Meðan fæturnir bera mig

Eiginlega veit ég varla hvort ég á að lýsa því sem mér býr í brjósti í dag, á sjálfan uppstigningardaginn. Mér líður skítt, altekin beinverkjum, fæturnir eins og blý og þarf að liggja í rúminu og bara vona að mér batni svo ég komist í vinnuna í fyrramálið. Umræðan hefur líka verið á neikvæðu nótum og á ýmsan hátt niðurdrepandi síðastliðna dag. Ekki laust við sjálfsvorkun og ég undrast að menn  skulu fyrir löngu vera búnir að gleyma náttúruhamförunum og dimma öskskýinu sem allt vitist ætla að kæfa fyrir aðeins tæplega 2 vikum síðan. Umræðan og mál málanna hjá flestum snýst líka um allt annað en ég vildi helst getað rætt um, en geri engu að síður eins og allir hinir. Þar sem brýtur endalaust á. Það sem á að banna með lögum eða leyfa, ósiði og munað, offitu og tannskemmdir, stjórnleysi og óhóf, fíkniefni og tóbaksreykingar, misnotkun og ógnir. Við Íslendingar virðumst líka vilja nota of mikið af öllu, sama hvar komið er niður og erum heimsmeistarar í allri neyslu. Nýjasta markmiðið er að slá sjálfum Svíum við, í munntóbaksnotkun. Nýtt viðmið og að einhverju að keppa! Við virðumst alltaf við sama heygarðhornið og verjum óbreytt ástand og frjálsræði með öllum ráðum. Jafnvel til með að fyrirgefa brotalömum í stjórnsýsluni og hræðumst jafnvel að fá nýtt fólk til að taka öðruvísi á málum.

Viðvaranir út um allt virðast ekki koma okkur við, nú frekar en fyrir hrun. Efnahagslegt hrun sem við almenningur landsins þurfum nú að takast á við, eins og alltaf á endanum. Hvernig væri að við myndum nú aðeins líta í kringum okkur og reyna að bjarga því sem þó bjargað verður. Heilsunni okkar og óspilltri náttúru sem við höfum ennþá nóg af, nema á okkur sjálfum, flórunni okkar og spikinu, tjörunni í lungunum okkar svo ekki sé tala um áfengis- og vímuefnavandann sem kostar þjóðfélagið „aðeins“ 80 milljarða á ári. Eins að taka kanski aðeins minna inn af ónauðsynlegum lyfjum og allskyns óþarfa fæðubótarefnum sem markaðsöflin ota sífellt að okkur. Skyndilausnanna og einbeita okkur þess í staðinn að láta okkur batna af „pestinni“ og það sem eigum eftir af heilsunni. Langtímalausnum og fræðast aðeins meira um okkur sjálf en etja sífellt kappi hvot við annað.

Við sem þjóð erum ennþá í mikilli andlegri krísu og sjáum ekki fram úr vandamálunum á flestum sviðum. Hvernig ætti annað að vera eftir að hafa vaðið villu og reyk í áratugi og misst af sjálfum okkur og því sem okkur er kærast. Rannsóknarskýrsla Alþingis náði því miður allt of stutt en sýndi að spilling ríkti víða og kerfið var uppbyggt fyrst og fremst til að viðhalda sjálfu sér í stað uppbyggilegrar framtíðarsýnar og til  að hleypa inn nýju íslensku blóði. Fólkinu af götunni og úr grasrótinni sem þekkir oft vel til mála. Við sem lítil þjóð þurfum svo sannarlega á hjálp að halda og finna samstöðuna. Það er ekki nóg að staglast í sífelldu á auðævum náttúrauðlindanna okkar sem við eigum síðan erfitt með að stjórna og skipta réttlátlega á milli okkar. Umræðan um Evrópusambandið á vonandi eftir að ýta við okkur svo um munar og að við þurfum heldur betur að fara að klára vorhreingerninguna hjá okkur áður en kalt sumarið verður liðið og aftur fer að dimma yfir þjóðarsálinni.

Hvernig væri nú, til tilbreytingar, að fara að tala meira um það sem er hollt og gott. Skemmtilegt og uppbyggilegt til lengri tíma litið. Að við förum að átta okkur hvað við erum heppin, þrátt fyrir allt að búa á landinu góða sem við eigum öll að geta fengið að njóta. Þó að það væri ekki nema til að unga fólkið hætti að hugsa um að flýja landið. Og hvernig væri að hugsa aðeins til ungu hjónanna sem ætla að hlaupa hringinn í kringum landið til styrktar krabbameinssjúkum börnum næstu vikurnar. Sýna samstöðu til styrktar ungum börnum og fjölskyldum þeirra sem hafa minna val en flest okkar hafa.

Oft finnst mér orðatiltækið ætti að hljóða svona því ýmislegt skýrist hvernig upphaflega er staðið að verki, en ekki öfugt. Hvernig ætti svo sem endirinn að skýra það sem ekki hefur verið gert. Þannig finnst mér ýmislegt í umræðunni í dag um lyfjamál vera á blindgötum. En auðvitað má ætla hvað framtíðin ber í skauti sér eftir því hvernig við ætlum að standa að málum og þá væri málshátturinn aftur réttur. Það ætti að vera markmiðið og því verðum við að skoða bakgrunninn aðeins betur. Sérstaklega stjórnvöld sem hafa ekki viljað horfa raunsæjum augum á fortíðina. Bakgrunninn í lyfjaávísunum hef ég ásamt félögum mínum skoðað náið sl. áratugi og eins beinar langtímaafleiðingar fyrir þjóðfélagið. Því hef ég myndað með mér ákveðnar skoðanir á þessum málum almennt séð. Ekki þó síst á sýklalyfjaávísunum til barna og skýringa á þróun sýklalyfjaónæmis helstu meinvalda þeirra, pneumókokkanna sem var mitt rannsóknarefni. Þeirra hina sömu og við ætlum nú að bólusetja gegn, m.a. til að losa okkur tímabundið úr snörunni. Staðreyndin er nefnilega sú að við heimilislæknar stöndum daglega fyrir þeim vanda að þurfa að velja lyf og skammta m.t.t. sýklalyfjaónæmis, jafnvel stundum ráðþrota, þar sem skýringanna í upphafi er mest að leita til okkar sjálfra, af okkar eigin völdum, hvernig við höfum notað sýklalyfin ósparlega gegnum tíðina. Við verðum jafnvel að leggja börn inn til meðferðar á sjúkrahús þar sem lyfin okkar virka ekki lengur. Af þessum staðreyndum dreg ég líka ýmsar aðrar ályktanir um lyfjaávísanir almennt í þjóðfélaginu enda gilda um ávísanir almennt ákveðin lögmál í samskiptum læknis og sjúklings. Meðal annars um eftirspurn og þrýsting á lækni sem ég hef oft skrifað um áður. Líka gagnvart öðrum lyfjum sem gjarna eru ofnotuð í dag og sem er hluti af neyslusamfélaginu og þau jafnvel misnotuð. Þjóðfélaginu öllu til skaða og jafnvel komandi kynslóðum einnig.

„Þótt Íslendingar noti mest allra af lyfjum þarf það ekki endilega að þýða að við ofnotum öll lyf. Í einhverjum tilvikum getur verið að við séum á undan öðrum þjóðum að tileinka okkur lyf á markaðinum og að við meðhöndlum jafnvel betur sjúklingana okkar en aðrir. Við bjóðum kannski líka upp á meira og betra aðgengi að læknisþjónustu hverskonar og þá jafnframt lyfjameðferð í kjölfarið. Einmitt þarna er e.t.v. hundurinn grafinn eða skulum við segja vandinn fundinn. Getur ekki verið að of gott aðgengi að sundurlausri læknisþjónustu og skyndivöktum leiði til of margra lyfjaávísana? Það er oft auðveldasta leiðin að afgreiða mál með því að beita skyndilausnum og í sumum tilvikum er það jafnframt öruggasta leiðin til að baktryggja sig í leiðinni og gefa fyrirbyggjandi lyf ef eitthvað óvænt skyldi gerist í framhaldinu. T.d. ef einhver kemur með slæmt kvef og berkjubólgu er “auðveldasta” leiðin að gefa viðkomandi sýklalyf ef svo ólíklega vildi til að hann fengi lungnabólgu í framhaldinu sem gæti gerst í hlutfallinu t.d. einn á móti 100. Þannig að í stað þess að bíða og sjá til hver þróunin verður og meðhöndla þá aðeins þann eina þegar einkenni lungnabólgu koma fram, að þá meðhöndlum við kannski alla hundrað!“

Vandamálið hefur verið vel þekkt lengi og margsinnis reynt að fá stjórnvöld til að viðurkenna þennan „sérstaka vanda“ íslenska heilbrigðiskerfisins um árabil. Bent hefur m.a. verið á þá meinlegu galla, að flest börn sem eru veik eru skoðuð á skyndivöktum úti í bæ og ekki er boðið upp á samfellu í meðferð þeirra eða eftirliti. Ekki heldur að upplýsingar um þau úr sjúkraskrá séu aðgengilegar. Nokkuð sem nú hefur verið mikið í umræðunni, oft af verra tilefni. Það skiptir auðvitað máli, hvar þjónustan er veitt og af hverjum. Staðreyndin er að vaktþjónustan er margföld miðað við nágranalöndin og skyndilausnir að sama skapi mikið meira notaðar. Gagnstætt því sem flestar erlendar klínískar leiðbeiningar ganga út frá, þar sem lögð er áhersla á að þjónustan sé veitt á stöðum og stofnunum eins og heilsugæslunni sem geta boðið upp á eftirfylgd og fræðslu í stað skyndiúrræða eins og lyf þegar leitað er eftir hjálp. Einnig til að lágmarka þær ógnir sem fyrir hendi eru í starfsumhverfi heilbrigðisstarfsfólks þegar hætta er á að lyf séu misnotuð.

Ólíkt með flestum öðrum lyfjum, m.a. geðlyfjum, verkjalyfjum og róandi lyfjum að þá getum við mælt áhrif sýklalyfja til lengri tíma á breytingum sem verða á sýklalyfjanæmi bakteríanna okkar. Flórunnar okkar sjálfra. Á þeim mælingum byggðist rannsóknir okkar þ.e þegar þær verða síðan ónæmar fyri lyjum. Misnotkun á áfengi, geðlyfjunum og verkjalyfjum mælist fyrst og fremst í miklum heilbrigðiskostnaði vegna dýrra úræða. Ofnotkun bólgulyfja í meltingarsjúkdómum. Afleiðingar sýklalyfjanotkunar mælist hins vegar beint í breytingum á lífflórunni sem eru jafnvel óafturkræfar Að lokum geta afleiðingarnar verið skelfilegar og sem í raun ekki er hægt að reikna til fjármuna. Er hægt að hafa þetta skýrara fyrir stjórnvöld að skilja.

Heilsugæslan sjálf er kjörstaður til eftirlits með lyfjanotkun skjólstæðinga sinna. Gallinn er hins vegar sá að heimilislæknirinn sér aðeins það sem heilsugæslan sjálf skrifar út af lyfjum en getur ekki fylgst með hvað aðrir læknar skrifa út annars staðar. Oft koma margir sérfræðingar að eftirliti sjúklings og margt gamalt fólk er með á annan tug lyfja sem það tekur inn þar sem hætta er á að milliverkanir geta orið margar. Það liggur því í augum uppi, sérstaklega þar sem læknabréf berast oft seint og illa frá sérfræðilæknum og jafnvel sjúkrastofnunum, að kjörið væri að heimilislæknir gæti fylgst með útskrifuðum lyfjum í lyfjagátt apótekanna þar sem öll lyf eru skráð. Sér í lagi þar sem flest lyf eru nú send rafrænt í apótekin og sjúklingur getur átt inneign í “gáttinni” frá mörgum læknum í einu. Lyfjagagnagrunnur Landlæknis tengist þó þessari gátt og hann á að halda skráningu og eftirliti með ávanabindandi lyfjum samkvæmt lögum. Ómögulegt og í raun óþarft er þó að landlæknir haldi utan um almenna lyfjanotkun allra. Heimilislæknirinn er lögskipaður gæsluvörður sjúkraskráarinnar og því eðlilegt að hann sinni því hlutverki fyrir sína skjólstæðinga.

Fyrir rúmlega tveimur árum sendi ég þáverandi heilbrigðisráðherra og Heilbrigðisnefnd Alþingis bréf þar sem ég viðraði þessar hugmyndir og nauðsyn þess að grípa inn í þróunina hvað sýklalyfjanotkun barna varðaði sérstaklega en einnig hvað varðaði önnur lyf og aðra aldurshópa. Í bréfinu segir meðal annars:

„Vitað er að munur á ávísunum lækna á flesta lyfjaflokka ræðst af mörgum þáttum. Búsetan og venjur lækna á hverjum stað eða stofnun ræður miklu og rannsóknir sýna að hæglega getur jafnvel verið um helmings mun að ræða milli landsvæða í sama landi. Ásókn og álag í þjónustuna ræður miklu en ekki síður ásetningur og verklagsreglur á hverjum stað. Mismunandi ögun í vinnubrögðum. Læknar skrifa oft út á lyf í takt við (af sömu tilefnum) hvað kollegarnir gera til að vera ekki “öðruvísi” og til að skapa sér ekki óvinsældir. Það er í sjálfu sér ekkert óeðlilegt að læknar komi sér upp vinnuferlum, stundum allt að því ómeðvitað til að samlagast straumum í heilbrigðiskerfinu og eftir kröfum almennings hverju sinni. Í nýlegri mastersritgerð Péturs Péturssonar heilsugæslulæknis á Akureyri er gerð góð grein fyrir af hverju læknar skrifa upp á lyf (sýklalyf) án þess að fyrir liggi beinar læknisfræðilegar ástæður (non-pharmalogical prescriptions). Álag og tímaleysi bæði læknis og sjúklings kemur þar inn sem áhrifaþáttur auk launakjara lækna t.d. á vöktum sem þurfa að vinna hratt til að halda uppi ásættanlegum launum. Ekki má heldur gleyma áhrifum lyfjafyrirtækja sem reyna eins og þau frekast geta að hafa áhrif á lækna, mismikið eftir sérgreinum.“

„Nýta má reynslu sem okkar rannsókn á sýklalyfjunum hefur gefið til að stuðla að bættum lyfjaávísanamálum almennt enda var um gæðaþróunarverkefni að ræða sem spratt upp hjá grasrótinni sjálfri og höfðaði m.a. til skilnings almennings á virkni og gagnsemi lyfja. Héðan í frá verða ýmsar upplýsingar er varðar lyfjaávísanir aðgengilegar úr Lyfjagagnagrunni Landlæknis en eitt af meginhlutverkum Landlæknis er að fylgjast með eftirritunarskyldum lyfjum og lyfjanotkuninni almennt. Mikilvægast er þó fyrir heilbrigðisyfirvöld að vita hvernig nýta megi grunninn til skynsamlegrar lyfjastjórnunar í framtíðinni. Einhliða inngripsaðgerðir valda oftast mikill óánægju og dæmast oft til að misheppnast. Oftar er farsælla er að innleiða breyttan hugsunarhátt hjá læknum og almenningi varðandi lyfjaávísanir út frá bestu þekkingu á notkun lyfja hverju sinni t.d. með gæðaþróunarverkefnum. Þegar hefur heilsugæslan sýnt frumkvæði í þessum efnum með rannsókn á sýklalyfjanotkun, þróun sýklalyfjaónæmis yfir áratug og breytinga sem má gera þegar vilji er fyrir hendi eins og sýndi sig á héraði þar sem sýklalyfjanotkun minnkaði um 2/3 jafnframt sem eyrnaheilsa barna virtist skána. Þetta ákveðna verkefni hefur vakið eftirtekt erlendis en því miður síður hjá stjórnvöldum hér heima þar sem þörfin er mest.

Svipaðar rannsóknir má gera sem tengjast ýmsum öðrum lyfjaflokkum t.d verkja-, geð- og svefnlyfjum sem byggist þá á réttri notkun lyfjanna, fyrirbyggjandi aðgerðum og öðrum úrræðum en lyfjaávísunum. Í raun ætti að líta á öll álíka verkefni innan heilbrigðiskerfisins sem sprota- eða frumkvöðlaverkefni til að bæta hag og heilsu þjóðar sem eru ekki síður mikilvæg ýmsum öðrum stórum verkefnum í líftæknivísindum sem hlúð hefur verið að og litið upp til hér á landi hingað til. Heilsugæslan gegnir þannig ekkert síður mikilvægu hlutverki en aðrar sjúkrastofnanir í að lækna og viðhalda heilsu auk þess sem hún á að vera leiðandi í forvörnum og fræðslu“.

Bréfinu var aldrei svarað en verður vonandi áður en tjaldið fellur alveg.

Umræða um vaxandi ofbeldi gegn heilbrigðisstarfsfólki hefur mest verið tengd bráðaþjónustunni og hvernig ástandið getur verið á Slysa- og bráðamóttöku LSH um helgar þar sem þarf orðið alltaf lögregluvakt. Í umræðunni um „læknadóp“ sem er auðvitað rangnefni að því leiti að læknirinn skrifar sjaldnast upp á lyf í þeim tilgangi að það sé notað sem dóp, má samt velta fyrir sér hvernig slæmar starfsaðstæður læknis getur stuðlað að ómarkvissari og jafnvel röngum lyfjaávísunum. Ekki síst í ljósi þeirrar staðreyndar að það vantar hátt í 50 heimilislækna á höfuðborgarsvæðið  miðað við erlend viðmið í nágranalöndunum og vaktþjónustan er allt að áttföld miðað við sambærilega stór svæði erlendis. Mikið meira en helmingur samskipta við veika einstaklinga á sér enda stað í vaktþjónustunni utan heilsugæslunnar sjálfrar og hjá ýmsum sérfræðingum úti í bæ. Margir einyrkjar í sjálfstæðum rekstri.

Auðvelt er að ímynda sér aðstæðurnar þegar sjúklingur sem á við vímuefnavanda að stríða og sárlega vantar lyf, hittir ókunnugan læknir í þeim tilgagni einum að fá hjá  honum lyf. Þegar hann reynir að notfæra sér þekkingarleysi læknis á sögu hans. Læknirinn er þannig oft undir mikill pressu að láta undan með að ávísa lyfjum gegn verkjum, kvíða og svefnleysi sem sjúklingurinn kvartar í undan. „Í góðri trú “ að hann eigi ekki við vímuefnavanda að stríða og enn síður að selja eigi lyfið á svörtum markaði síðar.

Í öðrum tilfellum skynjar hann stundum ógn gagnvart sjálfum sér, sérstaklega ef hann ætlar ekki að verða við óskum sjúklings. Vandamál  þar sem hann einn getur orðið við óskinni og er yfirleitt einn og óvarinn á stofunni sinni. Líka vegna þeirrar staðreyndar að hann gæti þurft að vinna hratt því margir sjúklingar bíða eftir honum á biðstofunni. Áhrifaþættirnir eru þannig margir en endanlega úrlausn ræðst þó ekki síst af starfsvenjum læknis á hverjum stað og vinnureglum um ávísun á sterk verkjalyf og önnur ávanabyndandi lyf eins og á Læknavaktinni ehf. og mörg þessara lyfja eru yfir höfuð aldrei afgreidd.

Enginn efast um réttar ávísanarvenjur undir réttum kringumstæðum. Dæmin sanna hins vegar að annað á við þegar lækni er ógnað. Margir heimilislæknar hafa orðið fyrir árás beint og óbeint þegar þeir neita að verða við kröfu fíkils. Sumir hafa jafnvel verið teknir kverkataki, aðrir slegnir og flestir lenti í að vera hótað öllu illu. Óvissa hefur líka skapast varðandi réttarstöðu læknisins þar sem stundum er aðeins orð gegn orði og mikið mál er að ákveða ákæru til lögreglu. Hótun um barsmíðar, tannmissi og andlitsskaða eða eitthvað þaðan af verra, jafnvel innbrot á heimilið eru allt ógnir sem flestir vilja vera lausir við. Allt bara að því að læknar vilja vinna vinnuna sína vel.

Ákveðnar verklagsreglur er á mörgum stofnunum varðandi hvernig á að standa að ógn gegn heilbrigðisstarfsfólki og árásum. Öryggishnappar til að mynda, áfallahjálp og eftirfylgd mála. Vandamálið er engu að síður ávalt yfirvofandi og rétt að almenningur geri sér grein fyrir að þessi vandi eykst í réttu hlutfalli við fjölda fíkla, sem gera allt sem þeir geta til að komast yfir efnin. Steranotkun sem einnig er algeng meða fíkla er ekki til að bæta vandann og sumir fíklar eru þá eins og tifandi tímasprengjur. Ekki má gleyma að læknar hafa í sumum tilfelum kosið að hætta störfum vegna þessarra ógnanna og fært sig um set.

Þjóðfélagið þarf  allt að sýna læknisþjónustunni meiri skilning, hvernig hún á að vera skipulögð og í hvaða stöðu heilbrigðisfólk er þessa daganna. Hvað þarf að laga og bæta, ekki síst í grunnþjónustunni og hvað varðar lyfjaafgreiðslumál. Sérstaklega á höfuðborgarsvæðinu þar sem ástandið er sennilega hvað verst. Einmitt þess vegna er svo mikilvægt að hlutirnir séu gegnsæir og þoli almenna umræðu. Að tryggt verði gott eftirlit með lyfjaávísunum og að eftirlitsaðilar, sem í flestum tilvikum geta verið heimilislæknarnir sjálfir, hafi greiðan aðgang að upplýsingum um skjólstæðinga sína, úr sjúkraskrám og lyfjaupplýsingum úr gáttinni eins og ég ræddi um í síðasta pistli. Þetta á auðvitað við um öll lyf, ekki bara lyf sem hætta er á að séu misnotuð eins og dæmin sanna, heldur líka hin sem geta valdið milliverkunum hvert við annað. Nú er það ekki lengur úlfur, úlfur sem á við, heldur raunveruleg ógn eins og í ævintýrinu forðum um Rauðhettu og úlfinn. Ævintýri sem ekki endilega þurfa að enda vel og spurðar voru margar furðulegar spurningar áður en yfir lauk. Úlfurinn er að minnsta kosti mættur á svæðið, raunveruleg ógn og sem misnokun allra lyfja er.

Rafræna „gáttin“ er aðgangur fyrir rafræna lyfseðla til apótekanna. Sérstök gátt sem hægt er að leggja inn lyfseðla gegnum tölvu sem sjúklingarnir einir geta síðan sótt í með aðstoð lyfjafræðings í apóteki. Einskonar rafrænn banki sem geymir útgefnar lyfjaávísanir í allt að ár og engin hefur yfirlit yfir nema sjúklingurinn sjálfur, ef hann þá á annað borð hefur vit á og veit hvað hann hefur fengið frá hverjum og einum lækni, hvað hann hefur tekið út áður og hvað getur beðið betri tíma. Sumir lyfseðlarnir sem sendir eru, eru nefnilega líka fjölnota, gilda í allt að ár.

Það þarf ekki auðugt ímyndunarafl að sjá hvaða glundroði getur skapast með þessu fyrirkomulagi. Ekki síst hjá gömlu fólki sem t.d. hefur farið til margra lækna. Gamalt fólk sem tekur mörg lyf og enginn einn læknir hefur einu sinni heildarsýn yfir. Heimilislæknir hefur t.d. bara yfirsýn yfir þau lyf sem hann sjálfur hefur ávísað á eða aðrir læknar sem vinna á sömu stofnun. Hvað aðrir læknar úti í bæ hafa gefið út veit hann ekkert um, nema í þeim fáu tilfellum þegar læknabréf berast honum. Til að flækja þetta enn meira að þá er oft sama lyfið til og afgreitt undir mismunandi heitum enda er alltaf er verið að breyta verðlagningu lyfja og ódýrasta samheitalyfið gjarna valið hverju sinni.

Ekki er óalgengt að gamalt fólk taki þannig sama lyfið undir mismunandi heitum, í mörgum skömmtum á jafnvel sama tíma. Þannig verða lyfjaskammtarnir auðvitað allt of stórir og hætta á aukaverkunum stóreykst. Eins geta verið um að ræða alvarlegar milliverkanir á milli lyfja sem læknar ávísa ef þeir vita ekki hvaða önnur lyf sjúklingarnir taka á sama tíma, eða réttar sagt þeir gera ekki ráð fyrir að séu til staðar í lyfjaumhverfi sjúklingsins. Stundum á inntakan auðvitað líka aðeins við varðandi ákveðin tímabundin veikindi. Að taka út lyfið síðar þegar viðkomandi er batnað á auðvitað ekki við. Dæmi er nefnilega um að fólk taki út lyf sem lá í gáttinni frá fyrri tíma í góðri trú að það sé við nýja kvillanum. Allt ein endalaus vitleysa.

Hætt er við að sjúklingar sem á annað borð misnoti lyf, safni í gáttina lyfseðilsafgreiðslum frá eins mörgum læknum og þeir geta. Lyfjagagnagrunnur Landlæknis nær aðeins yfir heildarmagn útleystra lyfja sem eru undir sérstöku eftirliti. Apótekin geta ekki séð hvað hin eru búin að afgreiða, aðeins það sem liggur inni í rafrænni bið hjá þeim og í allsherjar „gáttinni“. Það hljóta allir að sjá að þetta kerfi býður hættunni heim um misnotkun og allsherjar rugl, ekki síst þegar gamalt fólk á hlut að máli. Öryggi sjúklinga og almennings er þannig stefnt í mikla hættu.

Skyndilausnir og afgreiðslur hingað og þangað veldur líka því að heimilislæknirinn fær ekki heidarsýn á lyfjanotkun eins og ætti að vera og er varðandi sjálfa sjúkdómana í sjúkraskránni. Heimilislæknirinn á nú einu sinni að kallast gæsluvörður sjúkraskráarinnar. Persónuverndarsjónamið standa hins vegar í veginum fyrir að hann fái þessar upplýsingar, eins og úr sjálfri „gáttinni“. Gátt er auðvitað ekki gátt nema hægt sé að kíkja að minnsta kosti inn fyrir. Að minnsta kosti fyrir þá sem eiga þangað erindi. Annars er um gildru að ræða, meðal annars fyrir aðila sem nýta sér sakleysingjana eins og Hans og Grétu. Okkur heilbrigðisstarfsfólkið.

Hvað er betra en góður kaffibolli á morgnana. Uppáhellingin sjálf er sem morgunbæn fyrir góðum degi og ilmurinn gefur fyrirheit um að draumarnir geti jafnvel rættst. Fyrir utan að vakna kemur kaffið blóðinu til að renna betur gegnum æðakerfið, þótt eflaust hækki blóðþrýstingurinn eitthvað aðeins tímabundið. En hvað segja vísindin og getur verið að þetta „lyf“ sem flestir neyta sé „allra meina bót“?

Sennilega ekki, en margar rannsóknir benda þó til að í hæfilegu magni bæti kaffi (koffein) heilsuna á ýmsan hátt. Jú, kaffið örvar aðeins hjartsláttinn og hækkar aðeins blóðþrýstinginn tímabundið, en ef viðkomandi er ekki sérstaklega viðkvæmur fyrir þeim áhrifum kemur það ekki að sök. Getur eins og áður segir bara virkað jákvætt og örvað aðeins það sem við reynum oft of lítið á. Hjartað og blóðrásina. Svona eins og að hreyfa sig aðeins meira í dagsins önn í kyrrsetunni. Reyndar ef fólk er óvant kaffidrykkju að þá getur borið á „aukaverkunum“ ef hratt er drukkið, hjartslætti, höfuðverk, ógleði og jafnvel kvíða eða spennu. Hjartveikir og fólk með háan blóðþrýsting skyldu líka alltaf fara varlega í kaffidrykkjunni.

Rannsóknir hafa hins vegar sýnt fram á að konur sem drekka reglubundið 6 bolla eða meira af kaffi á dag séu ekkert líklegri að þróa með sér háþrýsting síðar en þær sem drekka minna  (American Journal of Clinical Nutrition). Ég man reyndar alltaf eftir viðtali við gamla konu frá Rússlandi sem ég sá í erlendum fréttum fyrir nokkrum árum og sem var þá talin elsta konan í heiminum. Hún þakkaði langlífinu aðllega mikla kaffineyslu allt sitt líf og að kaffið væri allra meina bót! Hún hefur örugglega haft eitthvað til síns mál, sú gamla.

Læknavísindin hafa líka sýnt að reglubundin og hófleg kaffineysla minnki líkur á að fá ýmsa sjúkdóma svo sem Parkinsonsjúkdóm, áunna sykursýki, langvinna lifrarbólgur og jafnvel hjarta- og æðasjúkdóma tengt æðakölkun. Ekki nóg með það, heldur eykur kaffið brennsluna í líkamanum og heldur þá væntanlega aðeins niðri kílóunum og offitunni, faraldri okkar Íslendinga númer eitt. Koffein sýnir sig líka skerpa athyglisgáfuna sem okkur Íslendingum veitir heldur ekki af. Annað gildir á kvöldin því kaffineysla þá getur truflað svefninn á nóttunni, jafnvel í litlu magni.

Rúsínan í pylsuendanum eru þó niðurstöður nýrrar rannsóknar sem náði til um 50.000 karlmanna allt frá árinu 1986 (Health Professionals Follow-up Study) og sem birtar voru í síðustu viku í J Natl Cancer Inst. er sýndu að kaffi verndar fyrir algengasta krabbameininu hjá okkur körlunum, nánar tiltekið krabbameini í blöðruhálskirtli. Krabbamein sem flestir karlar vilja sem minnst vita af enda lækning oft erfið og ávinningur meðferðar tvísýnn. Reglubundin kaffineysla sem samsvarar um 6 kaffibollum á dag sýnir sig minnka líkur á að fá krabbameinið um 18% en um heil 60% að fá illvíga formið sem leitt getur til dauða fyrir aldur fram. Það er stór ávinningur og spurning hvort ýmislegt annað hangi þá ekki á spýtunni varðandi kaffi og krabbamein almennt.

Sum efni úr náttúrunni eru heilsusamleg og má jafnvel nota sem lyf, önnur ekki. Kaffi er sennilega eitt örfárra örvandi efna sem við eigum að leyfa okkur að neyta enda ekkert sem sýnir fram á skaðsemi, ef neyslan er hófleg. Ekki má þó auðvitað gleyma öllu öðru sem miklu hollara er frá henni móður náttúru og sem hefur sýnt sig geta heft þróun krabbameins, ýmiss afoxunarefni og ljósefni sem finnast í rauðu tómötunum okkar og öðru grænmeti, ekki síst gagnvart krabbameini í ristli og blöðruhálskirtli. Þar sem hins vegar steiktur matur og brasaður, reyktur og mikið kryddaður eykur líkurnar. Því er einmitt gott að neyta einhvers til mótvægis sem okkur finnst líka gott.

Vara ber hins vegar við mikilli neyslu koffeins í neyslu drykkjavörum barna og sem eru hvað vinsælastar í dag en að sama skapi óhollar. Fita börnin og skemma í þeim tennurnar. Í hálfum líter af gosdrykk eins og kóki eru upp undir sama magn koffeins og í 3 kaffibollum. Börn þurfa auðvitað síður á örvandi efnum að halda en fullorðið fólk og getur þvert á móti truflað einbeitingu þeirra og samskipti við önnur börn. Einnfjórði kaffibolli sem fylltur er síðan með mjók og smá sykri skaðar þó varla nokkurt barn, eða þannig var það að minnsta kost ekki í sveitinni minni þar sem notaður var jafnframt kaffibætir.

Kaffið virðist henta okkur Íslendingum sérstaklega vel fyrir margra hluta sakir. Þó ekki væri nema til að ná úr okkur hrollinum, vakna betur og halda okkur vakandi í baráttu lífsins. Ekki síður okkur til heilsubótar, gegn kvillum sem nú sliga þjóðina og er öllum til ama. Gegn angurværð og einsemd og sem stuðlar að betri og fleiri samverustundum með vinnufélögunum og fjölskyldu. Þar sem samskiptin eru oftast góð og góðar hugmyndir verða til. Eitthvað sem er þó leyfilegt að njóta í þessum heimi, hressir mann og kætir.

Sjá grein í dag í the Guardian http://www.guardian.co.uk/lifeandstyle/2013/jul/13/change-your-life-coffee-creativity

Vegna umræðunnar um „læknadóp“ sem hefur orðið í kjölfar þátta Kastljóss og ítarlegrar umfjöllunar Jóhannesar Kr. Kristjánssonar, fréttamanns, er rétt að árétta að allt má misnota, líka góð lyf sem gefin eru í góðri trú til að líkna.

Ofnotkun lyfja er stórt vandamál í nútímanum sem snertir almennt heilbrigði og sem stundum leiðir til misnotkunar á lyfjum. Oft af hálfu sjúklings en stundum annarra sem komast yfir lyfin, með kaupum og sölu lyfja sem ætluð eru öðrum. Heilbrigðiskerfi sem styður fyrst og fremst við skyndiþjónustur elur óneitanlega á úrræðum sem eru í takt við slíka þjónustu og eykur álag á starfsfólk og lækna. Ofnotkun lyfja og úrræða sem oft telst til skyndilausna. Sterk verkjalyf, róandi lyf, örvandi lyf, önnur geð- og taugalyf auk svefnlyfja eru þar á meðal, þótt sennilega séu langtímaafleiðingar fyrir þjóðfélagið allt og lýðheilsuna hvergi betur rannsakað en sem tengist ofnotkun á öðrum lyfjum fyrir yngsta aldurshópinn, ofnotkun sýklalyfja fyrir börn á Íslandi.

Sennilega opnar umræðan nú sár inn í kviku íslensks þjóðfélags. Jafnvel inn á graftarkýli sem lengi hefði þurft að vera búið að hleypa út úr en flestir samt kosið að horfa framhjá, eins og þau væru ekki til. Kvíða, angist, óreglu og vímuefnanotkun í íslensku þjóðfélagi. Efni sem ég hef oft komið inn á í blogginu mínu, ekki síst á höfuðborgarsvæðinu þar sem mikil vöntun er á eðlilegri heimilislæknaþjónustu, auk félagsráðgjöf og sálfræðihjálp. Mál sem við þurfum nú öll að skoða betur og reyna að koma í lag. Allra síst viljum við að umræðan leiðist inn á villigötur fordóma og verði dæmd af dómstólum götunnar. Öll hljótum við að vilja góða læknis- og heilbrigðisþjónustu þegar mikið liggur við, ekki síst aðgang að góðum lyfjum á réttum forsendum.

http://blog.eyjan.is/vilhjalmurari/2011/01/29/alvarleg-misnotkun-ritalins-medal-fullordinna-a-islandi/

http://blog.eyjan.is/vilhjalmurari/2011/01/31/meira-um-ofnotun-og-misnotkun-lyfja-a-islandi/

http://blog.eyjan.is/vilhjalmurari/2011/05/18/erum-vid-ekki-ad-gleyma-einhverju/

http://blog.eyjan.is/vilhjalmurari/2010/10/23/heilsugaesla-med-salina-ad-vedi/

http://blog.eyjan.is/vilhjalmurari/2011/04/21/haaleitisbrautin/

Íslendingar eru bjartsýn þjóð og hugsa alltaf að bráðum komi betri tíð með blóm í haga. Hjá þjóðinni hefur enda alltaf skipst á skin og skúrir, blómaskeið og hamfarir, góðæri eða kreppur. Stundum hamfarir, öflug eldgos og kreppa allt í senn, eins og maður hugsar nú til í norðan nepju, ösku og frosti í lok maí.

Sumir segja að á Íslandi búi nú fátæk þjóð enda flestar fjölskyldur skuldugar upp fyrir haus og allt að fjórðungur heimila tæknilega gjaldþrota. Sama má segja um atvinnufyrirtækin þar sem þúsundir standa ekki í skilum. Samt erum við meðal auðugustu þjóða veraldar þegar eignir okkar og þjóðarbúsins eru taldar saman, svo ekki sé talað um menntun þjóðarinnar og allar auðlindirnar. Við erum þannig sennilega bæði fátæk og rík.

Við erum að minnsta kosti rík af stolti og efumst aldrei um ágæti okkar. Dugleg og afskaplega hjálpleg hvort við annað þegar á reynir eins og sýnir sig nú best á Suðurlandi þar sem allt er á kaf í ösku og Austurlandi þar sem allt er á kafi í snjó, í miðjum sauðburði. Í orðunum erum við óumdeilanlega rík þjóð og á þeim byggist stærsti menningararfur okkar. Orðfærið sem gerir okkur fyrst og fremst að þeirri þjóð sem erum. Allt frá þeim tímum sem við vorum höfðingjar í Noregi eða þrælar, höfum við meitlað það mál með íslensku letri. Til að tala hvort við annað, skrifa lög og segja sögur.

Forn- og miðaldabókmenntirnar er einmitt sá arfur sem forfeðurnir skildu eftir sig fyrir okkur að njóta og byggja á. Arfur sem gerir okkur að einstakri bókaþjóð, íslenskri þjóð. Þar sem orðin fá yfirleitt mestu ráðið. Orðin sem skópu lýðræðið og geta verið sem beittasta vopn, en líka sundrað í stað þess að sameina. Orðin sem herðir stálið, en bræðir stundum sálina í senn.

Nýlega fórum við í víking með aðeins orðgljáfrið að vopni. Víking sem var tímaskekkja um rúm þúsund ár. Við fórum líka í hringi í orðræðunni og enduðum á sama stað um við lögðum upp frá við strendur Íslands. Jafnvel í málum málanna þegar allir vitringar landsins lögðu afl sitt á árarnar og vit sitt á vogarskálar réttlætis. Niðurstaðan varð engin enda vantaði góðan málstað og réttlætiskennd.

Myndin hér að ofan er skinnhandritsteikning úr Reykjabók af gömlum mönnum á leið á þing með lögbækurnar sínar. Sjálfsagt Jónsbók og fleiri góðar lögbækur í upphafi miðalda þegar þekking á lögum var líka mikilvæg. Tæplega þúsund árum síðar vefst lagatúlkunin samt ennþá oft fyrir okkur, að greina á milli þess sem er rétt og rangt. Orðin sem mynda lögin eru þannig greinilega ekki allt. Orð og lög sem virðast líka fá breytta merkingu eftir því sem við eldumst og þjóðin líka.

Um daginn velti ég því fyrir mér hvað stæði á milli raunveruleikans sem ég stóð frammi fyrir og þess sem ég vildi lýsa með orðum. Á milli virtist alltaf himinn og haf, og sama hversu mikið ég reyndi, var aðeins um ákveðna nálgun að ræða. Ég velti fyrir mér eitt andartak hvort blindir gætu séð með ímyndunaraflinu einu saman og hversu langt þeir væru frá sannleikanum mínum, eða hvort þeir væru ef til vill nær honum en við hin sem þó sjáum. Hversu mikið fara blindir á mis við eða hversu mikið ná þeir að bæta sér það upp með huganum, ímynduninni, heyrninni eða einhverju allt öðru og sem fanga væntanlega orðin á annan hátt. Það er líka langt frá túlkun tilfinninga til orða. Orð sem aldrei verða nema skugginn af því sem maður vildi sagt hafa, en samt stundum svo fullkomin og falleg, en stundum líka ljót. Jafnvel orð sem meiða.

Orðfátækt er afstætt hugtak og ef til vill aðeins tilkomið í orðabókum til að við hættum aldrei að leita og móta það sem við viljum segja. Kannski líka til að við getum skammast okkur örlítið. Efniviðurinn er enda endalaus, uppspretta orða og sagna á íslensku máli um alla ævi. Um landið, söguna og baráttuna hvernig á að haldi uppi litlu þjóðfélagi á norðurhjara veraldar, á einni öflugustu eldfjallaeyju veraldar. Þar sem jafnvel svart og hvítt fær nýja merkingu eins og hendi sé veifað. Það er okkar mál.

Eins og aðrir höfuðborgarbúar hef ég litið mikið til austurhiminsins í dag. En í kvöld á kvöldgöngunni var ekki um að villast að „hann“ var kominn, Svarta öskuskýið frá Vatnajökli, rétt frá þeim stað sem ég heimsótti hann fyrir aðeins 2 vikum síðan. Nema hvað þá var allt hvítt og fallegt. Átti hann kannski eitthvað vantalað við mig. Enda eiga allir hlutir sér tvær hliðar, réttuna og rönguna. Sennilega vita það færri betur en við Íslendingar, þar sem öfgarnar geta verið svo yfirþyrmandi að maður efast eitt andartak.

Við erum auðvitað stolt af forfeðrum okkar sem tóku sér bólfestu hér á landi fyrir 1100 hundruð árum. En rúmlega þúsund ár er stuttur tími í landfræðilegum skilningi. Mannfólkið hefur engu að síður orðið að aðlagast aðstæðum sem ekki hafa alltaf verið auðveldar. Jörðin víða hrjóstug, veðráttan erfið og alltaf má búast vetrarhretum langt fram á sumrin eins og nú er. Og svo er það hafísinn, sá forni fjandi. Kartöflurnar eru varla komnar ofan í hálffreðna jörðina áður en næsta frosthret skellur á. Landið víða uppblásið, og melar og grasbörð þar sem áður voru skóglendi. Allt mest vegna ofnýtingar á landinu gegnum aldirnar, ekki síst ofbeit.

Þetta eru reyndar staðreyndir sem margir höfuðborgarbúar lát sig litlu skipta enda snýst vistkerfi þeirra mest um að fá nóg af hreinu og heitu vatni, nóg af rafmagni og eldsneyti á bílinn. Varinn tilbúinn nútímalegur heimur sem á lítið skilt við heiminn þar fyrir utan. Allir eru hins vegar upprifnir ef fréttist af hugsanlegri Díoxín mengun þar sem verið er að brenna sorp út um sveitir landsins eða af mengun brennisteinsvetnis úr jarðhitaborholunum okkar uppi á heiðum. Eitthvað sem menn fara skyndilega að spá í og umræðan kemst þegar í hámæli.

Lýsingin gefur auðvitað ekki rétta mynd af Íslandi, heldur bara smá áminning til okkar að vont getur versnað. Ef vistkerfi jarðarinar og þar með landsins riðlast meira og jöklar halda áfram að bráðan jafn hratt og þeir gera nú eða um nokkra rúmkílómetra á ári hverju. Við ættum líka að líta okkur nær, til eigin heilsu, offituvandans, hreyfingarleysis og jafnvel ofnotkunar og misnotkunar lyfja. Ekki síst mikið sýklalyfjaónæmi í okkar eigni flóru og barnanna okkar sem er tilkomin af okkar egin völduma, ofnotkunar sýklalyfja um árabil, ekki síst meðal barna þar sem ný og óhagstæð flóra hefur tekið völdin. Hin nýja flóra Íslands sem vísindamenn erlendis fylgjast ekki síður af áhuga með en á sama tíma og við höfum mestar áhyggjur af lúpínunni. En hvernig er að búa á landinu svala og hvað er það sem aðrir sjá en við ekki?

Fyrir algjöra tilviljun heyrði ég í útvarpinu í bílnum brot af viðtali við fuglafræðing. Mér heyrðist hann segja að það væru um 10 milljón lunda á Íslandi og lundinn væri „fjölmennastur“ allra fugla á landinu. Hvortveggja staðreyndir sem ég hafði ekki hugmynd um og fannst reyndar fjarstæðukenndar. Þess vegna fletti ég þessu upp þegar heim kom. Mér lék líka forvitni að vita hver væri hugsanlegur heildarfjöldi fugla á Íslandi sem ég áætla að geti nálgast hálfan milljarð. Eða veit það einhver? Og hvað með lundann sem annars staðar er í útrýmingarhættu, er t.d. friðaður í Noregi. Það vissi ég því  prófessorinn minn gaf einu sinni fyrir nokkrum árum góðum vini sínum í Noregi uppstoppaðan lunda og sem varð að smygla honum til landsins. Óvíst er hvort fuglinn sá hafi fengið síðan að standa uppi á hillu. En talan var sönn svo langt sem hún náði og griðlandið er Noregur.

Yfir 350 tegundir fugla hafa sést á Íslandi þótt algengir fuglar sem verpi hér á landi telji aðeins rétt aðeins um 80. Æðarfugl, annar þjóðfugl okkar Íslendinga er líka algengur og telur nokkrar milljónir. Fugl sem hins vegar var friðaður hér á landi 1786, fyrst allra dýra í heiminum enda nytjafugl hinn mesti og sem gefið hefur okkur æðadúninn gegnum aldirnar, svo okkur verði ekki kalt. Eylandið okkar er líka með þeim stöðum í heiminum þar sem fuglalíf er hvað líflegast og sem skapast af legu landsins, mildum vetri og svölu sumri. Heyrið þið það! Ekki má gleyma landslaginu og stórgerðri strandlengjunni með öllum fuglabjörgunum. Björgum sem við sjáum sjaldnast nema frá sjó, en stundum á sundurgröfnum varhugasömum grasbökkum, á bjargbrúnunum sem lundinn hefur gert. Eins fjörunum, ósunum, móunum, mýrunum, heiðunum og tjörnunum, á og allt í kringum landið. Með sjóinn síðan fullan af fiski. Enda var fólk ekki að kvarta mikið hér áður fyrr, nema þegar hörmungarnar gengu yfir, náttúruhamfarir, smitfaraldrar og kreppur.

Eyja sem bara fyrir þessar sakir á sér enga aðra líka í heiminum og er uppáhaldseyja áhugasamra fuglaskoðara um allan heim. Og margir leggja vísindunum lið með að telja fuglana og merkja. Og þótt örninn sé allra fugla tígurlegastur að þá er það lundinn sem er okkar spés. Kólibrífugl norðursins og kafari hinn besti. Fugl sem ég hef samt séð allt of sjaldan, helst þá sjaldan þegar ég fer á hengibrúnir landsins þar sem hann býr sér til hús og kamar í moldarbörðunum og á síðan eins og við mannfólkið yfirleitt afkvæmi í einu sem kallat pysja. En það eru blikur á lofti þegar sandsílið lætur ekki sjá sig við strendur landsins eins og gerst hefur æ oftar síðastliðin ár, helsta fæða lundans, kríunnar og mávfuglanna. Það er viðkvæmt þetta blessaða vistkerfi og við þurfum stöðugt að vera á varðbergi.

Lundinn er stundum kallaður prófastur enda með eindæmum virðulegur og tígurlegur með klumbunefið sitt, gogginn sinn litskúðugan og vinalegt og allt að því barnslegt augnaráð. Langstærsta lundabyggð í heimi er í Vestmannaeyjum þar sem lundinn er þjóðfugl enda lætur nærri að tíundi hver lundi í heiminum sé ættaður þaðan. Meiri part ársins heldur hann sig reyndar langt út á Atlandshafi, þar sem nóg er af loðnu og öðrum smáfiski, endalaust. Bjóðum hann því alltaf velkominn heim aftur, vorboðann ljúfa, þar sem aðrir sannir Íslendingar búa.

Vor, er stutt orð. Kalt vor, er stutt setning. Sumrin á Íslandi eru líka stutt og nú er aðeins um mánuður í sumarsólstöður. Hvernig má þetta vera? Við bíðum og bíðum og áður en við vitum af er aftur farið að snjóa fyrir norðan og dýrin komin í hús. Og áður en maður veit af er komið haust og þá stutt í langan vetur.

Sumum finnst þessi lýsing sjálfsagt vera svartsýnistal og bera vott um mikla neikvæðni. Fyrir mér er samt vorið í ár eitt það besta. Ekki þó vegna sumarylsins sem sumar þjóðir hafa svo nóg af og er hversdagslegur hlutur á þeirra mælikvarða. Það eru allir hinir hlutirnir sem við eigum svo mikið af. Ekki síst hlutir af landinu sem við kunnum meira og meira að meta eftir því sem við eldumst. Á landinu góða þar sem enginn dagur er eins, sumrin stutt en veturnir langir, oftast rok og nóg rigning, sem betur fer. Það er Ísland.

Frá því í febrúar er vorið búið að vera í hjartanu mínu upp á hvern einasta dag. Með þátttöku í ljósinu þegar daginn er farið að lengja svo um munar, þótt vetur konungur láti ekki stax undan. Enda hvernig ætti annað að vera, í sínu eigin landi. Þar sem sumar og sól eru boðin velkomin til hátíðarbrigða. Og á þeim hátíðisdögum reynum við að njóta daganna vel og lengi. Og síðan að hlakka aftur til næsta sumars.

Vorið er líka tími vona. Að bráðum komi betri tíð með blóm í haga. Í baráttu lífs okkar sem kviknar þrátt fyrir allt eins og nýgræðlingar upp úr freðinni jörð. Vorið var þannig líka einu sinni minn tími. Endalausar endurminningar úr sveitinni minni eftir öll þessi ár sem hafa haldið áfram að vaxa og allt er eins og gerst hafi í gær. Þar sem vinnan var ánægjan ein, með öllum dýrunum og góðu fólki, frá morgni til kvölds. Veganestið stærsta sem enst hefur mér svo vel. Vorinu er hins vegar nú lokið hjá mér sjálfum og jafnvel aðeins liðið á sumarið. Börn mín fullvaxta og uppeldinu lokið. En það er ennþá vor í sálinni enda barnabörnin mörg og fögur, kát og hress, ljósgeislarnir sterku sem lýsa upp tilveruna. Þar sem vorið er jafnvel allt árið.

Kalt vor sést á fjöllunum í fjarska. Það snjóaði í kvöld í hlíðar Esjunnar og snjóskaflarnir eru ennþá eins og frosin tár á vanga. Sömu tár og fossuðu niður um daginn sem gleðitár þegar vorylurinn loks kom. Og norðan garrinn beit ennþá örlítið í kinn á Úlfarsfellinu í kvöld. Hann Frosti vinur lætur ekki að sér hæða. Með gustinn í fangið dag eftir dag og jafnvel storminn á jöklunum sem ég heimsótti um daginn,  Snæfellsjökul og Vatnajökul. Þar sem sólstafirnir fá nýja vídd þegar horft er yfir sæ og þeir leika sér að götum skýjanna. Skjannahvít birtan sem gefur úfnum sjónum ævintýranlegan blæ, jafnvel hýjan blæ. Tálsýn eins og undir regnboganum, bara hátíðlegri. Loftið kristaltært þar sem himinn og jörð, snjór og fjöll, ský og sjór ýmist afmarkast ótrúlega vel hvað frá öðru, eða renna saman í eina móðukennda heild með yfirnáttúrulegri birtu. Mynd fyrir okkur að njóta í andartakinu. Þetta er landið mitt Ísland, þar sem alltaf bjart er á vorin.