Alltaf er gaman að velta fyrir sér sögunni um uppbyggingu heilbrigðiþjónustu þjóðarinnar, enda virðist sagan endurtaka sig á furðulegustu sviðum. Tímarit alþýðunnar um heilbrigðismál, Eir, var gefið út af nokkrum læknum á tveggja ára tímabil um aldamótin 1900. Um hugsjónaútgáfu var að ræða enda mikil þörf á fræðslu um sjúkdóma sem þá ríktu og nauðsynlegar sóttvarnir gegn næmu sjúkdómunum sem svo voru kallaðir (smitsjúkdómunum) og allir hræðast aftur hvað mest þessa daganna.

Um aldarmótin 1900 var aðeins eitt sjúkrahús á höfuðborgarsvæðinu, Sjúkrahús Reykjavíkur, og sem var þegar orðið allt of lítið og bauð alls ekki upp á nauðsynlega kennslumöguleika fyrir heilbrigðisstarfsfólk. Fyrir einni öld voru aðeins stafandi um 38 læknar hér á landi, þar af 8 íslenskir læknar sem námu læknisfræðina hér heima í Læknaskólanum í Nesi og 7 sem höfðu farið utan til náms til Kaupmannahafnar. Til að hægt væri að mennta fleiri lækna hér á landi, var því aðal kappsmálið að tryggja betri kennsluaðstöðu í verklegu námi.

Íslendingar höfðu lengi átt sér þá þann draum að byggja nýjan Landspítala sem gagnast mætti allri þjóðinni og sem nota mætti til nauðsynlega kennslu fyrir lækna- og hjúkrunarfræðinema. Slík verkleg kennsl væri forsenda áframhaldandi starfsemi Læknaskólans sem þá hét og sem bjó við afar þröngan kost, sérstaklega hvað sneri að verklegri kennslu. Að öðrum kosti sögðu sumir að leggja ætti hann af og hvetja þá frekar ungt fólk til náms erlendis, og sem var þá aðallega til Kaupmannahafnar. Margt svo sem sem minnir á umræðuna í dag og hótun læknakandidata nú að ráða sig ekki til Landspítalans næsta vor.

Ársfjórðungurinn í lok 18. aldar, sýndi svo ekki var um villst, að betra heilbrigðiskerfi með menntuðu heilbrigðisstarfsfólki, margborgaði sig.  Lífslíkur höfðu aukist um þriðjung miðað við ársfjórðunginn þar á undan. Fyrir tíma íslenskra lækna, ljósmæðra og síðar hjúkrunarfræðinga sem rétt er að hafa í huga nú í umræðunni hvort við höfum yfirleitt efni á mennta þessar starfsstéttir og borga þeim viðunandi laun. Höfum við efni á að byggja nýjan spítala sem tryggt getur þá kennsluaðstöðu sem nauðsynleg er. Aukið möguleika á læknismeðferðum og bætt hjúkrun veikustu sjúklinganna sem nútímaspítali á að bjóða upp á. Bætt starfsaðstöðu starfsfólks og gert vinnustaðinn eftirsóknaverðan. Eða erum við aftur orðin það fátæk þjóð að við getum ekki staðið vörð um nútíma læknisfræði og látum uppbyggingu síðustu aldar lönd og leið fyrir skammtíma sparnaðarráðstafanir ríkisstjórnarinnar.

Eru stjórnmálamennirnir virkilega svona huglausir miðað við forvera sína fyrir rúmlega öld síðan og sem forgangsröðuðu alltaf fyrst og fremst í þágu almannaheilla? Öld er liðin og Landspítalinn sem var loks byggður 1930, var barn síns tíma. Hann er nú orðinn gamall og lúinn og starfsemi sem hann átti að sinna fyrir margfalt færri íbúa á sínum tíma fyrir einn öld. Gípum nú aðeins niður í alþýðutímaritið Eir, fyrst í grein sem Guðmundur Magnússon skrifaði 1899 og síðan aftur árið 1900.

Læknaskólinn og Landspítali (1899)

„Í inngangsorðum að riti þessu (Eir) voru leiddar nokkrar líkur að því, að Íslendingar hefðu ekki skaðast á læknafjölgun þeirri, sem orðið hefir hér á landi á síðasta fjórðungi þessarar aldar. Það má svo virðast, að þjóðin hafi sjálf fundið til þessa, þar sem þessi fjölgun hefir haldið áfram þing af þingi eftir óskum á áskorunum landsbúa.“  „En læknasólinn okkar hefir samt ekki verið neitt óskabarn þingsins, þó hann hafi bætt úr þörf okkar. Það hefir komið fram í smáu og stóru. Húsnæði hefir hann ekki nema 2 kompur í spítalanum í Reykjavík, eins og hann nú er og hefir verið. Húsnæði, sem er svo af skornum skammti, að þar rúmast ekki annað en kennarar og lærisveinar, og naumlega þó. Það er neyðarúrræði að geyma þar bækur; það er ómögulegt að koma upp safni né vísi til safns fyrir þrengsla sakir. Forstöðumaður skólans er látinn gegna öðru áriðandi embætti.“

Landspítalinn (1900)

Lög um Landspítalann „komst að lokum gegnum þingið, skorinn og skiptur. Frumvarpið mætti töluverðri mótspyrnu, og má telja víst, að það hefði aldrei orðið að lögum, ef bæjarstjórn Reykjavíkur hefði ekki brugðist svo myndarlega við að bjóða fram 10,000 kr. til byggingar spítalans. Hins vegar bauð eining stjórn Sjúkrahússins í Reykjavík það hús fram í þarfir spítalans. Eftir það horfðist vænlega á fyrir frumvarpinu um stund, en þegar leið á meðferð þess í neðri deild, þótti mönnum sem norðan-fýlu nokkra og kalsa drægi upp yfir því, enda „rýrnaði“ það þá „í meðförum“. Gjafarúm voru öll af numin í neðri deild, og er það töluverður galli á lögunum, en engu að síður er fyrirsjáanlegt, að lög þessi verða til mikilla bóta frá því sem nú er, enda ætti að mega laga það síðar, sem á vantar.“

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2014/04/13/heilbrigdistimaritid-eir-og-thegar-frumur-voru-kalladar-sellur/

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2014/09/24/laeknaskorturinn-og-verdmaetamatid-a-islandi-i-dag/

http://www.dv.is/blogg/vilhjalmur-ari/2013/9/7/lifshaettilegur-vandi-landspitala/

Gosmengunin yfir höfuðborginni um daginn

Nú að hausti megum við búa daglangt við gosmengun víða um land og enginn veit hver þróunin verður í meiri eldsumbrotunum norðan Vatnajökuls og í Bárðarbungu. Móðuharðindin í lok 18 aldar urðu til eftir ekki alls ólíka atburðarrás og líkleg er þessa daganna, þótt vesöldin hafi þá verið mikið meiri. Bólusótt (stórabóla) lá afar þungt á þjóðinni að viðbættri mikilli gosmengun um land allt. Áhrif bólusóttarinnar einnar á 18 öld er mikið vanmetin í Íslandssögunni, en hún átti áður ríkan þátt í endalokum þjóðveldisins á þrettándu öld. Hún dróg einfaldlega svo úr viðnámsþrótti þjóðarinnar að henni var nauðsynlegt að ganga erlendu valdi á hönd.

Talið er að allt að fimmtungur þjóðarinnar hafi látist í móðuharðindunum einum. Hörmungarnar urðu meðal annars til þess að Íslandi var einna fyrst þjóða í heiminum skaffað bóluefni (kúabólusmitefni) sem nýttist til bólusetninga geng bólusóttinni. Danski kóngurinn sá þannig aumur á Íslendingum og sem voru á góðri leið með að þurrkast út sem þjóð og sem vissulega var undir forsjá hans. Bólusetningin, nýleg stofnun Landlæknisembættisins og menntun læknisefna nokkrum áratugum áður svo og menntun ljósmæðra síðar, snarbætti heilsuástand þjóðarinnar. Aldrei í Íslandssögunni hefur verið gert jafn þýðingamikið átak í lýðheilsumálum og sem snarlækkaði afar háan ungbarnadauða. Á landi þar sem áður mátti reikna með að aðeins um fjórðungur barna næði fullorðinsárum.

Margir samverkandi þættir auk bólusóttar og gosmóðu voru að verki sem sköpuðu þær hörmungar sem móðuharðindin reyndust. Mikill kuldi og léleg loftgæði juku t.d. á tíðni hverdagslegra sýkinga, ekki síst lungnabólgu. Sýklalyfin voru eingin. Flensufaraldrar gengu reglulega yfir og dánartíðni af völdum lungnabólgu gat verið allt að þriðjungur. Berklafaraldur í lok 19 aldar og upphafi 20. aldar og sem var miklu skæðari á íslandi en í nágrannalöndum okkar tók líka sinn toll í íslenska manntalinu. Fátækt var enda mikil og húsakynni oft léleg. Því má segja að samanburður hvað gerst getur nú ef verstu spár ganga etir með Ebóluna, móðuharðindi og fimbulkulda, sé ekki að fullu réttlætanlegur. Eða hvað? Ebólan í dag er miklu meiri drepsótt en stórabólan var og þar sem ekkert bóluefni er enn í augnsýn. Enginn veit með vissu hve gosmengunin getur orðið mikil. Heilbrigðiskerfið er afar illa í stakk búið að mæta aukinni þjónustuþörf og húsakynnin víða léleg eins og á Landspítalanum. Margir eru reyndar þegar hættir að treysta á vísindin og farnir að halla sér að kukli, hjávísindum og allskyns gagnslausum skyndikúrum gegn vanheilsu sinni og sem reyndar mest er auglýst í fjölmiðlum þessa daganna. Þar sem gróðahyggja sumra hefur tekið völdin hjá auðtrúa þjóð og almenningur er oft afar illa upplýstur.

Margir gleyma að allskonar aðrir faraldrar en ebólan nú hafa verið nærtækir lengi og sem geta með stuttum fyrirvara breyst í drepsóttir. Fuglaflensa eða heimsfaraldur inflúensu getur brotist út með stuttum fyrirvara og sýklalyfjaónæmir sýklar eru þegar eru farnir að herja á okkur, en sem geta aukist með t.d. óheftum innflutningi á erlendu kjöti og landbúnaðarafurðum. Samfélagsmósar og spítalamósar eru að verða daglegt brauð hér á landi, þótt töluvert sé enn að þeir hafi náð sömu útbreiðslu og víða erlendis. Lungnabólgubakterína (pneumókokkar) og aðrir algengir sýklar eru að verða ónæmir gegn hefðbundnum sýklalyfjum. Allt vegna ofnotkunar okkar á sýklalyfjum sl. áratugi í samfélaginu og landbúnaði erlendis. Allt algengir sýklar í umhverfinu sem afar erfitt getur verið að meðhöndla með sýklalyfjum þegar mest á reynir og þeir ónæmir fyrir lyfjunum okkar. Helsta læknisvopninu okkar sem standa vaktina. Hvað er þá til ráða?

Afleiðingar af Spænsku veikinni hér á landi fyrir einni öld þegar engin bóluefni voru til staðar og jafnvel svínaflensunnar fyrir 5 árum, er áminning um hvernig venjuleg inflúensa getur hagað sér í verstu tilfellunum hjá hverju og einu okkar. Þegar óheftir bólgustormar herja á lungu, bein og vöðva á miðjum vetri, eins og hendi sé veifað. Mæðuharðindi fyrir þá sem lenda í. Eldra fólki og sjúklingum með langvinna sjúkdóma er því sérstaklega ráðlagt að láta bólusetja sig á hverju hausti gegn árlegri inflúensu. Eins er mælt með að verðandi mæður fái bólusetningu. Það er ekki síst til að verja ungbarnið, í meðgöngunni og fyrst eftir fæðinguna. Í Bandaríkjunum er einnig mælt með að öll ungbörn frá 6 mánaða aldri fái inflúensubólusetningu að hausti, enda engin bólusetning sem kemur jafn oft í veg fyrir slæmar loftvegsýkingar og fylgisýkingar á veturna en einmitt inflúensubólusetningin.

Við getum verið heppin og komist gegnum veturinn án sérstakra ráðstafana. Þegar blika er á lofti í lýðheilsumálunum og gosskýin hrannast upp, er rétt að sýna ábyrgð og fyrirhyggjusemi. Stjórnvöld þurfa að vinna á vandamálunum þar sem þau eiga upptök og stuðla að því að lágmarka hugsanlegan skaða. Rót ebólunnar er enn sem komið er fyrst og fremst í Afríku og sem mest vantar aðstoðina. Aðeins tímaspursmál er hinsvegar hvenær fyrsta smitið berst til Íslands og því eins gott að undirbúa ráðstafanir hér á landi í tíma.

Heilbrigðiskerfið allt verður að styrkja og það er á ábyrgð stjórnvalda að verja landið eins og kostur er fyrir næmum sjúkdómum. Hver og einn einstaklingur þarf hins vegar að sýna almenna skynsemi og ábyrgð í sínum forvörnum og sinna. Meðal annars með bólusetningu nú fyrir því líklegasta í vetur, flensunni.

Myndin mín af Nóa

Eitt af því sem maður hefur átt síst von á, er að komast á stað sem sagan segir að tengist upphafi mannkynssögunnar og margar frásagnir eru af fyrir utan Biblíuna, m.a. hjá hinum fornu Súmerum, Babýloníumönnum, Alssýringum og í Gilgameshkviðum Mesópótamíumanna. Fornminjum sem tengjast sögum um mesta hamfaraflóð veraldasögunnar og sem er sennilega afleiðing af gríðarmiklum eldsumbrotum í iðrum jarðar, a.m.k. eins og við skiljum vandamálin best í dag tengt slíkum hamförum, mikilli gosmengun og hlýnunar jarðar. Syndaflóðið mikla eins og það var reyndar nefnt í gamla testamentinu, vegna reiði Guðs yfir vonsku mannanna og sem eyða vildi mannkyninu sem hann hafði áður skapað. Ekki þó alveg öllum til að geta gefið okkur annan séns og að við gætum þá byggt upp betri samfélög manna og dýra. Nói og fjölskylda voru þá þeir útvöldu og sem fengu forskot með skilaboðum frá sérstökum að byggja Örk sem og fyrir öll dýrapör jarðar.

Þar sem Tyrknesk yfirvöld telja vera minjar Arkarinnar hans Nóa í Agrihéraðinu

Steingerðar kjölminjar  á stærð við  fótboltavöll að mati fræðimanna, er stutt frá rótum Ararats og þar sem sagan segir að Örkin hafi strandað eftir flóðin og sem við í íslenska gönguhópnum Fjöll og firnindi heimsóttum eftir göngu á topp Ararats í lok júlí síðastliðnum. Friðhelgur staður sem þó ekki mátti ganga inn á og þar sem tyrknesk yfirvöld reka nú vísinda- og menningarsetur tileinkað atburðunum. Sannarlega með merkustu fornminjum heims ef sannar reyndust, en sem eru samt of ótrúlegar til að reynast sannleikanum samkvæmt að mati okkar flestra.

Gódur félagsskapur

Sennilega skiptir heldur ekki mestu máli, hvaða hamfarasaga er sönnust í þessum efnum og sem reyndar á oft við um mannkynssöguna alla. Mestu máli skiptir er að fá að upplifa tugþúsundára gamla góða sögu, með þeim sem áþreifanlegri eru og sem eru aðeins nokkra þúsund ára gamlar og þar sem sannanir lágu víða um undir fótum okkar í Agrihéraðinu og nærliggjandi sveitum. Túlkun okkar af sögunni og nútíðin skiptir enda flest okkar mestu máli í dag. Fyrir okkar agnarlitlu framtíð og sem við í gönguhópnum voru, komumst a.m.k. óhjákvæmilega hjá að spá aðeins í. Misjafnlega fyrir okkur öll, eftir því hvar við búum í dag og hvar mestu hörmungarnar geysa.

Stóra Ararat og litli

Ferðin okkar var hugsuð sem skemmtiferð fyrst og fremst. Í nálægð við sögusvið og menningu sem daglega er í heimsfréttunum. Mannkynið allt er svo ótrúlega líkt, innst inn við beinin, þótt aðstæður á hverjum tíma geti verið gjörólíkar. Aðstæður sem móta okkur á alla lund hverja stund og sem gera okkur að þeim einstaklingum sem við erum. Og ekki væri gott að segja hverjir væru hinir útvöldu í Örkina hans Nóa í dag ef sagan endurtæki sig nú á sögustund.

Á Ararat 27.7.2014 (mynd vaa)

Síðsumars gekk ég og konan mín á fjallið Ararat í norðaustur hluta Tyrklands ásamt 15 öðrum Íslendingum í gönguhópnum Fjöll og Firnindi. Sannkölluð ævintýraferð á framandi slóðir. Sennilega er fjallið frægast fyrir að vera fjallið sem segir frá í Biblíunni að hafi verið strandstaður arkarinnar hans Nóa og sem sumir telja að finna megi leifarnar af á hásléttunni sunnan við fjallið og sem við heimsóttum í leiðinni. Ararat er hæsta fjallið í þessum fjallótta heimshluta, eldfjallaaskja rétt um 5.200 metra hátt sem talið er að hafi gosið síðast 1840 eftir mikinn jaðskjálfta upp á 7,4 með hamfaraflóðum á nærliggjandi þorp og sem ber nú jökul á toppnum. Ararat  blasir við frá landamærum Írans og ekki langt frá landamærum Íraks og Sýrlands, staðsett í landbúnaðarhéraðinu Agri sem eins og nafnið ber með sér sumir telja vöggu landbúnaðarins í heiminum (samanber, agriculture). Hópurinn dvaldist í 8 daga á og við Ararat og ferðaðist um nágranahéruðin, allt til hinnar sögufrægu Borg 1001 kirkju, Ani, á silkiveginum til Asíu við landamæri Armeníu, 150 kílometrum norðar og sem nú eru rústir einar.

Ferð sem þessi skilur eftir sig miklar endurminningar um kynni á framandi menningu, í þessu tilfelli menningu Kúrda og vinsamlegum samskiptum við þá. Kúrdar er bændaþjóð eins og Íslendingar í grunninn, þar sem hesturinn gegnir víða enn mikilvægu hlutverkinu í búskapnum og sem farartæki. M.a. í heyskapnum sem við urðum vitni af og þar sem víða er ennþá slegið með orfi og ljá. Hirðingar voru líka í hópum uppi í fjöllunum og á hásléttunum, með nautpeninginn sinn, kindur og geitur. Útlendingar eru ekki algengir gestir á þessum slóðum, þótt alltaf komi einhverjir, aðallega til að ganga á hið sögufræga og tignarlega fjall, Ararat.

Kúrdar í fjallshlíðum Ararats

Gangan sjálf á Ararat tók aðeins 5 daga, en áður höfðum við fengið smá hæðaraðlögun með næturgistingu í tjöldum í Nermut gígnum sunnan við Van vatnið um 200 km. sunnar og sem er í 2.100 metra hæð. Síðar með dvöl á hásléttunni umhverfis fjallið í nokkra daga, í um 1500 metra hæð. Gist var á hóteli í Dogubeyacit, sem er um 70.000 manna landamærabær, rétt vestan við Írönsku landamærin. Frumstæður og fátækur bær, þar sem sjá mátti hernaðarmannvirki og vígatól allt í kring og sem minnti mann óþægilega á fréttir líðandi stundar. Keyrt var upp að fjallsrótum og byrjað að ganga í um 2000 metra hæð. Hitinn um morguninn var um 30°C og gengið í 6 tíma upp í neðri búðir í um 3.200 metra hæð. Á leiðinn var okkur boðið í té í tjöldum hjá kúrdískri hirðingjafjölskyldu. Indælt fólk á öllum aldri með hænsni og geitur í heimahaganum milli tjaldanna sinna og þar sem stúlkurnar og gömlu konurnar buðu okkur  handavinnuna sína til kaups í lokin.

Litli Ararat á bak við

Í neðri búðum voru grasbalar innan um stórgrýti, rétt neðan við mesta brattan á fjallinu og þar sem gönguleiðin síðar átti eftir að verða erfiðari. Einhvernvegin skynjaði maður sögu og aldur eldfjallsins vel á klöppunum sem margar voru spegilgljáandi. Sjá mátti til austurs hliðar Litla-Ararats sem nær upp í um  3.900 metra hæð og ekki eru nema um öld síðan að gaus síðast. Litlibróðir sem tilheyrði Íran til ársins 1932. Hraunbreiðurnar minntu um margt á íslenskar hrauntungur eins og víða annars staðar í Agrihéraðinu, enda mátti sjá berglög í öllum regnbogans litum, rauðhóla og jafnvel líparít. Hrjóstrugt landslagið sem er nánast skólaust, endurspeglaði þetta allt miklu betur, ekkert síður þegar upp í snjóinn var komið og að sumu leiti óvænt upplifun svo nátengt okkur Íslendingunum.

Í efri búðum

Úr neðri búðum fórum við síðan daginn eftir í hæðaraðlögunargöngu upp í efri búðir sem voru í um 4.200 metra hæð og þar sem í raun ekkert tjaldstæði finnst, nema þau sértilbúnu milli stórgrýtis og klappa. Í raun ótrúlegur tjaldstaður fyrir okkur að tjalda á, en sem var síðan ekki svo afleiddur þegar á reyndi og allir voru hvíldinni fegnir. Reyndar féll stórgrýti yfir eitt tjaldið sem þarna var og eyðilagði varninginn sem í því var, en sem var þá sem betur fer mannlaust. Við gengum sem sagt til baka niður í neðri búðir sama dag, en aftur upp daginn eftir og gistum þá um nóttina í efri búðum. Dagurinn sá var vindsamur og kaldur þegar á leið og um kvöldið var farið að blása allhressilega og síðan gekk hann á með hagléljum um kvöldið. Planið var að bíða ef sér veðrið í sólarhring í efri búðum ef í harðbakkann slægi og aðstæður leyfðu ekki toppgöngu. Sú varð samt ekki raunin og við gátum lagt af stað um klukkan eitt um nóttina eftir stuttan svefn. Í svarta myrkri, með höfuðljós og kappklædd til vetrargöngu, enda smá snjókoma, vindur og töluvert frost.

Á toppnum

Næstu 4 tímana gengum við upp í halarófu upp snarbratta hlíðina í myrkrinu. Allt þar til í morgunsárið og það létti nægilega til þannig að það sást til sólar gegnum skýjahuluna. Síðustu 400-500 metrana í hækkuninni, ca 2 km. vegaleng,  gengum við á jökli. Í sólarupprásinni mátti sjá skuggann af Ararat í allri sinni dýrð, teygja sig langt yfir allt Agri héraðið og inn fyrir landamæri Írans. Ógleymanleg sjón að sjá landið vakna eins og í Afríku forðum. Öll komumst við síðan á toppinn um 7 leitið. Áfanganum var náð og sem margir höfðu stefnt svo lengi að. Með ótal æfingargöngum heima á Íslandi sl. vetur og fram á sumar.  Nokkrir í hópnum höfðu farið aðra ferð til Atlasfjallana fyrir 3 árum og gengið á tindinn Toubkal sem þar er hæstur,  tæplega 4.200 metra hár. Sannarlega heldur ekki með hæstu fjöllum veraldar, en nógu há  fyrir okkur og sem tóku inn hæðaraðlögunarlyf til að forðast mætti háfjallaveikina. Aukaverkanir voru hins vegar allskonar doði  í  útlimum og í andliti, en þar sem þó heilinn var skýr. Toppurinn sjálfur var heldur ekki aðalatriðið í ferðinni, heldur aðeins eitt af lokatakmörkunum. Gangan sjálf og samveran á þessum slóðum toppaði allt. Eins gangan niður í sæluvímu og síðan söng- og dansskemmtunin með Írönsku vinum okkar í neðri búðunum um kvöldið.

Gangan á Ararat og ferðirnar þar í kring á fjallaslóðum, gætu talist varasamar ef tillit er tekið til frétta um hörmungaástandið sem nú ríkir rétt austan tyrknesku landamæranna og þar sem mannrán vestrænna ferðamanna eru tíð. Öll hræðsla var þó víðs fjarri í okkar góða hóp, enda litum við á Kúrda sem vini okkar, vestrænt þenkjandi og sem voru mjög vinsamlegir í alla staði. Sumt fannst okkur auðvitað mjög frumstætt og sannanlega fundum við til með flóttafólkinu sem við hittum og fátæktinni sem ríkti víða. Trúarbrögðin allt önnur, en þar sem manngæskan virðist allsráðandi, eins og reyndar með berbunum í Atlasfjöllunum um árið.

Ég hugsa sérstaklega hlýtt til þjóðabrota Kúrda á þessum slóðum og sem hafa mátt þolað svo lengi stríðsátök og kúgun nágrannanna og sem nú enn og aftur er daglega í fréttum og tilraunar til þjóðarmorðs á þeim í NV hluta Sýrlands, rétt austan tyrknesku landamæranna. Á hvaða sögusviði annars staðar í heiminum ætti reiði guðanna að birtast betur og sagan segir svo vel frá í gamla testamentinu á sama stað. Saga sem var kvikmynduð nýlega á Íslandi af öllum stöðum, en sem átti að hafa gerst á okkar slóðum í gönguhópnum við Ararat. Bestu þakkir fyrir mig til samferðamanna í frábærum gönguhóp, Metins Genglin, tyrkneska farastjórans og allra Kúrdanna, m.a. þá írönsku sem tóku á móti okkur með söng og dansi, og sem allir buðu okkur velkomin til sín síðar.

Skugginn af Ararat kl. 5.30, 29.7.2014

Fleiri ferðasögur úr ferðinni góðu:

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2014/12/21/leyndarmalid-a-akdamar-island-og-islensku-paparnir/

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2015/04/18/tynda-borgin-ani-og-islendingurinn-eg/

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2015/04/28/ishak-pasha-hollin-og-heimbodid-goda-i-agri/

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2014/10/11/orkin-hans-noa/

Nú er heldur betur farið að hvessa, enda haustið löngu komið. Alzheimer heilahrörnunarsjúkdómurinn er hins vegar mjög alvarlegur sjúkdómur sem veldur ótimabærri heilabilun hjá fólki, oft á besta aldri (frá um 50 ára) og er sá sjúkdómur sem flestir hræðast hvað mest í nútíma samfélagi. Á Íslandi er sjúkdómurinn 3. algengastur meðal OECD ríkjanna í dag og sem um 20% einstaklingar á aldrinum 65-74 ára greinast með. Oftar hjá háöldruðum með vaxandi öldrun þjóðarinnar.

Því miður vitum við ekki enn hvað ræður mestu um upphaf Alzheimer sjúkdómsins. Við vitum þó að hann er að hluta ætttengdur, eins og svo oft á við um marga alvarlega sjúkdóma, nátengt umhverfinu, lifnaðarháttum og ytra áreiti á genatjáningu. Hann tengist þannig lífsstílssjúkdómunum sem á okkur herja, offitu og sykursýki. Ef til vill meira við Íslendinga en aðra þar sem þeir eru meðal feitustu þjóða heims.

Alzheimer sjúkdómurinn kallar fljótt á miklar áhyggjur aðstandenda, þörf á aukinni umönnun við þann sjúka, sem og heilbrigðisyfirvöldum síðar með miklum kostnaði tengt langtímavistun á dagdeildum og hjúkrunarheimilum. Mikilvægast er fyrir alla aðstandendur að glöggva sig á fyrstu einkennum sjúkdómsins í tíma til að geta brugðist sem best við og sem er tilefni skrifanna. Á ekki ósvipaðann hátt og þegar varað er við óveðri eða gosóróa og sem fjölmiðlarnir sýna alltaf mestann áhugann á.

Með snemmgreiningu og auknum skilningi aðstandenda og atvinnurekenda má létta að einhverju leiti áhyggjunum vegna geðrænna einkenna sem fram geta komið í hægum framgangi sjúkdómsins í byrjun og sníða síðan kröfurnar eftir getu. Einkenni sem annars geta leitt til misgreiningar og sjálfsheldu óöryggis, spennu og einangrunar. Lyfin í dag sem seinkað geta aðeins framgangi sjúkdómsins og minnistapinu um nokkur ár (sjá hér fyrir neðan) virka best ef þeim er beitt í tíma og bæta þá einstaklingnum jafnvel nokkur mjög dýrmæt ár í vinnu og sem annars væru glötuð og möguleikans á að njóta lífsins aðeins lengur.

Vonandi styttist í að einhver varanlegri lækning finnist og sem hægt væri að beita í tíma, jafnvel í fyrirbyggjandi tilgangi og áhættan er mikil. Snemmkomin læknisfræðileg greining er nú t.d. möguleg með heilalínuriti sem m.a. byggist á íslensku hugviti  og rannsóknum um árabil (SIGLA- MentisCura). Síðar þegar einkennin eru orðin alvarlegri með sálfræðiprófum og ísatópamyndgreiningu af sjálfum heilanum. Því fyrr sem við veitum fyrstu einkennum sjúkdómsins hins vegar athygli og sem oft tengist vægum truflunum á skammtímaminni, breyttu skapferli og minni matarlyst, því betur erum við í stakk búin að takast á við framganginn og meðferðina síðar. Hér er tenging á nokkur góð ráð sem má  hafa í huga til að bæta snemmgreiningu á heilabilun.

Vitað er að próteinefnið beta amyloid eykst í heila Alzheimer´s sjúklinga. Þetta prótein drepur taugafrumur, en lyfin sem eru mest notuð í dag, (acetylcholinesterase inhibitors), hjálpa aðeins til við að örva taugaboðefnaflutning þeirra fruma sem eftir lifa. Sama getur átt við önnur efni sem örva heilastarfsemina að vissu marki eins og lyfið memantine og jafnvel nikótín. Allt önnur efni eins og metýlenblátt (methylthioninium chloride) hefur í mörg ár verið rannsakað sem hugsanlegt lyf, enda talið getað hindra upptöku frumna á beta amyloid próteinunum sem þátt eiga í hrörnuninni

Við vitum líka að vitræn örvun á heilann, góð samskipti, félagslegt öryggi, hollt mataræði ásamt góðri hreyfingu, skiptir mestu máli af því sem við á annað borð fáum einhverju ráðið um. Að reyna að tryggja heildræna heilsu á tækniöld.  Aðrir meðferðarmöguleikar tengjast framförum í ónæmis- og taugalæknisfræðinni og nýjum lyfjum í framtíðinni.

Náttúrujurtaefnið kúrkúmín (curcumin sem einnig gengur undir heitinu turmeric) og kallað hefur verið á íslensku gullinrótarlitur, hefur lengi verið rannsakað sem hugsanlegt lyf gegn ýmsum sjúkdómum, m.a. Alzheimer-elliglöpum og krabbameinum. Kúrkúmín hefur verið vel þekkt um aldir sem öflugt náttúrulyf og sem ég skrifað m.a. um í grein sem ég kallaði „Brunavarnir okkar og ljósefnin góðu„. Efnið finnst í rót kryddjurtarinnar gurkmeja (gullinrót). Kúrkúmín (túrmerik) er mikið notað í karrýblöndur hverskonar og sem gefur karrýinu auk góðra bragðeiginleika, sinn fallega gula lit.

Sænsk rannsókn sem greint var frá fyrir þremur árum, gekk m.a. út á að kanna áhrif efnisins kúrkúmíns á taugavef bananaflugna sem fá oft taugasjúkdóm og sem líkist að sumu leiti þeim hrörnunarbreytingum og sjást í Alzheimer´s taugasjúkdómi okkar mannanna. Sjúkar flugur sem fengu kúrkúmín, lifðu í 75% tilfella lengur og viðhéldu hreyfanleika sínum mikið betur. Ný rannsók sem birt var í síðasta mánuði sýnir svo aftur betri vöxt taugafruma í rottum eftir inntöku á kúrkúmín.

Yfirlitsrannsókn sem birtist í vísindatímaritinu, Neuropsychiatric Disease and Treatment fyrir 3 árum, sýndi að lítil en dagleg drykkja áfengis til lengri tíma virtist líka minnka líkur á heilabilun og skerðingu á vitrænni getu. Niðurstöðurnar sýndu minnkaðar líkur á að fá Alzheimers sjúkdóminn og aðrar heilabilanir um 23%. Rannsóknin náði til niðurstaðna 143 fyrri rannsókna sem gerðar höfðu verið á áhrifum áfengis á heilann og sem samsvarað neyslu undir 2 glösum á dag (< 20 gr. af hreinum vínanda) hjá körlum og einu glasi á dag (<10 gr.) hjá konum. Hugsanlega gæti áfengi þannig í takmörkuðu magni og sem einnig hefur sýnt hefur verið fram á í dýratilraunum, undirbúið taugafrumur betur með “passlegu áreiti og stressi“, gegn annars konar áhrifum og álagi á heilann síðar. Jafnvel gegn áhrifum efna eða vírusa sem skaðað geta taugafrumur og sem þátt geta átt í framgangi Alzheimer´s sjúkdóms. Hins vegar er vitað að dagleg neysla áfengis, jafnvel í litlu mæli, getur aukið áhættu á vissum krabbameinum eins og brjóstakrabbameini kvenna, sem og öðrum sjúkdómum svo sem lifrarbólgu og skorpulifur og sem rétt er að hafa í huga í þessu sambandi.

Sl. vetur voru til umfjöllunar í fjölmiðlum rannsóknir sem bentu til að B vítamín í stærri skömmtum gæti m.a. átt hlutverk í að hægja framþróun sjúkdómsins á byrjunarstigi. Háir skammtar geta hins vegar einnig leitt til hættulegra aukaverkana.

Að lokum er rétt að minnast á þá góðu þjónustu sem alvarlega heilabilaðir þó fá á dvalar- og sjúkrastofnunum víða um landið. Minnismóttaka á Landspítala, Landakoti gegnir veigamiklu hlutverki í frumgreiningu og meðferð. Sama á reyndar við um alla öldrunarþjónustu og heimahjúkrun aldraða. Þar sem reynt er að gera líf fólks bærilegt og eins manneskjulegt og hægt er allt til lífsloka. Biðtími eftir vistun getur þó stundum verið langur og mikil ábyrgð er oft lögð á aðstandendur að standa vaktina á meðan. Skilningur á vandamálum tengt Alzheimer sjúkdómnum, eins og öðrum alvarlegum ótímabærum hrörnunarsjúkdómum, er þá hvað mikilvægastur fyrir þjóðfélagið allt, og sem þarf þá að standa vaktina með að bæta heilbrigðiskerfið okkar.

http://stemcellres.com/content/5/4/100

http://www.expressen.se/halsoliv/ny-svensk-metod-kan-hjalpa-demenssjuka/

http://journalstar.com/niche/star-city-health/medical/early-detection-is-important-know-the-warning-signs-of-alzheimer/article_58c6890a-890c-5107-bbe2-c1a69829cb73.html

http://www.mentiscura.is/baett-greining-a-alzheimerssjukdomnum/

http://mentiscura.endor.is/wp-content/uploads/2014/05/frettatiminn_19_okt_2012_.pdf

Stöðumat hjá Pöndu minni á laugardaginn

Þegar umræða um heilbrigðismál og lækna er farin að snúast um bráðabirgðalausnir í útflutningsgámum á sjálfri Landspítalalóðinni, á sama tíma og hundruð lækna flýja sjálfir nauðviljugir landið til að geta staðið í skilum með námslánin sín og skaffað húsaskjól fyrir fjölskylduna, er mikilvægt að staldra aðeins við og horfa um öxl. Hvað þurfa ópin annars að vera hávær í heilbrigðiskerfinu öllu og greinar lækna í blöðunum margar til að stjórnvöld skilji vandann og tekur áratugi að bæta? Með hverjum deginum sem við eru að sökkva dýpra í ráðaleysið og glundroðann sem skapast hefur t.d. á sjálfu höfuðborgarsvæðinu. Lyfjamálin í algerum ólestri, heilsugæslan, grunnþjónusta heimilislækna að hrynja og sumar heilsugæslustöðvar vart mannaðar læknum lengur. Erfitt er eins orðið að halda uppi eðlilegri læknisþjónustu á mörgum sviðum Landspítala-Háskólasjúkrahúss vegna læknisskorts og þar sem mjög alvarlegt ástand hefur oft skapast, m.a. á lyflæknisdeildum, krabbameinsdeildum og á bráðamóttökunni. Á staði þangað  sem leiðir okkar margra liggja í mestu neyð lífsins.

Sjálfsagt mega margar aðrar starfsgreinar í opinberri þjónustu kvarta, t.d. hjúkrunarfræðingar og kennarar. Málið snýr þó einfaldlega að mér þannig sem íslenskum lækni, að ég tel óvíða í hinum vestræna heimi sé læknismenntunin verr metin í dag og á Íslandi og hvergi er ungum sérfræðilæknum og jafnvel unglæknum gert jafn erfitt að framfleyta sér og fjölskyldu sinni og hér á landi. Þeir fá oft tæplega greiðslumat til íbúðakaupa í dag vegna hárra námslána (sem geta numið allt að 20 milljónum króna) og þar sem afborganir námslána eru jafnframt tekjutengdar án nokkurs skattaafslátts, borga þess í stað hátekjuskatt vegna mikillar vinnu. Fæstir sérfræðilæknar koma enda heim að sérnámi loknu og margir unglæknar eru þegar farnir að leggja á ráðin með vinnu erlendis um leið og þeir geta strax eftir kandídatsárið (starfsnámið), jafnvel plön löngu áður en 6 ára skólanámi þeirra lýkur. Til landa þar sem kjörin eru betri og skilningur á gildi góðrar læknismenntunar margfalt meiri.

Sextíu og sex læknar hafa flutt af landi brott árlega sl. 5 ár, á sama tíma og aðeins 28 læknar velja að koma heim aftur. Hver árgangur nýrra lækna sem útskrifast frá Læknadeild HÍ samanstendur af 40-50 manna hópi. Því má segja til einföldunar að megnið af yngri læknunum flytji burt varanlega og veruleg aldursmisdreifing eigi sér þá fljótt stað, eins og kom vel fram í viðtali við Þorbjörn Jónsson, formann Læknafélags Íslands í Fréttablaðinu í fyrradag og meðfylgjandi skýringamynd úr greininni sýnir. Yfir þrjúhundruð eldri lækna munu síðan hætta störfum næstu 10 árin og hlutfall íbúa á hvern lækni mun þá snarhækka um heilan fjórðung.

Sennilega er ég mest gáttaður á viðvarandi skilningsleysi stjórnvalda og áhugaleysis pólitískra flokka að standa vörð um góða læknisþjónustu á Íslandi. Kjör lækna almennt eru mismunandi og margir teljast reyndar til hálaunahópsins í þjóðfélaginu. Mikil vinna, ábyrgð og vaktabinding skýrir í flestum tilvikum hærri laun lækna en annarra starfstétta á opinberum markaði í dag eins og áður sagði. Það eru grunnlaunin sem eru með öllu óviðunandi. Stjórnvöld telja hins vegar að einkavæðing, frekar en launahækkanir leysi vandann í dag. Ekki á að leggja meiri peninga í kerfið og stjórnvöld sjá jafnvel tækifæri í sparnaði með kerfisbreytingunum. Afleiðingarnar geta hins vegar orðið skert þjónusta við þá sem minnst mega sín. Jafnvel þótt gulrótin sé höfð stór í byrjun samnings við verktakann, verður hún skorin niður og sem hefur sýnt sig í þróuninni erlendis þar sem einkavæðing heilbrigðiskerfisins hefur verið reynd, m.a. á Norðurlöndunum og Englandi. Menn verða síðan að hlaupa hraðar til að ná bita af gulrótinni og velja úr verkefnum sem skerðir þjónustuna.

Breyta verður verðmætamati læknismenntunar á Íslandi í dag. Fyrir nokkrum árum skrifaði ég grein hér á Eyjunni um samanburð kostnaðar að fá bílbeyglu rétta upp á bifreiðaverkstæði og launa minna á Slysa- og bráðamóttöku LSH. Ég mátti sjá yfir 2000 slasaða og rétta brot þeirra og bera ábyrgð á öðrum eins fjölda sem unglæknar sáu og meðhöndluðu, til að geta greitt kostnaðinn með laununum mínum. Einfaldur og beinharður samanburður á veraldlegum gæðum, lífsnauðsynlegri læknisþjónustu og hvað hlutirnir kosta í dag.

Ég hef áður skrifað nokkra pistla í greinaflokki sem ég kalla Eir I-VI. Tilefnið var að minnast skrifa kollega minna fyrir meira en öld síðan, eða um aldarmótin 1900. Nútímalæknisfræðin var að líta dagsins ljós og væntingarnar voru miklar. Vandamálið þá var mikill læknisskortur og hörmungar sem gengu reglulega yfir þjóðina. Ein tilvitnun í orð ritstjórnar heilbrigðistímaritsins Eir fyrir meira en öld síðan var; „Læknisfræðin hefir að vísu farið mjög fram á síðustu tímum, en það eru engu að síður ýmsir sjúkdómar, sem illa tekst að lækna eða alls ekki… Sá kostnaður, sem sjúkdómar og skammlífi hafa í för með sér fyrir einstaklinginn og þjóðina í heild sinni, er ekkert smáræði. Hann er svo mikill, að fæstir munu renna grun í hann, og nokkrar bendingar í þessa átt eru ekki ófróðlegar“

Í dag erum við auðvitað mikið betur í stakk búin að mæta hörmungum en fyrir hellri öld og skilningur okkar flestra á heilbrigði meiri. Skilningur stjórnvalda hins vegar oft á tíðum minni eins og dæmin sanna sl. vikur, svo sem afnám sykurskatts og fyrirhugaðar miklar hækkanir á nauðsynlegri matvöru. Ekkert síður á mikilvægi læknismenntunar til að viðhalda góðri lýðheilsu á Íslandi og sem boðar alls ekki nógu gott fyrir framtíðina.

http://www.visir.is/krabbameinslaeknalaust-island-arid-2020-/article/2014709259985

http://www.dv.is/blogg/vilhjalmur-ari/2013/9/7/lifshaettilegur-vandi-landspitala/

Hvað hafa þessi orð ekki hljómað oft Í fjölmiðlunum og þingsal Alþingis sl. sólarhring frá þingmönnum sem standa að baki ríkisstjórninni, ekki síst ráðherrum hennar. Hér eiga þeir við aukin ríkisútgjöld á komandi ári vegna vænkandi hags ríkisins og hagvaxtar Íslenska hagkerfisins. Fjötíu milljarðar til handa almenningi í allkyns gylliformum, en þar sem hagur þeirra verst settu þrengist enn og matarkarfan hækkar svo um munar. Sá hluti almennings græðir hins vegar, sem kaupir mest. Sjúklingar tapa þó sennilega mest allra í formi skertrar þjónustu og lyfjakostnaður hækkar.

Aðeins um 10% hækkaðra fjárlaga fara til helbrigðismála og þar sem grátið hefur mest sl. ár eða um 4 milljarðar, mest til Landsspítala. Heilsugæslan á höfuðborgarsvæðinu (HH) fær „heilar“ 70 milljónir til aukins rekstrarkostnaðar, og sem ekki einu sinni dugar fyrir auknum vaxtargjöldum og verðtryggingu á skuldahalla fyrri ára. Heilsugæsla sem þegar er kominn að hruni að margra mati og verulega fjármuni vantar til að veita lífsnauðsynlega þjónustu, m.a. læknisþjónustu.

Landlæknisembættið fær álíka hækkun og öll heilsugæslan í grasrótinni samanlagt á höfuðborgarsvæðinu, til framtíðarverkefna og nefndarstarfa í nafni lýðheilsu, auk þess sem tvöfalt hærri upphæð rennur til nýrrar Lýðheilsunefndar forsætisráðherra. Lýðheilsuþörf sem þó þegar æpir á í heilsugæslunni Í DAG og enga rannsókn eða nefnd þarf til að kanna. Flestum skjólstæðingunum þar vantar miklu meiri sálarhjálp og efirfylgd með allskonar líkamlegum einkennum en veitt er í dag vegna takmarkaðs aðgengis og sem allt of oft þurfa þá að kalla eftir neyðarhjálp á vöktum og bráðamóttökum með tilheyrandi lyfja- og rannsóknarkostanði, ef ekki miklu meiru. Heilsunni eða lífinu sjálfu og töluvert hefur verið til umræðu sl. daga af alvarlegra tilefni.

Nítíuprósent hækkaðra fjárlaga eiga að fara í önnur mismikilvæg verkefni, sum sem þó vantar meira nauðsynlegt fjármagn til sómasamlegs rekstrar, eins og t.d. menntakerfið, sjúkratryggingakerfið, og Landhelgisgæsluna, fyrir landið og miðin. Áframhaldandi fjársvelti heilbrigðiskerfisins alls nú og sem staðið hefur á algjörum brauðfótum sl. ár sem og vaxandi fáttækt almennings til nauðsynlegra matarkaupa er þjóðarskömm. Hjá þjóð þar sem forsetinn sjálfur og forsætisráherra telja að sé á góðri leið upp úr þjóarhruninu um árið en sem var tilkomið vegna áralangrar mismununar á „góðærisköku“ frálshyggjuafla sem nú virðist vera á góðri leið með að vilja endurtaka leikinn.

Í dag verða ný fjárlög kynnt. Undirritaður getur ekki sagst bíða spenntur eftir að heyra um hlut Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins (HH) í ár, frekar en mörg undanfarin ár, og sem hefur endalaust þurft að spara og skera niður. Væntingarnar eru einfaldlega engar í ár. Laun lækna hafa t.d. ekki enn verið leiðrétt að fullu síðan þau voru skert mikið í hruninu um árið, ólíkt laun t.d. sjúkrahúslækna. Miklu munar samt nú í lækkun launakostnaðar HH vegna ólaunaðra fría starfsmann og uppsagna, aðallega lækna sem kjósa í vaxandi mæli vinnu annars staðar, aðallega úti á landi eða erlendis.

Stjórnvöld hafa hins vegar séð sóknarfæri í rekstrinum að sameina megi nú illa mannaðar stöðvar og fækka yfirlæknisstöðum á þeim stöðvum sem þó enn starfa, eins og t.d. í Mosfellsbæ. Góður rekstur það, og svo megi leggja sveitavaktina þar niður í þokkabót, enda óþarfa lúxus í dreifbýli svona nálægt sjálfri höfuðborginni. Rafmagn hefur eins verið sparað á árinu hjá HH og öll vaktþjónusta skorin niður, m.a. á nóttunni. Reksturinn í ár án halla, þrátt fyrir aukna heimahjúkrun langveikra og sem sumir líta þá á sem varnarsigur í afleitum aðstæðum og þar sem nærsjúkrahúsin vantar. Eins og t.d. St. Jósefsspítala í Hafnarfirði og sem nú stendur eyðilagður og tómur, sem minnisvarði skammarinnar. Ég fullyrði, að hvergi á landinu er aðgengi að heilsugæslunni jafnt slæmt eins og einmitt á sjálfu höfuðborgarsvæðinu og ég hef gert svo oft grein fyrir áður, síðast með pistlinum, Öskur í heilbrigðiskerfinu.

Fjármálaráðuneytið er samt örugglega nokkuð sátt. Gott rekstrarár að baki í heilsugæslunni og sem gefur tilefni til að spá í frekari niðurskurð og sparnað á komandi ári. Ríkisstjórnin örugglega himinlifandi að geta tilkynnt um aukið svigrúm til fjárframlaga Landspítala-Háskólasjúkrahúss. Til lyfjainnspýtingingar og blóðgjafar á elsta sjúklingi landsins um þessar mundi, svo hann tóri aðeins lengur. Bætt þjónusta við hina yngri og minna veiku verður hins vegar að bíða betri tíma. Þjónusta sem seint verður unnin upp hvort sem er eftir að hún hefur einu sinni verið rifin niður og sem nú er þar að auki frekar eins og undir álögum en fjárlögum.

Í framhaldi af síðsta pistli um ofnotkun sýklayfja hér á landi um árabil, oft vegna veirusýkinga þar sem sýklalyf virka auðvitað alls ekki neitt og þróun vaxandi sýklalyfjaónæmis, langar mig að endurrita pistil af DV blogginu mínu í vor í greinaflokknum Eir, um heilbrigðisástandið eins og það var hér á landi fyrir rúmlega öld síðan, samanborið í dag. Fyrir öld voru ekki til nein sýklalyf og allt að þriðjungur fólks dó sem fékk t.d. alvarlega lungnabólgu eða blóðeitrun hverskonar. Í dag eru okkur sannarlega mislagðar hendur í skipulagi heilbrigðisþjónustunnar og horfum oft langt yfir skammt. Meiri áhersla á hátæknilækningar t.d. í stað þess að standa vörð um grunnheilsugæslu og mörg ár tekur að byggja upp. Nokkuð sem stjórnmálamenn í öllum flokkum láta sér í léttu rúmi liggja þessa daganna.

Guðmundur Magnússon, læknir, skrifaði um fingurmein í Eir, 1899; „Fingurmein eru menn vanir að kalla hvers konar bólgu eða graftarígerð í fingrum. Þau eru einhver algengasti kvilli útvortis. Fingurmein eru oft lítilfjörleg, eru fljótt út og gróa fljótt, eða eyðast án þess að grafi hafi í þeim, en stundum getur fingurinn úthverfst svo, að bein losna úr honum, og verður sjúklingurinn þá ævinlega lengi frá verki. Stundum losna sinarnar úr fingrinum, og verður hann þá svo að kalla hreyfingalaus á eftir (staurfingur) og oft og einatt ónýtari til vinnu en enginn væri. En auk þeirra skemmda, sem einatt verða á fingrinum, getur oft farið svo, að öðrum hlutum líkamans verði hætta búin. Bólgan getur færst svo upp með sinunum, að það getur grefur kring um þær um úlnliðinn, og jafnvel upp framhandlegg. Þegar svo er komið, má teljast heppni ef sjúklingurinn missir ekki höndina, og að minnsta kosti er þá lítil von til þess, að hún nái sér nokkurn tíma til fulls. Loks eru ekki fá dæmi þess, að eitur og ólyfjan hefir borist svo frá þessum ígerðum inn í blóðið, að sjúklingurinn hefir beðið bana af.“

„Hver er orsökin til fingurmeina? Hún er ævinlega sú, að ígerðarbakteríur (lifandi, örsmáar og ósýnilegar jurtir) komast inn í holdið og tímgast þar. Nú komast þær ekki gegn um heilbrigt skinn, en það þarf ekki nema örlitla skinnsprettu, flimbru, rispu, smásting, jafnvel svo lítilfjörlegt, að menn verða þess ekki varir. Þess vegna vill alþýða einmitt ekki trúa því, að orsökin sé þessi. Menn halda oft, að veikin komi af „spilltum vessum“, „slæmu blóði“ o.s.frv., en það er ekki rétt. Orsökin liggur ekki í líkamanum sjálfum, heldur fyrir utan hann. Aðrir kenna loftinu um, og sjómenn segja oft, að sjórinn sé óhollari í eitt skipti en annað, og kenna því um. Það er satt, það eru áraskipti að því, hve margir fá fingurmein og hve ilt verður úr þeim, og árið sem leið var slæmt að þessu leyti, að minnsta kosti hér í grenndinni, en þetta getur ekki hrakið það, sem áður var sagt um orsökina. Það er alkunnugt, hve misjfan grasvöxturinn er; stundum sprettur gnæð alls konar jurta, stundum er grasvöxtur yfirleitt lélegur, en samt þroskast einstöku jurtir vel. Það getur t.d. verið gott berjaár, í svokölluðu grasleysisári.“

„Vér verðum að hugsa oss, að svipað eigi sér stað að því er ígerðarbakteríur snertir, enda þótt vér sjáum þær ekki. Stundum er mikið til af þeim, stundum lítið. Stundum eru að vísu fár til, en þær sem til eru hafa óvenjulega mikinn þroska og kraft, svo að ígerðirnar sem þær valda, verða illkynjaðar. Auk þess eru til ýmsar tegundir af þeim, og getur það haft áhrif á ígerðina, hver bakteríutegund veldur henni.“

„Hver ráð eru þá til þess að komast hjá því að fá fingurmein? Hreinlæti. Það kemur hér fram sem oft endranær, að hreinlætið er drjúgt á metum til að koma í veg fyrir sjúkdóma. Menn eiga að gera sér það að fastri reglu, að sápuþvo sér um hendurnar, þegar þeir hætta starfi sínu eða ganga til hvíldar. Sjómennirnir eiga að þvo af sér slorið og slímið áður en þeir leggjast til svefns. Erfiðismenn eiga að þvo af sér leirinn og moldina á kveldin.“

Kaflinn, Fingurmein, í alþýðuritinu Eir frá aldarmótunum 1900, var áminning um algenga sjúkdóma í þá daga, slys og sýkingar sem gat verið erfitt að fást við og þar sem fræðslan var mikilvægust, m.a. um almennt hreinlæti. Eitt af litlu vandamálunum í dag hins vegar og þar sem við treystum endalaust á sýklalyf sem lausn mála, en sem eru jafnvel hætt að virka vegna ofnotkunar. Sumir segja að við nálgumst óðfluga þann tíma sem var fyrir tíma sýklalyfjanna fyrir rúmlega hálfri öld síðan. Allt vegna þess að við viljum oft ganga lengra í inngripum en góðu hófi gegnir, til þess eins að spara okkur tíma, ráðgjöf og eðlilegri eftirfylgd í heilsugæslunni. Mislögðu hendurnar okkar í dag.

http://www.dv.is/blogg/vilhjalmur-ari/2014/4/12/eir-thegar-frumur-voru-kalladar-sellur/

Elliðaárvogur, sumar 2014

Í sumar hef ég öðru hvoru hjólað ofan úr Mosfellssveitinni minni niður í Grafarvog og til baka á nýju göngu- og hjólastígunum sem eru orðnir bæði margir og góðir, þökk sé bæjaryfirvöldum á höfuðborgarsvæðinu sem styðja vilja heilbrigðan lífsstíl og minnka umferðamengun. En þar með er sagan ekki öll, og góð ætlun hefur að sumu leiti snúist upp í andhverfu sína þegar kemur að umferðaöryggi almennt talað.

Mikil aukning hefur orðið á slysum tengt hjólreiðum sl. ár og sem fram hefur komið endurtekið í fréttum í sumar. Meiri áhuga á hjólreiðum fylgir sjálfsagt hærri tíðni hjólreiðaslysa. Aukning alvarlegri slysa er þó mesta áhyggjuefnið, jafnvel þótt notkun reiðhjólahjálma hafi aukist jafnt og þétt sl. ár, sem betur fer, og sem getur komið í veg fyrir verstu og ljótustu höfuðslysin. Mikil aukin notkun hraðskreiðra reiðhjóla, sérstaklega svokallaðra kappaksturshjóla, „racera“, á sameiginlegum göngu- og hjólastígum borgarinnar, eiga stærstan hlut að máli.

Reiðhjólamenning er nátengd allri umferðamenningu. Á götunum er krafist bílprófs til aksturs bifreiða, ends umferðin oft hröð og hættuleg. Við gefum stefnuljós og förum varlega við allan framúrakstur. Á göngu- og hjólastígunum ættu að ríkja sömu lögmál við framúrakstri kappaksturshjóla á allt að 40- 60 km. hraða, eða þá að slík hjól ættu aðeins að eiga heima á götunum. Jafnvel hraðakstur niður göngubrekkur og um undirgöng. Auðvitað eigum við slá af hraðanum á reiðhjólum við slíkar aðstæður og nota alltaf bjölluna tímalega þegar við komu hratt aftan að öðrum gangandi eða hjólandi. Það virðist einhver séríslenskur misskilningur hjá landanum að nota ekki bjölluna og sem erfitt er að leiðrétta.

Kappakstursmennirnir virðast allir vera í kapp við sinn eigin tíma, bæði á leið í vinnu og úr og í frítímanum. Sjaldnast slegið af við framúrakstur og bjallan ekki notuð. Við sögu koma allt of oft löðursveittir hjólreiðamenn með samanhertar varir og tryllingslegan glampa í augum. Hvað veldur þessu nýja æði landans og ofbeldi gagnvart samborgurunum?

Nú er svo komið að margir sem fara sér hægar, hætta sér varla á göngu- og reiðhjólastígana. Þetta á sérstaklega við um eldra fólk og foreldra með börn. Á kappakstursbrautir þar sem enda engin umferðagæsla er og frumskógarlögmálin virðast ráða. Hættan er  sennilega aldrei meiri en einmitt þessa daganna og þegar mörg börn vilja hjóla í skólann. Er til of mikils ætlast, að hjólandi sýni þeim og öðrum lágmarks kurteisi og nærgætni, hjóli varlega og noti bjölluna alltaf til viðvörunar.

Alveg eins og með rök sumra sem talað hafa mikið fyrir auknum hjólreiðum og vilja þar af leiðandi ekki „lögleiða“ hjálmanotkun !!!, hljóma rök þeirra nú að bjallan trufli meira og fipi aðra vegfarendur en verji, fjarstæðukennd. Að hættan sé þá bara meiri að þeir gangi eða hjóli í veg fyrir þann hraðskeiða. Ef slík rök gilda, að þá er greinilega allt of hratt farið. Slá þarf því af ofsahraða við framúrakstur á reiðhjólum og nota á alltaf bjölluna í tíma, sem og þegar hjólað er fyrir blindhorn.

Vonandi fá sem flestir að nýta sér nýju göngu- og hjólastíga höfuðborgarsvæðisins eins og upphaflega var gert ráð fyrir og sem var ekki til kappaksturs. Sjálfsagt verja þeir hinu sömu og það vilja gera sig þannig fyrir bílaumferðinni, en ekki aðra vegfarendur sem vilja ganga, hlaupa eða hjóla hægar á stígum borgarinnar.

http://www.ruv.is/frett/reidhjolaslys-fimmtungur-umferdarslysa
http://www.dv.is/blogg/vilhjalmur-ari/2014/5/14/reidhjolaoryggi-takk/