Ólafur Ragnar og Sigmundur Davíð virka eins og tvær hliðar á sama peningi.  Svo virðist sem þeir séu á sameiginlegri herferð gegn matsfyrirtækjunum.  Þeir eru báðir greinilega mikið pirraðir yfir nýjum vinnuaðferðum erlendis.

Þegar ÓRG skellir skuldinni á matsfyrirtækin  “gleymir” hann að spyrja hver mataði matsfyrirtækin á upplýsingum um íslensku bankana?  Hvað lá að baki andvaraleysi matsfyrirtækjanna?

Auðvita áttu matsfyrirtækin að vera á varðbergi þegar þau fengu upplýsingar frá Íslandi og sannreyna þær frá óháðum aðilum.  Það geru þau líklega ekki og það voru þeirra mistök.

En það breytir ekki þvi að á þessum tíma var ÓRG aðalklappstýra bankanna?  Var útrásarvíkingum boðið á Bessastaði í krafti matsfyrirtækjanna?  Réðu þau gestalista þar á bæ fyrir hrun?  Og eftir nýlegan dóm yfir stjórnendum Kaupþings er erfitt að sjá að matsfyrirtækin beri meiri ábyrgð á falli bankanna en þeir, sem var boðið á Bessastaði!  Hvernig á að túlka orð Forsetans?

Nú er öldin önnur.  Brennt barn forðast eldinn og það gera matsfyrirtækin.  Þau treysta ekki blint á íslenskar upplýsingar lengur.  Þetta á ekki upp á pallborðið hjá ÓRG eða SDG.  Þeir eru auðvita öskuillar yfir að matsyfrirtækin vogi sér að fara gegn skuldaleiðréttingarleið Framsóknar og taki sjálfstæðar ákvarðanir þar um.  Þetta varð auðvita til þess að Framsókn neyddist til að hlusta á matsfyrirtækin og lækkaði niðurfellinguna um meira en helming.

Það er eðlilegt að ÓRG sé ekki parhrifinn að lærisveinn hans þurfi að beyja sig fyrir erlendum aðilum.

Matsfyrirtækin mega vel við una.  Leiðréttingarnefndin hlustaði 75% á þau og 25% á Framsókn.  Þetta kemur skýrt fram í yfirlýsingum Moody´s og Fitch.  Enn er beðið eftir S&P.

Með því að lækka niðurfellinguna úr 300 ma kr niður í 80 ma kr. og setja endurfjármögnunarbann á þá sem sækja um, þá urðu tillögur nefndarinnar miklu nær vilja matsfyrirtækjanna en þeirri gulrót sem  Framsókn lagði upp með fyrir kosningar.

En það sem mestu skiptir er að flestir eru ánægðir.  Þar verður að segja að nefndin pakkað þessu öllu inn í flottar umbúðir og á Íslandi skipta þær oft meira máli en innihaldið.

Mikið var rætt um sölu á Magma bréfi OR sem fór fyrir borgarráð og dótturfélag ríkisbankans, Landsbréf, bauð í 8.6 ma kr. fyrr á árinu.  Allt var það mál hið undarlegast enda var fjármögnunin ekki tryggð.

Í nýjasta árshlutareikningi OR segir í skýringum að kaupandi bréfsins hafi ekki getað staðið við tilboð sitt og því hafi það fallið úr gildi.  Bréfið situr því enn á efnahagsreikningi OR og er bókfært virði þess nú 8.1 ma kr.

Bréfið var því ekki eins spennandi fjárfestingakostur og ríkisbankinn vildi láta vera, enda er bréfið gefið út af skúffufyrirtæki sem hefur ekkert sjálfstætt sjóðsflæði.

Þetta er vandræðalegt fyrir Landsbréf og ríkisbankann.  Hér hefur verið farið of geyst og ekki vandað nógu vel til verka.  Má rekja nýlegar breytingar á stjórn Landsbréfa til þessa máls?

Það er ekki skynsamlegt fyrir Ísland að komast upp á kant við AGS eftir að hafa þegið stuðning og lán frá sjóðnum.

Sérstaklega er þetta varasamt á meðan gjaldeyrisvarasjóðurinn er að láni tekinn og aðgangur að erlendum fjármálamörkuðum er takmarkaður og fokdýr.  Þegar lönd sem þiggja hjálp frá AGS snúast geng sjóðnum og fara að kenna honum um ófarir sínar fara viðvörunarljós að blikka hjá fjárfestum erlendis.  Menn eru ekki spenntir að lána löndum sem standa í stríði við AGS.

Samvinna Íslands og AGS hefur að mörgu leyti tekist vel og mun skynsamlegra er að byggja á þessari vinnu og notfæra sér góðan árangur til að auka traust erlendra aðila á Íslandi en ekki eyða því.

Skuldaleiðréttingin verður skammgóð lækning ef aukaverkanirnar verða skaðlegar og langvinnar.

Þetta segir stórblaðið FT og hefur eftir vestrænum diplómat.

Í merkilegri grein um Grænland í helgarútgáfu blaðsins er rifjað upp hvernig Bandaríkin vildu kaupa Grænland eftir seinni heimstyrjöldina af Dönum.  En ekkert varð af þeirri sölu.  En í framhaldinu er bent á að Ísland sé áhugaverður kostur fyrir Kínverja til að ná fótfestu í þessum heimshluta.  Landið eigi í miklu fjárhagslegu basli og það opni möguleika fyrir Kínverja.

Þar sem greinin er um Grænland er ekki farið nánar út í þessar vangaveltur.  En engu að síður er það athyglisvert að í opnugrein um Grænland er aðeins minnst á Ísland í sambandi við áhuga Kínverja á norðurslóðum.

Það er ljóst að erlendis hafa menn áhyggur af framtíðarplani Íslands eða heldur skort á því.  Íslendingar hugsa aðeins í skammtímalausnum á meðan Kinverjar hugsa langt inn í framtíðina.  Þetta gefur Kínverjum gríðarlegt forskot..

Það sem enn styrkir stöðu Kínverja á Íslandi í framtíðinni er að fáir sýna Íslendingum áhuga og Íslendingar hafa ekki áhuga á Evrópu en sjá Kína og Rússland í hyllingum.  Þetta munu Kínverjar óspart notfæra sér.

Um þessar mundir bíða Kínverjar eftir því að Ísland hafni ESB formlega í þjóðaratkvæðisgreiðslu.  Því var hugmynd Illuga eins og samin í kínverska sendiráðinu.

Auðveldasta leiðin fyrir Kínverja til að ná áhrifum á Íslandi er þar sem landið er veikast fyrir en það er á peningamála hliðinni.  Glerperlur Kínverja verða gjaldeyrir og stuðningur við krónuna.  Kínverjar hafa engan áhuga á íslenskum stjórnmálum, það sem þeir hafa áhuga á er að ná sínum efnahagslegum markmiðum til lengri tíma.  Og þeir ná sínu fram með peningum.

Á Íslandi verða Kínverjar eins og eineygður maður í landi blindra.

Í nýlegri skýrslu frá Landsbankanum segir að ferðaþjónustan sé að verða stærsta útflutningsgrein landsins.

Erfitt væri að draga þá ályktun með því að skoða kennsluframboð íslenskar háskóla.  Lítið fer fyrir ferðamennsku þar og enn minn fyrir stjórnendakúrsum í hótelrekstri.  Varla er staðan betri hjá stjórnarráðinu, ekki er til ráðuneyti fyrir stærstu útflutningsgreinina.  Hér er kerfið langt á eftir markaðinum.

Á næstu árum er stefnt að fjárfestingum upp á tugi milljarða í nýjum hótelbyggingum en hver á að stýra og stjórna öllum þessum hótelbyggingum og hótelum?

Erlendis er hótelstjórnun háskólanám og þar er boðið upp á BSc, MMH og doktorsnám í hótelstjórnun og ferðamennsku (sjá t.d. www.hotelschool.cornell.edu).  Gríðalegir fastafjármunir eru bundnir í hótelum og bygging þeirra og rekstur er vandasamur.  Hvers vegna sína háskólarnir þessu svona lítinn áhuga?  Er ekki helsta ástæðan fyrir svona mörgum háskólum að það efli samkeppni?  Varla er sú hugsun að virka hér.  Ætli ástæðan sé ekki miklu frekar að allar stöður inna háskólanna eru fullar af fólki sem ekki hefur menntun og reynslu til að kenna fagið og ef setja á upp nýja deild með nýju fólki þarf að loka öðrum og þar með er málið dautt.

Ef háskólarnir ætla virkilega að sýna og sanna að þeir séu í tengslum við atvinnulífið þurfa þeir að skipta um kúrs.  Það er ekki hægt að bygga “samkeppnina” á því hver geti ungað út fleiri lögfræðingum og viðskiptafræðingum.

Þá er undarlegt að fjárfestingafélög og fjármálastofnanir skuli ekki þrýsta á betri og fjölbreyttari menntunarmögluleika fyrir nýa leiðtoga í ferðþjónustunni.  Mikið veltu á að rétt sé staðið að hótelbyggingum og stjórnun til að hámarka hagnað og tryggja góða þjónustu við viðskiptavini.

Menntaskólinn í Kópavogi býður upp á BA nám í hótelstjórnun í samvinnu við Cesar Ritz í Sviss sem er þekktur hótelskóli og er það nám frábært dæmi um góða samvinnu við erlenda skóla – en auka þarf úrvalið.  Það þarf að bjóða upp á BSc í hótelstjórnun og MMH í ferðaþjónustu í samvinnu við öfluga erlenda háskóla.   Tækifærið er stórt en einhver þar að sýna frumkvæði og áræðni.   Það skyldi þó aldrei vera að hótelstjórnun og ferðamennska þyki ekki nógu fín fyrir íslenska háskóla og þau háskólaráð sem þeim stjórna?

Nýtt mat Fitch sýnir að Framsókn hlustaði á matsfyrirtækin og lækkaði skuldaniðurfellinguna úr 300 ma í 80 ma kr.

Þó skammstöfunarstofnanir séu ekki hátt skrifaðar hjá forsætisráðherra opinberlega er hlustað á þær bak við tjöldin.

Í mati Fitch er enn eina ferðina vikið að alvarlegri stöðu ÍLS.  Fitch ráðleggur að takmörk verði sett á endurfjármögnun ÍLS lána eftir skuldaleiðréttingu.  Það er athyglsivert að þetta er einmitt það sem skuldaleiðréttingarhópurinn leggur til í sinni skýrslu.  Þessi samhljómur bendir til að hlustað hafi verið á matsfyrirtækin í þessari vinnu.  Ef til vill meira en menn vilja láta uppi, enda eru matsfyrirtækin ekki líkleg til atkvæðaveiða.

En þó Fitch hafi ekki breytt mati sínu er beðið eftir S&P sem hefur verið gagnrýnast á skuldaleiðréttinguna.  Gerði hópurinn nóg fyrir S&P?  Það mun koma í ljós í framtíðinni.

Það er rétt hjá Þorbjörgu Vigfúsdóttur borgarfulltrúa að PISA könnunin kemur ekkert á óvart.  Lestrarvandamál drengja er vel þekkt og fer versandi.  Að bókaþjóðin skuli lenda fyrir neðan meðaltal OECD landanna í lestri er auðvita skandall sérstaklega þegar haft er í huga að kennaranám á Íslandi er 5 ár í háskóla.

Því miður má búast við svipuðum viðbrögðum og síðast þegar PISA var kynnt.  Aðilar eru áhyggjufullir í nokkra daga, kenna litlu fjármagni um og síðan fara menn á fullt í kjarabaráttuna.   Það er eins gott að laun og árangur eru ekki tengd hjá íslenskum kennurum.

Það eru litlar líkur á að hærri laun kennara eða meira fjármagn leysi vandamálið.  Gögn skýrslunnar benda ekki til þess.  Ísland eyðir stærri hluta af landsframleiðslu í grunnskólann en flest OECD lönd og fylgni á milli árangurs og launa kennara í PISA skýrslunni er mjög lítill.

Lykillinn að betri árangri má finna í austur Asíu hjá Kína, Singapúr og Suður Kóeru.  Svíar standa sig næstum eins illa og Íslendingar og þar hefur árangur fallið þrátt fyrir að Svíar hafi komið betur út úr kreppunni en flest önnur lönd.  Og svipaða sögu er að segja í Noregi þó þar skorti ekki fjármagn.  Hið mjúka grunnskólamódel Norðurlandanna er einfaldlega ekki samkeppnishæft við austur Asíu í þessum 3 greinum.

Peningar munu ekki leysa þetta vandamál. Uppstokkun á grunnskólanum er það sem þarf.  Hvort Norðurlöndin eru opin fyrir þeirri miskunnarlausu samkeppni sem ríkir í Asíu er hins vegar vafasamt og kannski ekki æskilegt.  Hins vegar ætti varla að þurfa að notast við aðferðir frá Asíu til að gera drengi sæmilega læsa á Íslandi.

Í skýrslu aðgerðahóps um skuldaaðgerðir er tillaga sem gæti breytt forsendum hjá þúsunda heimila um hvort rétt sé að sækja um þessa skuldaleiðréttingu.   En í lok skýrslunnar segir:

“Í ljósi greiningarinnar telur hópurinn mikilvægt að benda á að þær aðstæður kunna að skapast að fasteignaeigendur vilji endurfjármagna lán sín hjá Íbúðalánasjóði vegna aukins veðrýmis sem myndast við skuldaniðurfellingu. Af því tilefni mætti íhuga að skilyrða aðgerðir stjórnvalda, þannig að lántakandi afsali sér rétti til þátttöku í aðgerðum stjórnvalda ef viðkomandi aðili hyggst endurfjármagna íbúðalán.”

Þarna er verið að takmarka möguleika heimilanna til að lækka greiðslubyrði.  Og í sumum tilfellum gæti verið betra fyrir fólk að afsala sér þátttöku og fara endurfjármögnunarleiðina.  Þetta getur því orðið flókið reikningsdæmi.  En er réttlátt að þeir sem endurfjármögnuðu fyrir 1. des fái leiðréttingu en þeir sem taka leiðréttingu fá ekki endurfjármögnun eftir 1. des?

Sá hópur sem þetta á líklega mest við eru ellilífeyrisþegar sem eru með lágt veðhlutfall en hátt vaxtaálag á gömlum ÍLS lánum og fá litla fjármálaráðgjöf.  Ef við notum reiknivélar bankanna er hagstæðara fyrir heimili sem er að borga af 5% ÍLS láni með 50% veðhlutfall að endurfjármagna lánið en að fara skuldaleiðréttingarleiðina.  Að vísu er hér miðað við 3.5% verðtryggt lán á breytilegum vöxtum en ÍLS vextir eru fastir.  Þetta er áhættumeiri leið en á móti kemur lægri greiðslubyrði.  Mjög mikilvægt er því að fólk fái faglegar ráðleggingar í þessum málum.

Þetta dæmi sýnir líka að auðveldlega hefði mátt ná sömu eða lægri greiðslubyrði með því að lækka vaxtaálag á lán.  Í fljótu bragði virðast sömu áhrif koma fram með lækkun á vaxtaálagi um 100 punkta (1% stig).  Ég sakna þess að skýrslan skuli ekki fara nánar út í þennan samanburð enda er lækkun vaxta hin viðurkennda alþjóðlega leið til að hjálpa skuldurum.  Hún er miklu einfaldari í útfærslu og hefur ekki þær aukaverkanir sem fjármögnun á lækkun höfðustóls í gegnum þriðja aðila með aukinni skattheimtu leiðir til.  Lækkun vaxta hefði ekki bara gagnast heimilunum heldur líka atvinnulífinu sem því miður gæti þurft að borga hluta af reikningnum hér með hækkandi almennum vöxtum í framtíðinni.  Krónan gerir hins vegar þessa leið illfæra eins og flestum ætti að vera ljóst.

Svo má spyrja sig hver greiðslubyrði af lánum heimilanna væri í dag ef ESB umsóknin hefði verið keyrð af meiri skörungsskap og Ísland hefði gengið inn í ESB á sama tíma og Króatía eins og talað var um 2009?  Það eru ákveðnar líkur á að greiðslubyrði heimilanna væri lægri nú en þessi pakki ríkisstjórnarinnar lofar.

Að afnema eignaskatta af eigin eignum en leggja þá á eignir annarra hefur alltaf verið gríðarlega vinsæl aðgerð í suður-Ameríku og nú á Íslandi.  Það er engu líkara en að andi Perónista svífi yfir vötnunum heima á Íslandi.  Það er orðið prinsipp mál að fara eigin leiðir og láta ekki alþjóðlegar skammstöfunarstofnanir segja sér fyrir verkum.  Allt er hægt með sterkum leiðtoga sem lætur ekki útlendinga komast upp með múður.  Þannig hefur hrunið fjarlægt Ísland frá hefðum og venjum innan OECD og nýlegur aðgerðapakki ríkisstjórnarinnar kemur skýrum skilaboðum til alþjóðasamfélagsina að Ísland sé enn að fjarlægjast OECD, að ekki sé talað um hin Norðurlöndin.

Skiljanlega eru margir ánægðir yfir að fá skuldaleiðréttingu.  Um það er ekki deilt.  Skuldaleiðrétting þekkist vel innan OECD landanna og er í mörgum tilfellum hærri en 13% af höfuðstól.  Það er aðferðafræðin sem er vandamálið.  Það að ríkisvæða almenna skuldaniðurfellingu með því að snúa út úr alþjóðavenjum er varasamt.  Aukaverkanirnar  geta orðið langvinnari, dýrari og erfiðari en margir gera sér grein fyrir.

Í fyrsta lagi kemur ríkið ekki skaðlaust út úr þessum pakka.  Jafnvel þó enginn kostnaður falli á ríkið verður efnahagsreikningur ríkisins fyrir skaða.  Markaðsvirði eignarhluta ríkisins í bönkunum mun lækka sem á endanum mun skila sér inn á rekstrarreikning.

En hvað með fyrirtækin í landinu.  Hver verða áhrifin þar?  Til að átta sig betur á þeim áhrifum þarf að rýna í orð forsætisráðherra.

Eitt að því sem forsætisráðherra notar óspart er að þeir sem stjórnuðu fjármálafyrirtækjunum fyrir hrun hafi farið óvarlega og þess vegna sé sanngjarnt að kröfuhafar borgi skaðann í gegnum skattlagningu.

Þetta er athyglisverð nálgum.  Kröfuhafar bankanna eru einstaklingar og sjóðir sem lánuðu bönkunum fé.  Þeir voru skuldabréfaeigendur en ekki hluthafar.  Þeir höfðu engan atkvæðisrétt á hluthafafundum og höfðu ekkert að segja um stefnu eða skipulag gömlu bankanna.  Ef skuldabréfaeigendur þurfa nú að búast við að verða gerðir ábyrgir fyrir falli íslenskra fyrirtækja og að kröfur þeirra verði á endanum skattlagðar og breytt í krónur innan hafta er vandasamt að sjá hver er munurinn á að vera hluthafi eða skulabréfaeigandi á Íslandi í framtíðinni.  Þetta þýðir auðvita að skuldabréfaeigendur munu krefjast hærri arðsemi.   Þeir munu skiljanlega vilja fá svipaða arðsemi og hluthafar.  Hærri arðsemiskrafa frá lánveitendum á sama tíma og skattar hækka á fjármálafyrirtæki mun hækka alla innlenda vexti.

Þannig munu fyrirtækin og þeir sem eru að stíga sín fyrstu skref út á húsnæðismarkaðinn þurfa að glíma við hækkandi vaxtaálag.  Það er því  jafnauðvelt að rökstyja að hagvöctur minnki með þessum aðgerðum eins og að hann aukist.  Minnkandi hagvöxtur með hækkandi verðbólgu er svarta sviðsmyndin sem lítið er rædd vegna þess að hún hentar ekki í umræðuna.  En hún er jafn raunverulega og bjartsýnu sviðsmyndirnar.

Eitt er að hjálpa skuldugum heimilum en að gera það með því að skapa óþarfa óvissu um stöðu og forgangsröðunar fjármagnseigenda sem ekki á sér fordæmi innan OECD en er allþekkt í suður-Ameríku er annað mál.  Það getur orðið dýrt fyrir skulduga þjóð með lélegt lánstraust.  Leiðin til Argentínu kann að vera styttri en marga grunar.

Vonandi sjá menn að sér fyrr en seinna.  Best væri að ná samkomulagi við kröfuhafa áður en lög um þessa skattlagninu verða að veruleika.   Fordæmið gæti orðið dýrara en leiðréttingin.  Hér tefla menn djarft en það er að sumu leyti skiljanlegt hjá ríkisstjórn sem hefur lagt ESB möguleikann á hilluna.