Við höfum verið rækilega minnt á hættuna sem skapast getur með smiti í sameiginlegri flóru manna og dýra með faraldrinum á STAC E. coli O26 sem virðist hafa átt upptök sín í Efstadal II þar sem ég átti góða kvöldstund með fjölskyldu minni og barnabörnum 28.6 sl. Grunur vaknaði um smit tæpum 2 vikum síðar hjá einum 4 ára sem bæði knúsaði kálfana óspart og þeir sleiktu hann og öll borðuðum við ís á eftir hamborgurunum sem við snæddum með bestu lyst. Smit var þó ekki staðfest með ræktunum í Svíþjóð að lokum. Engum öðrum virðist hafa orðið meint af eftir heimsóknina í Efstadal.

Börn er þó helst útsett fyrir að veikjast af bakteríunni og þá oft á annarri viku frá smiti með blóðugum niðurgangi, blóðleysi og jafnvel nýrnabilun. Aðrir geta einfaldlega borið sýkilinn eins og aðra E. coli gerla án þess að veikjast, en smitað aðra ef fyllst hreinlætis er ekki gætt. Coligerlar eru samt alltaf nauðsynlegir okkar flóru og meðal okkar nauðsynlegustu þarmagerla. Vandamálið snýr auðvitað allt öðruvísi við, ef stofnarnir bera með sér gen til toxinframleiðslu og sem valdið geta áðurnefndum eitureinkennum. Annars sjá aðrir góðir gerla sennilega að halda þessum stofnum niðri eða eyða þeim smá saman. Flóran okkar samanstendur enda af 10 sinnum fleiri gerlum en frumum sem tilheyra líkamanum sjálfum. Mikið flókið samspil er þarna á milli og víst er að gerlarnir skipa a.m.k. jafn mikilvægu hlutverki í vörnum líkamans og ónæmiskerfið okkar. Auk þess að hafa áhrif á ýmsa líkamsstarfsemi og sem ég hef skrifað um oft áður.

Önnur umræða er auðvitað um ESBL E. Colibakteríurnar sem eru venjulegir E.coli stofnar en sem eru penicillínónæmir og finnast nú gjarnan í hráu kjöti erlendis, sérstaklega kjúklingum. Flórubakteríur er orsök flestra tilfallandi sýkinga mannsins. E. colibakteríur eru þannig algengasta orsök tilfallandi þvagfærasýkinga, iðrasýkinga hverskonar og jafnvel stundum lungnabólgu og slæmra sýkinga í sárum. Á Kýpur t.d í dag eru flestar sýkingar af völdum E. Coli, ESBL sýklalyfjaónæmir stofnar og sem finnst orðið í meirihluta hrás kjöts. Aðrar flórubakteríur á yfirborði dýra eins og klasakokkar geta líka verið sýklalyfjaónæmir, svokallaðir MÓSAR og sem finnast t.d. í allt að þriðjungi sláturskjöts svína víða erlendis, svo sem í Danmörku og einkum þar sem sýklalyf hafa verið mikið notuð í landbúnaði og í eldinu. Vandamálið sem snýr að heilsu mannsins er svo þegar þessir sýklar hafa borist í flóruna okkar og valda síðar tilfallandi sýkingum og sem sýklalyfin virka þá ekki á. Áhyggjur sem tengst hefur „stóra-kjötmálinu“ svokallaða á Alþingi og frjálsum innflutningi til landsins og sem heimila á til landsins um áramótin ófrosið og sem getur þá smitað þúsundfalt á við frosið í verslunum landsmanna og gert hefur verið vel grein fyrir í síðustu pistlum. Aðgerðaráætlun ríkisstjórnarinnar nú er eingu að síður að reyna að hafa smiteftirlit á kjötinu eins og kostur er og sem gjarna getur borið með sér ESBL og MÓSA bakteríur, auk auðvitað eftirlit með sjálfum matareitrunabakteríunum. Þar sem teflt verður sennilega á tæpasta vað.

Vegna þessarar margþættu umræðu um E. coli og nú sérstaklega smits hættulegs STAC stofns sem ber með sér toxinframleiðandi gen og smitað hefur þegar yfir 20 manns sl. vikur, aðl börn og þar af nokkur hættulega, endurbirti ég pistil hér sem ég skrifaði fyrir 8 árum, Verstu martraðirnar (2011). Um annan náskyldan STAC stofn sem hefur verið jafnvel efni í skáldsögur spennubókmenntanna. Við sjáum þó engan veginn fyrir endann á miklu stærra vandamáli og heilbrigðisógn á heimsvísu sem eru sýklalyfjaónæmu flórustofnarnir og þegar þeir eru farnir að valda lífshættulegum sýkingum sem sýklalyfin sjálf vinna ekki einu sinni á. Hluti af vandamáli sem WHO skilgreinir nú sem eina mestu heilbrigðisógn framtíðarinnar. Hér er þetta rifjað upp til að hvetja til betri skilnings á mikilvægustu smitvörnum okkar, hreinlætinu og að við vitum um uppruna þeirra sem við knúsum og þess sem við látum ofan í okkur. Eins ábirgð stjórnvalda til að standa vörð um smitvarnir landsins í framtíðinni;

„Stundum er lífið sjálft eins og besta skáldsaga. Tveir amerískir læknar hafa gerst þekktir spennusagnarithöfundar og nýta sér þar vel læknisþekkinguna, ekki síst í  samskiptum við lyfja- og matvælaiðnaðinn. Sumar sögurnar eru lyginni líkust og mjög í anda vísindaskáldsagna þar sem ímyndunaraflinu er gefinn laus taumurinn, á meðan aðrar eru eins og verstu martraðir tengdar veikindum og óheppni í vafasömum heilbrigðiskerfum. Meðal annars oft raunsæ lýsing á því hvað getur gerst. Frægastur er sennilega Michael Crichton heitinn sem skrifaði meðal annars Jurasic Park, en Robin Cook er annar góður læknismenntaður rithöfundur sem hefur gefið út margar bækur og sem ég hef lesið nokkrar eftir m.a. Godplayer, Coma og síðast en ekki síst Toxin (1998) sem ég vil staldra nú við, enda bókin að mörgu leiti eins og kennslubók hvernig faraldur matareitrunar vegna fölsunar og nú geisar í Evrópu getur komið upp. Eins hve erfitt getur verið að finna upptökin þegar allir hagsmunaaðilar verja sinn hlut með kjafti og klóm og hversu alvarleg hún getur orðið þegar lífi manna er fórnað, ekki síst ungra barna. Að minnsta kosti gat ég ekki borðað hamborgara í mörg ár á eftir í Bandaríkjunum eftir að hafa lesið söguna og verð reyndar oft hugsað til hennar þegar ég fæ mér hamborgara hér heima, jafnvel þegar ég grilla þá sjálfur.

Saurgerillinn Escherichia coli (E. coli, af stofni O157:H7) lék aðalhlutverk í skáldsögunni Toxin ásamt lækninum og ungri dóttur sem lést af völdum matareitrunar eftir að hafa neytt hamborgara á skyndibitastað. Sýkilinn er mjög vel þekktur í Bandaríkjunum og víðar og þrífst best í saurmenguðu nautgripakjöti sem og öðru kjöti og jafnvel grænmeti. Uppsprettan er þó fyrst og fremst rakin til sóðaskaps við slátrun, þar sem kjötið er upprunalega unnið, hversu gamalt kjötið er þegar það fer í kælingu og hversu hreint vatn er notað við skolun. Nokkuð sem ber líka að hafa í huga hér á landi þar þegar slátrað er heima á bæ og smit getur alltaf borist frá okkur sjálfum.

Matareitrunarfaraldurinn nú í Evrópu (2011) og sem náð hefur til 11 landa, nú síðast til Svíþjóðar, er líka af völdum E. coli. Hann er reyndar af öðrum stofni, E. coli O104:H4 sem átti upptök sín í Þýskalandi fyrir aðeins nokkrum vikum. Vitað er síðan um yfir 2000 tilfelli veikra, þar af 520 tilfelli þar sem veikindin voru alvarleg og ollu nýrnabilun og síðan dauða 30 einstaklinga. Á annað hundrað manns er síðan með varanlegar líffæraskemmdir. Ung börn og gamalt fólk fara verst út úr sýkingunum, jafnvel nýrnabilun eftir aðeins nokkra daga veikindi. Allt þetta er rakið til eiturs sem sýkilinn gefur frá sér (toxin) og sem veldur hemolytic uremic syndrome (HUS)). Sýkingin einkennist annars í byrjun fyrst og fremst af blóðugum niðurgangi og oft krampakenndum magaverkum og uppköstum.

Nýlega varaði bandaríska landlæknisembættið ameríska ferðamenn við þessari sýkingu sem þeir kalla „Super-Toxic bug„, sérstaklega ef þeir hygðust ferðast til og frá Evrópu og sem eru í þokkabót fjölónæmir fyrir sýklalyfjum. Á sama tíma berast fréttir af slæmri meðferð nautgripa við slátrun í Indónesíu svo sum ríki eins og Ástralía hafa hætt innflutningi á kjöti þaðan meðan forseti Indónesíu hefur fyrirskipað að sláturhús í landinu sæti rannsókn af dýraverndarsjónarmiðum. Alveg eins og í skáldsöginni góðu, Toxin, þar sem saman fór sóðaskapur og slóðaskapur ásamt illri meðferð dýra við slátrun í sjálfri Ameríku. Hvernig er hægt að ætlast til að þeir hinir sömu og sem bera ábyrgð á slæmri meðferð dýra séu ábyrgir fyrir hreinlæti og séu yfir höfuð treystandi til matvælaframleiðslu fyrir okkur mennina. Ekki síst þar sem saurgerlar koma við sögu og hreinlæti er alltaf lykilatriðið.

Í dag er víða í heiminum meira notað af sýklalyfjum til að halda dýrunum á lífi fyrir slátrun en notað er til að bjarga fólki frá sýkingum og sem er ein af megnin ástæðum hratt vaxandi sýklalyfjaónæmis helstu sýkingarvalda mannanna. Lyfjasóðaskapur ef svo má segja. Nýlega hafa borist fréttir frá Bretlandi þar sem bændur bera svokallaða MÓSA , penicillínónæmir klasakokkar sem valda m.a. algengustu sárasýkingum hjá okkur mönnunum. Bakteríur og stofnar sem þrífast sérstklega vel á nautgripum sem fá mikið af sýklalyfjum. Fyrir nokkrum árum sýndi líka dönsk rannsókn að um 20% danskra svínabænda báru MÓSA frá svínunum í nefi. Svín ofalin á sýklalyfjum til að hámarka kjötframleiðsluna. Vandamál sem Alþjóðaheilbrigðisstofnunin (WHO) telur tengjast eini af mestu heilsuógnum okkar mannanna í náinni framtíð.

Í dag virðist sem tilfellum fari fækkandi í Þýskalandi og vonandi er búið að ná tökum á ástandinu. Búið er samt að eyðileggja mikið fyrir garðyrkjubændum á Spáni enda smitið í upphafi rakið fyrir misskilning til spænskra gúrkna og sem voru fluttar inn til Þýskalands. Síðar bárust böndin í upprunanum reyndar til jarðbaunaræktar í Mið-Evrópu. Ekki má þó gleyma þeim landlæga fjanda sem E.coli gerillinn er, sérstaklega stofn O157 víða í heiminum og sem þrífst hvað best í hráu og gömlu stórgripakjöti. Hreinlæti og upprunavottun á öllum stigum það mikilvægasta.

Síðan heima hjá okkur sjálfum og munum að elda kjötið vel og að hitastigið fari að minnsta kosti upp fyrir 72° C í grillsteikinni. Taka skal fram að lokum, okkur til til smá hughreystingar, að sýkillinn E. coli O157 hefur ekki ræktast úr íslenskum nautgripum nýlega. Stöku sinnum hafa komið upp sýkingar í fólki hér á landi án þess að skýring hafi fundist. Síðasta dæmið um sýkingar í fólki var sumarið 2010 en þá tilkynnti embætti sóttvarnalæknis um tvö tilfelli af völdum bakteríunnar. Ekki tókst að finna uppruna þeirra sýkinga. Við þurfum engu að síður að vera stöðugt á verði, enda erum við sífellt á ferð og flugi og útlendingarnir streyma til landsins sem aldrei fyrr. Okkur til bjargar er þó kalda veðráttan þrátt fyrir allt og nóg af hreinu vatni og frystiskyldu í langflutningi. Fátt er svo með öllu illt, að ei boðar gott. Þannig lít ég að minnsta kosti á mínar martraðir, meðan þær eru bara martraðir.“

Umræðan nú um STAC E-Coli í íslensku kjöti og sem er í sjálfu sér athyglisverð sem MAST birti í gær, virðist af mörgum vera notuð nú til að afvegaleiða umræðuna um kjötmálið svokallaða og sem mótsvar við varnaðarorðum um hættuna sem getur skapast með frjálsum innflutningi á hráu kjöti erlendis frá. Kjöt og grænmeti sem getur borið með sér ótilgreint magn sýklalyfjaónæmra flórubaktería og sem borist getur auðveldlega í menn ef óvarlega er farið, eins og t.d. ESBL E-coli og skyldar bakteríur. Frysting í flutningi og í verslunum heftir auðvitað verulega krosssmit í annað kjöt og á hendur viðskiptamanna og barna, miðað við kjöt sem getur lekið um allt, ófrosið. Auðvitað er hins vegar alltaf mikilvægt að elda allt kjöt vel, íslenskt sem erlent og sem getur allt allt hugsanlega borið með sér matareitrunarbakteríur og sem er önnur umræða. Rannsóknin hjá MAST sýnir hins vegar að hvorki finnst Salmonella né Kampýlobakter í íslenska kjötinu og aðrar rannsóknir hafa sýnt áður að hlutfall sýklalyfjaónæmra baktería er mun lægra í íslenska kjötinu en því erlenda.

Vaxandi sýklalyfjaónæmi helstu sýkingavalda okkar og sem á stóran hlut í fráflæði dýraflórusýkla í menn er meðal helstu skilgreindu heilbrigðisógna samtímans að mati flestra sóttvarnastofnana heims, þ.á.m. Alþjóða heilbrigðisstofnunarinnar WHO. Stofnar sem blandast í okkar flóru í byrjun án þess að valda strax sýkingum en sem geta valdið algengustu og alvarlegustu tilfallandi sýkingum okkar úr eigin flóru og þegar sýklalyfin duga þá illa eða ekki. Og auðvitað geta STAC bakteríurnar svokölluðu einnig orðið ESBL þ.e. sýklalyfjaónæmar og þá vandast nú málið fyrir alvöru.

Skynsamleg sýklalyfjanotkun meðal manna og sem minnst í landbúnaði eru meðal helstu markmiða sem og að hefta smitleiðir með öllum skynsamlegum ráðum, ekki síst milli landa. Ísland hefur staðið afar vel að vígi varðandi þessa sýklalyfjaónæmu stofna. Full ástæða er til að halda þessari stöðu og sem er öfundsverð meðal fletra þjóða heims. Að beinlínis að stofna til aðgerða til að auka smithættuna er því glórulaus, lýðheilsunnar vegna. Eins til að forða íslenska heilbrigðiskerfinu frá stórfeldum kostnaði og tjóni og sem gert hefur verið vel grein fyrir í fyrri pistlum og með nýlegri ályktun stjórnar LÍ.

https://www.althingi.is/altext/erindi/149/149-5611.pdf

Sú var tíðin, rétt fyrir aldarmótin síðustu, að Íslendingar fengu yfir sig faraldur fjölónæmra pneumókokka sem lagðist verst á börn og gamalmenni, m.a. alvarlegum lungnabólgum. Flórubaktería sem annars finnst gjarnan í nefkoki flestra barna, en getur valdið algengustu bakteríusýkingum í loftvegum s.s. eyrum og lungum. Nú var hins vegar kominn fjölónæmur stofn sem aðeins sterkustu sýklalyfin virkuðu á og sem gefa þurfti í æð. Vel á annað hundruð barna þurftu þannig að leggjast á sjúkrahús (Barnadeild LSH) til sýklalyfjagjafar og rannsóknir sýndu að allt að 20% barna gátu borið þennan stofn, langmest meðal þeirra sem áður höfðu fengið nýlega sýklalyf á. Faraldurinn vakti heimsathygli og hingað komu fréttamenn frá Norðurlöndunum til að kanna hverju þessu sætti. Vissulega var ekki kjöti eða matvælum um að kenna enda pneumókokkur f.o.f. loftvegabaktería. Mjög mikil sýklalyfjanotkun meðal Íslendinga, einkum barna var talinn vera ástæða að faraldurinn þreifst hér svo vel í um áratug, en þar sem bakterían fjölónæma átti upphaflega rætur að rekja til Spánar (6B spænsk – íslenski stofninn sem síðar var svo nefndur) og sem sennilega hefur borist upphaflega með Íslendingum sem dvöldust við Spánastrendur.

Sýklalyfjaávísanir á ári til 0-4 ára barna per 1000 börn. Ísland samanborið við Svíþjóð.

Síðan þetta var eru liðnir tæpir tveir áratugir og síðan var farið bólusetja gegn ákveðnum stofnum þessara pneumókokka, m.a. þeim fjölónæma 6B. Sýklalyfjanotkun okkar hefur hins vegar lítið minnkað og er enn mest meðal Norðurlandaþjóða. Ætla má að aðstæður geti orðið álíka góðar fyrir sýklalyfjaónæma ESBL -colistofnana og jafnvel MÓSA klasakokkana og sem valda flestum sárasýkingum og húðsýkingum meðal manna. Stofnar sem fljótt gætu náð fótfestu í flórunni okkar vegna sýklalyfjaþrýstings frá okkur sjálfum og ef þeir á annað borð berast í okkur, t.d. með matvælum erlendis frá. Lágmark væri því að hefta allt mögulegt smit með hráu kjöti með FRYSTISKYLDU í öllum flutningi og í verslunum landsmanna sem og hertu eftirliti sem nú er rætt um. Smit sýklalyfjaónæmra nærflórubaktería í annars “eðlilegu” og þannig séð “ósýktu” kjöti mun berast. Aðeins er spurning um hversu mikið það verður næstu árin og hvað við viljum ganga langt til að verja lýðheilsumarkmiðin okkar og sterkt heilbrigðiskerfi.

https://blog.dv.is/vilhjalmurari/2018/10/01/islendingar-enn-og-aftur-a-aftasta-bekk-sagan-endalausa/

https://blog.dv.is/vilhjalmurari/2019/05/23/fullkomlega-oabyrg-stefna-stjornvalda-geng-lydheilsunni-a-islandi/

Fullkomlega óábyrg stefna stjórnvalda, hjá Samtökum versunarinnar og RÚV ohf. í “kjötmálinu” svokallaða gagnvart lýðheilsunni á Íslandi og sem m.a. fellst í afnámi frystiskyldu á hráu erlendu kjöti strax í haust og sem smitað getur okkur af sýklalyfjaónæmum flórubakeríum (m.a. sýklalyfjaónæmum colibakteríum og klasakokkum) út um allt, ekki síst í verslunum landsmanna. Kjöt sem smitað getur verið í allt að 50% tilfella og lekið getur um allt og hendur okkar og barnanna í verslunum og í innkaupapokunum.

Stjórn Læknafélag Íslands ályktaði um málið á stjórnarfundi sínum 20.5.2019  og hefur sent alþingi neðangreinda umsögn sem vitnað er í hér við lagafrumvarpi stjórnarmeirihlutans um frjálsan innflutning á landbúnaðarafurðum og afnámi frystiskyldu á erlendu kjöti sem á að koma til framkvæmda strax í haust. Bændasamtök Íslands hafa ennfremur bent á að það þurfi a.m.k. 3 ára aðlögunartíma til að styrkja eftirlitskerfið svo það virki til að fyrirbyggja óheftan innflutning m.a. á sýklalyfjaónæmum flórubakteríum.
“Læknafélag Íslands (LÍ) vill af þessu tilefni benda á að innviðir og möguleikar heilbrigðiskerfisins til að bregðast við sýkingum afvöldum fjöl- og nær alónæmra baktería eru mun takmarkaðri en annarra EES landa. Skal þar sérstaklega bent á takmarkaða möguleika til einangrunarvistunar sjúklinga á meðan meðferð stendur…..
LÍ telur þvi óábyrgt að slaka á núverandi matvælalöggjöf og fiystiskyldu matvæla þar til viðunandi innviðir heilbrígðiskerfisins til að bregðast við aukinni útbreiðslu fjölónæmra baktería hafa verið styrktir.”

Sjá:
https://www.althingi.is/altext/erindi/149/149-5611.pdf

Alþjóða heilbrigðisstofnunin (WHO) telur að rekja megi þróun sýklalyfjaónæmis í heiminum að stórum hluta til sýklalyfjanotkunar í landbúnaði.

Við Íslendingar höfum búið við ótrúlegt heilbrigðisöryggi sl. áratugi. Aðgengi verið nokkuð gott að heilbrigðisþjónustu hverskonar og nýjum lyfjum. En það eru blikur á lofti. Í dag erum við farin að sjá merki um hvers kyns oflækningar og kraftaverkalyfin, sýklalyfin, sem jók meðalaldur mannsins um meira en áratug fyrir rúmlega hálfri öld, eru notuð til kjöteldis og þau hætt jafnvel að virka. Um 70% allra sýklalyfjaframleiðslu í heiminum fer beint til landbúnaðarframleiðslu/kjöteldis. Svo er nú komið að sýklalyfjaónæmi helstu sameiginlegu sýkingarvalda manna og dýra er orðin ein mest heilbrigðisógn framtíðar að mati Alþjóða heilbrigðisstofnunarinnar (WHO).

Vissulega höfum við Íslendingar mátt fara mikið betur með sýklalyfin hjá okkur mannfólkinu og nota þau aðeins þegar skýrar ábendingar eru til. Um 50% sýklalyfjanotkunar mannsins er strangt til tekin ónauðsynleg. Hitt er annað að hvergi í heiminum er og hefur verið jafn lítil notkun í landbúnaði og á Íslandi. Ísland hefur auk þess búið við ákveðið einangrunaröryggi í dreifingu dýrasmitsjúkdóma vegna legu sinnar í miðju Atlantshafinu. Sama á við um dreifingu ákveðinna smitsjúkdóma hjá manninum, veira og baktería þegar þeir koma upp í fjarlægum löndum. Eins í dreifingu sýklalyfjaónæmra flórubaktería dýra og manna og sem í flestum tilvikum á rætur að rekja til sýklalyfjanotkunar í landbúnaði erlendis eins og áður sagði og jafnvel óbeint í akuryrkju þar sem saurmengað vatn er notað til áveitna.

Á Íslandi höfum við verið að mestu laus við þessar sýklalyfjaónæmu flórubakteríur og sem eiga þátt í algengustu sýkingum mannsins. Nánar tiltekið sýklalyfjaónæmra colibaktería og klasakokka (ESBL og MÓSAR). Þar má t.d. nefna þvagfærasýkingar, sýkingar í görn og gallvegum, sárasýkingum hverskonar tengt aðgerðum og slysum, húðsýkingum hvers konar og sýkingum í beinum og liðum og aðskotahlutum hverskonar. Augljóst má vera hvert vandamálið verður ef venjuleg og stundum engin sýklalyf virka á slíkar tilfallandi sýkingar. Innan sjúkrahúsa og úti í þjóðfélaginu.

Sýklalyfjaónæmar flórubakteríur þurfa alls ekki að valda sýkingum frekar en aðrar venjulegar flórubakteríur. Vandinn er að ónæmu stofnarnir smitast í flóruna með öðrum flórubakteríum og sem er í sífelldri mótun. Geta dvalist þar mánuðum saman en valdið tilfallandi sýkingum eins og lórubakteríur geta gert. Fá hins vegar alltaf sérstakt forskot þegar við þurfum að nota sýklalyf sem drepa sýklalyfjanæmu stofnana í flórunni og sem gerir þá þeim ónæmu tækifæri á að dafna enn frekar. Því lengri og þyngri sýklalyfjakúrar, því meira blómstra ónæmu stofnarnir í flórunni okkar og bíða tækifæris á að sýkja okkur.

Augljóst má vera að þegar erlend kjötvara getur í tugprósentavís borið beint sýklalyfjaónæmar flórubakteríur í innihaldinu eins og ESBL og MÓSA, að þá er mikill vandi á höndum fyrir ósmituð svæði. Með ófrosinni vöru er hætta miklu meiri og hætta á massasmiti í flutningum og að lokum í kjötborðum landsmanna eða innkaupapokanum. Börn og gamalmenni verða fyrst til að smitast, enda skortur á hreinlæti og handþvotti helsta smitleiðin til flórunnar okkar af kjötinu. Mikil sýklalyfjanotkun þessara aldurhópa hér á landi er síðan sérstakt áhyggjuefni hvað varðar þessir stofnar nái að blómstra og fyrri rannsóknir með aðra sýklalyfjaónæma flórustofna hafa sýnt svo vel (fjölónæmu pneumókokkana).

Alvarlegar sýkingar vald oft dauða ef ekki er rétt brugðist við og sýklalyf notuð sem eiga að duga. Mikið sýklalyfjaónæmi helstu sýkingarvalda mun kosta heilbrigðiskerfið mikið í lengri meðferðartíma og dýrari breiðvirkari lyfjum og sem samt er ekki sjálfgefið að virki. Dauðsföll vegna sýkinga sem við teljum auðvelt að meðhöndla í dag mun þannig fjölga. Eins mun verða mikið bakslag í árangri erfiðari skurðaðgerða og sem treysta á sýklalyfin sem stuðningsmeðferð. Alþjóða heilbrigðisstofnunin reiknar reyndar með að óbreyttu að bakteríusýkingar munu leggja fleiri að velli en krabbameinin eftir nokkra áratugi og þannig að við séum komin nálægt þeim veruleika sem var fyrir tilkomu sýklalyfjanna snemma á síðustu öld.

Rétt notkun sýklalyfja meðal manna og alls ekki að þau séu notuð í landbúnaði vegna eldissjónarmiða, eru ráleggingar allra heilbrigðisstofna sem fjalla um þessi máli í dag. Langt er í land að þau takmörk náist. Hefta skal eins smit með öllum ráðum sem og almennt gildir í grundvallarsjónarmiðum smitsjúkdómafræðinnar. Að bjóða hættunni heim með óheftum flutning sýklalyfjaónæmra baktería í „ókeypis“ ófrosnu blóðæti og sem smitast geta um allt ef umbúðir eru ekki öruggar, er auðvitað stórhættuleg ákvörðun stjórnvalda. Ákvörðun sem teflir á tæpasta vað varðandi lýðheilsuöryggið eins og við þekkjum það í dag. Þá má því sennilega segja um málið svo allir skilji, „enginn veit hvað átt hefur fyrr en misst hefur“. Mál sem ekki hefur heldur mátt ræða í flestum fjölmiðlum meðal annars ríkisfjölmiðlum vegna sennilega viðskiptahagsmuna (auglýsingatekjur). Mikilvægt þjóðþrifamál og sem snýst um nærflóruna okkar í dag og hvernig hún getur snarbreytst til hins verra. Ekki þannig bara um matareitrunarbakteríurnar sem alla athygli fær (Kamphýlobakter og Salmonellu) og sem er allt annað mál, þótt vissulega sé hætta á að þær berist líka í auknu magni til landsins, jafnvel sýklalyfjaónæmir stofnar.

Frjáls innflutningur á ófrosnu kjöti er öruggasta leiðin að fjölga ónæmum sýklum í massavís til landsins eins og t.d. ESBL og MÓSUM sem mótstöfunarráðstafanir ná mjög takmarkað til. Á Kýpur eru t.d. ESBL sýkingar farnar að slá í 50% allra E.Coli þvagfærasýkinga hjá almenningi og sem eru enn afar fátíðar hér á landi, þótt berunum fari hægt fjölgandi < 1 %. Svipað á sér stað með MÓSA og sárasýkingar. Gríðarlega breytt landslag líkast til hvað nærflóruna okkar snertir í náinni framtíði og óheyrilegur heilbrigðiskostnaður og heilsutjón þegar illa eða ekki gengur að ráða niðurlögum algengra sýkla með sýklalyfjunum okkar næstu áratugi. Kostnaður sem gæti nemið 100 milljörðum króna á ári eða svipaða upphæð og nú er rætt um sem framlag ríkisstjórnarinnar til Lífskjarasamningsins 2019.  Á “silfurfati” viðskiptahagsmuna á kostnað lýðheilsunnar og sem vel hefði mátt nota sem rök Íslands gegn EFTA dómsúrskurðinum í fyrra og sem Hæstaréttur Íslands staðfesti, en sem miðar úrskurði sína við allt annað landslag en við eigum að venjast á Íslandi.

Áætluð dánartíðni og kostnaður í Bandaríkjunum 2050 vegna sýklalyfjaónæmis sem að stórum hluta má rekja til sýklalyfjanotkunar í landbúnaði.

https://blog.dv.is/vilhjalmurari/2019/03/17/mikilvaegi-frystingar-til-ad-takmarka-sem-mest-smithaettu-syklalyfjaonaemra-bakteria-med-erlendu-kjoti-til-landsins/

https://blog.dv.is/vilhjalmurari/2019/03/02/kaupmadurinn-og-margnota-innkaupapokinn-okkar/

https://blog.dv.is/vilhjalmurari/2017/11/28/hin-tilbuna-gerviverold-syklabuin-og-mosar-a-ihlutum-i-okkur-og-a/

Mikils misskilnings virðist gæta á gagnsemi frystingar á hráu kjöti erlendis frá og sem fjölmiðlarnir vilja ekki ræða, sennilega til að styggja ekki Samtök verslunarinnar og til að ógna ekki auglýsingatekjum. Frysting heftir vöxt örveira og drepur jafnvel sumar og sem kæling gerir aðeins takmarkað. Það sem er meira um vert að fryst kjöt lekur ekki gegnum umbúðir sem geta brugðist og smitar þannig ekki frá sér yfirborðsörveirum með blóðvessum eins og ferskt kjöt auðvitað gerir. Umræða sl. daga gerir reyndar lítið úr mikilvægi frystingar og sem hefði líka mátt gera betri skil í annars ágætu nýjasta tölublaði Bændablaðsins. Það hvort frysting drepi allar bakteríur í kjötinu skiptir minna máli í þessu samhengi, en sem vissulega getur átt vel við hvað kamphýlobakter smitað kjöt varðar. Varðandi innflutning á sýklalyfjaónæmum flórubakteríur í kjöti erum við hins vegar ekki að tala um matareitrunarbakteríur. Hins vegar flórubakteríur sem óhjákvæmilega berst með kjötinu, frosnu eða ófrosnu. Ófrosið hinsvegar sem smitar 1000 sinnum meira út frá sér og til umhverfisins. Allt gæðaeftirlit í dag og sem víða er mjög brothætt snýst hins vegar nær eingöngu að matareitrunarbakteríum eins og Salmonella og Kamphýlobakter. Að lágmarka hættu á hópsýkingu með kjötinu og að sýklarnir séu ekki þar að auki sýklalyfjaónæmir.

Ef sýklar eru varasamir heilsu manna í kjöti, hvað a nafni sem þier kallast, ætti frysting að vera grundvallaratriði sem lágmarks smitvörn m.t.t. dreifingar í flutningum og verslunum. Sérstaklega gildir þetta auðvitað um nýjar sameiginlegar flórubakteríur dýra og manna í dag og ef þær eru sýklalyfjaónæmar eins og t.d. E. coli (ESBL) eða klasakokkar (MRSA, öðru nafni MÓSAR) og sem geta valdið tilfallandi  sýkingum löngu síðar eftir að þær hafa borist í flóruna okkar. Sýklar sem geta fundist allt að helmingi erlends kjöts eins og í kjúklingum og svínakjöti. Líklegt er að þessir sýklar dreifist í miklu magni í nærflóru landsmanna og bíða þar tækifæris að blómstra, jafnvel svo mánuðum skiptir. Oft þá frekar tengt tilfallandi sýklalyfjagjöfum sem við þurfum stundum á að halda. Með öðrum orðum ef gamla góða garnaflóran okkar heldur þeim ekki í skefjum. Ein af hverjum 5 sýkingum í Bandaríkjunum og víða í Evrópu í dag eiga þannig rætur að rekja til sýklalyfjaónæmra baktería sem koma beint eða óbeint frá landbúnaðarvörum. – Vandamál sem hefur verið nær óþekkt hér á landi, þótt tíðni sérstaklega ESBL bera og jafnvel sýkinga hefur farið heldur vaxandi sl. áratug á Íslandi. Miklu betri varnarstaða samt m.t.t. smits en víða erlendis þar sem smithlutfall íbúa getur talist í tugprósentum hvað þessar bakteríur varðar. Allt sem þakka má lítilli sýklalyfjanotkun í landbúnaði hér á landi (smitumst ekki af eigin framleiðslu) einangrunar landsins og frystiákvæða sem gilt hefur á erlendu innfluttu kjöti.

Upp undir 90% svínabænda víða í Þýskalandi bera með sér sýklalyfjaónæma E.coli og Klasakokka (ESBL og MRSA) og sem sýnir hvað auðvelt er að smitast af eldisdýrum af flórubakteríum og kjöti þess eftir slátrun og þar sem sýklalyfjanotkun er mikil í landbúnaði. Kjötið sem við ætlum nú að fara að flytja ferskt inn í landið, ófrosið í þokkabót sem stóreykur smithættuna við meðhöndlun kjötsins, á svipaðann hátt og gerist hjá bændunum í Þýskalandi. Bara líka á aðrar vörur okkar í leiðinni. Augljóst ætti að vera hvaða hættu slíkt bíður upp á varðandi algengustu sýkingar mannsins. T.d. þvagfærasýkingar og sárasýkingum og þegar venjuleg, eða jafnvel allar tegundir sýklalyfja, duga ekki til að ráða niðurlögum á og Alþjóða heilbrigðisstofnunin (WHO) varar nú einmitt eindregið við. Með sömu þróun og verið hefur er útlit fyrir að fleiri látist úr ómeðhöndlanlegum bakteríusýkingum en af völdum krabbameina eftir nokkra áratugi. Í grunninn er ráðlagt hætta að nota sýklalyf í eldissjónarmiði í landbúnaði og sem er um 70-80% sýklalyfjanotkunarinnar í heiminum í dag og eins að minnka alla óþarfa sýklalyfjanotkun meðal manna og sem telur um 30% heildarnotkunarinnar. Eins að hefta útbreiðslu þessara sýklalyfjaónæmustofna með öllum ráðum, á sjúkrahúsum (eins og við heilbrigðisstarfsfólk gerum í dag) og eins úti í þjóðfélaginu, með öllum ráðum. Þar sem hreinlætissjónarmið og lögmál smitvarnanna skipta mestu máli og þar sem við eigum einmitt mikil sóknartækifæri á Íslandi.

Íslendingar standa betur að vígi varðandi sýklalyfjalaust dýraeldi og dýraheilbrigði almennt, m.a. vegna einangrunar landsins um aldir, almenns hreinlætis og ómengaðs vatns til akuryrkju og landbúnaðar. Sýklalyfjanotkun meðal manna er hins vegar, því miður, meiri en á hinum Norðurlöndunum, einkum meðal ungra barna og eldra fólks og sem gerir Íslendinga viðkvæmari að taka upp sýklalyfjaónæmar bakteríur frá umhverfinu en fólk á hinum Norðurlöndunum og fyrri rannsóknir undirritaðs hafa sýnt vel á loftvegaflórubakteríum meðal barna á Íslandi (fjölónæmra pneumókokka.) Kappsamlega er samt unnið að því að ná óþarfa sýklalyfjanotkun niður meðal fólks hér á landi og sem telur a.m.k. 1/3 notkunarinnar í dag.

Frysting fljótlega eftir slátrun og allt þar til kjötið er þýtt, rétt fyrir suðu eða steikingu, minnkar sennilega 1000 falt hættu á smiti og að sýklalyfjaónæmar flórubakteríur sem fylgdu dýrinu í eldisvextinum og síðan í kjötinu, smitist út með flutningi og að lokum í verslunum á aðrar vörur, hendur viðskiptavina og loks í innkaupapokann. Við vitum vel hvar þessir sýklar geta endað að lokum, ofan í okkur.

Líkja má vaxandi sýklalyfjaónæmi helstu sýkingavalda okkar sem einum ógnvænlegasta heimsfaraldri 21. aldarinnar. Alvarlegar sýkingar sem hafa verið nokkuð auðvelt að meðhöndla með kraftaverkalyfjum 20. aldarinnar verða aftur algengar og lífshættulegar. Alla tíð reyna lönd að seinka smiti í eigin landi með öllum ráðum. Að flýta fyrir hugsanlegu smiti þessa faraldurs eins og nú er ráðgert á Íslandi fyrir hag verslunarinnar eingöngu, eru forkastanleg vinnubrögð stjórnvalds gagnvart lýðheilsusjónarmiðum og sem sagan ein á eftir að geyma.

Hreinlæti og handþvottar hafa hingað til gagnast best í baráttunni gegn smitnæmu sjúkdómunum okkar og dýranna og sem ekki eru loftborið smit.

Stjórnvöld ætla að fara leyfa innflutning á ófrosnu kjöti erlendis frá, oft í lekum umbúðum og smitar þá auðveldlega frá sér sýklalyfjaónæmar bakteríur allt í kring, í kjötborðinu og jafnvel á aðrar nærliggjandi vörur eða í margnota innkaupapokann okkar. Sem frosið kjöt gerir þúsundfalt minna!
Álíka viturleg ákvörðun og leggja til að handþvottur sé óþarfur sem og aðrar skynsamlegar almennar smitvarnir gegn næmu sjúkdómunum okkar og sem í þokkabót verða nú miklu sýklalyfjaónæmari en áður á Íslandi!!!!

Já, til hvers sprittum við hendurnar milli sjúklinga á spítölunum ef við fáum svo bara slæmu bakteríurnar á hendurnar í kjötborðinu hjá kaupmanninum og í margnota innkaupapokann sem við erum hvött til að nota.

“ONE HEALTH” – er mál sem flestir fjölmiðlar Íslands eiga erfitt með að skilja m.a. RÚV ohf. eða vilja ekki vegna hagsmunatengsla við Samtök verslunarinnar, tengt auglýsingatekjum sem hart er barist um þeirra á milli. Manna og dýraheilbrigði eru ar hins vegn nátegnt hverju öðru hvað almennar sýkingarvarnir varðar, eða að 60% segir Alþjóða heilbrigðisstofnunin (WHO).

Auk þekktra matarareitrunar sýkingarvalda eins og Kamphýlóbakter og Salmonellu (jafnvel sýklalyfjaónæmra) sem mesta athygli fær þessa daganna, snýr þetta ekki síður að þætti sameiginlegrar “eðlilegrar” nærflóru dýra og manna (í görn, loftvegum og á húð) eða svokölluðum súnu-bakteríum, eins og t.d. E.coli og klasakokkum og sem geta fundist sýklalyfjaónæmir (ESBL og MÓSAR) í allt að helmingi eldisdýra erlendis og í vissum tilvikum orsakað sýkingar sem geta verið illviðráðanlegar vegna sýklalyfjaónæmisins. Klasakokkarnir geta til dæmis borist með í allt að helmingi eldissvína frá Danmörku (Samfélags-MÓSAR) og coli-bakteríuranar í allt að þriðjungi kjúklings frá Svíþjóð (ESBL) og nýleg dæmi sanna. Sýklar sem smitast mjög auðveldlega í mannaflóruna við meðhöndlun á ófrosnu kjöti sérstaklega og ef t.d. umbúðir leka og eins ef ekki er gætt 100% hreinlætis við hverskonar handfjötlun kjötsins í verslunum og öllum flutningi.

Landbúnaðarmál snúa því jafnframt að mikilvægustu heilbrigðis- og lýðheilsumálum þjóðarinnar og sem ekki er hægt að fara með að hentisemi markaðshyggjunnar hverju sinni og nýlegt frumvarp landbúnaðarráðherra um frjálsan innflutning á fersku erlendu kjöti ber nú glöggt með sér.

http://www.euro.who.int/en/health-topics/disease-prevention/antimicrobial-resistance/news/news/2018/11/of-all-human-diseases,-60-originate-in-animals-one-health-is-the-only-way-to-keep-antibiotics-working?fbclid=IwAR00d8OJnxwL97E34pEt8A15kA1x06AI10VSglkyE5wOpERkjFSxDO_G51Q

https://www.bbl.is/frettir/frettir/erum-ad-taka-rosalega-ahaettu/15246/

https://www.laeknabladid.is/tolublod/2016/02/nr/5746

Eir, tímarit alþýðunnar um heilbrigðismál 1899 (J.Jonassen dr.med og landlæknir)

Við sem teljum okkur lifa í svo öruggum heimi í dag, en sem læknavísindin sköpuðu okkur á löngum tíma!

Skoðum aðeins sögu blóðvatnslækninga og sem fékk nýja þýðingu í neyðarmeðferð gegn Ebolu-veirunni um árið og sem er enn og aftur að blossa upp í Afríku og glænýtt bóluefni er enn af skornum skammti.
Blóðvatn nær aðeins til takmarkaðrar tímabundnar meðferðar og er byggð á grunnfræðum ónæmisfræðinnar eins og við skiljum hana í dag, með tímabundinni virkni mótefna (monoklónal) í blóðvatni (sermi) sem annar sýktur hefur framleitt sjálfum sér til varnar (maður eða dýr, t.d. apar eða hestar)), en sem skapar ekkert ónæmisminni hjá þeim sem fær. Blóðvatnslækningar voru reyndar í lækningu á Barnaveikinni (Diptheria), þeim skelfilega smitsjúkdómi, fyrir meira en öld síðan, en sem flest börn eru nú bólusett gegn með varanlegri vörn (bólusetningu með sjálfu smitefninu (veirur og bakteríur) og sem stuðlar síðan að mótefnaframleiðslu sem eitilfrumur líkamans framleiða sjálfar).

Barnaveikin olli slæmri hálsbólgu í byrjun, síðar öndunarerfiðleikum  og köfnun og sem læknar stóðu meira og minna ráðalausir gagnvart. Læknar í Reykjavík höfðu þó vissa möguleika strax um aldarmótin 1900 að skaffa blóðvatn gegn barnaveikinni í sérútbúnum lyfjaglösum sem voru pöntuð erlendis frá (Danmörku). Blóðvatn og þannig mótefni úr smituðum hestum með barnaveikinni sem hjálpað gat í vörnum þess sjúka, ef beitt var nógu snemma. Löngu áður en menn vissu raunverulega um tilvist mótefna og ónæmisfræðin sem vísindagrein ekki enn til til að auka skilning manna á vörnum gegn smitsjúkdómunum og sem voru þá kallaðir næmir sjúkdómar.
Svipaðar aðferðir með blóðvatni voru reyndar notaðar stundum gegn alvarlegum lungnabólgum, löngu fyrir tíma sýklalyfjanna.

Frá tímamótum blóðvatnslækninga í læknisfræðinni gegn barnaveiki var greint frá í heilbrigðistímariti alþýðunnar á Íslandi, Eir, árið 1899 sem og eins lýsingu á einkennum sem sá skelfilegi sjúkdómur olli, en sem er flestum gleymdur í dag. Löngu áður en menn í raun skildu og gátu framleitt sjálf bóluefnin gegn smitsjúkdómunum. “Bólusetning” gegn stóru-bólu virkaði engu að síður með kúabólusetningu (kúabólusmiti í húð). Þar sem tilgangurinn helgaði meðalið sem bólusetning án þess að menn vissu í raun hvernig bólusetning virkaði, en sem bjargaði íslenskri þjóð sem var nálægt því að deyja út upp úr aldarmótunum 1800. Stærsta lýðheilsuátaki Íslandssögunnar. Í dag má mest þakka almennri þátttöku í bólusetningum og góðum sýklalyfjum (kraftaverkalyfi 20. aldarinnar) langri lifun meðal þjóðarinnar. Vaxandi sýklalyfjaónæmi sýkingarvalda, er hins vegar ein mesta heilbrigðisógn framtíðarinnar í dag að mati Alþjóða heilbrigðisstofnunarinnar (WHO). Eins er versandi þátttaka almennings í ýmsum bólusetningum gegn hættulegum smitsjúkdómum mikið áhyggjuefni, eins og lesa má nú t.d. í fréttum um þátttöku í mislingabólusetningu ungbarna víða í Evrópu.

Þannig er spáð er að fleiri deyi úr sýklalyfjaónæmum sýkingum árið 2050, en af völdum illkynja sjúkdóma (krabbameinum). Staða sem þá óneytanlega fer að minna á tímann fyrir tilkomu sýklalyfjanna og bólusetninga og þegar reyndar voru jafnvel blóðlækningar í blindni en góðri trú fyrir meira en öld síðan, meðal annars hér á landi. Þróun sem við viljum jafnvel flytja inn til landsins í allt öðum skilningi blóðvatns, með fersku kjöti erlendis frá og sýklalyfjaónæmi þá í sameiginlegri nærflóru manna og dýra (svokölluðum súnu-bakteríum). Mjög vel þekkt vandamál í landbúnaði erlendis vegna mikillar sýklalyfjanotkunar um árabil og síðan smiti til mannfóksins, en sem hefur verið nær óþekkt vandamál hér á landi!!

Dr. J.Jónassen skrifaði í bestu trú um blóðvatnið til meðhöndlunar gegn barnaveikinni á Íslandi árið 1899 og þegar almennar bólusetningar voru óþekktar (aðrar en kúabólusetning) og sýklalyfin ekki til. Þegar góðu ráðin voru verulega dýru verði keypt „Síðan 1895 hefir meðalið (blóðvatnið) verið búið til á efnafræðistöð háskólans í Kaupmannahöfn og sent læknum ókeypis, er beðið hafa um það. Síðustu tvö árin hefi ég fengið eigi all-fá glös með meðalinu í og hafa nokkrir læknar fengið það hjá mér og reynt það, en það hefir verið svo sjaldan tækifæri til að nota það, að ekki er hægt að vita, hvort það hefir komið að nokkru liði.
Það eru ýmis vandkvæði á því að viðhafa blóðvatnslækningar. Ekki er takandi í mál, að nokkur annar en læknir hafi þær um hönd, því til þess þarf sérstakt verkfæri og mestu varkárni verður að viðhafa, þegar spýta skal meðalinu inn. Víðast er hér langt til læknis og af því leiðir, að oftast mun sjúkdómurinn vera byrjaður fyrir nokkru áður læknir kemur til sjúklingsins og er þá liðinn sá tími, sem ákjósanlegastur er til innspýtingar, nfl. byrjunin, og því lítið eða ekkert gagn að henni. Læknirinn verður að vera yfir sjúklinginum um nokkurn tíma, því oftast þarf að viðhafa innspýtinguna oftar en í eitt skipti, er því auðsætt, að hann getur ekki sinnt fleiri sjúklingum í einu, ef veikin gengur víða í umdæmi hans, þótt hann allur væri af vilja gjörður.“

Einn varasamasti hluti framkvæmdaáætlana þjóðarspítalans nýja nú á Hringbraut snýr að stórvarasömum aðstæðum til þyrlulendinga á fyrirhuguðum palli á 5 hæð rannsóknarhússins við hlið meðferðarkjarnans. Vandamál sem hefur verið víðs fjarri sl. áratugi á góðum þyrluflugvelli við hlið bráðamóttökunnar í Fossvogi nú og þótt verulega hafi þrengt þar að í seinni tíð. Öll nútíma bráðasjúkrahús leggja enda mikið kapp á að skapa slíku flugi sem öruggastar aðstæður og ásættanleg að- og fráflugsskilyrði. Þannig fyrir mest veiku og slösuðu sjúklingana af landsbyggðinni okkar og miðunum umhverfis landið. Eins jafnvel öllum norðurslóðum Atlandshafsins eins og greint er frá með nýjum ríkissáttmála við NATÓ.

Málið ásamt áhyggjum sjúkraflutningsmanna höfuðborgarsvæðisins og landsbyggðarinnar vegna aðgangshindrana í almennum sjúkraflutningsakstri og umferðartafa í höfuðborginn var rætt á nefndarfundi Velferðarnefndar Alþingis sl. haust og sem undirritaður tók einnig þátt í, að óskum nefndarinnar.

Áætlaðir flugferlar (aðflug og fráflug) að fyrirhuguðum þyrlupalli á 5 hæð rannsóknarbyggingar á Nýjum Landspítala

Áætlanir SPITAL hópsins 2011 og sem lét hanna þyrlupallinn á Hringbraut, gerðu aðeins ráð fyrir að hann yrði notaður að meðaltali 4-10 sinnum á ári og þá aðeins í neyð (auk kannski einhverra æfingafluga)!! Vegna slæmra lendingaskilyrða var gerð krafa um að aðeins 2-3 mótora þyrlur fengju að nota pallinn og sem vélar sem gætu haldið hæð ef vélarbilun verður í einum mótor. Komið sér þannig frá spítalasvæðinu til nærliggjandi lendingarstaðar. Þetta eru allt að 20 tonna þyrlur og sem auðvitað geta bilað af öðrum orsökum en vélarbilun í einum mótor. T.d. vegna bilunar í stelskrúfu, gírkassa eða hlekkst á vegna slæmra veðurskilyrða og sviptivinda. Upphaflega var eins gert ráð ráð fyrir a.m.k. einni opinni aðflugsleið að spítalanum, yfir gömlu neyðarbrautina, en sem nú er búið að loka og byggingaframkvæmdir auk þess löngu hafnar við NA enda brautarinnar og á Valslóðinni. Allt samkvæmt nýju aðalskipulagi Reykjavíkurborgar AR 2010-2030 og sem tók gildi 2014. Flestar þjóðir vilja hins vegar hafa 2-3 slíkar opnar aðflugsleiðir að lendingarstað á spítala. Í samræmi við veðurskilyrði á hverjum tíma, enda skiptir mótvindur í lendingu og í flugtaki allaf máli.

Stóraukin þörf er hins vegar á þyrlusjúkraflugi hin seinni ár og sem tölur LHG sýna vel (um 150 á ári), m.a. vegna stóraukinnar slysatíðni tengt ferðamennsku á landinu og auknum kröfum um bráðainngrip í blóðþurrðarsjúkdómum (sérstaklega hjartaáföllum og slagi í heila). Í framtíðinni má þannig áætla að þörf sé á nær daglegu sjúkraþyrluflugi til spítalans og þar sem hver mínúta getur skipt máli.

Ekkert nýtt áhættu- og þarfamat hefur verið gert varðandi notkun á fyrirhuguðum nýjum þyrlupallinn á Hringbraut og eftir að hann var hannaður 2011!! Mat m.t.t. mengunar í loftræstikerfi spítalans og hávaðamengunar í nærliggjandi sjúkrarúm á 5-6 hæðar meðferðarkjarnans, hefur heldur ekki verið metin til fulls. Eins er mikil óvissa með Reykjavíkurflugvöll sjálfan og alltaf var gert ráð fyrir að væri til staðar í næsta nágrenni spítalans og sem skipar veigamikið hlutverk í sjúkraflugi alls landsins (hátt í 1000 sjúkraflug á ári). Flugvöllur sem meirihluti borgarstjórnar Reykjavíkur stefnir á að fari eftir 2024 eitthvert annað og sem núverandi aðalskipulag Reykjavíkurborgar (AR 2010-2030) gerir ráð fyrir eins og áður sagði.

Mikilvægt er að átta sig á þeirri staðreynd, hvað sem mönnum fannst um upphaflegt staðarval af ýmsum ástæðum, að þá gerðu upphaflegar áætlanir alltaf ráð fyrir að búið væri að leysa samgöngumálin og aðgangshindranir áður en framkvæmdir hæfust á Hringbraut (úttekt framkvæmda- og fjársýslu ríkisins 2008 og sem í raun var síðasta staðarvalsskýrslan). Þar var eins gert ráð fyrir þyrluflugvelli (ekki palli) á BSÍ lóðinni (jafnvel fyrir 2-3 þyrlur) sem og áframhaldandi veru Reykjavíkurflugvallar.

Eingin viðbrögð hafa fengist frá stjórnvöldum og ráðamönnum verkefnisins sl. ár og heldur ekki frá Velferðarnefnd sem upplýst var vel um málið og getur ekki einu sinni um málið í fundargerð sinni á Alþingi! Jafnvel RÚV ohf. hefur verið ófáanlegt að ræða málið opinberlega sl. ár!!

Samtökin BSBS og sem eiga sér tæplega 10.000 fylgjendur á fésbókinni, hafa barist fyrir með öllum hugsanlegum rökum sl. 5-6 ár, að hlustað sé á. Forsendubrestirnir sjálfir eru nú meginmótrök staðarvalsins á Hringbraut og sem allir ættu að sjá varðandi byggingu nýs þjóðarsjúkrahúss. Eins hafa samtökin bent á mörg önnur rök m.t.t. betra staðarvals. M.a. sem snýr að kostnaði og hagkvæmni við byggingu, minni truflun á fyrirliggjandi starfsemi á Hringbraut, kostnaðarauka vegna miklu meiri skemmda og myglu í eldra húsnæði en gert var ráð fyrir og sem á að reyna að gera upp í síðari áföngum verkefnisins. Eins hagkvæmari rekstrarmáta í sjúkrahúsi sem byggt er meira á hæðina en lengdina með tengigöngum, minni umferðarþunga og mengun og sem leiðir af því að byggja langt frá miðju höfuðborgarsvæðisins, eins möguleika á jafnari dreifingu atvinnutækifæra á höfuðborgarsvæðinu tengt búsetu og síðast en ekki síst, spítala í fallegu og græðandi umhverfi, nær náttúrunni, í stað kaffihúsamenningu og hótelrekstri í yfiraðþrengdum miðbænum.

Aðgangshindranirnar nú eru alvarlegastar og sem blasa við. Alvarlegastar eru þær m.t.t sjúkraflutninga, úr lofti, af lági og jafnvel legi. Jafnvel stórhættulegar og sem teljast til sjálfskaparvítis og rætt var um á fundi Velferðarnefndar sl. haust, en eingin svör fást við. Allt önnur plön en upphafalega var lagt upp með, með sameiningu spítalann þriggja á höfuðborgarsvæðinu upp úr aldarmótunum síðustu. Upphaflega í hagræðingarskyni og með einu aðal háskólabráðasjúkrahúsi sem uppfyllti öll skilyrði að verða fullkomið og nútímalegt þjóðar- og aðal bráðasjúkrahús landsins. Vel á annað hundrað milljarða króna verkefni og sem átti að getað þjónað íslensku þjóðinni vel og lengi og sem gamli Landspítalinn gerði fram eftir síðustu öld. En þar sem nú á bak við tjöldin í borgarráði og stærstu stjórnmálaflokkunum er strax farið að ræða um byggingu næstu spítala, enda öllum mistökin löngu kunn, en sem ekki hafa þolað dagsljósið og umræðuna!

Grein sem á enn betur við í dag en þegar hún var skrifuð fyrir 4 árum í tilefni 75 ára afmælis SÍBS og sem ég nú endurbirti í tilefni Læknadaga 2019 og 100 ára afmælis Læknafélags Íslands sem er að ljúka. – Þegar hins vegar allskyns heilsukúrar tröllríða yfir þjóðina, yfirálag plagar 2/3 hluta lækna og heilbrigðisyfirvöld hlusta ekki á lækninn sinn. Ekki einu sinni varðandi gagnrýni á staðarvalsákvörðun á nýju þjóðarsjúkrahúsi á Hringbraut vegna löngu augljósra forsendubresta og aðgangshindrana (m.a. fyrir sjúkraflutninga). Niðurstaða sem skoðanakönnun dagsins á vegum LÍ sýnir að yfir 60% lækna á Íslandi eru alfarið á móti.

Þökk sé heilbrigðisvísindunum eiga flestir nú kost á hátæknilæknismeðferð þegar alvarlegustu sjúkdómarnir banka upp á eða slysin verða. Fyrir flesta skiptir hins vegar almenn heilsuvernd og góð endurhæfing eftir alvarlega sjúkdóma og slys sem betur fer miklu meira máli frá vöggu til grafar. Þetta gleymist oft í almennri umræðu um heilbrigðis- og spítalamál, líkt og almenn vistunarmál aldraða og langveikra og góður aðgangur að hollri fæðu og hreyfingu. Það er meira rætt um þessa hluti á læknaþingum úti í hinum stóra heimi en hér heima hjá þjóð sem virðist oft einkennilega þögul er varðar lýðheilsumálin.

Heimurinn er alltaf að verða flóknari að lifa í og hraðinn í þjóðfélaginu eykst stöðugt. Oft veltir maður fyrir sér mannlegri getu til að tileinka sér endalausar nýjungar daglegs lífs og hvar þolmörkin liggja. Áreitið er endalaust og aukin krafa um að vinna meira. Á tímum sem búið var að spá fyrir að öll tæknin myndi spara okkur tíma, við þyrftum að vinna minna og fengjum meiri tíma til að hugsa um okkur sjálf. Stressið og álagið hefur samt aldrei verið meira og oft vitum við ekki í hvorn fótinn við eigum að stíga. Við gleymdum líka einhvers staðar grunnþörfum okkar sjálfra og náungans. Samskipti okkar eru í auknum mæli orðin rafræn, í stað þess að fólk hittist augliti til auglits. Afreksíþróttir eru komnar í stað almennra íþrótta og í vaxandi mæli orðnar dægradvöl fyrir alla hina sem heima sitja yfir imbanum til að drepa tímann.

Núna komast læknar ekki yfir að kynna sér nema brotabrot af öllum þeim nýju rannsóknum sem kynntar eru daglega í sífellt fleiri læknisfræðitímaritum á veraldarvefnum. Á þeim hvílir endalaus krafa að fylgjast með öllu og vera með. Fjöldi sjúkdómsgreininga hefur margfaldast og oftar en ekki á sjúkdómum sem fyrir ekki svo löngu síðan voru sjaldséðir eða ekki til, en sem flestir tengjast lífsháttum okkar í dag. Sykursýki hefur til að mynda tugfaldast víða í hinum vestræna heimi, sem ásamt offitu og streitutengdum sjúkdómum eru að verða algengustu ástæðurnar sem leggja okkur að velli, stundum fyrir aldur fram. Einnig má nefna þunglyndi, vefjagigt, lungnasjúkdóma, m.a. tengda reykingum, og lifrarbólgur tengdar lyfjanotkun og áfengisneyslu. Allt eru þetta sjúkdómar sem í mörgum tilvikum má vel koma í veg fyrir með betri hugsun og hegðun í tíma.

Lífslíkur aldrei betri

Oft gleymum við hins vegar þeirri staðreynd að stærsta lýðheilsuátak læknisfræðinnar, sem gert var á Íslandi fyrir tæpum þremur öldum, var að sinna því sjálfsagðasta. Bólusetning gegn stórubólu með kúabóluefni og kennsla yfirsetukvenna varðandi hreinlæti við barnsburð voru aðgerðir sem snarbættu lífslíkur hjá þjóðinni og lækkuðu mikinn ungbarnadauða. Margt breyttist síðan með svokallaðri velmegun á síðustu öld. Lífslíkur hvers einstaklings jukust og flestir eiga núorðið góða möguleika á að verða gamlir. Þannig er búið er að útrýma hungri og alvarlegustu farsóttunum sem stráfelldu þjóðina á öldum áður.

Okkur hættir líka til að líta á hlutina í of þröngu samhengi, eða á hvern sjúkdóm fyrir sig einangraðan frá hverjum öðrum. Í mörgum tilfellum eru sjúkdómarnir hins vegar nátengdir innbyrðis, lífsháttum okkar og félagslegu öryggi. Þannig eru náin tengsl á milli ofþyngdar, sykursýki, blóðrásarsjúkdóma, þunglyndis og jafnvel gigtsjúkdóma eins og vefjagigt. Eins er talið að flesta algengustu og alvarlegustu sjúkdómana megi forðast með betri lífsstíl, meiri hreyfingu og hollara mataræði. Hugmyndafræði heilsugæslunnar og heimilislæknisfræðinnar gengur út á að tengja þessa þætti og orsakasamband sjúkdóma betur saman. Starfsfólkið á að reyna að nota hverja heimsókn skjólstæðings til að sjá heildarmyndina betur, með hliðsjón af sjúkrasögu og félagslegum þáttum hvers og eins.

Þjónusta á réttum stöðum

Heilsugæsluna vantar hins vegar heimilislækna, ekki síst á sjálfu höfuðborgarsvæðinu, til að geta sinnt skjólstæðingum sínum vel með heildrænum hætti. Sjúklingarnir streyma þess í staðinn á læknavaktir og bráðamóttökur hvers konar, á kvöldin og um helgar, í þeirri von að þeir fái þá a.m.k. skyndilausn við aðsteðjandi vanda. Vaktir og vitjanaþjónusta heimilislækna á höfuðborgarsvæðinu (utan Mosfellsbæjar) eru auk þess lokaðar þriðjung sólarhringsins, á nóttunni, og verða sjúklingarnir þá að leita beint á bráðamóttöku háskólasjúkrahússins, sem er þegar yfirhlaðið álagi og sem á auðvitað ekki að sinna þjónustu grunnheilsugæslunnar.

Kostnaður við heilbrigðiskerfið hefur náð nýjum hæðum, þótt við hér á landi skipum okkur fyrir neðan meðaltal OECD-ríkjanna, og hefur í reynd tugfaldast á ekki svo mörgum árum. Nú er svo komið að margt fólk hefur ekki efni á nauðsynlegri læknishjálp og lyfjum. Á undanförnum árum hefur lyfjaiðnaðurinn líka farið offari á sumum sviðum og ofmetið árangur algengra lyfjameðferða, svo sem ákveðinna lífsstílslyfja.

Á sama tíma hefur hann látið hjá líða að sinna þróun nýrra nauðsynlegri lyfja sem ekki gefa eins mikinn arð, svo sem nýrra sýklalyfja. Óvíða er lyfjanotkun í algengustu lyfjaflokkum meiri á Norðurlöndum en á Íslandi. Meðferðir sem í upphafi voru oft aðeins ætlaðar fáum hafa verið yfirfærðar fyrir sem flesta. Dæmi um þetta eru kólesteróllækkandi lyf fyrir þá sem ekki eru í sérstakri áhættu, þótt blóðfiturnar kunni að vera aðeins í hærri kantinum. Í þeim tilvikum bæri að leggja áherslu á að auka góða kólesterólið en það er eingöngu hægt að gera með lífsstílsbreytingu, meiri hreyfingu og betra mataræði.

Offita og sykursýki ógna kerfinu

Fólk telur sig því miður alltof oft getað farið auðveldu leiðina, og gleypt bara pillur eða farið á tískukúra. Sama má segja um háþrýstinginn þar sem mörkin hafa frekar hækkað m.t.t. hvenær nauðsynlegt er að byrja á lyfjameðferð og árangur lífstílsbreytinga til lækkunar á blóðþrýstingi skiptir miklu meira máli. Ef við hugsum dæmið tímanlega getum við í raun oft haft meiri áhrif á heilsu okkar en flestar lyfjameðferðir gera. Allt stefnir hins vegar nú í að offita og systir hennar, sykursýkin, muni að öllu óbreyttu geta orðið heilbrigðiskerfinu ofviða vegna kostnaðar. Ný lýðheilsuvandamál spretta upp hér á landi eins og víða annars staðar í stað hörgulsjúkdóma á öldum áður. Að hluta til er það vegna ofneyslu sykurs, sem er fimmfalt meiri að meðaltali en manneldisráð ráðleggja, og mest í formi gos- og orkudrykkja. Ef fram heldur sem horfir þarf enn einu sinni að forgangsraða upp á nýtt, en hætt er við að margt af því sem okkur finnst svo sjálfsagt í dag verði þá einfaldlega ekki í boði.

Heilsa barnanna er mikið undir okkur sjálfum komin ásamt góðri heilsuvernd. Hvergi fæðast börnin heilbrigðari en á Íslandi. En börn þurfa góðan tíma með foreldrum sínum. Leikskólar og dagmömmur geta aldrei komið í stað foreldra. Samvera, tjáning, góð næring ásamt nægri hreyfingu á fyrstu æviárunum skapar þá sjálfsímynd, heilsu og lífsstíl sem við viljum að börnin fái í veganesti þegar þau byrja í skóla. Eins þurfa börn að fá að vera heima í rólegheitunum þegar þau eru veik með pestirnar sínar. Ekki endilega að farið sé með þau strax á skyndivaktir og þau fái fljótt sýklalyf í þeirri trú að þau komist fyrr í leikskólann. Afleiðingarnar geta þá verið vítahringur endurtekinna sýkinga sem eykur á sýklalyfjaónæmi helstu sýkingarvalda þeirra. Eins þarf, af marggefnu tilefni, að huga betur að næringu þeirra og tannheilsu. Miklar tannskemmdir, ofþyngd og endurteknar eyrnabólgur vegna spillingar á sýklaflórunni, eru mest okkur sjálfum að kenna og er í raun til skammar.

Endurhlaðnar rafhlöður

Ekkert kemur í staðinn fyrir góða hreyfingu og orku sem við sjálf getum framleitt með aðstoð góðra næringarefna, vatnsins og hreina loftsins sem nóg er hér af. Sumir líkja ávinningi reglubundinnar hreyfingar fyrir orkubúskap líkamans við ávinning af að fá nýjar endurhlaðanlegar rafhlöður í raftækin okkar sem voru farin að daprast. Við fjölgum þá einfaldlega orkukornum í frumunum og virkjum orkubrautirnar betur. Sérstaklega á þetta við alla hreyfingu sem reynir aðeins á þolið, stór skref og smá.

Óvinir læknisfræðinnar eru hins vegar fyrst og fremst sjúkdómarnir sem við viljum öll sigrast á, í það minnsta ná sáttum við og læra að lifa með. Læknis-, líf- og efnafræðivísindin hafa skapað okkur verkfæri og vopn til að ná þessum markmiðum, þar sem lyfin eru stærsti hluti vopnabúrsins. Bólusetningar, rannsóknir á orsökum sjúkdóma og fyrirbyggjandi ráðstafanir ekkert síður en hátæknivísindi í gjörgæslu- og skurðlækningum. Eins ber að nefna góð geðlyf ásamt samfélags- og geðlækningum með þverfaglegri samvinnu annarra heilbrigðisstétta í heilsugæslunni.

Ofnotkun mikilvægra lyfja

Vopnin þurfa auðvitað að vera vel varðveitt og vel skilgreint hvenær á að nota þau og hvernig, til að þau missi ekki mátt og hætti að bíta. Mörg lyf sem eru í dag afskaplega mikils virði á réttum forsendum geta líka verið hættuleg eða misst virkni sína ef þau eru ofnotuð eða misnotuð. Trúverðugleikinn með notkun þeirra verður að vera fyrir hendi og annarra ráða leitað sem jafnvel skipta meira máli í baráttu við sjúkdóma til lengri tíma litið. Árangursrík endurhæfing eftir alvarleg slys og veikindi hvers konar byggir þannig á lækningarkrafti líkamans sjálfs með góðri utanaðkomandi hjálp. Skilningur á venjulegum gangi sjúkdóma sem læknast af sjálfu sér og mikilvægi þess að lifa heilbrigðu lífi eru mikilvægustu markmiðin í sjálfbærri heilsu og fornvörnum. Læknirinn á að vera sérfræðingurinn til ráðgjafar um þessa hluti ásamt öðru heilbrigðisstarfsfólki.

Mikil notkun lyfja í flestum lyfjaflokkum ber hins vegar óvenjulegu ástandi í dag ágætlega vitni, auk mikils álags á vaktþjónustur og bráðamóttökur á kvöldin, á nóttunni og allar helgar. Glundroðaástand skapast jafnvel hvað eftir annað á endastöð heilbrigðiskerfisins, þangað sem leið okkar flestra liggur þegar við þurfum mest á að halda. Ofnotkun lyfja er auk þess mikið heilbrigðisvandamál út af fyrir sig, bæði kostnaðarsöm og heilsuspillandi.

Besta læknisþjónustan

Fyrir ekki svo mörgum árum buðu Íslendingar sjúklingum sínum bestu læknisþjónustu sem völ var á, erlendis ef hún fékkst ekki hér heima, og sem síðar varð þróunin á flestum sviðum. Þetta hafðist með sérmenntuðum íslenskum læknum sem fóru oft í langt og strangt sérnám erlendis, en sem komu síðan heim aftur með sérþekkingu, jafnframt því að halda áfram góðum tengslum við nágrannaþjóðirnar. Nú virðist margt af þessari uppbyggingu sem tók áratugi að skapa vera unnið fyrir gýg á Íslandi og vaxandi fjöldi sérfræðinga kýs að vinna heldur erlendis.

Það er vissulega alltaf von til að heilbrigðisyfirvöld sjái ljósið við enda öngstrætisins, og eins þegar kostnaðurinn fer að verða í öfugu hlutfalli við árangurinn í heilbrigðisþjónustunni. Að þau sjái vandamálin í heildrænu samhengi og kunni betur að meta sjálfan mannauðinn í heilbrigðisþjónustunni. Hugmyndafræði heimilislæknisfræðinnar gerir það vissulega og sérfræðingar í heimilislækningum eiga að vera sérþjálfaðir í að leiða teymisvinnu heilbrigðisstarfsfólks og tengja saman mikilvægustu þættina sem hafa áhrif á líkamlega og andlega heilsu skjólstæðinganna. Það á líka við um þætti sem tengjast fjölskyldunni og vinnuaðstæðum. Þar má segja að þar eigi að líta meira til persónunnar í heild sinni, en einstakra sjúkdóma sem hún ber hverju sinni. Heilbrigðisyfirvöld geta svo sannarlega sparað mikið og fjárfest vel til framtíðar ef þau nýta sér þessa sérþekkingu vel.

Hugsum betur um heilsu okkar allra. Reynum að vera meira saman með börnunum, gamla fólkinu og öryrkjunum. Við þurfum þó á hjálp að halda frá stjórnvöldum og heilbrigðiskerfinu, og ekkert síður í fjölþættri þjónustu heilsugæslunnar en hátæknilækningunum þegar mikið liggur við. Stundum er frekar þörf fyrir félagsráðgjöf og sálfræðihjálp en hjúkrunar- og læknisaðstoð. Þetta kallar á heildrænni sýn á vanda fólks en tíðkast hefur. Með þeirri sýn og ríkari áherslu á heilbrigt atferli mannsins verða væntanlega leiddar fram mestu framfarirnar í læknisfræðinni á næstu áratugum.