Eir, tímarit alþýðunnar um heilbrigðismál 1899 (J.Jonassen dr.med og landlæknir)

Við sem teljum okkur lifa í svo öruggum heimi í dag, en sem læknavísindin sköpuðu okkur á löngum tíma!

Skoðum aðeins sögu blóðvatnslækninga og sem fékk nýja þýðingu í neyðarmeðferð gegn Ebolu-veirunni um árið og sem er enn og aftur að blossa upp í Afríku og glænýtt bóluefni er enn af skornum skammti.
Blóðvatn nær aðeins til takmarkaðrar tímabundnar meðferðar og er byggð á grunnfræðum ónæmisfræðinnar eins og við skiljum hana í dag, með tímabundinni virkni mótefna (monoklónal) í blóðvatni (sermi) sem annar sýktur hefur framleitt sjálfum sér til varnar (maður eða dýr, t.d. apar eða hestar)), en sem skapar ekkert ónæmisminni hjá þeim sem fær. Blóðvatnslækningar voru reyndar í lækningu á Barnaveikinni (Diptheria), þeim skelfilega smitsjúkdómi, fyrir meira en öld síðan, en sem flest börn eru nú bólusett gegn með varanlegri vörn (bólusetningu með sjálfu smitefninu (veirur og bakteríur) og sem stuðlar síðan að mótefnaframleiðslu sem eitilfrumur líkamans framleiða sjálfar).

Barnaveikin olli slæmri hálsbólgu í byrjun, síðar öndunarerfiðleikum  og köfnun og sem læknar stóðu meira og minna ráðalausir gagnvart. Læknar í Reykjavík höfðu þó vissa möguleika strax um aldarmótin 1900 að skaffa blóðvatn gegn barnaveikinni í sérútbúnum lyfjaglösum sem voru pöntuð erlendis frá (Danmörku). Blóðvatn og þannig mótefni úr smituðum hestum með barnaveikinni sem hjálpað gat í vörnum þess sjúka, ef beitt var nógu snemma. Löngu áður en menn vissu raunverulega um tilvist mótefna og ónæmisfræðin sem vísindagrein ekki enn til til að auka skilning manna á vörnum gegn smitsjúkdómunum og sem voru þá kallaðir næmir sjúkdómar.
Svipaðar aðferðir með blóðvatni voru reyndar notaðar stundum gegn alvarlegum lungnabólgum, löngu fyrir tíma sýklalyfjanna.

Frá tímamótum blóðvatnslækninga í læknisfræðinni gegn barnaveiki var greint frá í heilbrigðistímariti alþýðunnar á Íslandi, Eir, árið 1899 sem og eins lýsingu á einkennum sem sá skelfilegi sjúkdómur olli, en sem er flestum gleymdur í dag. Löngu áður en menn í raun skildu og gátu framleitt sjálf bóluefnin gegn smitsjúkdómunum. “Bólusetning” gegn stóru-bólu virkaði engu að síður með kúabólusetningu (kúabólusmiti í húð). Þar sem tilgangurinn helgaði meðalið sem bólusetning án þess að menn vissu í raun hvernig bólusetning virkaði, en sem bjargaði íslenskri þjóð sem var nálægt því að deyja út upp úr aldarmótunum 1800. Stærsta lýðheilsuátaki Íslandssögunnar. Í dag má mest þakka almennri þátttöku í bólusetningum og góðum sýklalyfjum (kraftaverkalyfi 20. aldarinnar) langri lifun meðal þjóðarinnar. Vaxandi sýklalyfjaónæmi sýkingarvalda, er hins vegar ein mesta heilbrigðisógn framtíðarinnar í dag að mati Alþjóða heilbrigðisstofnunarinnar (WHO). Eins er versandi þátttaka almennings í ýmsum bólusetningum gegn hættulegum smitsjúkdómum mikið áhyggjuefni, eins og lesa má nú t.d. í fréttum um þátttöku í mislingabólusetningu ungbarna víða í Evrópu.

Þannig er spáð er að fleiri deyi úr sýklalyfjaónæmum sýkingum árið 2050, en af völdum illkynja sjúkdóma (krabbameinum). Staða sem þá óneytanlega fer að minna á tímann fyrir tilkomu sýklalyfjanna og bólusetninga og þegar reyndar voru jafnvel blóðlækningar í blindni en góðri trú fyrir meira en öld síðan, meðal annars hér á landi. Þróun sem við viljum jafnvel flytja inn til landsins í allt öðum skilningi blóðvatns, með fersku kjöti erlendis frá og sýklalyfjaónæmi þá í sameiginlegri nærflóru manna og dýra (svokölluðum súnu-bakteríum). Mjög vel þekkt vandamál í landbúnaði erlendis vegna mikillar sýklalyfjanotkunar um árabil og síðan smiti til mannfóksins, en sem hefur verið nær óþekkt vandamál hér á landi!!

Dr. J.Jónassen skrifaði í bestu trú um blóðvatnið til meðhöndlunar gegn barnaveikinni á Íslandi árið 1899 og þegar almennar bólusetningar voru óþekktar (aðrar en kúabólusetning) og sýklalyfin ekki til. Þegar góðu ráðin voru verulega dýru verði keypt „Síðan 1895 hefir meðalið (blóðvatnið) verið búið til á efnafræðistöð háskólans í Kaupmannahöfn og sent læknum ókeypis, er beðið hafa um það. Síðustu tvö árin hefi ég fengið eigi all-fá glös með meðalinu í og hafa nokkrir læknar fengið það hjá mér og reynt það, en það hefir verið svo sjaldan tækifæri til að nota það, að ekki er hægt að vita, hvort það hefir komið að nokkru liði.
Það eru ýmis vandkvæði á því að viðhafa blóðvatnslækningar. Ekki er takandi í mál, að nokkur annar en læknir hafi þær um hönd, því til þess þarf sérstakt verkfæri og mestu varkárni verður að viðhafa, þegar spýta skal meðalinu inn. Víðast er hér langt til læknis og af því leiðir, að oftast mun sjúkdómurinn vera byrjaður fyrir nokkru áður læknir kemur til sjúklingsins og er þá liðinn sá tími, sem ákjósanlegastur er til innspýtingar, nfl. byrjunin, og því lítið eða ekkert gagn að henni. Læknirinn verður að vera yfir sjúklinginum um nokkurn tíma, því oftast þarf að viðhafa innspýtinguna oftar en í eitt skipti, er því auðsætt, að hann getur ekki sinnt fleiri sjúklingum í einu, ef veikin gengur víða í umdæmi hans, þótt hann allur væri af vilja gjörður.“

Einn varasamasti hluti framkvæmdaáætlana þjóðarspítalans nýja nú á Hringbraut snýr að stórvarasömum aðstæðum til þyrlulendinga á fyrirhuguðum palli á 5 hæð rannsóknarhússins við hlið meðferðarkjarnans. Vandamál sem hefur verið víðs fjarri sl. áratugi á góðum þyrluflugvelli við hlið bráðamóttökunnar í Fossvogi nú og þótt verulega hafi þrengt þar að í seinni tíð. Öll nútíma bráðasjúkrahús leggja enda mikið kapp á að skapa slíku flugi sem öruggastar aðstæður og ásættanleg að- og fráflugsskilyrði. Þannig fyrir mest veiku og slösuðu sjúklingana af landsbyggðinni okkar og miðunum umhverfis landið. Eins jafnvel öllum norðurslóðum Atlandshafsins eins og greint er frá með nýjum ríkissáttmála við NATÓ.

Málið ásamt áhyggjum sjúkraflutningsmanna höfuðborgarsvæðisins og landsbyggðarinnar vegna aðgangshindrana í almennum sjúkraflutningsakstri og umferðartafa í höfuðborginn var rætt á nefndarfundi Velferðarnefndar Alþingis sl. haust og sem undirritaður tók einnig þátt í, að óskum nefndarinnar.

Áætlaðir flugferlar (aðflug og fráflug) að fyrirhuguðum þyrlupalli á 5 hæð rannsóknarbyggingar á Nýjum Landspítala

Áætlanir SPITAL hópsins 2011 og sem lét hanna þyrlupallinn á Hringbraut, gerðu aðeins ráð fyrir að hann yrði notaður að meðaltali 4-10 sinnum á ári og þá aðeins í neyð (auk kannski einhverra æfingafluga)!! Vegna slæmra lendingaskilyrða var gerð krafa um að aðeins 2-3 mótora þyrlur fengju að nota pallinn og sem vélar sem gætu haldið hæð ef vélarbilun verður í einum mótor. Komið sér þannig frá spítalasvæðinu til nærliggjandi lendingarstaðar. Þetta eru allt að 20 tonna þyrlur og sem auðvitað geta bilað af öðrum orsökum en vélarbilun í einum mótor. T.d. vegna bilunar í stelskrúfu, gírkassa eða hlekkst á vegna slæmra veðurskilyrða og sviptivinda. Upphaflega var eins gert ráð ráð fyrir a.m.k. einni opinni aðflugsleið að spítalanum, yfir gömlu neyðarbrautina, en sem nú er búið að loka og byggingaframkvæmdir auk þess löngu hafnar við NA enda brautarinnar og á Valslóðinni. Allt samkvæmt nýju aðalskipulagi Reykjavíkurborgar AR 2010-2030 og sem tók gildi 2014. Flestar þjóðir vilja hins vegar hafa 2-3 slíkar opnar aðflugsleiðir að lendingarstað á spítala. Í samræmi við veðurskilyrði á hverjum tíma, enda skiptir mótvindur í lendingu og í flugtaki allaf máli.

Stóraukin þörf er hins vegar á þyrlusjúkraflugi hin seinni ár og sem tölur LHG sýna vel (um 150 á ári), m.a. vegna stóraukinnar slysatíðni tengt ferðamennsku á landinu og auknum kröfum um bráðainngrip í blóðþurrðarsjúkdómum (sérstaklega hjartaáföllum og slagi í heila). Í framtíðinni má þannig áætla að þörf sé á nær daglegu sjúkraþyrluflugi til spítalans og þar sem hver mínúta getur skipt máli.

Ekkert nýtt áhættu- og þarfamat hefur verið gert varðandi notkun á fyrirhuguðum nýjum þyrlupallinn á Hringbraut og eftir að hann var hannaður 2011!! Mat m.t.t. mengunar í loftræstikerfi spítalans og hávaðamengunar í nærliggjandi sjúkrarúm á 5-6 hæðar meðferðarkjarnans, hefur heldur ekki verið metin til fulls. Eins er mikil óvissa með Reykjavíkurflugvöll sjálfan og alltaf var gert ráð fyrir að væri til staðar í næsta nágrenni spítalans og sem skipar veigamikið hlutverk í sjúkraflugi alls landsins (hátt í 1000 sjúkraflug á ári). Flugvöllur sem meirihluti borgarstjórnar Reykjavíkur stefnir á að fari eftir 2024 eitthvert annað og sem núverandi aðalskipulag Reykjavíkurborgar (AR 2010-2030) gerir ráð fyrir eins og áður sagði.

Mikilvægt er að átta sig á þeirri staðreynd, hvað sem mönnum fannst um upphaflegt staðarval af ýmsum ástæðum, að þá gerðu upphaflegar áætlanir alltaf ráð fyrir að búið væri að leysa samgöngumálin og aðgangshindranir áður en framkvæmdir hæfust á Hringbraut (úttekt framkvæmda- og fjársýslu ríkisins 2008 og sem í raun var síðasta staðarvalsskýrslan). Þar var eins gert ráð fyrir þyrluflugvelli (ekki palli) á BSÍ lóðinni (jafnvel fyrir 2-3 þyrlur) sem og áframhaldandi veru Reykjavíkurflugvallar.

Eingin viðbrögð hafa fengist frá stjórnvöldum og ráðamönnum verkefnisins sl. ár og heldur ekki frá Velferðarnefnd sem upplýst var vel um málið og getur ekki einu sinni um málið í fundargerð sinni á Alþingi! Jafnvel RÚV ohf. hefur verið ófáanlegt að ræða málið opinberlega sl. ár!!

Samtökin BSBS og sem eiga sér tæplega 10.000 fylgjendur á fésbókinni, hafa barist fyrir með öllum hugsanlegum rökum sl. 5-6 ár, að hlustað sé á. Forsendubrestirnir sjálfir eru nú meginmótrök staðarvalsins á Hringbraut og sem allir ættu að sjá varðandi byggingu nýs þjóðarsjúkrahúss. Eins hafa samtökin bent á mörg önnur rök m.t.t. betra staðarvals. M.a. sem snýr að kostnaði og hagkvæmni við byggingu, minni truflun á fyrirliggjandi starfsemi á Hringbraut, kostnaðarauka vegna miklu meiri skemmda og myglu í eldra húsnæði en gert var ráð fyrir og sem á að reyna að gera upp í síðari áföngum verkefnisins. Eins hagkvæmari rekstrarmáta í sjúkrahúsi sem byggt er meira á hæðina en lengdina með tengigöngum, minni umferðarþunga og mengun og sem leiðir af því að byggja langt frá miðju höfuðborgarsvæðisins, eins möguleika á jafnari dreifingu atvinnutækifæra á höfuðborgarsvæðinu tengt búsetu og síðast en ekki síst, spítala í fallegu og græðandi umhverfi, nær náttúrunni, í stað kaffihúsamenningu og hótelrekstri í yfiraðþrengdum miðbænum.

Aðgangshindranirnar nú eru alvarlegastar og sem blasa við. Alvarlegastar eru þær m.t.t sjúkraflutninga, úr lofti, af lági og jafnvel legi. Jafnvel stórhættulegar og sem teljast til sjálfskaparvítis og rætt var um á fundi Velferðarnefndar sl. haust, en eingin svör fást við. Allt önnur plön en upphafalega var lagt upp með, með sameiningu spítalann þriggja á höfuðborgarsvæðinu upp úr aldarmótunum síðustu. Upphaflega í hagræðingarskyni og með einu aðal háskólabráðasjúkrahúsi sem uppfyllti öll skilyrði að verða fullkomið og nútímalegt þjóðar- og aðal bráðasjúkrahús landsins. Vel á annað hundrað milljarða króna verkefni og sem átti að getað þjónað íslensku þjóðinni vel og lengi og sem gamli Landspítalinn gerði fram eftir síðustu öld. En þar sem nú á bak við tjöldin í borgarráði og stærstu stjórnmálaflokkunum er strax farið að ræða um byggingu næstu spítala, enda öllum mistökin löngu kunn, en sem ekki hafa þolað dagsljósið og umræðuna!

Grein sem á enn betur við í dag en þegar hún var skrifuð fyrir 4 árum í tilefni 75 ára afmælis SÍBS og sem ég nú endurbirti í tilefni Læknadaga 2019 og 100 ára afmælis Læknafélags Íslands sem er að ljúka. – Þegar hins vegar allskyns heilsukúrar tröllríða yfir þjóðina, yfirálag plagar 2/3 hluta lækna og heilbrigðisyfirvöld hlusta ekki á lækninn sinn. Ekki einu sinni varðandi gagnrýni á staðarvalsákvörðun á nýju þjóðarsjúkrahúsi á Hringbraut vegna löngu augljósra forsendubresta og aðgangshindrana (m.a. fyrir sjúkraflutninga). Niðurstaða sem skoðanakönnun dagsins á vegum LÍ sýnir að yfir 60% lækna á Íslandi eru alfarið á móti.

Þökk sé heilbrigðisvísindunum eiga flestir nú kost á hátæknilæknismeðferð þegar alvarlegustu sjúkdómarnir banka upp á eða slysin verða. Fyrir flesta skiptir hins vegar almenn heilsuvernd og góð endurhæfing eftir alvarlega sjúkdóma og slys sem betur fer miklu meira máli frá vöggu til grafar. Þetta gleymist oft í almennri umræðu um heilbrigðis- og spítalamál, líkt og almenn vistunarmál aldraða og langveikra og góður aðgangur að hollri fæðu og hreyfingu. Það er meira rætt um þessa hluti á læknaþingum úti í hinum stóra heimi en hér heima hjá þjóð sem virðist oft einkennilega þögul er varðar lýðheilsumálin.

Heimurinn er alltaf að verða flóknari að lifa í og hraðinn í þjóðfélaginu eykst stöðugt. Oft veltir maður fyrir sér mannlegri getu til að tileinka sér endalausar nýjungar daglegs lífs og hvar þolmörkin liggja. Áreitið er endalaust og aukin krafa um að vinna meira. Á tímum sem búið var að spá fyrir að öll tæknin myndi spara okkur tíma, við þyrftum að vinna minna og fengjum meiri tíma til að hugsa um okkur sjálf. Stressið og álagið hefur samt aldrei verið meira og oft vitum við ekki í hvorn fótinn við eigum að stíga. Við gleymdum líka einhvers staðar grunnþörfum okkar sjálfra og náungans. Samskipti okkar eru í auknum mæli orðin rafræn, í stað þess að fólk hittist augliti til auglits. Afreksíþróttir eru komnar í stað almennra íþrótta og í vaxandi mæli orðnar dægradvöl fyrir alla hina sem heima sitja yfir imbanum til að drepa tímann.

Núna komast læknar ekki yfir að kynna sér nema brotabrot af öllum þeim nýju rannsóknum sem kynntar eru daglega í sífellt fleiri læknisfræðitímaritum á veraldarvefnum. Á þeim hvílir endalaus krafa að fylgjast með öllu og vera með. Fjöldi sjúkdómsgreininga hefur margfaldast og oftar en ekki á sjúkdómum sem fyrir ekki svo löngu síðan voru sjaldséðir eða ekki til, en sem flestir tengjast lífsháttum okkar í dag. Sykursýki hefur til að mynda tugfaldast víða í hinum vestræna heimi, sem ásamt offitu og streitutengdum sjúkdómum eru að verða algengustu ástæðurnar sem leggja okkur að velli, stundum fyrir aldur fram. Einnig má nefna þunglyndi, vefjagigt, lungnasjúkdóma, m.a. tengda reykingum, og lifrarbólgur tengdar lyfjanotkun og áfengisneyslu. Allt eru þetta sjúkdómar sem í mörgum tilvikum má vel koma í veg fyrir með betri hugsun og hegðun í tíma.

Lífslíkur aldrei betri

Oft gleymum við hins vegar þeirri staðreynd að stærsta lýðheilsuátak læknisfræðinnar, sem gert var á Íslandi fyrir tæpum þremur öldum, var að sinna því sjálfsagðasta. Bólusetning gegn stórubólu með kúabóluefni og kennsla yfirsetukvenna varðandi hreinlæti við barnsburð voru aðgerðir sem snarbættu lífslíkur hjá þjóðinni og lækkuðu mikinn ungbarnadauða. Margt breyttist síðan með svokallaðri velmegun á síðustu öld. Lífslíkur hvers einstaklings jukust og flestir eiga núorðið góða möguleika á að verða gamlir. Þannig er búið er að útrýma hungri og alvarlegustu farsóttunum sem stráfelldu þjóðina á öldum áður.

Okkur hættir líka til að líta á hlutina í of þröngu samhengi, eða á hvern sjúkdóm fyrir sig einangraðan frá hverjum öðrum. Í mörgum tilfellum eru sjúkdómarnir hins vegar nátengdir innbyrðis, lífsháttum okkar og félagslegu öryggi. Þannig eru náin tengsl á milli ofþyngdar, sykursýki, blóðrásarsjúkdóma, þunglyndis og jafnvel gigtsjúkdóma eins og vefjagigt. Eins er talið að flesta algengustu og alvarlegustu sjúkdómana megi forðast með betri lífsstíl, meiri hreyfingu og hollara mataræði. Hugmyndafræði heilsugæslunnar og heimilislæknisfræðinnar gengur út á að tengja þessa þætti og orsakasamband sjúkdóma betur saman. Starfsfólkið á að reyna að nota hverja heimsókn skjólstæðings til að sjá heildarmyndina betur, með hliðsjón af sjúkrasögu og félagslegum þáttum hvers og eins.

Þjónusta á réttum stöðum

Heilsugæsluna vantar hins vegar heimilislækna, ekki síst á sjálfu höfuðborgarsvæðinu, til að geta sinnt skjólstæðingum sínum vel með heildrænum hætti. Sjúklingarnir streyma þess í staðinn á læknavaktir og bráðamóttökur hvers konar, á kvöldin og um helgar, í þeirri von að þeir fái þá a.m.k. skyndilausn við aðsteðjandi vanda. Vaktir og vitjanaþjónusta heimilislækna á höfuðborgarsvæðinu (utan Mosfellsbæjar) eru auk þess lokaðar þriðjung sólarhringsins, á nóttunni, og verða sjúklingarnir þá að leita beint á bráðamóttöku háskólasjúkrahússins, sem er þegar yfirhlaðið álagi og sem á auðvitað ekki að sinna þjónustu grunnheilsugæslunnar.

Kostnaður við heilbrigðiskerfið hefur náð nýjum hæðum, þótt við hér á landi skipum okkur fyrir neðan meðaltal OECD-ríkjanna, og hefur í reynd tugfaldast á ekki svo mörgum árum. Nú er svo komið að margt fólk hefur ekki efni á nauðsynlegri læknishjálp og lyfjum. Á undanförnum árum hefur lyfjaiðnaðurinn líka farið offari á sumum sviðum og ofmetið árangur algengra lyfjameðferða, svo sem ákveðinna lífsstílslyfja.

Á sama tíma hefur hann látið hjá líða að sinna þróun nýrra nauðsynlegri lyfja sem ekki gefa eins mikinn arð, svo sem nýrra sýklalyfja. Óvíða er lyfjanotkun í algengustu lyfjaflokkum meiri á Norðurlöndum en á Íslandi. Meðferðir sem í upphafi voru oft aðeins ætlaðar fáum hafa verið yfirfærðar fyrir sem flesta. Dæmi um þetta eru kólesteróllækkandi lyf fyrir þá sem ekki eru í sérstakri áhættu, þótt blóðfiturnar kunni að vera aðeins í hærri kantinum. Í þeim tilvikum bæri að leggja áherslu á að auka góða kólesterólið en það er eingöngu hægt að gera með lífsstílsbreytingu, meiri hreyfingu og betra mataræði.

Offita og sykursýki ógna kerfinu

Fólk telur sig því miður alltof oft getað farið auðveldu leiðina, og gleypt bara pillur eða farið á tískukúra. Sama má segja um háþrýstinginn þar sem mörkin hafa frekar hækkað m.t.t. hvenær nauðsynlegt er að byrja á lyfjameðferð og árangur lífstílsbreytinga til lækkunar á blóðþrýstingi skiptir miklu meira máli. Ef við hugsum dæmið tímanlega getum við í raun oft haft meiri áhrif á heilsu okkar en flestar lyfjameðferðir gera. Allt stefnir hins vegar nú í að offita og systir hennar, sykursýkin, muni að öllu óbreyttu geta orðið heilbrigðiskerfinu ofviða vegna kostnaðar. Ný lýðheilsuvandamál spretta upp hér á landi eins og víða annars staðar í stað hörgulsjúkdóma á öldum áður. Að hluta til er það vegna ofneyslu sykurs, sem er fimmfalt meiri að meðaltali en manneldisráð ráðleggja, og mest í formi gos- og orkudrykkja. Ef fram heldur sem horfir þarf enn einu sinni að forgangsraða upp á nýtt, en hætt er við að margt af því sem okkur finnst svo sjálfsagt í dag verði þá einfaldlega ekki í boði.

Heilsa barnanna er mikið undir okkur sjálfum komin ásamt góðri heilsuvernd. Hvergi fæðast börnin heilbrigðari en á Íslandi. En börn þurfa góðan tíma með foreldrum sínum. Leikskólar og dagmömmur geta aldrei komið í stað foreldra. Samvera, tjáning, góð næring ásamt nægri hreyfingu á fyrstu æviárunum skapar þá sjálfsímynd, heilsu og lífsstíl sem við viljum að börnin fái í veganesti þegar þau byrja í skóla. Eins þurfa börn að fá að vera heima í rólegheitunum þegar þau eru veik með pestirnar sínar. Ekki endilega að farið sé með þau strax á skyndivaktir og þau fái fljótt sýklalyf í þeirri trú að þau komist fyrr í leikskólann. Afleiðingarnar geta þá verið vítahringur endurtekinna sýkinga sem eykur á sýklalyfjaónæmi helstu sýkingarvalda þeirra. Eins þarf, af marggefnu tilefni, að huga betur að næringu þeirra og tannheilsu. Miklar tannskemmdir, ofþyngd og endurteknar eyrnabólgur vegna spillingar á sýklaflórunni, eru mest okkur sjálfum að kenna og er í raun til skammar.

Endurhlaðnar rafhlöður

Ekkert kemur í staðinn fyrir góða hreyfingu og orku sem við sjálf getum framleitt með aðstoð góðra næringarefna, vatnsins og hreina loftsins sem nóg er hér af. Sumir líkja ávinningi reglubundinnar hreyfingar fyrir orkubúskap líkamans við ávinning af að fá nýjar endurhlaðanlegar rafhlöður í raftækin okkar sem voru farin að daprast. Við fjölgum þá einfaldlega orkukornum í frumunum og virkjum orkubrautirnar betur. Sérstaklega á þetta við alla hreyfingu sem reynir aðeins á þolið, stór skref og smá.

Óvinir læknisfræðinnar eru hins vegar fyrst og fremst sjúkdómarnir sem við viljum öll sigrast á, í það minnsta ná sáttum við og læra að lifa með. Læknis-, líf- og efnafræðivísindin hafa skapað okkur verkfæri og vopn til að ná þessum markmiðum, þar sem lyfin eru stærsti hluti vopnabúrsins. Bólusetningar, rannsóknir á orsökum sjúkdóma og fyrirbyggjandi ráðstafanir ekkert síður en hátæknivísindi í gjörgæslu- og skurðlækningum. Eins ber að nefna góð geðlyf ásamt samfélags- og geðlækningum með þverfaglegri samvinnu annarra heilbrigðisstétta í heilsugæslunni.

Ofnotkun mikilvægra lyfja

Vopnin þurfa auðvitað að vera vel varðveitt og vel skilgreint hvenær á að nota þau og hvernig, til að þau missi ekki mátt og hætti að bíta. Mörg lyf sem eru í dag afskaplega mikils virði á réttum forsendum geta líka verið hættuleg eða misst virkni sína ef þau eru ofnotuð eða misnotuð. Trúverðugleikinn með notkun þeirra verður að vera fyrir hendi og annarra ráða leitað sem jafnvel skipta meira máli í baráttu við sjúkdóma til lengri tíma litið. Árangursrík endurhæfing eftir alvarleg slys og veikindi hvers konar byggir þannig á lækningarkrafti líkamans sjálfs með góðri utanaðkomandi hjálp. Skilningur á venjulegum gangi sjúkdóma sem læknast af sjálfu sér og mikilvægi þess að lifa heilbrigðu lífi eru mikilvægustu markmiðin í sjálfbærri heilsu og fornvörnum. Læknirinn á að vera sérfræðingurinn til ráðgjafar um þessa hluti ásamt öðru heilbrigðisstarfsfólki.

Mikil notkun lyfja í flestum lyfjaflokkum ber hins vegar óvenjulegu ástandi í dag ágætlega vitni, auk mikils álags á vaktþjónustur og bráðamóttökur á kvöldin, á nóttunni og allar helgar. Glundroðaástand skapast jafnvel hvað eftir annað á endastöð heilbrigðiskerfisins, þangað sem leið okkar flestra liggur þegar við þurfum mest á að halda. Ofnotkun lyfja er auk þess mikið heilbrigðisvandamál út af fyrir sig, bæði kostnaðarsöm og heilsuspillandi.

Besta læknisþjónustan

Fyrir ekki svo mörgum árum buðu Íslendingar sjúklingum sínum bestu læknisþjónustu sem völ var á, erlendis ef hún fékkst ekki hér heima, og sem síðar varð þróunin á flestum sviðum. Þetta hafðist með sérmenntuðum íslenskum læknum sem fóru oft í langt og strangt sérnám erlendis, en sem komu síðan heim aftur með sérþekkingu, jafnframt því að halda áfram góðum tengslum við nágrannaþjóðirnar. Nú virðist margt af þessari uppbyggingu sem tók áratugi að skapa vera unnið fyrir gýg á Íslandi og vaxandi fjöldi sérfræðinga kýs að vinna heldur erlendis.

Það er vissulega alltaf von til að heilbrigðisyfirvöld sjái ljósið við enda öngstrætisins, og eins þegar kostnaðurinn fer að verða í öfugu hlutfalli við árangurinn í heilbrigðisþjónustunni. Að þau sjái vandamálin í heildrænu samhengi og kunni betur að meta sjálfan mannauðinn í heilbrigðisþjónustunni. Hugmyndafræði heimilislæknisfræðinnar gerir það vissulega og sérfræðingar í heimilislækningum eiga að vera sérþjálfaðir í að leiða teymisvinnu heilbrigðisstarfsfólks og tengja saman mikilvægustu þættina sem hafa áhrif á líkamlega og andlega heilsu skjólstæðinganna. Það á líka við um þætti sem tengjast fjölskyldunni og vinnuaðstæðum. Þar má segja að þar eigi að líta meira til persónunnar í heild sinni, en einstakra sjúkdóma sem hún ber hverju sinni. Heilbrigðisyfirvöld geta svo sannarlega sparað mikið og fjárfest vel til framtíðar ef þau nýta sér þessa sérþekkingu vel.

Hugsum betur um heilsu okkar allra. Reynum að vera meira saman með börnunum, gamla fólkinu og öryrkjunum. Við þurfum þó á hjálp að halda frá stjórnvöldum og heilbrigðiskerfinu, og ekkert síður í fjölþættri þjónustu heilsugæslunnar en hátæknilækningunum þegar mikið liggur við. Stundum er frekar þörf fyrir félagsráðgjöf og sálfræðihjálp en hjúkrunar- og læknisaðstoð. Þetta kallar á heildrænni sýn á vanda fólks en tíðkast hefur. Með þeirri sýn og ríkari áherslu á heilbrigt atferli mannsins verða væntanlega leiddar fram mestu framfarirnar í læknisfræðinni á næstu áratugum.

Ekki mátti ræða opinberlega almannaheill, dýrustu skipulagsmistök aldarinnar og óöryggi sjúkraflutninga að fyrirhuguðum nýjum þjóðarspítala, frekar en árin á undan!!!
Á sama tíma og þjóðin lofsyngur björgunarsveitirnar um hver áramót og sem vinna sína vinnu ókeypis og án stjórnmálalegs hagsmunapots.

“Málefnalegri gagnrýni um áframhald framkvæmda á Hringbrautarlóðinni er ósvarað og reyndar eins og aldrei hafi verið gærdagurinn. Framkvæmdaraðilinn Nýr Landspítali ohf. lætur sér fátt um finnast. Ekki heldur að umræðan sé tekin upp hjá systurhlutafélaginu RÚV ohf., með þöggunina að vopni eins og verið hefur sl. ár. Alls ekki má ræða forsendubrestina nú, vöntun á nauðsynlegum samgöngubótum og sem ráðast hefði átt í FYRIR framkvæmdirnar og ítrekaðar voru í síðasta staðarmati stjónsýslunnar, Fjársýslu ríkisins 2008. M.a. vegna aðgengis nauðsynlegra bráðaflutninga með sjúkrabílum gegnum borgina og inn í hana frá nágrannasveitafélögum. Eins er varðar öryggi venjulegs sjúkraflugs sem í dag eru um 800 á ári og áframhaldandi veru Reykjavíkurflugvallar í Vatnsmýrinni sem leikur þar lykilhlutverk. Eins möguleg notkun neyðarflugbrautarinnar í vissum veðurskilyrðum, og sem þá um leið var hugsuð sem ávalt opin möguleg aðflugsleið þyrlna (yfir brautina) að spítalanum”

Strútseðli ráðamanna í málefnum LSH, eða hvað veldur?

Kálfanesborgir, 22. desember 2018

Sennilega má segja að ég sé í lúxus aðstöðu sem höfuðborgarbúi og starfsmaður á einum annasamasta vinnustað landsins, bráðadeild LSH, að geta skroppið í aðra náskilda en miklu rólegri vinnu, nokkrar vikur í senn, norður á Strandir. Burt frá öllu ráðaleysinu og skipulagsmistökunum. Fengið um leið að njóta þess besta sem slíkir staðir hafa upp á að bjóða um jólin. Allt öðruvísi vinnuálag og þar sem heimilislækningar eru stundaðar í sinnu tærustu og bestu mynd. Reyndar notið þess í heil 20 ár, á öllum árstíðum, m.a. yfir jól og áramót.

Starfsliðið á heilsugæslunni og á hjúkrunarheimilinu er meira og minna það sama og sjúklingarnir margir orðnir góðir kunningjar. Samfélagið reyndar allt eins og stór fjölskylda, allt tengist einhvern veginn og nógur tími til alls. Hvorki aðflæðisvandi né fráflæðisvandi og gamla fólkið hefur það gott. Reyndar hæsti meðalaldur sveitafélags á öllu landinu á Ströndum.

Hverju er verið að fórna ef heilu byggðalögin leggjast í eyði vegna áskapaðra ytri aðstæðna, nauðþurftarbúskaps, ónógrar atvinnu og samgönguleysis? Skiptir sagan okkar um búsetuhættina gegnum aldirnar og öðruvísi menningu til sveitar og sjávar ekki máli? Skiptir sjálfbærni og nýting jarða á afskekktari stöðum ekki líka máli tengt umræðunni um öll óheillvænlegu kolefnissporin í dag? Síðan er það nýútsprungna hagsældarrúsínan, allt erlenda ferðafólkið sem vill sjá landið okkar og kynnast ólíkri menningu. Það þarf líka þjónustu og samfélagsöryggi á vissan hátt.

Sennilega hef ég alltaf verið sveitadrengur í mér og þar sem genin voru fljót að opna gluggana sína þegar þau fengu tækifæri til þess. Ég óska öllum höfuðborgarbúum að fá álíka tækifæri og að tækifærin sjálf hverfi nú ekki endanlega frá okkur fyrir efnahagslegar hagræðingarkröfur í svokallaðri nútímavæðingu. Með mörgum kostum, en líka ókostum, spennu og tímaleysi. Mannlífið þarf að fá að dafna áfram vel á Ströndum, sem og í flestum öðrum fámennum byggðum landsins sem eiga nú undir mikið högg að sækja. Möguleikar á áframhaldi lifandi Íslendingasagna í öllum myndum er auðvitað stærsta gjöfin fyrir þjóðina.

Gleðileg jól.

Hólmavík

Hólmavík, 17.12.2018

Það var heldur betur skemmtileg og óvænt upplifun að koma til Hólmavíkur fyrir helgina og sjá yfirhlaðna bryggjubakkana, af stórum hvítum heyböggum og sem gaf bænum alveg nýjan og hátíðlegan svip í anda jólanna. Fleiri þúsund heybakkar, nokkur hundruð tonn alls og sem bíða nú flutningaskips frá Noregi sem væntanlegt er á föstudaginn. Hreinasta jólaskraut í raun og sannkallaðir jólapakkar sem sigla á með um jólin fyrir heyþurfandi bændur í Noregi, eftir þurrkana þar í sumar og heybrest. Loks erum við Íslendingar ríkulega aflögufærir í nauðum nágrannaþjóðar og sem enginn annar hefur upp á að bjóða. Áststand sem minnir áþreifanlega á hvað við við erum í raun rík sem þjóð, af landsgæðum og hagstæðu veðurfari í heildina séð. A.m.k. enn sem komið er. Áhyggjur heimsbyggðarinnar allrar er engu að síður tengt óeðlilegri hlýnun jarðar og öfgum í veðurfari, einkum þurrkum, vegna mengunar jarðarkringlunnar og umhverfisráðherra hefur gert góð skil sl. daga. Íslenskir bændur m.a. á Ströndum og Dalabyggð náðu hins vega margir þremur sláttum í sumar og eiga því nóg af heyi af bestu gæðum. Ekki er að spyrja af iðjusemi þeirra og dugnaði og að leggja meira til en þeir sjálfir þurfa. Á niðurskurðartímum og höftum stjórnvalda sl. ár í íslenskum landbúnaði.

Á sama tíma heyrum við samt að sumar byggðir, m.a. hérna á Ströndum, nánar tiltekið í Árneshreppi, er við það að leggjast af. Aðallega samt bara vegna vöntunar á tryggum samgöngum og snjómokstri á veturna! Áður blómleg sveitabyggð og útgerðarþorp með íbúatölu á þriðja hundrað, en þar sem rekstrar- og búsetuskilyrðin hafa orðið mikið erfiðari með lækkandi verði á búvörum og erfiðum vegasamgöngum. Flestir sveitabæirnir þar voru áður með ríkulega sauðfjárrækt og góð tún, en þar sem bæir eru nú víða komnir í eyði, og tún og hagar í vaxandi órækt. Smábátaútgerðin getur ekki heldur borið sig þar sem trygga flutninga vantar á fiskmarkaði fyrir sunnan með ferskan fisk! Aðeins 14 íbúar halda byggðinni í byggð þar í vetur og jafnvel búið að loka bæði barnaskólanum og kaupfélaginu. Ástandið getur ekki orðið verra og síðan ófært landleiðina marga mánuði á veturna.

Heyfengurinn í sumar og útflutningsmöguleikarnir á heyi í dag, sýna allt aðra stöðu en okkur hafði áður órað fyrir. Eins væntanleg tækifæri með ótakmarkaða útflutningsmöguleika á kindakjöti, m.a til Kína. Miklu bjartari mynd en teiknuð hefur verið upp hingað til af pólitískum öflum og Samtökum verslunarinnar. Samtök sem kappkosta í raun að auka kolvetnissporin okkar með stórinnflutningi á erlendu kjöti, þar að auki oft vafasömu „smituðu“ kjöti. Í stað þess að standa þéttar að innlendri sjálfbærri hreinni íslenskri landbúnaðarframleiðslu.

Það eru sannarlega komnir nýir tímar og sem stjórnmálaöflin verða að líta til. Þá um leið að halda í brothættar byggðir í dreifbýlinu eins og kostur er. Til varðveislu menningar okkar og tækifærum til sjálfbærs búskapahátta í framtíðinni og sem hlýtur að teljast til einstaks láns að teknu tilliti til alvarlegri umhverfisstöðu heimsins í dag og daglega er í fréttum. Versandi búsetuskilyrða víða um heim, óveðráttu og þurrka. Myndalegur stuðningur við brothætta byggð í Árneshreppi og sem sárlega vantar lágmarks vegasamgöngubætur, gæti verið fyrsta skrefið. Líka til að við öll og komandi kynslóðir fái notið stórkostlegs landsvæðis og náttúru norður á Ströndum. Þar sem sagan okkar og menningararfur, í oft harðbýlu en oftast gjöfulu landi, getur verið áfram órjúfanlegur þáttur við nútíðina og þeirri ógn sem við og heimbyggðin öll stöndum frammi fyrir.

„Stór innviðaverk­efni í Árnes­hreppi þola enga bið. Verði ekk­ert að gert gæti byggðin lagst af og þar með væru „var­an­lega glötuð mik­il verðmæti sem fel­ast í menn­ingu og mann­lífi í þessu sér­stæða og afar fal­lega byggðarlagi“. https://www.mbl.is/frettir/innlent/2018/12/17/oasaettanleg_innilokun_i_arneshreppi/

Gamla ásýnd, gamla góða Landspítalans úr suðri

Málefnalegri gagnrýni um áframhald framkvæmda á Hringbrautarlóðinni er ósvarað og reyndar eins og aldrei hafi verið gærdagurinn. Framkvæmdaraðilinn Nýr Landspítali ohf. lætur sér fátt um finnast. Ekki heldur að umræðan sé tekin upp hjá systurhlutafélaginu RÚV ohf., með þöggunina að vopni eins og verið hefur sl. ár. Alls ekki má ræða forsendubrestina nú, vöntun á nauðsynlegum samgöngubótum og sem ráðast hefði átt í FYRIR framkvæmdirnar og ítrekaðar voru í síðasta staðarmati stjónsýslunnar, Fjársýslu ríkisins 2008. M.a. vegna aðgengis nauðsynlegra bráðaflutninga með sjúkrabílum gegnum borgina og inn í hana frá nágrannasveitafélögum. Eins er varðar öryggi venjulegs sjúkraflugs sem í dag eru um 800 á ári og áframhaldandi veru Reykjavíkurflugvallar í Vatnsmýrinni sem leikur þar lykilhlutverk. Eins möguleg notkun neyðarflugbrautarinnar í vissum veðurskilyrðum, og sem þá um leið var hugsuð sem ávalt opin möguleg aðflugsleið þyrlna (yfir brautina) að spítalanum.

Þannig ekkert síður mál er varðar ásættanlegar aðstæður til lendingar fyrir sjúkraþyrlur á nýja spítalann. Öruggur pallur með opnum aðflugssvæðum í það minnsta eða eins og mælt var með í skýrslunni 2008, þyrluvöllur á jörðu og nefnt svæði Umferðarmiðstöðvarinnar í því sambandi. Í stað þess sem nú er áætlað, þyrlupalls á 5. hæð rannsóknarbyggingarinnar við hlið meðferðarkjarnans og þar sem útlit er fyrir að engin opin öryggis – neyðarlendingarsvæði verði í kring og þegar búið að loka neyðarbrautinni og byggingaframkvæmdir hafnar á því svæði. Þvert á öryggisaðstæður sam allar þjóðir kappkosta að skapa í hönnun nýrra bráðasjúkrahúsa. Svínað er þannig á megin öryggisþáttunum opinbers skipulags þrátt fyrir ýtrekaðar ábendingar og EKKERT NÝTT ÁHÆTTUMAT einu sinni gert. Byggingaframkvæmdir þegar hafnar í Vatnsmýrinni eins og áður sagi og þar sem skipulagt er enn frekari uppbygging íbúða- og þjónustusvæðis samkvæmt aðalskipulagi Reykjavíkur, AR 2011-2030. Eins að Reykjavíkurflugvöllur verði jafnvel farinn úr Vatnsmýrinni fyrir 2024.

Flestir þingmenn og ráðmenn stinga hausnum áfram í sandinn. Of seint að hætta við segja flestir, sennilegasta skýringin er þó mest vegna þverpólitískra hagsmuna og gefinna loforða allt frá síðustu öld. Hagsmunatengslin liggja nefnilega víða í pólitíkinni. En væri þá ekki réttara að segja í dag að menn stingi bara hausnum í Hringbrautar-sprenginámuna og sem nú stefnir í að verða fullmótað þjóðargljúfur á stærð við stóran fótboltavöll, 8-16 metra djúpt, eftir 1 1/2 ár og búið að sprengja og keyra 350.000 tonnum af grjóti af vettvangi. Áður en síðan byrjað verður á byggingu Babylonsturnsins íslenska sem blasa mun við um langa framtíð í miðborginni.

Framkvæmdir þessa daganna við suðurhlið aðalbyggingar Landspítalans gama.

Framkvæmdirnar telur samt meirihluti þjóðarinnar og a.m.k. mikill meirihluti starfsmanna spítalans samkvæmt fyrri skoðanakönnunum, vera fyrirséð stórkostleg skipulagsmistök. Aðrir segja mestu skipulagsmistök aldarinnar, ef ekki Íslandssögunnar allrar. Stefna reyndar í hamfaraslys á alla venjulega mannlega mælikvarða að mínu mati varðandi áhættu og síðan sokkinn kostnað fyrir þjóðina upp á jafnvel hundruð milljarða króna. Mannslíf eru í hættu og þegar sjúklingar, alvarlega veikir og slasaðir, fá ófullnægjanlega þjónustu vegna fyrirséða aðgangshindrana í sjúkraflutningum. Áhætta á flugslysi á sjálfri spítalalóðinni er raunveruleg, jafnvel að 20 tonnna þyrla hrapi “á slæmum degi” í kjarna bráðastarfseminnar, á sjálfan meðferðarkjarnann. Ekki þannig “bara” á pallinn sem henni er ætlað að landa á í daglegum sjúkraflutningum af landbyggðinni og miðunum í framtíðinni. Hann er þó aðeins nokkrum metrum frá meðferðarkjarnanum sjálfum, á þaki “rannsóknarhússins” og þar sem síðan viðkvæmustu rannsóknir heilbrigðiskerfisins á að gera. Þar sem titringur á viðkvæmum tækjabúnaði, sót og önnur mengun sem og hávaði virðist ekki eiga neinu máli að skipta !!!!!!

Allt mál og áhættur sem undirritaður vitnaði m.a. um á fundi Velferðarnefndar Alþingis 7. nóvember sl. eftir að hafa verið boðaður þangað, ásamt Ingvari Georgssyni varaslökkviliðsstóra Slökkviliðs höfuðborgarsvæðisins fyrir hönd Landssambands slökkviliðs- og sjúkraflutningsmanna og Haraldi Sigurðssyni fyrir hönd Umhverfis- og skipulagssviði Reykjavíkurborgar. Ekkert er hins vegar getið um efnisatriðin þeirrar umræðu eða svör við fyrirspurnum nefndarmanna í fundagerð Velferðarnefndarinnar þennan fallega vetrardag, í huggulegum húsakynnum alþingis við Austurvöll. Formaður nefndarinnar kemur reyndar úr röðum Pírata (Halldóra Mogensen) og sem telur sig þannig þá væntanlega berjast fyrir gegnsæi og gegn allri spillingu? Ekki virðist heldur heilbrigðisráðherra úr röðum VG (Svandís Svavarsdóttir) hafa neinar áhyggjur af málinu og sem hefur m.a. ekki sinnt að svara tölvupósti mínum til hennar á alþingisvefnum frá 29.11.2018 og þar sem aðeins var beðið um vinsamlegt viðtal.

Læt hér fyrir neðan síðan fylgja með umsögn Samtaka um betri spítala á betri stað (SBSBS) sem á sér um 10.000 fylgismenn á fésbókinni að lokum, á þingsályktunartillögu um „Óháða, faglega staðarvalsgreiningu fyrir nýtt þjóðarsjúkrahús“, í stað 20 ára gamalla skipulagsplana í raun og þar sem flestar gömlu meginforsendurnar eru ekki uppfylltar, þegar brostnar eða á förum (m.a. nauðsynlegar samgöngubætur áður en ný spítalastarfsemi hefst í aðal meðferðarkjarna landsins!!!, Reykjavíkurflugvöllurinn áfram í Vatsmýrinn?? og nauðsyn þess að styrkja þurfti ennþá atvinnulíf í miðbænum!!!). Það er aldrei of seint að taka skynsamlegar ákvarðanir og viðurkenna mistökin á alþingi. Sem heilbrigðisstarfsmanni ber mér a.m.k. að vara við stórslysunum.

„Miklabraut, stokkur. Samgönguáætlun ríkisins í áfanga 2024-2030 ef samkomulag næst við Reykjavíkurborg um skipulag og kostnað í tengslum við framkvæmdir við Borgarlínu.“ (kostnaður samtals um 150 milljarðar).
„Lagt er til að Miklabraut verði að hluta lögð í stokk á milli Kringlumýrarbrautar (Hafnarfjarðarvegar) og Snorrabrautar (Bústaðavegar) í tengslum við framkvæmdir við Borgarlínu á 2. og 3. tímabili.“ Ekki er búið að ákveða kostnaðarskiptingu milli sveitarfélags og ríkis við slíkar framkvæmdir!!! Ekki er neitt getið um framkvæmdir við Miklubraut í stokk í AR 2010-2030 og enn síður Hlíðargöng, aðeins fyrirhugaða Borgarlínu!!

Forsenda fyrir byggingaframkvæmdum í loka staðsetningavali ríkiskaupa á NLSH á Hringbraut fyrir hönd heilbrigðisráðuneytisins (með áliti Ingu Jónu nefndarinnar svokölluðu 2008) var að nauðsynlegar góðar umferðarsamgöngur væru fyrir hendi sem og öruggur lendingarstaður fyrir sjúkraþyrlur utan sjálfra spítalabygginganna, til að tryggja nauðsynlegt aðgengi að þjóðarsjúkrahúsinu, ekki síst fyrir sjúkraflutninga. Af landi sem úr lofti. Þessar aðalforsendur ásamt staðsetningu Reykjavíkurflugvallar sem áttu að vera til staðar þegar spítalinn væri byggður, voru þannig sviknar/kipptar burt bak við tjöldin og þegar Alþingi ákvað 2014 að hefja framkvæmdir við NLSH, með tilliti til nýs aðalskipulags Reykjavíkurborgar AR 2010-2030. Þegar er síðan búið að loka gömlu neyðarbrautinni og byggingaframkvæmdir hafnar við Vatnsmýrina, t.d. á Valslóð og norður enda gömlu flugbrautarinnar og borgaryfirvöld stefna að Reykjavíkurflugvöllur fari síðan allur um 2024!!

Þannig aðalforsendur framkvæmda við þjóðarsjúkrahúsið brostnar, jafnframt öruggri aðkomu sjúkraþyrla að fyrirhuguðum Landspítalaþyrlupalli á 5 hæð nýs rannsóknarhúss (vegna skorts opinna aðflugssvæða fyrir m.a. hugsanlegar nauðlendingar þyrla og bilun verður í vélakosti eða vegna veðurs). Ekkert þannig öryggissvæði fyrir neyðarlendingar þyrlna í aðflugi og í lendingu!!  Ekkert nýtt öryggismat/áhættumat hefur heldur verið gert vegna þessara brostnu forsenda og sem gert var þó ráð fyrir þegar pallurinn var hannaður 2010/2011 og síðan leyfi fengið hjá flugmálayfirvöldum og sem gerðu reyndar að skilyrði að aðeins yrðu notaðar öflugar þyrlur (2-3 mótora) og sem væru þyrlur sem gætu komið sér burt á nærliggjandi lendingarstað ef bilun yrði í einum mótor). Nú eru hins vegar þegar auknar byggingaframkvæmdum allt í kringum spítalann staðreynd og miklu fleiri fyrirhugaðar!!

Öll eru þessi vinnubrögð og áætlunargerðir með ólíkindum hjá stjórnsýslunni og þar sem svínað er á grunnforsendum bráðasjúkrahúsa. Öruggi spítalans og nágrennis og góðu aðgengi fyrir borgarbúa og landið allt, ekki síst mtt. sjúkraflutninga hverskonar. Þetta var  til umræðu með Velferðarnefnd alþingis sem undirritaður sat í fyrradag, 7 nóvember sl. og sem var kallaður til fyrirspurnar nefndarinnar, vegna umfjöllunar á þingsályktunartillögu Miðflokksins um nýtt staðarval þjóðarsjúkrahússins.

Slökkviliðs- og sjúkraflutningsmenn sem sjá um bráðaflutninga með sjúkrabílum í dag hafa af málinu miklar áhyggjur og fulltrúi þeirra eining kallaður til fyrirspurnar á fundinum góða. Landssamtök slökkviliðs- og sjúkraflutninggsmanna hafa þegar sent inn stutta umsögn með þingsályktunartillögu Miðflokksins um að strax verði farið í staðarvalsathugun fyrir nýtt þjóðarsjúkrahúss m.t.t. öruggra sjúkraflutninga og sem ekki eru uppfyllt að óbreyttu á Hringbraut. Þegar hafa komið upp dæmi um óafsakanlegar tafir í forgangsakstri sjúkrabíla á leið til spítalans og þar sem um líf og dauða er að tefla. Fyrirsjáanlegir eru miklir og vaxandi erfiðleikar með þennan akstur og miklar tafir í sjúkraflutningum innan höfuðborgarsvæðisins alls og frá landbyggðinni gegnum borgina. Sérstaklega er nefndar áhyggjur frá Keflavík, tengt mikilli flugumferð þar og miklum fjölda ferðamanna sem þangað koma árlega (2-3 milljónir). Dæmi er um að forgangsakstur þaðan hafi á köflum tafist verulega og verið miklu hægari en æskilegt var, vegna umferðartafa í höfuðborginni sjálfri. Eins hefur slökkviliðsstjóri Akureyrar í umsögn með þingsályktunartillögu Miðflokksins lýst yfir miklum áhyggjum með óöryggið tengt staðsetningu helsta nýja bráðaþjóðarsjúkrahúsi landsins á Hringbraut og ef Reykjavíkurflugvöllur verður síðan látinn víkja.

Ekki hefur þó sérstaklega verið send um umsögn frá starfsfólki LSH vegna mikillar truflunar og ónæðis á framkvæmdatíma næsta áratuginn og heldur ekki vegna fyrirséða lélegra loftgæða og ryks á byggingarsvæði auk hávaðamengunar. Ekki heldur vegna 50.000 ferða með allt að 50 tonna trukkum með grunnefni og sprengiklöpp (um 340.000 tonn) frá byggingarsvæði og til baka og svo annað eins í aðföngum með nýtt byggingarefni síðar gegnum gömlu miðborgina og allir sjá hvaða gífurlegu álagi veldur á vegakerfið. Umferðarþunginn einn er samsvarandi um tæplega 10% aukningu bílaumferðar og sliti á vegakerfi borgarinnar!!

Hér verður ekki rætt frekar um það sem þó talið hefur verið upp endurtekið hjá SBSBS sl. 5 ár. Um margfalt hagstæðari möguleika á að byggja þjóðarsjúkrahúsið allt frá grunni á miklu betri/besta stað, sem og að reka það, í stað nýbyggingar nú á versta stað í gömlu miðborginni við afar þröngar og erfiðar aðstæður strax í 1. áfanga verkefnisins til 2024. Eins með tilliti til mikillar vanáætlunar í kostnaði við endurgerð eldra húsnæðis Landspítalans í 2-3 áfanga byggingaáætlunarinnar, 2024-2035 (um 60.000 fm2 þar sem áætlaður kostnaður á fm2 er 110.000 (flestir reikna með fimm til tíföldu verði). Á svipuðum tíma og framkvæmdir við Borgarlínuna svokölluðu gætu hafist ef af verður og jafnvel Miklubrautarinnar í stokk samkvæmt samgönguáætlun ríkisstjórnarinnar nú, og öllum fyrirvörum sem þar eru gefnir varðandi kostnaðarhlutdeild Reykjavíkurborgar.

Öll þessi umferðamannviki seint og um síðir ef af verða geta stefnt í 100-150 milljarða króna kostnað á núvirði og sem er svipuð upphæð og reiknað hefur verið varfærnislega út (af SBSBS) að verði sokkinn kostnaður við Hringbrautaframkvæmdir þegar upp verður staðið. Jafnvel áður en heildarframkvæmdum á Hringbraut líkur, jafnvel strax eftir 1. áfangann (Meðferðarkjarna og rannsóknarhús) og tekinn verður afstaða að velja þjóðarsjúkrahúsi og aðal bráðasjúkrahúsi landsins nýjan og mikið betri stað. Þegar allir sjá augljóslega mestu og dýrustu skipulagsmistök aldarinnar með eigin augum í miðborginni góðu. Mál sem ekki hefur samt mátt ræða og gangrýna í fréttatímum RÚV ohf. (systurhlutafélag NLSH ohf.) sl. hálfan áratug!!!

Sjúkrafluningum með flugi allt of óöruggur stakkur búinn

Raunveruleg ný hættuvá er komin upp gagnvart lýðheilsunni á Íslandi og mögulega nýjum dýrasmitsjúkdómum sem berast munu til landsins með fersku innflutti kjöti frá Evrópu. Með markmiðum Samtaka verslunarinnar á Íslandi, vegna gróðasjónarmiða en undir formerkjum neytendhagsmuna og „neytendaverndar“, en viðspyrnuleysi Ríkisstjórnar Íslands. Vegna markaðsákvæða ESB landa og EFTA dómstóllinn úrskurðaði sl. vetur að ætti að gilda líka fyrir Ísland, samkvæmt EES samningnum. Regluverk sem er sérsniðið að þegar áunnum vandamálum, s.s. mögulega smiti sýklalyfjaónæmra flórusýkla í dýrum í Evrópu sem smitast getur auðveldlega í þarmaflóru manna, svokallaðra sameiginlegra súnu-baktería (zoonosis).

Sýklalyfjaónæmi súnu-baktería í eldisdýrum erlendis er eingöngu tilkomið vegna mikillar sýklalyfjanotknar í landbúnaði erlendis og þar sem jafnvel úrgangur hverskonar getur mengað vatn sem notað er til vökvunar í akuryrkju og grænmetisræktun. Erfðaefni þessara baktería geta auk þess fluttst til baktería sem finnast eingöngu í jurtaríkunu og þar með í grænmetisræktunina t.d., en síðan aftur í menn eins og nýlega var í fréttum.

Ekkert af þessu hefur þegar átt sér stað í landbúanaðinum á Íslandi og sem kappkostað hefur að nota þar sem minnst af sýklalyfjum. Þjóð sem stendur í því tilliti fremst meðal ríkja heims. Sameiniðuþjóðirnar og Alþjóðlega heilbrigðisstofnunin (WHO) hafa skilgreint vaxandi sýklalyfjaónæmi meinvaldandi baktería sem eina mestu heilbrigðisógn mannkyns og spyrna þarf gegn með öllum ráðum. Bæði með minni sýklalyfjanotkun í landbúnaði og meðal manna og þar sem við stöndum okkur ekki nærri eins vel.

Íslensk stjórnvöld virðast samt ekki ætla að beita sér með lagasetningu fyrir þessar séríslensku góðu lýðheilsuaðstæður, til varnar smithættunni og að sýklalyfjaónæmar súnur berist til mannfólksins á Íslandi með innfluttu erlendu fersku eldiskjöti og sem alltaf bera með sér ótiltekið magn eftir slátrun. Eins m.t.t. áhættu á mögulegum nýjum dýrasmitsjúkdómum sem borist getur með fersku erlendu sláturkjöti að mati dýralækna og sem við höfum blessunarlega verið að mestu laus við vegna einangrunar landsins gegnum tíðina og öflugum smitsjúkdómavörnum og takmörkunum á innflutningi lifandi dýra erlendis frá. Beita mætti auðvitað sértækum neyðarlögum í þágu smitvarna landsins og lýðheilsusjónarmiða gegn EES ákvæðunum. Aðgerðarleysi í þessum efnum mun hins vegar væntanlega kosta mörg mannslíf og óheyranlegan kostnað fyrir heilbrigðiskerfið allt í náinni framtíð.

Massífur innflutningur á sýklalyfjaónæmum súnum mun fljótt festast varanlega í íslensku mannaflórunni. Með innflutningi á sýklalyfjaþolnum súnum á eldhúsborðið og síðan í alla fjölskyldumeðlimi. Svo ekki sé talað um smitið í kjötborði kaupmannsins og ef umbúðir leka. Eftir smit, vikum, mánuðum eða jafnvel árum síðar, bíða mögulega ónæmu súnurnar tækisfæris á að sýkja okkur frá garnaflórunni, þá hugsanlega alvarlegir meinvaldar sem erfitt getur verið að finna rétt sýklalyf gegn (ef þau fyrirfinnast á annað borð og sýkillinn jafnvel fjölónæmur). Og eins ef það verður bara ekki orðið of seint og venjuleg sýklalyf ekki dugað frá byrjun, sóttin ágerist og við jafnvel við dauðans dyr.

Mikil sýklalyfjanotkun og notkun breiðvirkra sýklalyfja meðal manna á Íslandi, einkum barna og gamals fólks, gerir vandann enn erfiðari og flóknari viðureignar. Áskapur vandi sem er sjálfum okkur og skipulagi í heilbrigðiskerfinu um árabil að kenna og sem mun síðan auðvelda útbreiðslu sýklalyfjaónæmu súna. Við höfum þegar mikla reynslu mjög hraðrar útbreiðslu annarra flórubakteríu í öndunarvegi (nefkoki) og sem barst til landsins um árið og sem tengdist ákveðið sýklalyfjanotkun meðal manna og einkum barna og þar sem lungnabólgubakterían (fjölónæmur pneumókokkur) átti í hlut. Þannig að samanlögðu og með algengum innflutningi á sýklalyfjaþolnum súnum til landsins, jafnvel að verði alvarlegra heilbrigðisvandamáli en nágranaþjóðirnar standa frammi fyrir í dag!

Allir, hraust börn jafnt sem fullorðnir, en þó meira þeir sem veikir eru fyrir, eru útsettir fyrir sýkingar af völdum sýklalyfjaónæmra súna. Sérstaklega þeir sem hafa einhverra hluta vegna þurft á sýklalyfjum að halda nýlega og sem gefur þá ónæmum súnustofnunum sem á annað borð hafa tekið sér tekið bólfestu í görn, tækifæri á að “blómstra” á kostnað næmu flórunnar eins og t.d. ESBL colibakteriur. Svipað má segja um MÓSANA í nefinu okkar og síðar í sárasýkingum eða á aðskotahlutum hverskonar. Hér erum við ekki einu sinni að tala um matareitrunarbakteríur eins og Kamphýlóbakter eða Salmonellu sem allir þekkja, en þar sem ákveðnir stofnar geta líka verið sýklalyfjaónæmir erlendis. Allskonar hins vegar oftar alvarlegar algengar sýkingar í okkar viðkvæmustu líffærakerfum og þar sem venjuleg sýklalyf hafa hingað til dugað okkur ágætlega í flestum tilvikum.

Aðgerðirnar nú gætu í samlíkingu gagnvart íslensku jurtaflórunn verið t.d. að ákveðið hefði verið að flytja inn til landsins eitraða lúpínu til jarðvegsbindingar og gegn skordýrum (sem ekki fyrirfinnast á Íslandi) vegna fallegra blóma að mati mið-Evrópubúa og sem fengi síðan að sá sér hömlulaust yfir villtar íslenskar lágjurtir og jafnvel yfir gömlu lúpínubeðin óvinsælu. Um holt og hæðir Íslands. Jafnvel í húsgarða landsmanna að lokum svo ekkert er við ráðið. Dreifu sér auk þess líka í akra og tún bænda með skertum hey- og korngæðum og uppskerubrestum. Óbeislað sjókvíaeldi er landsmönnum þó sennilega hugleiknara dæmi í dag og þar sem nátttúran er ekki látin njóta vafans.

Hér erum við að tala um miklu mikilvægri flóru, nærflóru okkar sjálfra og sem er stór hluti heilbrigðishugtaksins. Inni í okkur og jafnvel á og við viljum hafa sem best áhrif á og stjórna, með lífstíl og góðu mataræði. Á landi sem vegna einangrunar og smitvarna hingað til hefur gefið okkur einstakt forskot á flestar aðrar þjóðir og heilbrigðari landbúnaðarafurðir og þar sem sýklalyfjanotkun í landbúnaði er nánast hvergi minni í heiminum. Vegna gæða landsins okkar og góðra heilbrigðisaðstæðna hingað til. Næmu bakteríurnar okkar og sem hafa þrifist með okkur nánast óáreittar í þúsund ár og flest sýklalyf duga ennþá á, ef þær gera einhvern óskunda af sér.

Í tilefni nýrrar skýrlsu Landlæknisembættisins og Sóttvarnarlæknis um sýklalyfjanotkun á Íslandi 2017 og sem kom út í dag, degi heilbrigðis barna, endurbirti ég hér ritstjórnargrein mína í hefti Læknablaðsins, febrúar 2016, Betur má ef duga skal, ásamt nýjum skýringarmyndum. Góð vísa er enda aldrei of oft kveðin og sem á aldrei betur við en einmitt í dag! Mesta áhyggjuefnið er að sýklalyfjanotkun meðal manna hefur aldrei verið meiri og eykst stöðugt ár frá ári, á meðan dregur úr henni jafnt og þétt á hinum Norðurlöndunum. Þótt örlítið hafi dregið úr sýklalyfjanotkun barna samanborið við árið 2016 og sem var metár í þessu sambandi, hefur minnkunin verið óveruleg hér á landi sl. ár (<8%) (sjá mynd hér að neðan). Þrátt fyrir tilkomu öflugugar bólusetningar gegn penumokokkum frá 2011 og sem að öllu óbreyttu ættu að hafa getað hindrað algengustu bakteríusýkingar í loftvegum barna, einkum eyrnabólgu.

Unnið hefur verið að ná lyfjanotkuninni niður sl. ár á vegum embættisins og sjá má í skýrslunni, en sem snýr samt að mestu leyti með eftirliti með ónæmum sýklum sem borist geta til landsins með matvælum. Líka að breytingum á verklagsreglum lækna með ávísunum á sýklalyf af sænskri fyrirmynd (STRAMA verkefnið). Í flestum tilvikum er verið að gefa sýklalyf við veirusýkingum og þar sem sýklalyf virka ekkert á eða við vægum bakeríusýkingum sem líkaminn ræður best við sjálfur. Í alþjóðlegum leiðbeiningum er fyrst og fremst mælt með mati á sýklalyfjagöf við efri loftvegasýkingum í heilsugæslunni sjálfri og þar sem boðið er upp á nára eftirlit og fræðslu, frekar en skyndilausnir á vöktum. Höfuðborgarsvæðið er enn og aftur verst hvað þetta snertir. Einu góðu fréttirnar í skýrslunni í dag er hvað Íslendingar nota lítið af sýklalyfjum í landbúnaði miðað við aðrar þjóðir og sem hingað til hefur eflaust komið lýðheilsunni að milku gagni, ásamt góðu aðgengi að hreinu vatni og alm. heilnæmu umhverfi. Hvað er þá eiginlega til ráða??

Hlutfallslega er lang mest ávísað á sýklalyf meðal 0-4 ára barna

Ónauðsynleg sýklalyfjanotkun er talin eiga stærstu sök í hratt vaxandi sýklalyfjaónæmi meðal helstu sýkingavalda mannsins. Það er því mat Alþjóða heilbrigðisstofnunarinnar (WHO) að eitt af veigamestu verkefnum heilbrigðiskerfa heims sé að taka á þessum vanda (1). Notkun sýklalyfja í landbúnaði hefur síðan verið víða enn meiri en meðal manna (2). Tengsl milli sýklalyfjanotkunar og þróunar ónæmis er vel þekkt, m.a. með stökkbreytingum í erfðaefni í baktería sem fluttst geta á milli tegunda og síðan útbreiðslu ónæmu stofnana í þjóðfélaginu og á sjúkrahúsum á kostnað þeirra næmu. Auðvelt hefur verið að sjá slík tengsl hér á landi milli eins algengasta sýkingarvaldsins, lungnabólgubakteríunnar svokölluðu, Streptococcus pneumoniae, sem gjarna finnst í nefkoki barna og valdið getur erfiðum sýkingum, einkum miðeyrnabólgu, kinnholubólgusýkingu og lungnabólgu (3). Kraftaverkalyfið penicillín sem talið er hafa bjargað fleiri mannslífum en nokkurt annað lyf og lengt meðaldur í hinum vestræna heimi um meira en áratug, fékk því miður ekki lengi griðstað í aldingarðinum Eden eftir að það kom fyrst á markað fyrir rúmri hálfri öld. Sama sagan hefur síðan verið með flest önnur sýklalyf síðar og bakteríurnar orðið ónæmar fyrir þeim og engin ný öflug lyf í augsýn (1). Eins og segja má reyndar um flestar lífverur, aðlagast bakteríuflóran þannig breyttum umhverfisaðstæðum hverju sinni. Það er hinsvegar á valdi lækna að sjá til þess að spilla flórunni ekki um of, okkur öllum í hag síðar.

Síðastliðna tvo áratugi hefur verið markvist unnið að því hjá heilbrigðisyfirvöldum að draga úr óþarfa ávísunum lækna á sýklalyf, einkum til barna með væg sýkingareinkenni (3). Í slíkum tilfellum er að jafnaði um veirusýkingar að ræða þar sem sýklalyf koma að engu gagni eða þá vægar bakteríusýkingar sem líkaminn ræður í flestum tilvikum vel við (3). Þá er frekar hvatt til nánara eftirlits með sýkingareinkennum og ef þau versna. Þannig hefur víða verið hægt að komast hjá sýklalyfjagjöf í meirihluta tilvika víða erlendis, einkum meðal barna. Sýnt hefur verið fram á góðan árangur af slíkum aðgerðum hér á landi á ákveðnum landsvæðum yfir ákveðin tímabil. Í klínískum leiðbeiningum Embættis landlæknis er nánar nánar tiltekið um ábendingar fyrir sýklalyfjameðferð varðandi flestar algengustu sýkingarnar og fyrsta val lyfja. Þar er vert að hafa í huga enn eitt vandamálið hér á landi snýr einmitt að mikilli notkun breiðvirkra sýklalyfja á kostnað þeirra þröngvirku.

Sýklalyfjaávísanir á ári til 0-4 ára barna per 1000 börn. Ísland samanborið við Svíþjóð.

Í Læknablaðinu 2016 var birt grein eftir Önnu Mjöll Matthíasdóttur og félaga um breytt viðhorf til sýklalyfjaávísana hjá íslenskum heimilis- og heilsugæslulæknum með tilliti til umræðunnar (4). Í niðurstöðum rannsóknarinnar má glöggt sjá að ákveðin vitundarvakning hefur átt sér stað um aukna árvekni gegn ónauðsynlegri sýklalyfjameðferð. Spyrja má sig þó af hverju gengið hafi svona illa að draga úr mikilli og oft óþarfa sýklalyfjanotkun hér á landi, á sama tíma og betur gengur hjá nágranaþjóðunum. Rannsóknir hafa sýnt að ávísanavenjur lækna á sýklalyf ráðast af mörgum þáttum öðrum en bara þekkingu læknis. Mikið vaktálag, styttri viðtalstímar, væntingar sjúklings, lyfjaauglýsingar og vinnubrögð kollega í sömu aðstæðum geta líka haft mikil áhrif á ákvörðun um lyfjaávísun eða ekki (5). Víða er undirmönnun í heilsugæslunni og vaktálag því mikið hér á landi, ekki síst á sjálfu höfuðborgarsvæðinu þar sem sýklalyfjanotkunin er mest.

Sem betur fer er sýklalyfjaónæmi alvarlegustu sýkingarvaldanna enn lítið hér á landi miðað við víða erlendis, enda landið frekar einangrað, þjóðin fámenn og almennt heilbrigði gott. Engu að síður höfum við fengið faraldra fjölónæmra pneumókokka á síðustu áratugum og sem náð hafa bólfestu í nefkoki hjá allt að 20% barna sem rekja má að hluta til mikillar sýklalyfjanotkunar meðal þeirra (3). Sýkingum fjölónæmra sýkingarvalda á sjúkrahúsum má einnig halda niðri með réttri notkun sýklalyfja og áherslu á hreinlæti og góðar smitsjúkdómavarnir. Varnarbarátta, þar sem sífellt meira hefur samt orðið að láta undan.

Ákveðnir algengir sýkingarvaldar á sjúkrahúsum erlendis eru orðnir í sumum tilvikum ónæmir fyrir öllum hugsanlegum sýklalyfjum sem til eru og því aðeins tímaspursmál hvenær slíkar sýkingar komi einnig upp hér á landi. Fjölgun ferðamanna, aukinn innflutningur á hverskonar hrávöru og tíð ferðalög landans erlendis geta flýtt þessari þróun bæði í samfélaginu og á sjúkrahúsunum. Nýjar bólusetningar gegn algengum sýklalyfjaónæmum bakteríustofnum í þjóðfélaginu, t.d. pneumókokkum, ættu líka að geta dregið að minnsta kosti tímabundið úr sýkingartíðni algengustu sýkinganna sem þeir valda og skapa okkur betra tækifæri til aðhaldsaðgerða. Það er þó alltaf á ábyrgð læknanna sjálfra að nota sýklalyfin af meiri kostgæfni en verið hefur og sporna þannig gegn þróuninni. Vandi lækna er því sá að bera hag sjúklingsins í huga, jafnhliða að viðhalda samfélagslegri ábyrgð á því sem kann að þróast á morgun.

Heimildir:

1. Center for Disease dynamics, economics and policy 2015. The state of the world´s antibiotics 2015. CDDEP: Washington, D.C.

2. Sýklalyfjanotkun og sýklalyfjanæmi baktería í mönnum og dýrum á Íslandi 2013. Landspítali, Sóttvarnalæknir, Lyfjastofnun, Matvælastofnun. 2014.

3. Arason VA, Sigurdsson JA. The problems of antibiotic overuse. Scand J Prim Health Care. 2010;28(2):65–66.

4. Matthíasdóttir AM, Guðnason Þ, Halldórsson M, Haraldsson Á, Kristinsson KG. Breytt viðhorf til sýklalyfjaávísana hjá íslenskum heimili- og heilsugæslulæknum. Læknablaðið 2016;102: 27-31.

5. Petursson P. GPs’ reasons for “non-pharmacological” prescribing of antibiotics: A phenomenological study. Scand J Prim Health Care. 2005;23:120–5.

http://www.bbl.is/frettir/frettir/notkun-syklalyfja-i-landbunadi-tengist-einu-alvarlegasta-lydheilsuvandamali-samtimans/1407/

Tollfrjáls innflutningur á sýklalyfjaþolnum samfélagsmósum?