aðlögun lækna, við upphaf starfs. Engin eða lítil aðlögun er veruleiki sem blasir við flestum læknum. Slíkt ógnar öryggi sjúklinga, auk þess að draga úr afköstum og starfsánægju.

Í nýjasta hefti Læknablaðsins er síðan viðtal við formann FAL, Ómar Sigurvin Gunnarsson og Hrönn Ólafsdóttur unglækni um aðlögunarmál almennra lækna. Þar segir m.a. „FAL gerði óformlega könnun meðal samstarfsstétta á Landspítala varðandi aðlögun. Við það kom í ljós að allar stéttir aðrar en læknar fá launaða aðlögun í upphafi starfs, þar sem tilgangurinn er að kynnast verklagi stofnunarinnar og þeirrar starfseiningar sem viðkomandi vinnur á. Kostir slíkrar aðlögunar eru augljósir, hún tryggir samræmd og rétt vinnubrögð, eykur skilvirkni, eykur öryggi og starfsánægju nýrra starfsmanna og síðast en ekki síst eykur öryggi sjúklinga. Í 14. grein laga nr. 46/1980 um aðbúnað, hollustuhætti og öryggi á vinnustöðum er skýrt að vinnuveitanda ber að tryggja viðunandi þjálfun og kennslu starfsmanna sinna.“

Á öðrum stað í Læknablaðinu er viðtal við Ómar ásamt formanna LÍ, Þorbjörn Jónsson og Björn Zoëga, forstjóra LSH um starfsóánægju lækna innan LSH. Þar segir Ómar meðal annars um aðstöðuna,;„Það sem veldur mestri óánægju meðal almennra lækna er ófullnægjandi starfsað­staða, algjör skortur á starfsaðlögun og ófullkomnir verkferlar. Starfslýsingar fyrir lækna eru ekki til og ekki skilgreint hvernig störf þeirra skarast við störf annarra stétta á spítalanum. Langstærstur hluti almennra lækna telur að vinnutengd líkamleg og andleg streitueinkenni séu of mikil, þeir telja sig ekki fá nægan tíma til að ljúka störfum sínum og telja að oft skorti nauðsynlegan stuðning. Þetta er önnur könnunin í röð sem sýnir mjög slæma niðurstöðu hvað almenna lækna varðar og maður furðar sig á því að ekki skuli hafa verið brugðist við nú þegar. Við sjáum því miður engin merki um slíkt. Ástandið á spítalanum er í rauninni mjög slæmt og fyrir almenna lækna er það nánast óbærilegt. Kennslu er víða ábótavant og þrátt fyrir viðleitni á einstaka sviðum er það engan veginn nóg og vinnan gengur nánast öll út á að bjarga deginum, komast yfir þau verkefni sem brýnust eru og vona að ekkert fari verulega úrskeiðis. Þetta ástand skapar mikið óöryggi í starfi almennra lækna og er í rauninni ógn við öryggi sjúklinga.“ Þetta hljóta að teljast stór orð hjá formanni FAL í dag, ekki síst er varðar stöðu Landspítalans sem námsstofnunar og þar sem aðeins 9 af hverjum 10 læknum treysta sér að mæla með sem góðum vinnustað. Vinnustað sem á að stækka með nýbyggingum svo um munar á næstu árum og leggja til um 100 milljarða króna þegar öllum „byggingaráföngum“ verður náð. Á landi þar sem hunangið svo sannarlega drýpur ekki af hverju strái um þessar mundir, ekki heldur í heilsugæslunni.

Vegna þessarar umræðu nú vil ég endurbirta 2 ára gamlan pistil hér á Eyjunni, Verðleikar læknismenntunar á Íslandi, aðeins staðfærðan til dagsins í dag um nákvæmlega þessi mál og aðbúnað ungra lækna almennt. Ekki síst þar sem mér er málið mjög kunnugt og skylt og ég á son sem flúið hefur til Danmörku með fjölskyldu sína vegna lélegra kjara hér á landi.

Mikið vinnuálag lækna var þegar farið að segja til sín fyrir nokkrum árum með andlegri vanlíðan, kvíða og þunglyndi margra. Þetta kom meðal annars fram í rannsókn sem gerð var á andlegri líðan lækna og vinnuumhverfi þeirra sem var kynnt fyrir 2 árum. Svo var komið, sem lengi hafði verið spáð, að ekki fengust lengur læknar til starfa á deildum þar sem vinnuálagið hafði verið hvað mest vegna niðurskurðar. Félagsdómur staðfesti ennfremur afnám fyrrum réttindi unglækna til námsleyfis til að afla sér sérþekkingar og viðhaldsmenntunar erlendis fyrir 2 árum og sem var síst til þess fallinn að styrkja stöðu almennra lækna á Íslandi.

Umræðan hefur líka um árabil litast af miklum misskilningi og sögusögnum um ofurlaun lækna. Sem betur fer er umræða um ofurlaun sjómanna liðin tíð, enda skilur almenningur vel hvaða vinna liggur þar að baki og að langar fjarverur frá fjölskyldu og ástvinum tekur sinn toll. Eins og gengur eru launin samt mismunandi og sjálfsagt einhverjir sem teljast launaháir. Bak við slík laun liggur þá gríðarlega vinna, dag og nótt. Þeir eru nefnilega líka sjómenn sem sigla í lífsins ólgusjó, en hafa þó engan veginn sambærileg laun og sjómennirnir okkar í dag.

Umræðan hefur sérstaklega litast af  miklu vinnuálagi á bráðamóttökum (sjá bloggið  „Bráðaástand í bráðaþjónustunni„) og undirmönnun lækna í heilsugæslu á höfuðborgarsvæðinu. Bent hefur verið á að helmingur starfandi heimilislækna í dag muni hætta störfum fyrir aldurs sakir á næstu tíu árum. Atgerfisflótti er reyndar þegar brostinn á og áætlað er að um 10% lækna hafi hætt störfum hér á landi á síðustu 2 árum á sama tíma og læknar erlendis koma síður heim. Málið snýst einfaldlega um að léleg kjör, mikið vinnuálag og mikil ábyrgð fer illa saman og gengur ekki upp til lengdar. Haft var eftir þáverandi formanni Lækanfélags Íslands, Birnu Jónsdóttur að læknaskorturinn væri stærsta vandamál heilbrigðiskerfisins og að verulega bæri að hafa áhyggjur af atgerfisflótta íslenskra lækna, enda nóga vinnu fyrir þá að fá erlendis þar sem launin eru helmingi hærri. Þetta hefur einmitt komið á daginn. Fyrrverandi framkvæmdastjóri Læknafélags Íslands, Gunnar Ármannson benti fyrir fjórum árum síðan á þessa hættu og sem því miður þegar var orðin raunin.

Mikið vinnuálag unglækna sem hafa reynt að setja fjölskyldugildin ofar launakjörum eru eftirtektarverð, ekki síst fyrir eldri lækna sem alla tíð hafa unnið meira en góðu hófi gegnir. En við hverju var að búast þegar menn komu seint inn á vinnumarkaðinn, jafnvel á miðjum aldri, með andvirði allt að hálfrar húseignar á bakinu í námslánum en eignalausir. Það er samt ekki hægt að reikna með að menn og konur með 12 ára háskólanám að baki séu tilbúnin að vinna ábyrgðarmikið starf þar sem mannlífin eru jafnvel í húfi, fyrir 2000 kr á tímann  í yfirvinnu eftir skatta, á kvöldin, um helgar og á nóttunni. Ekki heldur fulla dagvinnu fyrir rúmlega 300.000 króna mánaðarlaun eins og byrjunarlaun unglækna eru í dag. Ábyrgðin og álagið er einfaldlega of mikið til að það sé þess virði og sennilega skárra að gera eitthvað allt annað. Það eina sem kemur í veg fyrir þá ákvörðun er áhuginn á starfinu, ef hann er þá ekki þegar kulnaður, og sem gefur allt annað í aðra hönd en laun. Til að átta sig betur á launum sérfræðilækna í dag bendi ég á pistil minn um daginn, „Litla beyglan mín og yfir 2000 slasaðir og bráðveikir“ þar sem „grínlaust“ er fjallað um yfirvinnulaun sérfræðilæknis með 30 ára starfsreynslu.

Brýnt er einnig að laga vaktakerfi almennra lækna af fjölskyldusjónarmiðum eins og hjá öðrum launþegum landsins og eins og þeir hafa barist fyrir að fá. Lámarkið er að vinnuálagið stangist ekki á við alþjóðleg vinnuverndarsjónarmið. Á tímum sem ekki má ræða neinar launahækkanir mætti huga að öðrum sanngjörnum kjarabótum eins og námslánaafslætti, enda greiða unglæknar oft hundruð þúsunda króna af launum sínum til baka í afborganir af lánunum á hverju ári. Ekki síður að tryggja áður áunnin kjararéttindi þeirra til námsleyfis og viðhaldsmenntunar eins og var í kjarasamningi þeirra til 2008  leyfði, en einhverja hluta vegna var eingöngu skilyrt við vísindarannsóknir og áhugasvið atvinnurekandans. Eins vinnuaðstöðu unglækna og reyndar lækna almennt sem víða er ekki upp á marga fiska. Sem dæmi þurfa þeir oft að sæta lagi við að komast í tölvur til að ganga frá skráningu á vinnu sinni, jafnvel eftir að vinnutíma þeirra eða vöktum er lokið, ólaunað.

Löngu er tímabært að landsmenn og ekki síst höfuðborgarbúar spyrji sig hvaða læknaþjónustu þeir vilja í framtíðinni og hvort þeir séu tilbúnir að hlúa að þeirri þjónustu sem þegar hefur verið byggð upp? Áður hef ég gert grein fyrir sameiginlegri ábyrgð heilbrigðisstétta, ekki síst á viðkvæmum tímum, og að þær þurfi að standa saman og styðja hvor aðra í stað þess að líta á ástandið sem sérstakt sóknartækifæri fyrir sig og sína. Stjórnvöld verða að tryggja unglæknum bestu kjör sem völ er á, í stað þess að ganga endalaust á velvild þeirra og tryggja þannig að þeir vilji starfa hérlendis. Málið sem almenningur verður að gera sér grein fyrir er hvernig heilbrigðisþjónustu við ætlumst til að fá þegar mest á reynir. Grunnheilsugæslu og bráðaþjónustu þar á meðal. Stjórnvöld hljóta nú að þurfa að spyrja sig hvort læknisþjónustan eigi að vera áfram mikilvægur partur af velferðarþjónustunni hér á landi.

Full ástæða er að vera betur á verði gagnvart einkennum kíghósta (pertussis) hér á landi og sem bakterían Bordetella pertussis veldur. Sérstaklega meðal ungbarna, enda hefur tilfellum fjölgað mikið hér eins og víða í nágranalöndunum sl. misseri. Sjúkdómurinn gekk reyndar líka undir heitinu kikhósti á öldum áður og sumstaðar enn, kannski þar sjúklingurinn kiknar stundum undan honum í verstu hóstakviðunum og mikil þörf er ná loft í lungun. Eða vegna „kik-hljóðsins“ í hóstanum sem stundum má heyra í verstu hóstahviðum ungbarna.

Eins og segir á vef Landlæknisembættisins hafa tæplega 10 einstaklingar greinst með kíghósta á Íslandi á árinu 2012, miðað við ekkert tilfelli á árinu 2011. Flestir einstaklinganna voru börn yngri en 5 mánaða og því ekki fullbólusett og nokkur barnanna þurftu á innlögn á sjúkrahúsi að halda.

Bandarísk, kanadísk og bresk heilbrigðisyfirvöld hafa haft miklar áhyggjur af aukinn tíðni kíghóstatilfella, eins og fram hefur komið í helstu fréttamiðlum þessara landa síðastlið ár, en yfir 4000 staðfest tilfelli eru þegar skráð á þessu ári á Englandi (mest í norður Skotlandi og norður Írlandi) og í Kanada, en yfir 20.000 í Bandaríkjunum einum. Talið er að aukningin sé allt að 10 föld frá árunum á undan í vissum löndum. Margfalt fleiri veikjast hins vegar en sem skráð er og er nú talað um mesta farald kíghósta í hálfa öld. Sennilega er um að ræða milljónir smitaðra sem flestir eru samt frumbólusettir gegn sýkingunni (>80%), en hér á landi er þetta hlutfall mun hærra eða rúmlega 90%. Sem sýnir að bóluefnið er að bregðast í allt of mörgum tilvikum þegar frá líður grunnbólusetningu á aldursbilinu 3 mán. til 14 ára, ekki síst hvað hjarðónæmið varðar og sem vernda á þá óbólusettu, sérstaklega allra yngstu (< 3 mánaða). Ungbörn smitast oftast af foreldrum sínum og öðrum nákomnum, ekki síst öfum og ömmum

Unglingar sem ekki fá endurbólusetningu og svo fullorðnir sem ekki viðhalda bólusetningu á 10 ára fresti eru þannig líklegir til að smitast úti í þjóðfélaginu og smita síðan aðra, þar á meðal þá allra yngstu. Allt að 40% af langvinnum hósta (í 4 vikur eða meira og sem leitað er með til læknis) er talið geta verið vegna kíghóstasýkingar, en hlutfallið er enn hærra þegar um er að ræða slæman þrálátann hósta hjá ungbörnum og sem eru mikið líklegri til að veikjast alvarlega. Greiningin er staðfest aðeins með ræktun eða sem oftar er með hækkandi mótefnamælingum fyrir bakteríunni í blóði.

Einkenni kíghósta lýsa sér oftast fyrst með kvefeinkennum, en eins og áður sem síðan þróast í þrálátari og harðari hósta, með slæmum hóstakviðum og soghljóðum (tenging hér til að geta heyrt sýnishorn af hóstanum bæði hjá börnum og fulluðnum). Ungbörn geta átt í öndunarerfiðleikum og er hætt við súrefnisskorti í verstu köstunum og ýmsum fylgikvillum. Gruna skal kíghósta ef saga er um vaxandi kviðukendan hósta í meira en tvær vikur. Stundum eru uppköst í lok hóstakviðanna og jafnvel froðumyndun í munni eftir átökin. Eins skal gruna kíghósta þótt einkennin séu mildari, ef staðfest er návist við smitaða einstaklinga áður. Ekki er óalgengt að sjá blæðingar í slímhúð augna vegna átakanna sem hóstaköstin valda og sjá má á myndinni til hliðar.

Lengi hefur verið grunur um nokkur tilfelli kíghósta hér á landi á ári hverju, en ekki hefur orðið áberandi vart fjölgun staðfestra tilfella fyrr en í ár, en sem gætu þó hafa verið vangreind í mörgum tilvikum áður. Full ástæða er a.m.k. að vera miklu betur á verði nú vegna þróunarinnar og hvetja sérstaklega þá sem umgangast ungbörn mikið eins og áður sagði að fá bólusetningu, verðandi foreldra og heilbrigðisstarfsfólk. Hér á landi hafa flestir unglingar fengið bólusetningu í lok grunnskóla, en strax upp úr tvítugsaldri þegar áhrifa bólusetningarinnar er farin að dvína, er rétt að fá endurbólusetningu og sem passar ágætlega við þörf á endurbólusetningu gegn stífkrampa og barnaveiki í leiðinni og sem hægt er að fá í sömu sprautunni (með þrívirku bóluefni).

Bóluefnin sem gefa vægari mótefnasvörun en eldri bóluefnin, en að sama skapi minni aukaverkanir, er hugsanlega kennt um vandann nú. Full ástæða er því nú fyrir verðandi foreldra og þá sem umgangast ungbörn svo og heilbrigðisstarfsfólk að viðhalda mórefnasvörun sinni með reglulegum bólusetningum á minnst 10 ára fresti. Von er til að betri bóluefni komi á markað á næstu árum sem viðhaldi betra ónæmi gegn sýkingunni.

„Sóttvarnalæknir vill minna á að kikhósti er fyrst og fremst alvarlegur sjúkdómur hjá börn um á fyrstu mánuðum ævinnar en getur valdið langvarandi hósta hjá eldri einstaklingum. Bólusetning gegn kikhósta er frábrugðin öllum öðrum bólusetningum á þann veg að verndin endist einungis um 10 ár og bólusetningin útrýmir ekki bakteríunni úr samfélaginu. Kikhósti verður því viðvarandi í samfélaginu og eldri einstaklingar með kikhósta geta sýkt ung börn. Almenn bólusetning barna gegn kikhósta hefur nánast útrýmt alvarlegum kikhósta hjá ungum börnum en mun aldrei getað komið algjörlega í veg fyrir sýkingu hjá ólbólusettum börnum.

Eldri færsla á blogginu frá 7.8.2012 Er nýr kíghóstafaraldur í uppsiglingu hér á landi

http://abcnews.go.com/Health/video/pertusis-vaccine-strong-17221730

http://www.bmj.com/content/345/bmj.e5008

http://news.sky.com/story/966293/whooping-cough-deaths-spark-vaccine-review

http://www.bbc.co.uk/news/health-18747527

http://www.cbc.ca/news/health/story/2012/07/24/whooping-cough.html

http://www.reuters.com/article/2012/07/20/us-usa-whoopingcough-idUSBRE86J05U20120720

http://www.theglobeandmail.com/life/health-and-fitness/health/whooping-cough-makes-deadly-return-across-canada/article4436946/

http://www.landlaeknir.is/um-embaettid/frettir/frett/item13763/Faraldur-kikhosta-i-Kanada-og-Bandarikjunum-

http://www.landlaeknir.is/smit-og-sottvarnir/smitsjukdomar/sjukdomur/item12513/Kikhosti-%28Pertussis%29

Whooping cough in school age children with persistent cough: prospective cohort study in primary care. BMJ 2006

Lyfjamál eru nær daglega til umræðu í þjóðfélaginu, en því miður oftast ekki af góðu þar sem ofnotkun eða misnotkun ber oft á góma. Sumum reynist auk þess erfitt að skilja tengsl notkunarinnar við gæði heilbrigðisþjónustunnar. Gæði viðtalsins við sjúklinginn skiptir þannig oft meira máli en magn eða fjöldi viðtala m.a. í bráðaþjónustunni og sem velferðarráðherra hefur réttilega bent á að sé óeðlilega hár hér á höfuðborgarsvæðinu. En í hverju felst þá þessi samtvinnaði vandi og hverju er um að kenna öðru en meintri vaktgleði heimilislækna á kvöldin en leti á daginn eins og ráðherrann íaði að nýlega. Meira um þetta og veikleika heilsugæslunnar á höfuðborgarsvæðinu í framhaldi af síðustu færslu.

Álagið á vakt- og bráðaþjónustuna á höfuðborgarsvæðinu þar sem um 40.000 íbúum vantar fastan samanstað í heilsugæslunni, er margfalt á við það sem þekkist í nágranalöndunum. Ástand sem á eftir að versna á næstu árum þegar helmingur starfandi heimilislækna hættir störfum vegna aldurs og nýliðunin er allt of lítil og sein. Í höfuðborg þar sem uppbygging heilsugæslunnar var aldrei kláruð sem skyldi.

Fáir gera sér grein fyrir hvað óhófleg og óþörf lyfjanotkun getur kostað þjóðafélagið mikið, ekki síst þegar litið er langtímaafleiðinganna. Þannig skoðaði ég og félagar mínir orsakir, tengsl og langtímaáhrif ofnotkunar sýklalyfja hér á landi, ekki síst vegna þeirrar staðreyndar að hvergi á Norðurlöndum er sýklalyfjanotkunin meiri og hvergi er sýklalyfjaónæmi helstu sýkingarvaldanna sem valda eyrnabólgum barna, skútabólgum og lungnabólgum, meira eða alvarlegra. Þar sem við erum búnir að fá yfir okkur tvo faraldra af penicillinónæmum stofnum pneumókokka á síðustu tveimur áratugum og sem vakið hafa heimsathygli. Ástæðurnar mátti sennilega fyrst og fremst skýra af óeðlilega mikilli sýklalyfjanotkun barna á höfuðborgarsvæðinu um árabil og sem var hátt í helmingi meiri en t.d. á Akureyri. Í höfuðborg þar sem dagþjónustu heilsugæslunna hefur tilfinnalega vantað vegna undirmönnunnar. Nokkuð sem kemur líka heim og saman við þá staðreynd í dag að Reykvíkingar þurfa hæstu skammta af breiðvirku penicillíni ef meðhöndla á alvarlegar sýkingar, þegar Akureyringum nægir helmingi minni skammtar.

Flestir hljóta að skilja að sjúklingar og foreldrar barna sem eru vel upplýstir um heilsu og sjúkdóma, munu síður leita eftir skyndiþjónustu við minnstu kvillum sem upp koma og krefjast strax úrlausna m.a. með lyfjum á vöktunum. Ef megináherslur heilbrigðisyfirvalda er hins vegar á aðgengið á skyndivaktir og bráðamóttökur, verður auðvitað notkun skyndilausna algengari. Alþjóðlegar leiðbeiningar gera hins vegar ráð fyrir að megnið af heilbrigðisþjónustunni fari fram þverfaglega í heilsugæslunni á daginn eða hjá læknum á stofum sem gefa sér góðan tíma til upplýsinga, fræðslu og eftirfylgni. Skiptir þá litlu máli hver vandinn er, sýkingar, verkir, þunglyndi, kvíði eða hvati til lífstílsbeytinga. Sum vandamál eru þó vissulega þess eðlis að þau krefjast úrlausna strax á vakt- og bráðamóttökum sem hjúkrunarfræðingar hjálpa okkur að meta. Þá er ekki síst mikilvægt að þeir sem eru mest þurfandi fái góða þjónustu en blandist ekki um of í oft yfirfullar biðstofur með minna þurfandi. Minna sjúkum, ekki síst kvefuðum börnum sem vísað er á vaktirnar þar sem lítil persónuleg tengsl skapast og sem boðið geta upp á takmarkaða eftirfylgd með einkennum eða fræðslu.

Vegna þessarar áratuga reynslu og þar sem sjá mátti í hvaða óefni stefndi, skrifaði ég bréf fyrir tæpum 4 árum til þáverandi heilbrigðisráðherra, Ögmundar Jónassonar. Ég vildi góðfúslega benda á vandann og hvaða leiðir væru hugsanlega færar til úrbóta m.a. til að fyrirbyggja óhóflega lyfjanotkun í flestum lyfjaflokkum, jafnhliða því að bæta þjónustu heilsugæslunnar. Uppástunga um samráð við grasrótina í takt við niðurstöður áratugalangs gæðaþróunnarverkefnis í heilsugæslunni sem maður vonaði að gæti skilaði einhverjum vegvísi fyrir heilbrigðisyfirvöld. Bréfinu var aldrei svarað, ekki heldur af þeim tveimur ráðherrum sem síðan hafa tekið við embættinu eða heilbrigðisnefnd alþingis sem fékk afrit.

Vegna þessarar áratugalöngu umræðu og spurningarinnar enn og aftur nú um hvort undirmönnun lækna í heilsugæslunni, ekki síst á sjálfu höfuðborgarsvæðinu, sé alvarlegt ástand eða ekki og hvað sé til úrbóta, endurbirti ég nú nokkra valda kafa úr bréfinu góða og sem annars má lesa í heild sinni HÉR.

„Læknar skrifa oft út á lyf í takt við (af sömu tilefnum) hvað kollegarnir gera til að vera ekki “öðruvísi” og til að skapa sér ekki óvinsældir. Það er í sjálfu sér ekkert óeðlilegt að læknar komi sér upp vinnuferlum, stundum allt að því ómeðvitað til að samlagast straumum í heilbrigðiskerfinu og eftir kröfum almennings hverju sinni. Í nýlegri mastersritgerð Péturs Péturssonar heilsugæslulæknis á Akureyri er gerð góð grein fyrir af hverju læknar skrifa upp á lyf (sýklalyf) án þess að fyrir liggi beinar læknisfræðilegar ástæður (non-pharmalogical prescriptions). Álag og tímaleysi bæði læknis og sjúklings kemur þar inn sem áhrifaþáttur auk launakjara lækna t.d. á vöktum sem þurfa að vinna hratt til að halda uppi ásættanlegum launum. Ekki má heldur gleyma áhrifum lyfjafyrirtækja sem reyna eins og þau frekast geta að hafa áhrif á lækna, mismikið eftir sérgreinum.“

„Nýta má reynslu sem okkar rannsókn á sýklalyfjunum hefur gefið til að stuðla að bættum lyfjaávísanamálum almennt enda var um gæðaþróunarverkefni að ræða sem spratt upp hjá grasrótinni sjálfri og höfðaði m.a. til skilnings almennings á virkni og gagnsemi lyfja. Héðan í frá verða ýmsar upplýsingar er varðar lyfjaávísanir aðgengilegar úr Lyfjagagnagrunni Landlæknis en eitt af meginhlutverkum Landlæknis er að fylgjast með eftirritunarskyldum lyfjum og lyfjanotkuninni almennt. Mikilvægast er þó fyrir heilbrigðisyfirvöld að vita hvernig nýta megi grunninn til skynsamlegrar lyfjastjórnunar í framtíðinni. Einhliða inngripsaðgerðir valda oftast mikill óánægju og dæmast oft til að misheppnast. Oftar er farsælla er að innleiða breyttan hugsunarhátt hjá læknum og almenningi varðandi lyfjaávísanir út frá bestu þekkingu á notkun lyfja hverju sinni t.d. með gæðaþróunarverkefnum.“

„Þegar hefur heilsugæslan sýnt frumkvæði í þessum efnum með rannsókn á sýklalyfjanotkun, þróun sýklalyfjaónæmis yfir áratug og breytinga sem má gera þegar vilji er fyrir hendi eins og sýndi sig á héraði þar sem sýklalyfjanotkun minnkaði um 2/3 jafnframt sem eyrnaheilsa barna virtist skána. Þetta ákveðna verkefni hefur vakið eftirtekt erlendis en því miður síður hjá stjórnvöldum hér heima þar sem þörfin er mest. Svipaðar rannsóknir má gera sem tengjast ýmsum öðrum lyfjaflokkum t.d geð- og svefnlyfjum sem byggist þá á réttri notkun lyfjanna, fyrirbyggjandi aðgerðum og öðrum úrræðum en lyfjaávísunum. Í raun ætti að líta á öll álíka verkefni innan heilbrigðiskerfisins sem sprota- eða frumkvöðlaverkefni til að bæta hag og heilsu þjóðar sem eru ekki síður mikilvæg ýmsum öðrum stórum verkefnum í líftæknivísindum sem hlúð hefur verið að og litið upp til hér á landi hingað til. Heilsugæslan gegnir þannig ekkert síður mikilvægu hlutverki en aðrar sjúkrastofnanir í að lækna og viðhalda heilsu auk þess sem hún á að vera leiðandi í forvörnum og fræðslu.“

Ósvarað ráðherrabréf og lyfjamálin

Seint verður sagt að hunangið drjúpi af hverju strái hér á landi um þessar mundir. Ekkert síður í heilsugæslunni sjálfri og þangað sem þeir veikustu leita oft ráða. Þó má segja að nóg sé af öðru hunangi, gullnu og seigfljótandi sem kemur úr hafinu okkar, en sem því miður fer oft forgörðum eða við náum ekki að njóta sem skyldi. Í heilsugæslu höfuðborgarinnar má líka segja að þekkingin í heilbrigðisvísindunum sé illa nýtt. Með vaxandi tapi á mannauði í stað ávöxtunar. Þar sem nálgast mætti upplýsingar um það nauðsynlegasta sem okkur mest vantar og kemur jafnvel í stað sólar. Meðal annars til að fyrirbyggja sjálfa hörgulsjúkdómana og d-vítamínskort og ég ætla nú að taka til umræðu í þessu samhengi, til mótvægis við flókna umræðu um hátæknivísindin og stjórnmálin sem fæstir skilja.

Ofneysla hefur viðgengist hér á landi á mörgum sviðum og sem oft hefur verið til umfjöllunar hér á blogginu. Þegar peningarnir eru illa nýttir í allskonar óþarfa neyslu, sem kostar síðan þjóðfélagið sjálft enn meira síðar. Lýsandi dæmi um það þegar sparnaður á einu sviði og skilningsleysi á grunnþjónustu heilbrigðiskerfisins getur aukið heilbrigðiskostnaðinn á öðrum dýrari sviðum síðar. Ísköld steinsteypa, gler og stál um víðan völl leysir heldur ekki þennan vanda. Jafnvel þótt byggingar standi uppi miklu lengur en gisin bein heilsugæslunnar og sem löngu eru farin að bogna og brotna. Á tímum sem framfarirnar byggjast ekki endilega á tækninýjungum í læknisfræði og innleiðingu nýrra lyfja, heldur að fara betur með það sem við höfum og bæta vinnubrögðin eins og alþjóðlegar klínískar leiðbeiningar gera ráð fyrir. Reynslunni í stað endalausra bráðalausna eftir á.

Hunang hafsins sprettur í raun upp af sjálfu sér ásamt öðrum nátttúruauðlindum við erum svo rík af. Hreinu vatni og hágæða landbúnaðarvörum. En oft erum við hins vegar of gráðug og förum illa með það sem við eigum. Í gegnum aldirnar og sem nátttúran sjálf kenndi okkur að nýta til að við kæmust af. Til dæmis þorsklifur sem nútímasjómaðurinn hefur til skamms tíma hent í sjóinn. Slógið úr þorskinum var með því nauðsynlega í okkar lífsbjög á tímum þegar aðstæður voru miklu erfiðari en þær eru í dag. Þar sem D-vítamínið fannst í mestu magni og sem er okkur mikilvægt þar sem sólin er ekki alltaf til staðar. Skorturinn á þessu einfalda efni og skilningsleysi á hollri fæðu almennt í seinni tíð getur hins vegar skýrt ýmislegt sem hefur misfarist í okkar heilbrigði í dag. Mál sem voru mikið rædd á síðastliðnum vetri, en sem gott er að rifja upp nú þegar sólin er farin að halla og afköst heilsugæslunnar er hallmæld af heilbrigðisyfirvöldum sem aldrei fyrr og hún sökuð um slappleika og leti. Þar sem vantar reyndar forsendurnar fyrir öflugra starfi hér á höfuðborgarsvæðinu og mikla vítamíninngjöf áður en sjúklingurinn verður það máttlaus að honum verði aðeins bjargað á bráðadeild eða sjúkrahúsi.

Upphaflegar hugsanir um d-vítamínið kveiknuðu reyndar hjá mér að vetri til á Slysa- og bráðamóttökunni fyrir nokkrum árum vegna allra hálkuslysanna og sem sérstaklega beindust að lélegri beinheilsu eldri kvenna á freðinni jörð sem þangað leituðu. Í dag er ég enn sannfærðari um nauðsyn d-vítamíns fyrir alla. Konur og karla, fóstur í móðurkviði og öll börn. Nauðsynlega þörf sem að mörgu leiti getur komið í stað sólargeislanna og kostar svo lítið. Vítamín og ómega fitusúrur sem snýr að flestum þáttum heilsunnar og er skilyrði fyrir allri vellíðan, andlega sem líkamlega. Líka til að við getum verið betur í stakk búin að takast á við álag daglegs lífs og alla kvillana sem á okkur herja. Í skugga myrkurs og þar sem angistin nagar beinin í endalausu krepputali. Þar sem stjórnsýslan lokar á bloggið mitt á daginn.

D-vítamínumræðan var líka mál málanna í heilsugæslunni sl. vetur og aldrei hafa óskir um d-vítamínmælingu í blóði verið algengari. Í heimi þar sem minna er talað um pólitík og deilur í fjármálaheiminum, en því meira um tilvist heilsugæslunnar og stefnumörkun í heilbrigðismálum. Því öll viljum við geta lifað góðu lífi eins lengi og kostur er og þegar dægurumræðan er löngu um garð gengin og gleymd. Þar sem andlega heilsan er ekkert minna mikilvæg en sú líkamlega og best að parið eigi alltaf samleið, alla tíð. Allt þar til andinn yfirgefur efnið eins og sagt er. Frá vöggu til grafar, í ungbarnaheilsuverndinni og að lokum í heilsuvernd aldraðra. Í litlum heimi þar sem reynt er að vinna af veikum mætti þverfaglega að flestum málum, oftast í sátt og samlyndi. Heimur sem jafnvel heilbrigðisyfirvöld reynist oft erfitt að skilja, jafnvel þótt sjá megi að standi nú á brauðfótum.

Ráðlögð viðmiðunarmörk af d-vítamíni í blóði voru hækkuð fyrir ári síðan, en fyrir vantaði helming Íslendinga vítamínið í kroppinn. Ekki síst yngsta fólkið þar sem alvarlegur skortur hefur mælst jafnvel hjá tugprósentum. Jafnvel eru dæmi um að ekkert d-vítamín hafi mælist í blóði barna og sem fengið hafa krampa. Á landi þar sem fæst ungmenni taka inn lýsi nú orðið eða borða nóg af fiski. En hvernig væri að hækka nú líka viðmiðunargildin á „eðlilegri“ heilbrigðisþjónustu á höfuðborgarsvæðinu og styrkja heilsugæsluna það mikið að hún geti sinnt hlutverk sínu sem skyldi. Eins að byggja grunnþjónustuna frá réttum enda, neðan frá en ekki af ofan. En nánar um hinn raunverulega d-vítamínskort hjá okkur mannfólkinu og ráðlagða dagskammta sem lífgar getur upp á daginn í mesta skammdeginu ásamt öðrum klínískum leiðbeiningum og ráðleggingum í næstu færslum. Oft það einfaldasta af öllu, en sem vefst samt fyrir okkur sumum. Sem skýrir svo margt sem miður fer í okkar þjóðfélagi, ekki síst í stjón heilbrigðismála nú og sem ekki kemur fram í Samfylkingarfjölmiðlum. (sjá famhald í næsta pistli ..og getur ráðið miklu um ávísun lyfja).

 http://www.laeknabladid.is/tolublod/2012/06/nr/4549 , Grein Þórarins Ingólfssonar formanns Félags íslenskra heimilislækna (FÍH) í Læknablaðinu.

http://www.ruv.is/frett/litil-nylidun-i-heimilislaekningum

Mikið hefur verið fjallað um söluhöft munntóbaks í Evrópu sl. daga, m.a. í fjölmiðlum hér á landi, en minna um sölu á íslenska fínkornótta neftóbakinu hér á landi. „Íslenska ruddanum“ eins og hann er oft kallaður, enda oftast notaður sem munntóbak nú orðið.

Munntóbakið snus er hins vegar framleitt undir ströngu gæðaeftirliti í stöðluðum neytendapakningum í Svíþjóð og sem inniheldur minnst af hættulegustu efnunum sem finnast í tóbaksreyk. Snus er þannig talið vera allt að 90% skaðminna fyrir hina líkamlega heilsu en tóbaksreykurinn. Sænsk heilbrigðisyfirvöld hafa því leyft framleiðslu og sölu á snusi og sóttst eftir leyfi fyrir útflutningi á því til annarra EB landa með þeim rökum að snusnotkunin dragi a.m.k. úr hættulegri tóbaksreykingum og reynsla er af í Svíþjóð. Öll fíkn er hins vegar varasöm og margir telja munntóbakið mun meira ávanabindandi og valda meiri fíkn hjá ungu fólki en tóbaksreykingarnar og því hugsanlega varasamara til lengri tíma litið.

Hreinunnið munntóbak eins og snusið, er þó hvað sem öllu öðru líður, mikið „hreinni“ tóbaksvara en íslenska neftóbakið og sem mest er notað orðið sem munntóbak í vör hjá ungu fólki hér á landi. Íslensk tóbaksvara sem er mun líklegri að geta valdið sárum og jafnvel krabbameini í munni en sænska snusið eða munntóbak yfir höfuð sem er með miklu færri hugsanlegum hættulegum aukaefnum. Það er þannig ekki allt sem sýnist í þessum efnum þótt æ fleiri lönd banni innflutning á munntóbaki (snusi) en leyfa áfram innflutning á reyktóbaki. Íslenska neftóbakið, „mesti ruddinn“, virðist hins vegar þó hvergi vera til umræðu að leyfa sölu á, nema hér á landi.

Áfengis- og tóbaksverslun ríkisins (ÁTVR), seldi rúm 30 tonn af neftóbaki í fyrra og hefur salan hér á landi þrefaldast á aðeins 10 árum, á sama tíma og dregið hefur aðeins lítillega úr sölu á tóbaki til reykinga. Uggvænlegri eru þó upplýsingar um að um tuttugu prósent ungra karla, 16 -23 ára, neyti neftóbaks í munn reglulega. Bara á síðasta ári hefur salan á neftóbakinu aukist um tæplega fjórðung og fréttir berast af jafnvel af íþróttafólki sem neyta „neftóbaks“ í munn á íþróttakappleikjum.

Meginregla íslenskra tóbaksvarnarlaga er að banna innflutning og sölu á nef- og munntóbaki, en neftóbak hefur engu að síður verið framleitt á Íslandi lengi á undanþágu. Sama var að segja með íslenska „neftóbakið“ Lundann sem er innflutt grófkorna neftóbak framleitt í Danmörku sem neftóbak en sem var markaðsett hér á landi til notkunar sem munntóbak fyrst og fremst. ÁTVR ákvað í sumar að hætta innflutningi á Lundanum og taka ekki inn neinar nýjar tegundir á nef- og munntóbaki til sölu meðan úr því væri skorið hvort selja mætti Lundann áfram sem munntóbak. Óskað var eftir afstöðu velferðarráðuneytsisins til málsins og endurmati á reglum um sölu á munn nef- og munntóbaki yfirhöfuð. Í frétt á heimasíðu ÁTVR segir að verði lagaumhverfið óbreytt blasi við að neftóbakstegundum og þar með munntóbakstegundum muni fjölga talsvert á næstunni. Það mun hinsvegar skjóta skökku við ef banna á áfram munntóbak en leyfa innflutning og framleiðslu á íslenska ruddanum, „íslenska munntóbakinu“.

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2012/07/21/er-haegt-ad-rettlaeta-solu-a-munntobaki/

http://www.visir.is/apps/pbcs.dll/article?AID=2012710249939

http://www.pressan.is/Frettir/Lesafrett/bannad-verdur-ad-selja-munntobak-i-danmorku

Eins og kemur fram í DV í dag, greindi Bloomberg fréttaveitan frá því í vikunni að Monster drykkurinn sé talinn hafa átt þátt í dauða fimm einstaklinga á árinu 2009 í Bandaríkjunum en sama ár fengu rúmlega þrettán þúsund einstaklingar læknishjálp þar í landi eftir að hafa neytt orkudrykkja. Um helmingur þeirra voru einstaklingar á aldrinum 18-25 ára. Eins kemur fram að foreldrar 14 ára gamallar stúlku sem lést úr hjartsláttatruflunum eftir neyslu tveggja Monsterdrykkja huga nú á málaferli við framleiðandann.

Á sama tíma og um 10% þjóðarinnar er talinn líða fyrir ofvirkni hefur sala á ofur- og orkudrykkjum aldrei verið meiri hér á landi. Drykkir sem eru hlaðnir þrúgusykri og örvandi efnum. Litlir drykkir sem samt innihalda orku á við 30 sykurmola og coffeinmagni sem eru jafnvel meiri en hjörtu fullorðinna þola. Og oft ekki bara einn drykk heldur jafnvel 2-4 yfir daginn. Sem innihalda þá jafnvel alla þörf hitaeininga þann daginn. Skyldi engan undra að sumir séu örir, fitni um hóf fram og eigi síðan erfitt með svefn. Jafnvel ung börn sem kaupa þessa drykki eins og hver önnur drykkjaföng en þjást síðan jafnvel af hörgulsjúkdómum vegna næringarleysis á því nauðsynlegasta og ónógri hreyfingu. Til viðbótar lífhættulegum aukaverkunum drykkjanna þegar þeirra er neytt ótæpilega og sem seldir eru m.a. í mörgum íþróttahúsum landsins, er síst af öllu þörf á þessum orkudrykkjum ofan á neyslu annarra sykurdrykkja og sem mikið hefur verið til umræðu út frá almennum manneldissjónarmiðum.

Rannsókn sem birtist í fyrra í vísindatímaritinu Injury Prevention  sýnir að neysla svokallaðra orkudrykkja eykur á ofbeldishneigð ekkert síður en áfengi. Rannsóknin var gerð í Boston árið 2008 og leitað var upplýsinga frá 2725 menntaskólanemum. Svarhlutfallið var 69% . Um 30% höfðu neytt að minnsta kosti 5 skammta (dósa) sl. viku. Þegar leiðrétt hafði verið fyrir öðrum þáttum sem áhrif voru taldir geta geta haft á hegðun, sýndi neysla orkudrykkja (5 dósir eða meira í viku) fram á 9-15% auknar líkur á ofbeldistilvikum. Ýmsar aðrar athyglisverðar niðurstöður fengust úr rannsókninni. Þeir sem neyta oft orkudrykkja eru líklegri til að hafa sleppt kvöldverði með fjölskyldunni og þeir eru líka líklegri að neyta áfengis og tóbaks. Eins að sofa minna en 6 klukkustundir á sólarhring.

Vitað er að svefn-, kvíða- og verkjalyf orsaka margfalt fleiri umferðaslys en áfengi í Bretlandi og Bandaríkjunum. En hvað með með orkudrykkina og þeirra þátt þeirra í umferðarslysunum og þegar oft bráðræðislegar ákvarðanir eru teknar? Þeirri spurningu svaraði því miður ekki ofangreind rannsókn. Það kann heldur ekki góðri lukku að stýra þegar orkudrykkja er neytt með áfengi eins og við vitum að gerist oft síðla nætur um helgar og viðkomandi er farinn að þreytast. Sem vilja hressa sig við til að geta haldið gleðskapnum áfram, fram undir morgun. Grunur sem vaknar síðan um vegna ástands margra sem þurfa að leita eftir hjálp á Slysa- og bráðamóttökunni m.a.

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2011/11/03/svefnleysi-og-offita-thjodarinnar/

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2011/11/22/neysla-orkudrykkja-getur-aukid-ofbeldi/