Á jólunum er við hæfi að koma með smá hugvekju enda fæðist þá jólabarnið í manni og maður lítur öðrum augum á umhverfið. Boðskapur jólanna er svo sem alltaf skýr enda hugsum við þá meira hvert um annað. Lífið er þó ekki alltaf gefið og hver og einn er sinn gæfu smiður að vissu marki. Við getum líka öll lagt ýmislegt að mörkum til að svo geti orðið. Stundum kostar það svita og tár. En eftir situr reynsla og þroski í öllum regnbogans litum, litir óskanna. Nú eru það hins vegar litabrigði jólaljósanna sem slá taktinn í hjartanu og sem maður verður næmari fyrir með hverju árinu sem líður.

„Níu nóttum fyrir jól þá kem ég til manna“ var sagt í jólakvæðinu og sem minnir á söguna okkar á Íslandi gegnum aldirnar og að ekki hafi alltaf verið alsnægtir á borðum. Börnin máttu að minsta kosti trúa á jólasveinanna, hvern og einn með sína kosti og galla eins og gengur, en sem allir vildu gleðja börnin. Móðir þeirra hafði reyndar aðra skoðun en sá í gegnum fingur sér með allt þetta flakk á strákunum til byggða í mesta skammdeginu og faðir þeirra hafði svo sem ekkert til málanna að leggja. Einhvernvegin er þessi lýsing ennþá svo sönn um íslenskt þjóðfélag, þótt vel sé hægt að hugsa sér jólaboðskapinn fallegri.

Í vikunni fór ég í göngu sem oftar eftir stígnum mínum á Lágafellstúninu, nú í síðdegisljósaskiptunum og kaldri froststillu. Með mér voru þeir sem eru það alltaf, eins og tveir skuggar af mér sjálfum, hundarnir mínir. Það var heldur ekkert nýtt að óstöðvandi hugsanir leituðu á mig þótt stemningin væri ólík en til dæmis á björtum sumardegi. Seint á jólaaðventu í sveitinni minni í allri kyrrðinni en samt svo nálægt borginni og skarkalanum. Með upplýstu kirkjuna mína upp í brekkunni á aðra hönd í rökkrinu en litla þorpið mitt með öllum fallegu jólaljósunum á hina, í kvosinni í stóra kvöldskugganum af Hamrahlíðarbjörgunum þar sem öll ljós eru nú jólaljós. Og yfir túnið var smá snjófok, nóg til að marka slóðann minn sem var eins og hvítur tepparenningur fyrir mig einan að ganga þessi jól.

Sami stígur og ég geng daglega allt árið um kring, á vorin þegar hann er eins og grænn flauelsrenningur, ýmist þakin villiblómum og jafnvel ánamöðkum eða á síðsumars þegar hann er á kafi í ofvöxnu grasi, sóleyjum og lokasjóðum. Hvortveggja sem minnir á hækkandi sól á nýju ári. Stígur sem á sér alltaf upphaf og endi en sem maður veit aldrei hvert leiðir mann. Og þennan dag endaði hvíti stígurinn minn í roðanum á vesturhimninum yfir gullglitrandi höfuðborginni í annan endann, en til stjarnanna og tunglsins á austurhimninum í hinn. Og maður hugsar að senn styttist í nýárstunglið og enn eitt uppgjörið. Vonandi boðaði rauða jólatunglið bara eitthvað gott, til dæmis að við megum aldrei skyggja of lengi hvot á annað.

Fyrir suma eru jólin tími sálarróts og eitt er víst að æskujólin sem við söknum koma aldrei aftur. Flestir reyna því að upplifa stemmninguna gegnum börnin sín. Því tökum út tvíbendna sorgina um leið og við gleðjumst með lífinu. Á svipaðan hátt og við segjum að sorgin er hin hliðin á ástinni og að ekkert er fallegra en sárasta sorgin. Sennilega er þetta boðskapurinn í jólaguðspjallinu og sögunni um fæðingu Jesús í Betlehem. Við endurfæðumst og finnum ástina á lífinu í hjartanu, þótt ekki sé nema í brotabrotum í stutta stund. Og þá fyrst er gaman að opna alla jólapakkana.

Þótt sagan af íslensku jólasveinunum sé eins og kuldaleg endurspeglun af raunveruleikanum og að öll séum við í vissum skilningi kreppubörnin hennar Grýlu, að þá gleðjumst við samt um jólin. Við njótum allra ljósanna og fá að vera saman. Sennilega eru fá jólalög fallegri og meira í stíl við þann tíðaranda en Klukknahreimur (SPILA) sem Haukur Morthens söng svo fallega en ljóðið er eftir Loft Guðmundsson. Hughrif ljóðs og söngs sem er vel við hæfi að hlusta á um leið og við njótum samveru með barninu í okkur sjálfum ásamt börnunum okkar.

Klukknahreim, klukknahreim
hljóma’ um fjöll og fell,
klukknahreim, klukknahreim
ber á bláskinssvell.
Stjarnan mín, stjarnan þín
stafar geislum hjarn.
Gaman er að geta’ um jól
glaðst sem lítið barn.

Gleðileg jól.

Neðanritað er yfirlýsing formanns Læknafélag Íslands, Birnu Jónsdóttur, vegna umræðu að aðrar heilgbrigðisstéttir geti gengið i störf heimilækna. Sérstaklega vill undirritaður taka undir þetta álit Læknafélags Íslands sem kom fram í bréfinu sem félagið sendi heilbrigðisráðherra, Alþingi og forstjórum heilbrigðisstofnana um landið. Því til staðfestingar sendir undirritaður einnig áskorun til allra þingmanna þar að lútandi 16.12.2010 og mótmælir um leið að skipulagsbreytingar á heilbrigðisþjónustunni séu gerðar nánast eingöngu á forsendum fjárlagafrumvarps. Allar breytingar á skipulagi heilbrigðismála þurfi að gera af mikilli þekkingu og gætni og skipta þar mestu langtímasjónarmið.

Heimilislækningar eru sérgrein innan læknisfræði:

„Aðalfundur Fastanefndar evrópskra lækna samþykkti mótatkvæðalaust á fundi sínum 27. nóvember síðastliðinn tillögu frá formönnum Norrænu heimilislæknafélaganna, sem fjallar um heimilislækningar sem sérgrein.

Sums staðar í Evrópu hefur viðgengist að heimilislækningar séu stundaðar af læknum sem ekki hafa sérfræðingsviðurkenningu í heimilislækningum Að mati Læknafélags Íslands eru heimilislækningar sérgrein eins og aðrar sérgreinar læknisfræði. Á Íslandi hefur þessi sérgrein verið til í yfir 30 ár, og nánast allir læknar sem leggja stund á heimilislækningar hafa sérfræðingsviðurkenningu.

Nauðsynlegt er að þeir sem fá sérfræðingsviðurkenningu hafi að baki fimm ára skipulagt sérnám og hágæða starfsþjálfun.

Læknafélag Íslands lýsir furðu sinni á skrifum hjúkrunarfræðinga, sem fram hafa komið að undanförnu og haldið því fram að hægt sé að kenna hjúkrunarnemum læknisfræði meðan á fjögurra ára sérhæfðu grunnnámi þeirra í hjúkrun stendur.

Hjúkrunarfræðingar sem vilja vera læknar eru velkomnir í læknadeild eins og aðrir nemar að afloknum samkeppnisprófum sem haldin eru árlega. Þar tekur við sex ára grunnnám í læknisfræði. Kandídatsár er skipulagt eins árs verknám og að því loknu fæst lækningaleyfi. Lágmark fimm ára sérhæft starfsþjálfun með lengri og styttri námsskeiðum er hluti sérfræðimenntunar. Margar sérgreinar læknisfræði hafa enn lengra skipulagt sérnám í tvö til sex ár til viðbótar ef lokið er doktorsprófi.

Fullgildur sérfræðilæknir hefur þannig a.m.k. 12-14 ára menntun og þjálfun að baki og það er á þeim grunni sem greining og meðferð sjúkdóma byggist.“

Ákveðnir hjúkrunarfræðingar, ásamt sjúkraþjálfurum og geislafræðingum, hafa talið sig í stakk búna til að sinna því sem þeir kalla einfaldari verkefnum lækna svo sem sjúkdómsgreiningu á „einfaldari sjúkdómum“ og „minniháttar áverkum“ eftir slys. Ákvörðun um lyfjameðferð í völdum tilvikum og ákvarðanir um frekari rannsóknir eins og röntgenmyndatöku geti verið á þeirra höndum.

Tala þeir um, að fyrst þeir hafi klárað háskólapróf í heilbrigðisvísindum á þá eigi þeim að vera treystandi til þessara verkefna og hugsa þurfi hlutverkaskiptinguna í heilsugæslunni upp á nýtt, ekki síst vegna skorts á heimilislæknum. Nú sé tími tækifæranna og sá tími kominn að hægt sé að fá það sem þeir hafa lengi beðið eftir. Því er rétt að skoða nánar hina læknisfræðilegu ábyrgð sem hingað til hefur fyrst og fremst verið á herðum lækna og líta um leið aðeins nánar á almenna verkaskiptingu á milli lækna og annarra heilbrigðisstétta og hvernig hún hefur þróast með tímanum.

Fyrir u.þ.b 25 árum var hin hjúkrunarfræðilega og læknisfræðilega ábyrgð aðgreind að vilja hjúkrunarfræðinganna sem vildu eingöngu bera ábyrgð á hjúkrun sjúklinga sem á sama tíma fengu meðferð lækna á sjúkrastofnunum. Gengið var að þessum vilja enda hjúkrunarfræðigreinin þá komin á háskólastig og stjórnun á sjúkradeildarekstri hluti af náminu.

Þannig var háskólanám hvati fyrir hjúkrunarfræðinga að sækja í þessa starfsgrein jafnframt sem það bætti sjálfstæði greinarinnar gagnvart öðrum innan heilbrigðisvísinda og stuðlaði að eigin ábyrgð hjúkrunarfræðinga í starfi. Undanfarin ár hafa þeir síðan gengið út frá að aðrar stéttir sem ekki eru háskólamenntaðar og aðstoða þá við hjúkrun og ummönnun sjúklinga, svo sem sjúkraliða, lúti þeirra stjórn.

Undir lækna heyra hins vegar ekki neinar aðrar starfsstéttir og hver og einn læknir alltaf endanlega ábyrgur fyrir lækningu sinna sjúklinga þótt hann sé stundum undir húsbóndaábyrgð yfirmanna stofnana. Í löndum þar sem nefnd hafa verið dæmi um starfstéttir sem vinna beint að ákveðnum læknisgreiningum og meðferð sem aðstoðarmenn lækna, svo sem í Bandaríkjunum, Bretlandi og Hollandi (practice nurses og physician assistant), starfa aðstoðarmennirnir beint undir stjórn og ábyrgð læknis í hverju tilviki og því að ólíku að jafna við umræðuna í dag.

Á Íslandi hafa ljósmæður sem er framhaldsnám í hjúkrunarfræðum, krafist að fá að vinna sjálfstætt að mæðraverndinni í heilsugæslunni og hafa fengið það með reglugerðarákvæðum sem tóku gildi fyrir rúmlega ári síðan. Sitt sýnist hverjum hins vegar um þessa ákvörðun og læknisfræðileg ábyrgð er þar oft á tíðum illa skilgreind. Þannig reynir mikið á samstarf við læknana sem síðan bera hina læknisfræðilegu ábyrgð ef vandræði koma upp og þeir eru á annað borð blandaðir í.

Oft er það hins vegar undir ljósmóðurinni komið í hverju tilviki hvenær hún hefur samband við lækni og mismunandi getur verið hvað samvinnan er góð á milli þessara aðila og hvaða traust ríkir. Þessi ákvörðunin um sjálfstæða ábyrgð ljósmæðra á mæðraverndinni var nánast gerð án samráðs við heilsugæslulækna sem er engu að síður bakhjarlinn enda með umtalsverða grunnmenntun í kvensjúkdómafræðum og mæðravernd og sem fram til skamms tíma þeir hafa unnið við, við hlið ljósmæðranna. En nú er semsagt öldin önnur og óvíst hvernig mál munu þróast í framtíðinni.

Á sama hátt geta læknar ekki borið neina læknisfræðilega ábyrgð á störfum annarra heilbrigðisstarfsmanna sem ekki heyra undir þá og sem nú er rætt um að fái lækningaleyfi. Það yrði væntanlega undir hælinn lagt hvort samráð verði haft um greiningu og meðferð ýmissa slysa og sjúkdóma ef gengið verður að vilja allra þeirra einstaklinga sem skrifað hafa hvað mest í blöðin að undanförnu og telja sig skrifa fyrir starfstéttirnar í heild. Það efast ég reyndar um og hef aldrei heyrt þessi sjónarmið svona afdráttarlaust fyrr en nú síðastliðnar 2 vikur. Vinn ég samt mikið og náið með reyndum hjúkrunarfræðingum í heilsugæslunni, skólaheilsugæslu og á bráðmóttöku LSH. Eins eftir árlanga góða samvinnu við þá í vísindarannsóknum í ungbarnaheilsuverndinni.

Hjúkrunarfræðingar á bráðamóttökum og í heilsugæslunni forgangsraða reyndar þegar í dag verkefnum og gefa ráð um hvort leita þurfi læknis og veita mikla fræðslu, m.a. með sjálfstæðri símaþjónustu sem hefur gefist mjög vel sl. ár m.a. á Læknavaktinni. Eins að mörgum öðrum verkefnum þar sem ábyrgðin er skýr t.d. með brjóstaráðgjöf. Eins í þverfaglegri vinnu eins og í ungbarnaheilsuvernd og skólaheilsuvernd þar sem þeir bera miklar skyldur þó verkefnin tengist ekki hjúkrun beint.

Í yfirlýsingunni frá Læknafélagi Íslands komur vel fram hvað fellst í námi heimilislæknis sem með grunnnámi tekur allt að 12-14 ár. Læknadeildin reynir að sinna grunnmenntun lækna vel og viðmiðið eru sömu kröfur og gerðar eru annarsstaðar í hinum vestræna heimi. Íslenskir læknar hafa síðan getað sótt auðveldlega í sérfræðinám erlendis við bestu sjúkrastofnanir og heilsugæslur sem þar eru starfræktar. Nú er því eðlilegt að spyrja, til hvers öll þessi menntun ef síðan aðrar stéttir geta gengið inn á jaðarsviðin óheft og sem tilheyrt hafa læknisfræðinni hvað varðar sjúkdómsgreiningar og meðferð sjúkdóma. Og hver er þess umkominn að segja hvenær einkenni séu það saklaus að mat læknis þurfi ekki og meðferðaáætlanirnar séu borðleggjandi, jafnvel lyfjameðferðir og geislagreiningar eins og röntgenmyndatökur.

Læknisfræðileg ábyrgð er ávalt tvíhliða eins og skyldurnar. Bæði þarf læknirinn að halda við menntun sinni og beita henni á besta máta sem völ er á hverju sinni fyrir skjólstæðinginn. Sjúklingurinn á samkvæmt íslenskum lögum líka rétt á bestu læknisfræðilegu hjálp sem völ er á og sem væntanlega er þá veitt undir ábyrgð lækna. Læknisfræðin þarf líka að skapa heilsteypta þjónustu á öllum sérsviðum læknisfræðinnar þar sem engin sérgrein er öðrum mikilvægari. Heilsugæslan sinnir þannig frumheilsugæslunni, gjarnan þar sem fyrsti viðkomustaður sjúklings er, og þar sem hann vill gjarnan fá að hitta sinn heimilislækni eða staðgengil.

Síðdegismóttökur og Læknavaktin sinna síðan í umboði heimilislækna, læknisþjónustunni á kvöldin og um helgar. Á þá þjónustu hefur því miður meira og meira reynt á þar sem dregist hefur að manna heilsugæsluna með heimilislæknum. Stjórnvalda er nú að leysa úr þeim vanda.

Hið tveggja turna vald sem stundum er nefnt, kallar þannig á náið og gott samspil þessara tveggja þjónustusviða, læknisfræðinnar og hjúkrunarfræðinnar, og sem brúar það bil sem almenningur þarf á að halda í heilbrigðisþjónustunni. Fjölga þarf hins vegar „turnunum“, ekki síst félagsráðgjöfum og sálfræðingum til að geta skapað þá þverfaglega vinnu innan heilsugæslunnar sem mest þörf er á í dag, ekki síst nú á krepputímum. (birt sem grein í Umræðunni á Vísi.is)

Á leið minni til vinnu í morgun hlustaði ég á útvarpið í bílnum eins og ég svo sem geri alltaf. Stundum flakka maður á milli rásanna, aðalega Bylgjunnar og Rásar 2. Í morgun hafði Rás 2 vinninginn. Rétt áður hafði verið fréttaumfjöllun á Bylgjunni hjá Gissuri hvaða jóalmatur væri vinsælastur í ár og að kalkúnninn væri kominn í 1 sætið, vinsælli en hamborgarahryggurinn og hangikjötið. Einhvern veginn var ég ekki í stuði að hlusta á umræðu um jólamat svona snemma morguns enda nokkuð hrifnæmur í upphafi dags. Ég varð reyndar aðeins hugsi hvað ein máltíð á jólunum getur skipt miklu máli og hvað við mannfólkið getum stundum verið nægjusamt í að gleðjast og hlakka til. Okkur tekst líka mjög auðveldlega að spíssa upp stemmninguna og tala okkur upp til skýjanna. En auðvitað á okkur öllum að líða vel á aðfangadagskvöld og gott að hafa að minnsta kosti einn dag á ári sem er sérstaklega og án undantekninga tileinkaður samverunni og góðum mat.

En hvað er það sem skiptir okkur samt mestu máli dags daglega? Útvarpsviðtalið á Rás 2 svaraði þessari spurningu betur en nokkuð annað í morgun. Viðtalið átti hin ágæta útvarpskona Margrét Marteinsdóttir við Reyni Magnússon vörubílsstjóra sem hafði lent í miklum lífsháska þegar grjótflutningabíll hans hrundi í blákaldan sjóinn við Grundartanga í vikunni. Sagt var frá atvikinu í lítilli frétt í Skessuhorninu. Hvernig hann upplifði síðustu andartökin og sá lífið fjarlægjast en koma aftur á síðustu sekúndunni. Hvernig hann barðist fyrir lífi sínu í köldum sjónum, innilokaður í tröllauknum bíl sem kenndur er við sjálfa Búkollu. Hvernig félagi hans kom honum til hjálpar að lokum í flæðamálinu, köldum og þrekuðum, með því að bjóða honum far í 50 tonna gröfuskóflu mitt í öllu öldurótinu og lyfta honum upp á kantinn. Þannig var hann kominn til okkar aftur. Lýsingin á því hvað hann hugsaði og hvað hann var innilega þakklátur í dag að fá að vera með fjölskyldu sinni um þessi jólin. Viðtal sem flestir verða að heyra til að skynja, ekki síst gleðina sem fellst í lífinu einu. Hvað frásögnin virkaði sönn og hvað hann er glaður að hafa fengið stærstu jólagjöfina sem hann gæti óskað sér á ögurstundu, sjálft lífið. Lífið sem er talið svo sjálfsagt að það gleymist í hversdagsumræðunni og jólaundirbúningnum. Og oft getur besta jólagjöfin verið ískaldur veruleikinn og bara að fá að lifa og vera með hvort öðru aðeins lengur. Jólamaturinn skiptir þannig í raun litlu máli þótt hann fái mestu athyglina þessa daganna og er númer eitt um jólin í fjölmiðlunum. Ef þessi frásögn Reynis er ekki besta jólsagan í ár að þá veit ég ekki hvað!

Umræða í fjölmiðlum af hálfu hjúkrunarfræðinga, sjúkraþjálfara og þingmanna um málefni heilsugæslunnar er sérstök þessa daganna. Ekki það, að mikið hefur vantað upp á málefnalega umræðu um uppbyggingu heilsugælslunanr sl. áratugi. Ekki síst af hálfu þeirra sem best eiga til að þekkja, sjálfum heilsugæslulæknunum. Þeir hafa sennilega allt of mikið að gera og öðrum hnöppum að hneppa en skrifa í blöðin. Þeirra völlur er heldur ekki baktjaldamakk við þingmenn og ráðamenn, heldur fyrst og fremst að sinna sjúklingum.

Umræðan hefur birst daglega fyrir alþjóð í Fréttablaðinu frá því fyrir helgi og nú síðst í dag með tveimur greinum þar sem vísað er til uppbyggingu heilsugæslunnar á nýjum tímum. „Hjúkrunarfræðingar og heilsugæslan-tími tækifæranna“. Kreppan gefi góð sóknarfæri í nýrri hugsun!.

Sóknartækifæri hjúkrunarfræðinga og sjúkraþjálfa að þeirra eigin mati, er að meðal annars að taka sér störf  lækna, sjúkdómsgreina, flokka og meðhöndla, jafnvel með lyfjaávísanirnar að vopni. Þannig þarf síður að fjölga í starfsstétt lækna, jafnvel fækka og þeir læknar sem verða eftir eiga að vera til að lliðsinna hinum með erfiðustu tilfellin. Vísað er til útlanda þar sem skortur hefur verið á heilsugæslulæknum eða þar sem þjóðfélögin hafa ekki haft efni á að mennta lækna. Nú er skarð fyrir skildi í kreppunni en kanski nákvæmlega það sem búast mátti við þegar fer að harðna á dalnum og einstaklingar og jafnvel hópar fara að ráðist á aðra fyrir eigin hagsmuni. Nú fyrst reynir á þingmenn og stjórnvöld að standa vörð um öryggiskröfur og staðla norræna velferðarþjóðfélagsins eins og ég fjallaði um um daginn. Fljótráðar skyndilausnir nú mega ekki eyðileggja áratuga uppbyggingu í nýjustu sérgrein læknisfræðinnar, heimilislækningunum og sem á rætur í gamla góða heimilislækninum og héraðslækninum, jafnvel löngu fyrir tíð annarra sérgreina og sem leggur megináherslu á að vinna þverfaglega með öðrum heilbrigðisstéttum í heilsugæslunni.

Í sjálfu sér ber alltaf að fagna hjálp í neyð, ekki síst þegar undirmönnun í heilsugæslu er orðin pínleg. Þannig höfum við Íslendingar stundum komið að miklu gagni, m.a. með aðstoð hjúkrunarfræðinga víða út um heim þar sem neyðin er mest hverju sinni eins.  T.d. eftir náttúruhamfarirnar á Haíti fyrr á árinu þar sem sárlega vantaði hjúkrunarfræðinga til að hlúa að veikum og slösuðum, m.a. við að setja upp vökva og til að aðstoða lækna til að veita stórslösuðum og alvarlega veikum hjálp. Um mikilvægi þeirra þjónustu er ekki deilt né heldur að íslenskir hjúkrunarfræðingar með 4 ára háskólamenntun og jafnvel viðbótamenntun í heilsugæsluhjúkrun er vel menntaður starfskraftur sem getur sinnt góðri heilbrigðisþjónustu á því sviði sem þeir eru menntaðir til. Það er fyrst og fremst á sviði hjúkrunar og til sérhæfðari starfa við hlið lækna sem bera alltaf hina læknisfræðilegu ábyrgð og til sjálfstæðrar ráðgjafar í heilsugæslu, bráðamóttöku og í ungbarnaeftirlit. Vaxandi fjöldi þeirra hefur að vísu lagt fyrir sig nám í stjórnun til að geta stjórnað okkur hinum sem vinnum í heilbrigðsiþjónustunni, en það er önnur saga.

Læknisfræðimenntun er 6- 7 ára grunnnám í læknisfræði og sérnám í heimilislækningum tekur síðan önnur 4-5 ár. Greining sjúkdóma, læknismeðferð með lyfjum og skurðaðgerðum eða öðrum inngripum ásamt geðviðtölum og sálfræðihjálp er þeirra sérsvið. Sú var tíðin þegar ég átt sæti í stjórn Félags íslenska heimilislækna (FÍH) fyrir rúmlega 15 árum að til greina kom að sjúkraliðar gætu nýtst betur sem aðstoðarmenn lækna við einfaldar rannsóknir svo sem að taka hjartalínurit. Sjúkraliðarnir höfðu vissa grunnmenntun í umönnun sjúklinga og hefðu getað farist þessi störf vel úr hendi. Hjúkrunarfræðingar mótmæltu harðlega þessum vilja sjúkraliðanna að koma meira fram á gólfið og vildu að sú stétt væri alfarið undir þeim einum sem aðstoðarmenn við hjúkrun. Félag íslenskra heimilislækna (FÍH) studdi þessa ákvörðun hjúkrunarfræðinganna á faglegum forsendum og að þeim væri betur treyst til að sinna verkefnum sem þær höfðu menntað sig til að sinna en sem sjúkraliðarnir í sjálfu sér hefðu getað sinnt með örlítilli sérhæfingu eða viðbótarmenntun. Þetta viðhorf hefur m.a. orðið til þess að sjúkraliðum hefur ekki fjölgað sem skildi í heilbrigðisþjónustunni. Í dag virðist sem sagt öldin önnur enda komið vel fram yfir aldarmót og í stað þess að einbeita sér í að hlúa að sjúkum er farið að sparkað í liggjandi sem þurfa bara á aðstoð að halda til að komast á fætur. Sjálfum grunni heilsugæslunnar, heimilslæknisþjónustunni.

Oft er erfiðara að fjalla um persónulega reynslu en þjóðmálin, þótt hvortveggja litist af hvoru öðru. Hversdagsleikinn og neikvæðnin heur átt allt of stóran hluta í hugsunum okkar síðastliðið ár, enda geisað mikið gjörningaveður í þjóðfélaginu og sem reynt hefur mikið á okkur öll. Árin líða hins vegar hraðar og hraðar eftir sem við eldumst og sem betur fer fjölgar líka minnisvörðunum á lífsleiðinni sem auðvelt er að rata eftir til baka þegar úti er blinda og hríð. Hvergi reynir meira á ratvísina en í hjónabandinu þar sem stikurnar eru skýrar sem því miður verður ekki sagt um samfélagið í dag. Og oft toppum við þjóðfélagsumræðuna í rússíbanareiðinni okkar og lífið verður þá eins og besta skemmtun í kóngsins tívólí.

Einn slíkur dagur var um síðustu helgi þegar dóttir mín, Jóhanna gifti sig. Í sjálfu sér væri það ekki tilefni til að blogga um nema fyrir þær sakir að sagan og sem ég vil nú segja ykkur hér var eins og ævintýri. Ævintýrið af prinsessu og prinsinum, börnum þeirra og búi á íslenskri hvítri vetranóttu rétt fyrir jól á sama tíma og þjóðfélagið er nú í djúpum og dimmum dal og í raun kolvillt. Lítil saga sem er uppfull af svo mörgum persónulegum smáatriðum en sem eru stór í huganum og sem gætu verið efni og tilefni í heila bók og gefið vísbendingar um hvernig okkur getur liðið almennt betur saman flesta daga. Mikilvægi endurminninganna og mynda sem aldrei er þó hægt að festa á filmu. Stundum er lífið enda eins og sagan endalausa og hver kafli eins og saga í þúsund og einni öld og við getum sagt börnum og barnabörnunum þegar þau eldast.

Dóttir mín, Jóhanna og Hörður Birgisson voru í sjálfu sér voru löngu búin að innsigla sitt samband með þremur gullfallegum börnunum. Þau voru líka búin að byggja sér sína höll. En til að toppa tilveruna ákváðu þau að gifta sig nú á  aðventunni að helgum sið og gefa yngsta barni sínu nafn í leiðinni. Kirkjan okkar að Lágafelli varð auðvitað fyrir valinu og presturinn okkar í Fríkirkjunni var auðfenginn til að koma í heimsókn í sveitina okkar. Sögusviði var því ekki af verri endanum, Lágafellskirkja. Sögusviði raunverulegra atburða sem sagt er meðal annars frá í Innansveitarkroniku, skáldsögu þjóðskálds okkar Halldórs Laxness. Eign okkar allra sem landið búa og elska.

Á slaginu hálf fimm 4. desember sl. var allt tilbúið fyrir athöfnina. Fagra brúðurin komin í hvíta brúðarkjólinn og allir kátir og fínir. Pabbinn ég, fékk auðvitað að fylgja dóttur sinni alla leið og aka með hana til kirkju og leiða síðan inn kirkjugólfið með rauða rós í boðunginum. Veðurguðirnir sáu um útiskreytinguna, klæddu bílinn snjóhvítri slæðu og sáu til þess að glitrandi hrímið hélst á jörðu um leið og jólasólin lýsti upp með síðustu dimmrauðu geilslunum sínum vesturhimininn og gaf þannig fyrirheit um það sem koma skal. Í kyrrðinni mitt á milli sveitar og bæjar.

Brúðarmeyjan Emilía 5 ára gekk prúð og falleg á eftir mömmu sinni stóru prinsessunni. Ekki var síður gaman að sjá hina prinsessuna, Ástu mína og Brynjar, Ásgeir minn Snæ og Eyrúnu og barnabörnin, Stein Andra, Hjördísi Maríu, Ingibjörgu Svönu og Veru Dögg og alla hina ættingjana og vinina sem standa okkur Ingibjörgu minni næst og vildu samgleðjast með brúðhjónunum og litla barninnu á þessari stundu. Að sjá börn brúðhjónanna upp við altarið svo kát og hress og öll hin börnin fylgjast náið með hverri hreyfingu og öllu sem sagt var. Stóri bróðir, Vilhjálmur Þór 3 ára var í fínu svörtu jakkafötunum sínum með hvítu skirtuna upp úr buxnastrengnum og heiðblá bílinn sinn í hönd. Væntanlega fyrir tilvilljun sem var ekki aðeins samlitur skónum hans bláu, heldur einnig augunum og himinhvolfinu í kirkjuskipinu. Eitt af þessum augnablikum sem ekki er hægt að festa á mynd. Hlýju orð prestsins minntu síðan á sjálfstæðið okkar og mikilvægi þess að við fáum að vaxa og dafna í skjóli hvors annars, í blíðu og stríðu.

Í lokin fékk síðan litli drengurinn nafnið sitt, Alexander Máni, rétt áður en gengið var út meðal allra systra hans, stjarnanna. Á móti okkur blöstu síðan við allir ljósakrossarnir í kirkjugarðinum, gulir, rauðir og bláir og glitrandi gullteppið sem lá í fjarska yfir höfuðborginni í bakgrunninum. Allt sem minnti á alla hina einstaklingana í kringum okkur, lífs og liðna.

Eitt augnablik hugsaði ég þá líka um þjóðina sem við erum öll skuldbundin eins og hún okkur og þegar allt kemur til alls erum við  eins og ein stór fjölskylda og þurfum öll að passa hvort upp á annað. Pólitískt þras er stundum eins og karp á milli hjóna þar sem reynir á samningslipurðina, í stíðu og blíðu. Sífeldar málamiðlanir og seigla, en aðalatriði að standa saman. Íslenskt þjóðfélag hefur verið helsjúkt en er nú sem betur fer á hægum batavegi. Þökk sé okkur öllum sem er ekki sama. Mörg vandamál eru hins vegar ekki til lykta leidd og misrétti og ójöfnuður viðgengst víða. Sótt er að okkur úr ólíklegustu áttum, jafnvel af þeim sem síst skyldi. Við verðum því stöðugt að vera á verði og reyna að rækta samböndin okkar betur.

En ekkert var síðan gefið eftir til að skapa hátíðarstemningu í hallargarðinum heima hjá brúðhjónunum síðar þessa fögru vetrarnótt undir risastóru heimatilbúnu samkomutjaldi á miðjum vetri. Rauðum bjarma slóg á umhverfið frá tjaldinu. Glóðir enda í hverju horni og logar sem héldu á fólki hita við langborðin eins og til forna, langt fram undir morgun í snjókomunni.

Í norður horfi ég á hverjum degi upp á Lágafellshlíðina góðu og kirkjuna fallegu sem  minnir á ævintýrið. Sennilega verður sú mynd eftirminnilegri en myndir á flestum öðrum jólakortum um ókomna framtíð.

Eftir sennilega bestu jólagjöf Íslandssögunnar, afsláttinn sem ávannst með nýjum Icesave samningi, líður manni samt einkennilega. Tómlæti og grámygla hversdagsins kemur fyrst upp í hugann og maður veit ekki hvort maður á að gleðjast eða gráta. Upplit ráðamanna gefur heldur ekki neinn fyrirboð um tilfinningarnar og úti er allt grátt eða svart. Samt er eitthvað kunnuglegt í gangi. Það hvín aðeins í gluggunum og það er hrollur í manni þótt úti sé hlýtt. Sennilega er nóg að heyra Icesave nefnt nógu oft á nafn til að maður fái gæsahúð eins og þegar maður hlustar á góða draugasögu. Ef til vill er þetta þó bara kjánahrollur.

Hugsunin um allt umstangið með þjóðaratkvæðisgreiðsluna og ástandið á Bessastöðum fyrir ári er þó raunveruleg martröð. Rauði bjarminn á húsveggjunum og allur reykurinn af blysunum þegar þjóðin sat um forsetann okkar og kallaði á hjálp. Að það skuli vera raunhæfur möguleiki að það sama geti gerst aftur er samt eins og að upplifa nýjan slæman draum þar sem maður situr fastur í lopaflóka, glaðvakandi og reynslunni ríkari, en kolvilltur. Sem lítið barn var maður hræddastur við hana Grýlu og ljótastur var hárflókinn hennar, grásvartur og hvítur.

Svarið við þessari spurningu er auðvitað nei þótt nú í kreppunni megi finna rök fyrir því að hægakstur í þröngum umferðargötum og sífeld stopp á ljósum við erfið umferðargatnamót auki á eldsneytiskostnað og seinki okkur aðeins þegar okkur liggur mikið á. Auðvitað er öryggið fyrir öllu. Í morgun las ég eins og landsmenn í Fréttablaðinu um hugmyndir ákveðinna þingmann til lausnar vanda heilsugæslunnar á höfuðborgarsvæðinu. Vanda sem þeir segja stafi af því að ekki ekki hafi verið hægt að byggja upp heilsugæsluna sem skildi vegna þess að heimilislæknar hafi ekki fengist til starfa. Því vilji þeir leita leiða til að athuga hvort aðrar stéttir eins og hjúkrunarfræðingar geti ekki gegnið inn í störf heimilislæknanna og flýtt fyrir þeim með lækningum og lyfjaávísunum á ýmis lyfseðlaskyld lyf. Jafnvel búa til nýjar heilbrigðisstéttir eins og t.d. aðstoðarheilsugæslutæknifræðinga. Og þetta á ekki að vera neitt grín!

Nú er rétt að staldra aðeins við á gula ljósinu og skoða söguna og leita raunverulegra skýringa á ástandinu sem kann að reynast nær sannleikanum en útskýringar þingmannanna að enginn áhugi hafi verið hjá læknum að manna heilsugæsluna sl. áratugi. Eins til forðast að rústa þó því sem þegar er búið að byggja upp og að við höldum okkur við lög og reglur landsins, að minnsta kost er varðar lögskipuð starfsréttindi lækna og skyldur þeirra.  E.t.v. ættum við líka að hugsa aðeins lengra en núverandi þingmenn um væntanleg neyðarlög þeirra til bjargar heilsugæslunni. Allra síst verða hugmyndir þingmannanna til að auka veg heimilislækninga sem sérgreinar í landinu, sem eins og áður segir hefur átt undir mikið högg að sækja og ég hef oft komið inn á áður í færslum mínum. Enn og aftur ætla þeir sem minnst þekkja til heilsugæslunnar að ráðskast með hana í örvæntingu og þá hlaupa auðvitað margir fram sem sjá hag sinn í að krækja í væna kjötbita nú á aðventunni.

Í nokkur ár eftir að ég var búinn að ljúka mínu sérfræðinámi, sótti ég ásamt mörgum öðrum sérfræðingum um starf við heilsugæsluna í Reykjavík en fékk ekki. Um 10-15 manns voru um hverja stöðu sem losnaði. Stjórnsýslan taldi skort ekki vera fyrir hendi á heimilislæknum og þegar ég ásamt félaga mínum sem einnig var nýbúinn að ljúka sérfræðinámi buðumst til að reka heilsugæslustöð fyrir Heima- og Vogahverfið, sem var þá án heilsugæsluþjónustu eins og tugþúsundir íbúa Reykjavíkursvæðisins, var brugðist ókvæða við og sagt að þetta verkefni væri í góðum höndum stjórnsýslunnar og yrði leyst á allra næstu árum. Frá þeim tíma leið samt annar áratugur að nokkuð væri að gert. Á þeim tíma má seigja að heilsugæslan hafi verið lokuð á nýliðun í heimilislækningum og að lokum gáfust margir nýmenntaðir sérfræðingar í heimilislækningum upp og leituðu í aðrar sérgreinar og sem var ekki eins þröngur stakkur búinn og heilsugæslan var.

Þetta var í upphafi góðærisins og stjórnvöld þráskölluðust við uppbygginguna þar til eftir hrun að loks fyrrverandi heilbrigðisráðherra, Álfheiður Ingadóttir tók af skarið og ákvað að fjölga námsstöðum í heimilislækningum og styðja þannig við uppbyggingu heilsugæslunar þótt á erfðum tímum væri. Allt of seint var samt brugðist við og vandinn orðin mjög mikill. Flestir heimilislæknar eru nú komnir vel á aldur eða vel yfir fimmtugt og margir hætta störfum á næsta áratug. Kjaraskerðingar og mikið vinnuálag auk frjáls aðgengis unglækna í aðrar sérgreinar hafa síðan valdið því að fáir unglæknar hafa nú áhuga á námsstöðunum. Þannig vantaði alveg að huga að eðlilegri mönnun heimilislækna í heilsugæslunni hér á höfuðborgarsvæðinu í rúman áratug og sem við erum nú að súpa seiðið af og skýrir ástandið meira en nokkuð annað. Það ástand breytist ekki nema verulega verði stutt við námsstöðurnar og starfsskilyrðin sem slík gerð fýsilegri hér á höfuðborgarsvæðinu. Ef síðan blikur eru á lofti að aðrar stéttir blandi sér með óeðlilegum hætti í störf heimilislækna er hætt við að áhuginn minnki enn frekar. Ef breyta á heimilislækningum í færibandavinnu og sjálfvirka lyfjaafgreiðslu hjúkrunarfræðinga er vegið að sérfræðigrein heimilislækna og sennilega best fyrir unglækna að velja sér strax aðra sérgrein innan læknisfræðinnar sem tryggir sjálfstæðan starfsvettvang í nútímalegri læknisfræði, hér heima eða erlendis.

Sitt sýnist hverjum um friðarsúlu Lennons í Viðey. Nýlega skrifaði ég pistil sem ég tileinkaði minningu John Lennons sem hefði orðið 70 ára á þessu ári, hefði hann lifað. Í dag eru heil 30 ár frá því hann var myrtur í New York og það er eins og það gæti hafa gerst í gær. Bítlarnir og sérstaklega Lennon hefur enda búið með manni síðan sem átrúnaðargoð í vissum skilningi, tilfinningu sem unglingarir í dag þekkja vel og situr sem fastast í barnshjartanu. Það sama á við um marga af jafnöldrum mínum þótt sumir séu aðeins gráir orðnir á vangann.

Það er skemmtileg blanda af trega og gleði að upplifa endurminninguna nú þegar saman fer friðarboðskapur og áskorun til himingeimsins um mátt okkar mannanna, að okkur sé ekkert mannlegt óviðkomandi. Ljós sem virðist ná upp til stjarnanna eins og ég  hef séð á hverju kvöldi undanfarinn mánuð, er öðruvísi upplifun en maður hefur átt að venjast enda heimur okkar mananna alltaf að minnka, ekki síst sl. ár, á sama tíma og víddir himinsgeimsins stækka. Samspil ljósa, ekki síst nú á jólaföstu, og skynja að hver ljósglampi hefur sína sérstöku merkingu, er sérstök upplifun ef betur er að gáð. Hver stjarna, ekki síst Júpiter sem nú skín svo skært á suðausturhimninum, tunglskinsbirtan þegar hennar nýtur við, jólaljósin svo ófullkomin en kær í myrkrinu og síðan risastóri ljósstafurinn sem nær til himnanna eins og hann kalli á hjálp eða sé ljósaboð um að við mennirnir höldum árvekni okkar. Eins og vitarnir góðu um strandir landsins gera á hverri nóttu fyrir þá sem eru úti á ólgusjó. Jafnvel jólasólin spilar ekki rullu í þessu leikriti nema í upphafi og í lok hverrar sýningar með rauðu leikhústjöldunum sínum. Og á hverjum degi þessa daganna verður manni hugsað til Lennons og gömlu góðu Bítlana og þess sem þeir boðuðu með söng sínum og tónlist. Góðu hughrifin vakna til lífsins og þá er tilganginum náð.

Í upphafi jólaföstu þegar barnshjartað er farið að slá aðeins fastar og kveikt hefur verið á öllum jólaljósunum er ömurlegt að þurfa að fyllast svartsýni yfir málefnum þjóðarinnar. Á sama tíma og botninum er að verða náð eftir Hrunið mikla skuli vera yfirvofandi annað hrun sem að sama skapi er einnig okkur sjálfum að kenna.

Landsflótti menntafólks vegna ósanngjarna úrlausna í skuldamálum, lágra launa og hárra skatta sem kemur harðast niður á þeim sem mest leggja að mörkum í þjóðfélaginu. Einmitt á tímum sem byggja ætti upp öfluga framtíðarsýn og blása í herlúðra til hvatningar fyrir unga fólkið, til að mennta sig og til að það geti tekið við búinu okkar að náminu loknu, eru örlagaþræðir lagðir af stjórnvöldum til framandi heima og langt út fyrir landsteinanna.

Heimilin eru öllum heilög og það að geta unnið fyrir sér og sínum er það mikilvægasta í lífinu. Margir leggja mikið á sig til að ná þessum markmiðum. Flestir vilja vera fyrrimynd barnanna sinna, því vinnan er sögð göfga manninn. Sumir leggja á sig langa og dýrmæta skólagöngu, komast seint út á vinnumarkaðinn en sem nýtist síðan þjóðfélaginu ómælt vel. Aðrir fara fljótar að sérhæfa sig á ýmsum sviðum og skapa sér og þjóðfélaginu fljótt tekna. Þannig gagnast menntun á öllum sviðum einstaklingunum sem landið búa, heimilunum og þjóðfélaginu öllu. Fáir vilja vera upp á sveitina komnir sem ómagar en þeim fer því miður fjölgandi enda oft neyðugur sá einn kostur með lömuðu atvinnulífi.

Sennilega sjá fáir heildarmyndina betur hvað heimilin varðar og hvar kreppir mest að í fjölskylduheilbrigðinu en einmitt heimilislæknar. Félag íslenskra heimilislækna (FÍH) mótaði fjölskyldustefnu FÍH á ári fjölskyldunnar árið 1994, fyrst heilbrigðisfagfélaga á Íslandi. Þar var lögð áhersla á þá þætti sem skipta höfuðmáli fyrir þarfir fjölskyldunnar svo hún dafni vel, svo sem varðandi atvinnumál, húsnæðismál og menntamál. Þótt margt hafi breyst á þeim 16 árum sem liðin eru frá því stefnan var sett fram, eru megingildin enn fullu gildi og sem reynir nú meir á en nokkru sinnum frá því hún var sett fram enda flest heimili undir, aðallega vegna ofutskuldsetningar og yfirvofandi gjaldþrota.

Skuldavandi heimilanna í landinu er gríðarlegur eftir hrun og lætur nærri að fjórða hvert heimili sé tæknilega gjaldþrota, þ.e. skuldir meiri en eignir. Úrlausnir sem ríkistjórnin hefur nú ákveðið til að koma á móts við nær aðeins til þeirra sem skulduðu mest og voru við það að tapa eignum sínum hvort sem er til bankanna. Jafnvel tugir milljóna á nú að afskrifa af skuldum einstaklinga og hjóna sem skulda hlutfallselga mest svo fólkið geti búið áfram í húsunum sínum. Ráðstöfun sem er óháð stærð eigna og sem fyrirséð var að voru tapaðar eignir vegna yfirveðsetningar. Eigendanna er nú að njóta sem skulda eftir sem áður meira en nóg en verða samt að þakka að aðeins eitt pennastrik skildi á milli þeirra og hinna.

Aðrir sem skulduðu örlítið minna auk meginþorra fólks í landinu fær nú ekkert nema sáralitlar tilslakanir í formi tímabundinna vaxtarbóta. Háskólalaun eins og önnur laun hafa samt rýrnað um helming sl. ár og nægja varla fyrir afborgunum að viðbættum ofursköttum ef reyna á að bæta björg í bú með mikilli yfirvinnu. Þetta þekkja læknar vel í dag og margir aðrir háskólamenntaðir sem nánast lifa undir fátæktarmörkum. Slík staða hlýtur að vera grafalvarleg pattstaða fyrir þjóðfélagið og skýrir vaxandi atgerfisflótta frá landinu.

Þeir sem eru á seinni hluta síns starfsferils og höfðu hlutfallslega greitt mest af sínum skuldum til baka fyrir hrun sjá nú eftirstandandi skuldirnar sínar aftur snarhækka mega eiga það sem úti frýs nú á aðventunni. Jafnvel heilu kynslóðirnar sem áður misstu eignir sínar vegna fyrri óstjórnar í landinu og sem voru aðeins farnar að anda léttar. Miðaldra millistéttin sem á nú oft lítið í eignum sínum þrátt fyrir allt og lnga starfsævi. Stétt sem er nú hin raunverulega lágstétt sem á sér enga framtíð nema hjá lífeyrissjóðunum sínum sem heldur um það eina sem getur kallast sparfé. Sjóðir sem eru engu að síður eru tilbúnir að leggja eitthvað af mörkum við endurreisn landsins. Kynslóðin sem skilar jafnvel engu í arð til niðja sinna en sem lífeyrissjóðir þeirra geta kanski gert.

Ójöfnuður í niðurfellingu lána birtist ekki síst í mismun á því hvort fólk var að mennta sig eða byggja yfir sig. Námsmenn sem koma nú heim eftir langt nám erlendis eru jafnvel með tugir milljóna króna í námslán sem hafa hækkað tvöfalt vegna stöðu sem var tekin gegn krónunni og sem þeir verða að lokum að greiða hvern einasta eyri af til baka. Námsmenn eins og unglæknar eftir 6-7 ára almennt læknanám sem við núverandi aðstæður byrja á launum nálægt 320.000 á mánuði, eignarlausir og oft með nýstofnaða fjölskyldu. Þeir eru í dag hámenntaðir öreigar sem eiga litla von, öreigar landsins sem samt framtíðin ætti m.a. að byggjast á. Þeir verða að borga ofurleigu á húsnæði á sama tíma og þeir verða að borga fastar afborganir af námslánunum sínum auk tekjutengingar sem verða eins og millusteinar um hálsinn á þeim um ókomna tíð ásamt hátekjuskattinum. Engar vaxtarbætur á þeim bænum né önnur fyrirgreiðsla frá hinu opinbera. Jafnaldrinn sem keypti hins vegar dýru íbúðina sína úr steini á sama tíma og námsmaðurinn sem fór í langtímanámið, fær nú jafnvel tugmilljarða niðurfellingu á sínum verðtryggðu skuldum. Væri þá ekki a.m.k. jöfnuður í því að bjóða námsfólkinu að það gæti selt þjóðinni hluta af sálu sinni og fengið niðurfellingu á yfirveðsettu námslánum sínum í staðin. Skólakostnaður hér heima er hvort sem er tapað fé fyrir land og þjóð ef námsfólkið verður að lokum að flýja land.

Gömul hús standa víða auð og yfirgefin úti á landi og sem segja aðra sögu en nýju húsin í dag. Tóm hús sem hafa fengið menn til að staldra við á ferðalaginu. Ekki síst steinhúsin sem blasa við á túnhólunum eins og hauskúpur með tómu augntóftirnar sínar. Hús sem segja oft meiri sögu um fólkið sem þar bjó en en allt annað sem er skrifað. Ekki síst um dugnaðinn á þeim tíma sem þau voru byggð og áræðnina að komast yfir nýtt byggingarefni, sementið sem hræra mátti með steinum og sandi í svita síns erfiðis til að búa til nútímalegt byggingarefni sem stæðist tímans tönn. Til þess eins að skapa fjölskyldunni betra líf. Tilfinningar sem vakna þegar hugsað er um uppeldi barnanna í húsunum, væntingar um gott og hamingjusamt líf, gleði og sorgir síðar á lífsleiðinni. En allt í einu breyttust forsendurnar vegna mannlegra áhrifa, banna og hafta. Nú standa önnur og glæsilegri hús tóm sem einnig eru byggð úr steini. Einnig þau sálarlausu húsin sem bankarnir tóku og hálfkláruðu húsin sem standa eins og hræ á gömlum vígvöllum sem á eftir að taka til á og moka yfir. En lífið snýst um meira en húsaskjól þótt við búum í harðbýlu landi og kuldaboli getur sannarlega bitið í. Forsendur fyrir búsetunni þurfa einnig að vera fyrir hendi.

Stóreignabændur og höfðingjar hér áður fyrr sem áttu jafnvel heilu sveitirnar, tryggðu ábúendunum þó viðverurétt á jörðunum að ýmsum skilyrðum uppfylltum. Ölmusur og önnur örbyrgð tengdist kotbúskap þar sem menn og konur gátu sig ekki hreyft. Það fólk reisti sér aldrei steinhús og gerði sér aldrei neinar væntingar um sparnað til efri áranna. Það einfaldlega dó drotni sínum þegar þeirra tími var liðinn. Samfylking öreiganna var þá heldur ekki komin til sem stjórnmálaafl í landinu. Allra síst hefði það sprottið upp sem sem afl sem vinnur gegn sjálfum markmiðum og óskum vinnandi fólks sem hafði enþá einhverja von í hjarta um réttlátara þjóðfélag og bjartari framtíð. Allra síst að sú hreyfing væri sem leppur til að styrkja höfðingjaveldið enn frekar og flæma fólkið burt af jörðum sínum. Eftir stæðu þá grænar tóftir og fylkingar af tómum húsum til minningar um seinna hrunið.

Blikur eru á lofti vegna aðgerða stjórnvalda í svokallaðri endurreisn landsins. Verklagsreglur og ný lög sem nú voru sett fram um helgina gagnvart skuldsettustu heimilunum vekur upp áleitar spurningar um leiðir sem gætu bjargað heimilinum. Leiðin sem var valin lítur algjörlega framhjá möguleika á lágmarks framfærslu þeirra sem í svita síns erfiðis reyna nú að halda þjóðfélaginu gangandi. Aðferð sem hugsanlega gat hafa átt sér hugmyndalegar rætur í gömlu ráðstjórnunarríkjunum þar sem stöðnun einkenndi ástandið í heila öld og sem flestir flýðu sem gátu. Stjórnmálaafla sem vilja kenna sig við samstöðu, hreint land og fagurt.

Við höfum marga fjöruna sopið Íslendingar og marga hildina háð. Náttúruhamfarir, drepsóttir og landflutningar til vesturheima. Mannanna voðaverk eru þó sárust af þessu öllu. Allra síst þolum við ójöfnuð, manngreinarálit og þegar engu er að treysta. Þá fyrst fær fólk nóg og yfirgefur landið í stórum stíl um leið og íslensku heimilin tærast upp. Fyrir marga gætu jafnvel jólin í ár verið þau síðustu hér heima.

Oft verður sannleikurinn kjurr að liggja þar sem hann er sennilega best geymdur. Í flestum tilvikum er sannleikurinn þó sagna bestur og best að hann komi sem fyrst fram í dagsljósið. Slúður og kjaftasögur, sem jafnvel eru sagðar í hita leiksins milli tveggja einstaklinga er dæmi um oft afskræmdan sannleika, en sem er nú oft festur með bókstöfum í netheimum og sem getur verið vafsamur sannleikur sem síðari tíma sagnaheimild. Þetta á ekki síst við þegar mikilvægi góðra samskipta á milli þjóða er í húfi og sem fyrir misskilning gæti leitt til mannskæðra styrjalda. WikiLeaks leyndarmálin verða í sumum tilvikum að túlkast sem slík leyndarmál. Svik og trúnaðarbrestur þess sem lekur upplýsingum er heldur aldrei hægt að réttlæta nema þær upplýsingar snerti almannaheill, líf og dauða og ekki síst heill þeirra sem okkur er öllum ætlað að gæta svo vel, baranna okkar.

Upplýsingar úr opinberri stjórnsýslu sem er ekki ætlað að koma fyrir almenningssjónir, verður samt að teljast í sumum tilvikum vera réttur almennings að sjá og vita samkvæmt upplýsingarlögum, ekki síst ef sjálf þjóðarbörnin eiga í hlut. Í mörgum tilvikum byggðum við hús okkar á sandi, hér heima og í alþjóðlegu samstarfi. Þetta á ekki síst við stuðning okkar sem viljugrar þjóðar við beinar hernaðaraðgerðir. Þátttaka sem í ljós hefur komið að forsendur voru í mörgum tilvikum falsaðar og upplýsingar um framvindu stríðsins síðan afbakaðar. Upplýsingar og leki úr fjármálaheiminum eru næstar á dagskrá WikiLeaks og virðist af nógu að taka af þeim 200.000 skjölum sem eftir á að birta. Sannleikanum sem ef til vill má ekki koma í ljós að því hann er svo svartur og ljótur? Hvað getur svo sem komið okkur Íslendingum meira á óvart úr heimi fjármálanna?

Af öllu sem við höfum lært af rannsóknarskýrslu Alþingis, er ekkert sem orkar tvímælis um að við hefðum ekki átt að bregðast fyrr við, ef við hefðum vitað um vandann. Þöggun og yfirhylmingar, jafnvel í þágu ríkishagsmuna sem þá voru taldir, stóðust ekki tímans tönn og leki á mikilvægum upplýsingum, meðal annars af minnisblöðum, hefði getað bjargað miklu. Því miður jókst bara vandinn meira og meira með hverju árinu sem leið eins og risastórt kýli sem að lokum sprakk með látum. Þakka má fyrir að sjúklingur fái ekki blóðeitrun og látist þegar þannig er staðið að málum. Auðvitað hefði átt að vera búið að skera í kýlið fyrir löngu til að hleypa út öllum greftinum, ekki síst þegar farið var að bera á daunillum leka úr því . Skyndilausnir og allskonar lyfjagjafir slógu í besta falli á verstu einkennin tímabundið en seinkaði um leið hinum eiginlega bata og lækningu.