Það er alltaf að koma betur í ljós að þegar ESB aðildarviðræður voru stöðvaðar urðu kröfuhafar lykilinn að efnahagslegri framtíð landsins.  Án aðkomu þeirra er allt í frosti – gjaldeyrishöftin, verðtryggingin og skuldaniðurfelling.  Allt í einu er allt farið að snúast um kröfuhafa.

Maður hefði þá haldið að stjórnvöld sem stöðvuðu ESB viðræður strax, hefðu sett samninga við kröfuhafa i algjöran forgang og lokið þeim á sama tíma.  En nei, stjórnvöld fara eins og köttur í kringum heitan graut þegar kemur að kröfuhöfum, það þorir enginn að tala við þá eða semja, það er bara beðið og blásið.  Ekki vantar stóru orðin um að taka þessa vondu útlendinga í karphúsið en minna fer fyrir aðgerðum.

Kröfuhafar hafa um margt annað að hugsa en Ísland, flestir þeirra eru með aðeins brot af sínum eignum hér og því fer aðeins brot af þeirra tíma í Ísland.  Annað gildir um Ísland, án samninga við kröfuhafa stranda kosningaloforðin og fylgið hrynur af Framsókn.  Fáir eiga jafn mikið undir samningum við kröfuhafa en einmitt Framsókn.  Þeir eru búnir að sauma sig fasta við kröfuhafapilsfaldinn og geta ekki sloppið fyrr en þeim tekst að ná í pilsið.

En hversu auðvelt verður það?  Það sem mun gera allar viðræður við erlenda kröfuhafa erfiðar er að í þeirra augum eiga Íslendingar mjög verðmætan valmöguleika sem stjórnvöld vilja ekki nota, en myndi auðvelda samningagerð og færa frumkvæðið í hendur Íslendinga.  Hvers vegna eiga kröfuhafar að borga hluta þess reiknings sem felst í pólitískri höfnun á þessum valmöguleika, sem flestir meta sem “win-win” fyrir alla?

Sem betur fer virðist meirihluti landsmanna nú vera kominn á þá skoðun að skoða þennan valmöguleika til hlítar og láta þjóðina kjósa um hann í lýðræðislegum kosningum.  Enda sjá margir að ESB aðild og evra er mun skynsamlegri efnahagsgrunnur að byggja á, en von um einhvern samning við óskilgreindan hóp hrægamma og halda áfram að keyra á fimm krónum.

Leið Seðlabankans til að ná í eignir kröfuhafa kallast víst Bingó samkvæmt Morgunblaðinu.  Þetta er réttnefni. Bingó er peningaspil sem krefst engrar þekkingar nema að kunna tölurnar.  En í bingóspili Seðlabankans er búið að gefa sér tölurnar fyrirfram svo bankinn og innlendir aðilar muni alltaf vinna á kostnað útlendinga.

Bingóleikur Seðlabankans er því ekki jafn leikur.

Eins og hér hefur verið skrifað um áður, og aðrir bent á, er ekki hægt að færa góðan rökstuðning fyrir því að eignir erlendra aðila ógni frekar fjármálastöðuleika en eignir innlendra aðila.

Sú forsenda sem stjórnvöld vinna eftir að erlendir aðilar séu líklegri til að fara með íslenskar eignir úr landi en innlendir aðilar stenst auðvita ekki?  Hvers vegna voru höft nauðsynleg hér á síðustu öld þegar allir bankarnir voru í eigu Íslendinga og engir kröfuhafar ógnuðu fjármálastöðuleika?

Út frá lögmáli um áhættudreifingu má færa sterk rök fyrir því að það sé mikilvægara fyrir íslenska aðila að fjárfesta erlendis en fyrir útlendinga að yfirgefa Ísland.

Samkvæmt Seðlabankanum er íslenska þjóðarbúið í heild sinni ógjaldfært í erlendum gjaldeyri miðað við núverandi skuldbindingar og lánasamninga til lengri tíma litið.

Lausn stjórnvalda er að sá hópur sem ekki hefur kosningarétt á Íslandi verði þvingaður til að selja íslenskar eignir, þ.e. hluti í nýju bönkunum, ríkisskuldabréf og krónuinnistæður, á brunaútsölu og samþykkja skuldbreytingar á erlendum lánum.  Aðrir eru stikkfrí.

Hvernig getur þetta samræmst jafnræðisreglunni?  Er eignarréttur á Íslandi nú háður kosningarétti?  Og hvernig geta kaup á íslenskum eignum á afslætti fyrir gjaldeyri bætt gjaldeyrisstöðuna?  Og halda menn virkilega að erlendir dómstólar leyfi að erlendur gjaldeyrir þrotabúanna sem liggur á reikningum í þeirra lögsögu verði breytt yfir í “non-tradable” krónur útgefnar af landi sem er tæknileg “insolvent”?

Þegar lönd lenda í vanda eins og Ísland stefnir í þarf að fara réttar leiðir að málum og gæta jafnræðis.  Land sem getur ekki borgað skuldir sínar þarf að semja við alla lánadrottna á jafnræðisgrundvelli á sama tíma.  Ef einn hópur er tekinn fram yfir annan getur það leitt til ófyrirsjáanlegra vandamála í framtíðinni og rústað orðspori og viðskiptakjörum í áratug eða lengur, og er Argentína skínandi dæmi um þá leið.

Þá er ekki hægt að horfa framhjá Icesave sem er ekki lokið.  Stærstu kröfuhafar í stóra skuldabréfi Landsbankans eru Hollendingar og Bretar.  Þeir sitja með sárt ennið eftir að hafa tapað Icesave málinu og ætla örugglega ekki að tapa þessari orrustu.  Sérstaklega má búast við að Hollendingar verði harðir í horn að taka.

Það fordæmi sem Ísland mun setja með þessum aðgerðum að óheft innlend neysla einkaaðila í gjaldeyri hafi forgang fram yfir greiðslu skulda einkaðila í gjaldeyri er hættuleg.  Samkvæmt frétt Financial Times er búist við að fjöldi smáríkja þurfi að gripa til gjaldeyrishafta til að ráða við erlenda skuldastöðu í framtíðinni.  Ef óheft einkaneysla fær forgang fram yfir borgun skulda þurfa lánveitendur að endurskoða áhættumat sitt á þessum löndum.

Fjármálastöðuleiki sem fórnar erlendum viðskiptakjörum verður skammgóður vermir.

Breska ríkisstjórnin hefur tryggt nýju kjarnorkuveri sem EDF mun byggja í suður Englandi lágmarksverð fyrir hverja megavattstund upp á 150 dollara til afhendingar 2023.  Þetta er um helmingi hærra heildsöluverð en gildir í dag.

Til samanburðar má geta að í árskýrslu Landsvirkjunar er meðalheildsöluverð til rafveitna á Íslandi um 33 dollarar fyrir megavattstundina.

Það er ljóst að græn íslensk orka um sæstreng til Bretlands myndi ekki seljast á lægra verði en orka úr kjarnorkuveri.  Hér er því komin alvöru forsenda fyrir útreikningum á arðsemi sæstrengs.

Fyrir Landsvirkjun að geta selt “ónotað” orku á svona verði fyrir gjaldeyri í stað þess að láta þetta renna í sjóinn er nokkuð sem yfirskuldug þjóð, með ónýtan gjaldmiðil og föst í láglaunafari þarf að skoða af alvöru en ekki með hangandi hendi.

Íslensk stjórnmálastétt eins og hún leggur sig er ekki beysin.  Nú hefur allur fjórflokkurinn fengið ráðherrastóla frá hruni en erfitt er að sjá nokkurn mun á þessu liði.

Íslenskt heilbrigðiskerfi er að hruni komið og ástand Landsspítalans er hin raunverulega einkunnarbók stjórnmálaflokkanna.

Íslenskt menntakerfi er eitt það dýrasta og óskilvirkasta innan OECD.

Stefnuleysi í húsnæðismálum og staða ÍLS segir allt sem segja þarf um þann málaflokk.

Og svona væri hægt að halda áfram.  Það sem er að renna upp fyrir fólki er að íslensk stjórnmálastétt er lítið annað en samansafn af mismunandi útgáfum af galdrakarlinum í OZ.  Þetta lið kann ekkert annað en að setja á flokksskipaða sjálfstýringu en vandamálið er að kerfin eru enn stillt á fyrirhruns kúrs.

Núverandi kynslóð samanstendur af stöðnuðum dekurkrökkum sem aldrei hefur verið sett mörk eða kunna að fara með peninga., Hún kann ekkert nema frasa og er öll upptekin af ímynd og leikaraskap en ekki innihaldi.  Hún hefur ekki þann metnað eða kunnáttu sem foreldrar hennar höfðu sem byggðu hér upp velferðarkerfi eftir seinna stríð.

Og nú þegar út á ólgusjó er komið, er bara rifist og skammast um aukaatriði og eina lexían sem liðið man úr skóla er litla gula hænan.  Henni er óspart beitt og allir halda að lykilinn að bættum lífskjörum séu miklar launahækkanir fyrir sig en minni fyrir aðra.

Svona geta hlutirnir ekki haldið áfram.  Með sama áframhaldi munu Íslendingar á endanum missa yfirráð yfir þessari eyju.  Eftir 100 ár er ekki útilokað að pólska verði orðið opinbert mál á Íslandi.  Það er kannski hin endanlega lausn að afkomendur Ingólfs Arnarssonar afhenda keflið nýjum hóp innflytjenda á 1200 ára afmæli fundar hans.

Fjármálaráðherra gaf nýlega út yfirlýsingu um að jafnvel verið hægt að létta gjaldeyrishöftunum á næstu 6 mánuðum.

Þá hefði maður búist við að markaðurinn tæki við sér og ávöxtunarkrafa á innlend skuldabréf færi hækkandi, en því er ekki til að dreifa.  Annað hvort er þetta merki um ófullkominn markað innan hafta eða að markaðurinn hefur enga trú á fjármálaráðherra, nema hvoru tveggja sé.

Hvað eiga fasteingalántakendur að gera í svona stöðu?

Það er ljóst að ef höftum verður létt á svona skömmum tíma verða vextir að hækka verulega og líklega mun gengið síga með viðeigandi verðbólguskoti.

Þetta þýðir að þeir sem eru með óverðtryggð húsnæðislán á breytilegum vöxtum eða verðtryggð lán ættu að íhuga að færa sig yfir í óverðtryggð 5 ára fastvaxtalán og þar með tryggja sig fyrir verðbólgu- og vaxtasveiflum á næstu 5 árum.

Í dag bjóðast óverðtryggð 5 ára fastvaxtalán á 7.45% vöxtum sem gerir 3.55% raunávöxtun miðað við núverandi verðbólgu, sem verða að teljast góð kjör við íslenskar aðstæður.  Ef við gefum okkur að verðbólga verði á svipuðu róli næstu 5 árin eru menn að borga 0.05% (miðað við 3.5% vexti á verðtryggðum lánum)  “tryggingargjald” til að tryggja sig fyrir verðbólguskoti á næstu fimm árum, þ.e. 500 kr fyrir hverja milljón tekna að láni.  Í ljósi íslenskrar hagsögu er þetta líklega ódýrasta trygging sem bíðst á Íslandi í dag.

En dæmið er ekki alveg svona einfalt, því það þarf að huga að hvað gerist eftir 5 ár og svo þarf að taka með í reikninginn þann möguleika að verðtryggingin verði aflög á neytendalán á næstu 5 árum.  Málið er því sérstaklega flókið um þessar munir og ekki síst fyrir unga fólkið.

Vandamálið á Íslandi er að það er ekki til nein óháð stofnun sem getur leiðbeint neytendum í þessum vanda.  Það er nokkuð furðulegt þar sem húsnæðislán eru oftast stærsta skuldbinding fólks á lífsleiðinni og íslenska reynslan af húsnæðislánum er ekki sérlega spennandi.

Öll orkan fer í að leysa fortíðarvanda núverandi kynslóðar.  Er ekki þörf á að vera með fyrirbyggjandi leiðbeiningar fyrir næstu kynslóð sem er að stíga sín fyrstu skref á húsnæðismarkaðinum?  Hvers vegna fær þessi hópur enga athygli eða aðstoð?  Halda menn virkilega að bankarnir, ÍLS eða stjórnmálamenn séu bestu fjármálaráðgjafarnir?

Í fjármálum byrgja Íslendingar aldrei brunninn, en eyða árum og milljörðum í að bjarga barninu þegar það er komið ofaní brunninn.  Þessari íslensku hefð verðu seint breytt.

Samkvæmt frétt á Bloomberg (hvar annars staðar!), er haft eftir Bjarna Ben að ekki sé búið að ákveða hvort hægt sé að standa við kosningaloforð um að hætta við ESB aðildarviðræður.  Beðið sé eftir nefndarskýrslu um málið.

Iceland Finance Minister Bjarni Benediktsson said his country hasn’t yet decided whether it can commit to an election pledge to drop its European Union accession bid as it awaits the findings of a report.  bloomberg.com

Sjálfstæðismenn eru greinilega byrjaðir að undirbúa u-beyju á stöðvun ESB umsóknar, enda farið að renna upp fyrir þeim að ekki er hægt að stöðva ferlið á trúverðugan hátt nema með þjóðaratkvæðisgreiðslu.  Framsókn hefur hagað sér eins of fíll í postulínsbúð á þessum fyrstu mánuðum ríkisstjórnarinnar og tími kominn á “damage control”.

Ef þjóðin fékk að kjósa um Icesave, þá er undarlegt að banna þjóðinni að kjósa um ESB aðild.  Eru bara þeir sem segja “Nei” sem fá að ráða hvað fer í þjóðaratkvæði og hvað ekki?

Líkur á þjóðaratkvæðisgreiðslu hafa aukist eftir ummæli Bjarna á ESB grund en líkur á skuldaniðurfellingu í nánustu framtíð hafa minnkað að sama skapi.  Eitthvað er framsókn farin að klikka á “stórustu” kosningaloforðunum.

Um þessar mundir eru 30 ár síðan Hong Kong festi gjaldmiðil sinn við bandaríkjadollar.  Það verður ekki annað sagt en að vel hafi tekist til enda hefur Hong Kond dollarinn staðið af sér allar fjármálakreppur á þessu tímabili.  Þetta er því merkilegra þar sem Hong Kong hafði ekki seðlabanka þegar þessi ákvörðun var tekin og sýnir að það er fleira sem þarf en fínar stofnanir í glæsibyggingum.

Í dag er Hong Kong dollarinn dæmi um hvernig eigi að standa að fastgengisstefnu.  Hornsteinninn í þeirri stefnu er óskuldsettur gjaldeyrisvarasjóður upp á 300 milljarða bandaríkja dollara.  Þetta jafngildir um $43,000 á mann.  Ef við yfirfærum þetta á Ísland jafngildir þetta um 1,700 ma kr eða einni landsframleiðslu.

Það er langt í það að Ísland eignist óskuldsettan gjaldeyrisvaraforða af þeirri stærðargráðu að ekki sé talað um muninn á viðskiptakjörum Hong Kongs og Íslands.  Það er því ljóst að ef Ísland ætlar að reyna að lyfta gjaldeyrishöftum verður ekki byggt á traustum grunni.

Í þessu sambandi liggur Ísland nær Argentínu en Hong Kong og því munu fjárfestar strax byrja að spyrja sig – hvað stendur þetta lengi?  Fyrstur kemur, fyrstur fær, væntingar fara af stað og áður en við vitum eru höftin aftur komin á.

Nei, krónan mun aldrei búa við sama frelsi og kjör og Hong Kong dollarinn.

Orkumálaráðherra Breta, Ed Davey, tilkynnti nýlega að búist væri við að fjárfestingar í nýjum kjarnorkuverum í Bretlandi myndu hlaupa á tugum milljarða punda á næstu árum.  Þetta er hærri upphæð en íslensk landsframleiðsla á einu ári.  Slík er fjárfestingaþörfin í breska orkugeiranum.  Búist er við að mest af þessari fjárfestingu komi frá Kína, Japan, Suður-Kóreu og Frakklandi.  En frönsk orkufyrirtæki eru meðal stærstu orkuseljanda í Bretlandi og trónir þar hæst EDF, sem er eitt stærsta orkufyrirtæki Evrópu með yfir 38 milljónir viðskiptavina.

Þá tilkynnti ráðherrann að breska ríkisstjórnin væri mjög nálægt því að ná samningum við EDF um byggingu á nýju kjarnorkuveri í samvinnu við Kínverja en þeir hafa sýnt breska orkugeiranum mikinn áhuga, enda telja þeir að þar liggi góð tækifæri til vaxtar og hagnaðar.

Bresk stjórnvöld eru undir mikilum þrýstingi að auka framboð af raforu og þá sérstaklega grænni orku. Það er því ljóst að gríðarleg markaðstækifæri eru til staðar í Bretlandi fyrir orku frá Íslandi um sæstreng.  Slík orka myndi seljast á hæsta verði líkt og íslenskur fiskur sem er fluttur ferskur úr landi með flugi.

Spurningin er aðeins: eru íslensk stjórnvöld til í tuskið.  Sæstrengsverkefnið er líklega af svipaðri stærðargráðu og stórt kjarnorkuver og verður aðeins unnið í alþjóðlegri samvinnu, enda hafa Íslendingar ekki aðgang að fjármagni eða sérfræðiþekkingu í svo flókið verkefni.

TIl að tryggja hámarks arðsemi af svona verkefni er nauðsynlegt að hafa sterka kjölfestufjárfesta og rekstraraðila.  Líklega yrði hagkvæmast að fá fyrirtæki á við EDF sem rekstraraðlia sem myndi leggja bæði strenginn og byggja nauðsynleg raforkuver hér á landi.  Fjármögnunin yrði alþjóðlegt samvinnuverkefni fyrir utan Ísland.  Til að tryggja sem lægstan fjármagnskostnað og þar með hámarks arðsemi til allra aðila, er nauðsynlegt að einangra svona verkefni sem mest frá lélegu lánshæfismati Íslands.

Hagnaður Íslands myndi felast í auðlindagjaldi.  Þá myndi svona verkefni skapa störf og auka hagvöxt.

En eru Íslendingar tilbúnir að opna íslenska orkumarkaðinn fyrir erlendri fjárfestingu og hleypa erlendum rekstraraðilum inn í landið?  Eru Íslendingar tilbúnir að láta Frakka byggja og reka sæstreng til Bretlands með kínversku fjármagni?  Það verður að teljast frekar ólíklegt eins og staðan er í dag.

Forsætisráðherra Íra hefur tilkynnt að í desember muni alþjóðleg neyðaraðstoð við Íra hætta og Írland standa á eigin fótum á hinum alþjóðlega fjármálamarkaði.

Írar telja að þeir muni ekki þurfa á sérstakri lánalínu að halda frá AGS þegar þeir útskrifast.    Þeir benda á að NTMA, þ.e. írska lánasýslan, hafi um 25 ma evrur í reiðufé.

Írar hafa passað vel upp á að viðhalda tengslum við alþjóðlega fjárfesta og þrátt fyrir að Moody´s hafi írsk ríkisskuldabréf enn í ruslaflokki hefur vaxtaálag á írsk bréf lækkað jafnt og þétt og er nú um 100 punktum yfir bandarískum skuldabréfum.  S&P hefur hins vegar hækkað matið og eru þeir með Írland í fjárfestingaflokki með jákvæðum horfum síðan í júlí, þegar matið hækkaði.

Írar eru því á annarri leið en Íslendingar sem búa við allt að þrefalt hærra vaxtaálag í alvöru gjaldmiðli þrátt fyriri að Moody´s hafi Ísland í hærra flokki en Írland.  Hér virðast fjárfestar vera komnir á undan matsfyrirtækjunum enda segir í nýlegri frétt frá Financial Times að norrænir fjárfestingasjóðir séu farnir að kaupa írsk bréf og hlutur bandarískra hrægamma minnki ört.  Lítið fer fyrir fréttum um að norrænir frændur okkar séu að kaupa íslensk bréf!

Þessi staða Íra er enn merkilegri fyrir það að þeir björguðu bönkunum en Íslendingar ekki.  Nú gátu stjórnvöld hér auðvita ekki bjargað íslensku bönkunum en Ísland hefði samt getað lært af Írum og norrænum frændum okkar.  Írska lánasýslan keypti upp hrakeignir bankanna og setti í sérstakan sjóð sem síðan hefur hækkað mikið og er ein ástæða þess að þeir munu líklega ekki þurfa lánalínu frá AGS.  Þetta er svipuð leið og Svíar og Norðmenn fóru eftir bankakreppun á síðustu öld.

Því miður fóru Íslendingar sína eigin “sérstöku” leið þrátt fyrir ráðleggingar frá reynslumiklum frændum okkar.  Þetta varð til þess að hrægömmum voru færðar þessar eignir á silfurfati.  Nú er ljóst að Íslendingar misstu af 400-500 ma kr. tækifæri til að bæta eignastöðu ríkissjóðs og auka við gjaldeyrisvarasjóð Seðlabankans.

En hvers vegna keyptu Íslendingar ekki þessar eignir?  Ein skýringin er að íslenska ríkið hafið ekki bolmagn til þess, með “gjaldþrota” Seðlabanka sem hafði misst allan trúverðugleika á erlendum markaði.  Fjárfestar hefðu aldrei sætt sig við íslensk skuldabréf sem gjaldmiðil.  Hér bjargaði evran Írum og landaði þeim þeirra “svigrúmi” á þurrt landi á meðan Ísland baslar enn við að “fiffa” hlutina eftirá eftir einhverri framsóknarformúlu sem er að rústa því litla trausti sem Ísland hefur þó aflað sér á erlendum fjármálamörkuðum eftir hrun.

Hins vegar, svarar þetta ekki þeirri spurningu, hvers vegna íslenskir lífeyrissjóðir allir sem einn, stóðu á hliðarlínunni og létu kauptækifæri aldarinnar í hendur hrægömmum?  Hvers vegna stofnuðu lífeyrissjóðirnir ekki sjóð sem keypti þessar eignir?  Það er stóra spurningin?  Líklega fæst seint, viðunandi svar við henni.

Mikið er talað um að létta þurfi gjaldeyrishöftum en margt bendir til, því miður, að slík aðgerð hafi fjarlægst landið á síðustu misserum.

Einn helsti vandinn er aukin áhætta og óvissa í íslensku efnahagslífi.  Innan hafta er áhættumat farið að brenglast sem getur hafi slæmar afleiðingar fyrir fjárfestingarákvarðanir og stöðu bankanna til framtíðar.

Skuldabréfamarkaðarnir sýna vel þann vanda sem við er að glíma.

Ávöxtunarkrafa utan hafta á íslensk ríkisskuldabréf á gjalddaga 2022 í dollurum hækkaði í síðasta mánuði upp í 5.7% sem jafngildir 4.2% raunvöxtum í dollurum.  Innan hafta er ávöxtunarkrafa á ríkisskuldabréf af sömu lengd 6.3% sem gerir 2.4% raunávöxtun í krónum.  M.ö.o. fjárfestar fá mun betri ávöxtun hjá ríkinu utan hafta í gjaldeyri en innan hafta í krónum.

Það er alveg ljóst að ekki er hægt að létta höftum við þessar aðstæður.  Það þarf að loka þessum raunvaxtamun og gott betur enda breytist krónan ekki yfir í dollar á einni nóttu.

Best er að lækka svona vaxtamun með því að draga úr áhættu og óvissu í íslensku hagkerfi.  Vandamálið er að erlendir aðilar hafa efasemdir um að samningar við kröfuhafa og stöðvun ESB umsóknar verði sú töfralausn sem íslensk stjórnvöld treysta á.  Því er hætta á að erfiðara verði að vinna á þessum vaxtamun en margir gera sér vonir um.

Hin leiðin, að hækka innlenda vexti, mun snarhægja á hagvexti og verða stór skellur á heimilin og fyrirtækin og er ekki á bætandi.  Það er því fátt annað framundan en áframhaldandi höft sem líklega þarf að herða frekar en hitt.

Hvernig eiga svo innlendir aðilar að keppa við íslenska ríkið um erlent fjármagn þegar fjárfestar geta fengið um 4% raunávöxtun hjá ríkinu í gjaldeyri utan hafta?  Þá mun þessi staða ekki gera samninga Landsbankans um endurfjármögnun auðveldari eða ódýrari.

Því ætti að vera ljóst að eitt stærsta verkefni Íslands er að bæta erlend viðskiptakjör.  Slíkt verður aðeins gert með því að hlusta á erlenda fjárfesta, AGS og matsfyrirtækin.  Vonandi mun þessi staðreynd renna upp fyrir stjórnvöldum fyrr en seinna.