Í dag er dagur enskunnar – “lingua franca” okkar tíma.  Á þessu degi 1362 var enska notuð í fyrsta sinn við opnun breska þingsins, en áður höfðu þingstörf farið fram á frönsku.

Tvisvar sinnum fleiri tala ensku sem sitt annað mál en hafa hana sem móðurmál.

Fyrir litlar þjóðir sem búa við tungumál sem fáir tala er enskan lykilinn að umheiminum, enda er enskan tungumál lista og vísinda að ekki sé talað um veraldarvefinn.

Fleiri og fleiri Íslendingar þurfa að nota ensku við störf sín ti til að hafa samskipti við erlenda aðila bæði innanlands og erlendis.

Það er Íslendingum til happs að rætur enskunnar liggja í sama jarðvegi og íslenskunnar.  Það er því frekar auðvelt fyrir Íslendinga að læra ensku, málfræðin er einföld en annað gildir um orðaforðann.  Ekkert annað tungumál hefur þvílíkan orðaforða og enskan og alltaf eru ný orð að bætast við.

Síðuhöfundur gæti t.d. farið og skrifað “blook”  sem er bók skrifuð af bloggara.

Það virðist vera ákveðinn ruglingur í umræðunni um hvað gerðist í hruninu um eignarhald á nýju og gömlu bönkunum og hver seldi hverjum hvað?

Íslenska leiðin

Þegar bankarnir féllu töpuðu hluthafar öllu og eignir sem bankarnir áttu fóru til kröfuhafa í samræmi við að þeir voru einkafyrirtæki.  Þannig eignuðust kröfuhafar lán og aðrar eignir föllnu bankanna bæði hér á landi og erlendis.  Lán eru helstu eignir banka – en það ruglar fólk stundum, því lán hjá einstaklingum og fyrirtækjum eru skuldir.  Þar sem lán banka eru eignir eru þær verndaðar af eignarréttarákvæði stjórnarskrárinnar og verða ekki afskrifaðar af öðrum.

Ríkið ákvað að endurreisa bankana en til þess þurftu nýju bankarnir að kaupa ákveðnar eignir af þrotabúunum.  Þannig voru íslensk lán, greiðslumiðlun, húseignir og annað keypt af kröfuhöfum inn í nýju bankana og tryggðar innlendar innistæður fluttar yfir á efnahagsreikning nýju bankanna.

Til að eignast hluti í nýju bönkunum sem voru endurreistir á eignum gömlu bankanna þurfti ríkið að gefa út skuldabréf upp á 140 ma kr.  Því er rétt að líta á þetta sem kaup ríkisins á hlutum í nýju bönkunum en ekki kaup kröfuhafa á nýju bönkunum af ríkinu.

Einfaldast er að ímynda sér að nýju bankarnir hafi verið endureistir eftir forskrift ríkisins en í eigu kröfuhafa sem settu þar inn eignir og hlutafé og síðan seldu kröfuhafar ríkinu þann hlut sem ríkið á nú.

Spurningin sem vaknar þá, er, keypti ríkið bankana á of háu verði?  Því er erfitt að svara, en sumt bendir til að svo sé.  Í tilfelli Landsbankans þar sem ríkið vildi fá ráðandi hlut náðist samkomulag um skilyrt skuldabréf sem hækkaði eftir því sem endurheimtur á lánum urðu betri.  Það er ekkert óeðlilegt við slíkan samning enda eru þetta eignir kröfuhafa sem þeir selja.  En ef við berum saman virði skuldabréfsins á móti hlutfjáraukningu ríkisins virðist verðmiðinn hár.  Hins vegar er hæpið að halda fram að ríkið hefði getað þvinga fram afskriftir á eignum kröfuhafa – slíkt er ekkert annað en eignarnám og ríkið hefði þurft að borga bætur ef slík leið hefði verið farin.  Kröfuhafar vissu að ríkið gæti ekki verið án bankakerfis þannig að samningsstaða þeirra var sterk.  Það sem styrkti stöðu kröfuhafa enn frekar var algjört kerfishrun hér, allir bankarnir féllu á sama tíma, þeir voru allir í einkaeigu og höfðu keyrt á sömu stefnunni.  Í þessu felst ákveðinn lærdómur fyrir framtíðina um hvernig fjármálakerfi landsins er uppbyggt, en það er efni í aðra færslu.

Tapað tækifæri

Hins vegar má halda fram að ríkið hafi keypt af röngum hópi kröfuhafa.  Í stað þess að semja við þá kröfuhafa sem ætluðu sér að ná hagnaði úr búum gömlu bankanna hefði verið betra að kaupa kröfurnar beint af þeim kröfuhöfum sem vildu eða voru þvingaðir til að selja.  Mikið að þessum aðilum voru erlendir sjóðir og fjármálafyrirtæki sem ekki mega eiga eignir sem eru inní þrotabúi eða það er of dýrt fyrir þá að halda og stjórna slíkum eignum.

Ef ríkið hefði keypt um 25% af kröfunum á sama verði og hrægammar keyptu, væri ríkið nú í þeirri stöðu að “ráða” yfir nær öllum innlendum eignum gömlu bankanna.  Samingsstaða ríkisins væri því ólíkt sterkari en hún er í dag.

Samkvæmt tölum Seðlabankans eru eignir þrotabúanna metnar á 2,700 ma kr.  Nú hefur verð á kröfum sem hrægammar keyptu hækkað rúmlega fimmfalt frá lægsta punkti.  Þannig má áætla að ríkið hefði getað keypt 25% af kröfunum fyrir um 135 ma kr. í besta falli,  sem er svipuð upphæð og ríkið lagði í nýju bankana.  Munurinn er að í dag er hlutur ríkisins í nýju bönkunum í kringum 200 ma kr virði en 25% af kröfum gömlu búanna er metið á 675 ma kr.  Hér munar 475 ma kr.  Þetta er í rauninni hið margrómaða “svigrúm” sem hefði skapast ef ríkið hefði keypt kröfurnar í staðinn fyrir hluti í nýju bönkunum.  Það er auðvelt að reikna þetta út eftirá og í þessu felst ákveðin einföldun, því alltaf hefði þurft að endurreisa viðskiptabanka á Íslandi en það hefði mátt gera á annan og ódýrari hátt fyrir ríkið.  Líklega erum við að tala um “tapað svigrúm” upp á 400 ma kr., sem ekki verður auðvelt að “fiffa” eftirá svo það lendi hjá ríkinu!

Svo má spyrja: hvers vegna keyptu íslenskir lífeyrissjóðir ekki þessar kröfur um leið og hrægammar?  Það er í raun ótrúlegt að þeir skuli hafa látið þetta kauptækifæri aldarinnar fram hjá sér fara.  Það sýnir aftur íslenska hjarðhegðun og einsleita ákvörðunartöku.  Það hefði verið lítið mál fyrir lífeyrissjóðina að eignast einn banka á hrægamma verði sem þeir þurfa líklega í framtíðinni að borga fullt verð fyrir.  Þar sem engin eftirspurn var eftir kröfum á gömlu bankana frá íslenskum aðilum, fengu erlendir hrægammar þetta á brunaútsöluverði.  Íslendingar geta einir kennt sér um þá brunaútsölu, því má ekki gleyma.  Það er íslenskur barnaskapur að kenna vondum, erlendum hrægömmum um þá stöðu sem upp er komin og þann ótrúlega hagnað sem er runninn Íslandi úr greipum.

Einsleit ákvörðunartaka?

Nú vitum við ekki hvort svona hugmyndir voru skoðaðar eftir hrunið.  Það getur vel verið að þær hafi þótt of áhættusamar, en af hverjum?  Hverjir komu að þessari ákvörðunartöku?  Var hugsað út fyrir boxið eða voru Íslendingar of uppteknir af Icesave til að sjá heildarmyndina?  Voru erlendir ráðgjafar sem þekkja til hrægamma fengnir til ráðgjafar?  Eða þóttu erlendir ráðgjafar of dýrir, sem mig minnir að hafi verið raunin rétt eftir hrun.

Hóphugsun, hjarðhegðun og einsleit ákvörðunartaka er oft dýrkeypt.  Þetta var lykillexía hrunsins.  Eru Íslendingar enn að þrjóskast við að læra þessa einföldu lexíu?

Seðlabankinn sagði nýlega að viðskiptakjör á erlendum fjármálamörkuðum væru þau verstu í áratugi.

Þetta sést einna best ef gögn frá Bloomberg, um íslenskt ríkisskuldabréf í dollurum sem er á gjalddaga 2022, eru skoðuð.

Í maí 2013 var ávöxtunarkrafa á þetta bréf 3.81% en var komin upp í 5.71% í september.  Miðað við bandarísk skudabréf af sömu lengd hefur vaxtamunurinn hækkað úr 210 punktum upp í 313 punkta á sama tíma.  Þetta er mikil hækkun á svo stuttum tíma.

Hækkun á ávöxtunarkröfu fram yfir bandarísk skuldabréf er sérstakt áhyggjuefni enda skýrist sú hækkun af aukinni áhættu og óvissu í íslensku efnahagskerfi að mati erlendra fjárfesta.

Svona mikil hækkun segir okkur að erlendir fjárfestar eru farnir að verðleggja langtíma íslensk ríkisskuldabréf í BB- flokk sem er tveimur flokkum neðar en S&P lánshæfismat frá fyrr á árinu.  Þar með hafa líkurnar á að matsfyrirtækin lækki Ísland niður í ruslaflokk hækkað, sem er í samræmi við negatívar horfur hjá S&P.

Hvað er það sem hefur breyst í íslensku efnahagslífi á þessum stutta tíma sem getur skýrt þessi versnandi kjör?  Varla heildarskuldastaða landsins, hún hefur verið þekkt um langan tíma.  Ekki hefur orðið aflabrestur eða hrun í öðrum útflutningsgreinum Íslands, þvert á móti er mikill vöxtur í ferðamennsku.

Nei það sem skýrir þetta er að á þessu tímabili tók við ný ríkisstjórn sem hefur stóraukið alla óvissu í íslensku efnahagslífi með því að lofa skuldaniðurfellingu sem erlendir fjárfestar eiga að borga og að stöðva ESB umsókn.  Þetta tvennt hefur gjörbreytt áhættumati erlendra fjárfesta.

Að svona hrun á viðskiptakjörum skuli hafa skeð á vakt Sjálfstæðisflokksins er sérstakt umhugsunarefni.  Land sem ekki veitir fjárfestum nauðsynlegt pólitískt bakland byggir ekki á kapítalísku hagkerfi til lengdar.  Að treysta á ríkisforsjá undir pilsfaldi krónunnar er ekki trúverðug framtíðarsýn.

Ef þessi viðskiptakjör batna ekki, er ljóst að Seðlabankinn getur varla endurfjármagnað þá 100 ma kr. sem þarf til að greiða upp AGS lán á árunum 2015 og 2016, þannig að gjaldeyrisvarasjóðurinn mun skreppa saman um þá upphæð.  Allt gerir þetta afnám hafta á næstu árum ólíklegri.

Að sama skapi hafa líkurnar aukist á að innflutningshöft verði aftur sett á til að skammta dýrmætan gjaldeyri, sem sjaldan hefur verið verðmætari en einmitt nú.

Íslendingar hafa tvo kosti: krónuna eða evruna.

Krónunni fylgir krónískur gjaldeyrisskortur, höft, gengisfellingar og lág laun.  Hver skýrslan á fætur annarri lítur dagsins ljós, þar sem erlend fjármálastaða landsins gerir lítið annað en að versna.  Ísland er nú að nálgast þá stöðu sem Glitnir var í fyrir hrun að eiga ekki fyrir erlendum skuldbindingum.  Við það aukast væntingar fjárfesta að á endanum þurfi að semja um allar erlendar skuldbindingar þjóðarinnar og innlendar krónueignir hvar sem þær liggja og/eða að ný neyðarlög séu yfirvofandi.  Þegar slíkar væntingar taka festu fara fjárfestar að búa sig undir það versta.  Brennt barn forðast eldinn.

ESB aðild er engin töfralausn en myndi hjálpa við að opna erlenda fjármálamarkaði og róa erlenda fjárfesta.  Ef Ísland væri á leið inn í ESB og stefndi á upptöku evru yrðu íslenskar eignir eftirsóknaverðari og myndu hækka í verði.  Endurfjármögnun á lánum yrði auðveldari og beinar fjárfestingar áhugaverðari.  Eitt er ljóst hin íslenska fjármálavél myndi keyra mun betur og ódýrara á evrunni en krónunni.

Gott dæmi sem sýnir muninn á evrunni og krónunni er staða grískra og íslenskra banka.  Bæði löndin lentu illilega í hruninu.  En fimm árum síðar eru grískir bankar eftirsóknaverðir á alþjóðlegum markaði og hafa hækkað um 46% í kauphöllinni í Aþenu á þessu ári og markaðsvirði þeirra er nú um 0.8 af bókfærðu virði sem mun gera grísku ríkisstjórninni mun auðveldara að selja sinn hlut á viðunandi verði.

Á Íslandi er enginn banki á markaði fimm árum eftir hrun, og enn er langt í það að ríkið geti endurheimt þá peninga sem skattgreiðendur lögðu í bankana og nú væri gott að geta notað í fjársvelt heilbrigðiskerfi.  Seinagangur og vandræðagangur fylgir krónunni, hún er sem sandur í gangvirki fjármálakerfisins.

Þetta sjá erlendir fjárfestar og það sem truflar þá er að Ísland skuli velja krónuna framyfir evruna sem aðeins mun gera vandamálið óleysanlegt.  Það er ekki skynsamlegt að fara með fjármagn inn í slíkt umhverfi.  Þannig stuðlar krónan að vítahring sem mun viðhalda höftum, gjaldeyrisskorti og lágum launum í framtíðinni.

Þessi staða er því sorglegri þar sem Ísland bíður upp á betri ávöxtunartækifæri og efnahagshorfur en Grikkland aðeins ef Ísland hefði alvöru gjaldmiðil.  Grikkir völdu rétt í að halda í evruna í stað þess að fara íslensku leiðina og taka upp gengisfelldan eigin gjaldmiðil sem enginn hefur trú á!

Rétt eftir hrunið kom Svíi að máli við mig og sagði, „það mun taka Íslendinga 25 ár að vinna sig upp úr þessu hruni“.

Því er viðeigandi að minnast orða Churchill´s þegar hann sagði í frægri ræðu:

Now this is not the end. It is not even the beginning of the end. But it is, perhaps, the end of the beginning.

Svona tala stjórnmálamenn ekki í dag.

Forsætisráðherra segir að matarskattur sjúklinga muni verða felldur niður finnist 200 m  kr.

Sem sagt fjárlagagerð er eins og að vera á berjamó.

Þetta er athyglsiverð nálgun hjá ráðherra.

Hvernig væri að lækka fjárframlög til landbúnaðarins úr 300m í 100m kr. –  þar með er málið leyst, ekki satt?

Fréttir um að krabbameinssjúklingur hafi þurft að borga tæplega 850,000 kr á einu ári í meðferð eða um $7,000 afhjúpar hið íslenska heilbrigðiskerfi sem nú siglir hraðbyr vestur í átt.  Ég þori að fullyrða að aðeins í tveimur OECD löndum þurfa sjúklingar að borga slíka upphæð úr eigin vasa, Íslandi og Bandaríkjunum.

En ekki mikið lengur, eftir að “Affordable Care Act“ tekur gildi á næsta ári í Bandaríkjunum mun Ísland ryðja Bandaríkjunum þarna út sæti og trjóna efst innan OECD sem ríkið þar sem dýrast og verst er að vera krabbameinssjúklingur.  Allt tal um að allir hafi jafnan aðgang að fyrsta flokks heilbrigðisþjónustu eru orðin tóm.  Staðreyndirnar tala allt öðru máli.

Vandamálið er að íslenskir sjúklingar þekkja aðeins eitt kerfi, þeir hafa ekkert val og enga reynslu af samkeppni.

Íslenskt heilbrigðiskerfi er að verða endurtekning á einokunarverslun Dana fyrr á öldum, nema hér er einokuni í boði eigin stjórnmálamanna sem þjóðin sjálf kýs!

PS. Það væri athyglsivert að fá upplýsingar um hvað mikið af lánum úr bankakerfinu eru notuð til að borga heilbrigðisþjónustu?

Sú ákvörðun fjámálaráðuneytisins í fjárlagafrumvarpinu að leggja til að fjármögnunarskuldabréfi Seðlabankans verði breytt í bréf sem beri núll vexti eru bein afskipti af efnahagsreikningi Seðlabankans og dregur úr sjálfstæði hans.

Það er óheppilegt að fjármálaráðuneytið sé með þessum hætti að “skipta” sér af Seðlabankanum.  Þá skapar þetta ákveðna óvissu um hvar vaxtaákvörðunarvaldið liggi og getur dregið úr trúverðugleika peningamálastefnunnar.

Það er mikilvægt að samband Seðlabankans og fjármálaráðuneytisins byggi á viðskiptalegum grunni og sé í armslengd.

Annað hvort er Seðlabankinn sjálfstæður eða ekki.

Fyrir hrun var Ísland fyrirmyndarland eins og ÓRG þreyttist seint á að auglýsa erlendis.

Nú 5 árum síðar er rykið dustað af þessari ómótstæðilegu hugmynd.

En hætt er við að fyrir utan landsteinana sé Ísland ekki fyrirmynd heldur víti til varnaðar.

Fræg er ræða Alex Salmond helsta sjálfstæðisleiðtoga Skota, sem hann hélt á Harvard háskóla 2008 þegar hann vitnaði í “boga velmegunar” sem Skotar ættu að horfa til í sjálfstæðisbaráttunni.  Þessi bogi samanstóð af Írlandi, Íslandi og Noregi.

Þessi fyrirmyndarbogi snérist á augabragði yfir í víti til varnaðar í hruninu, og nota andstæðingar sjálfstæðis í Skotlandi hann óspart il að klekkja á sjálfstæðismönnum og benda á að lífskjör Skota myndu versna ef þeir slepptu tengslunum við Englendinga og pundið.

Boginn er nú tákn fyrir “absúrd” og “útópíska” efnahagsstefnu sjálfstæðismanna sem er í engu sambandi við raunveruleikann.  Þannig er Ísland óvart orðið víti til varnaðar.

Ansi er ég hræddur um að sjálfstæðishetjur 19. aldar myndu snúa sér við í gröfinni ef þeir vissu hvernig afkomendur þeirra hefðu haldið á spilum og tekist að snúa sjálfstæðu Íslandi yfir i víti til varnaðar fyrir nágrannaland í sjálfstæðisbaráttu.

Íslensk stéttaskipting fer í auknum mæli eftir gjaldmiðlatengingu launa.  Tvær stéttir eru að myndast – Krónuíslendingar sem fá sín laun í krónum í samræmi við íslenska kjarasamninga og Evruíslendingar sem vinna erlendis eða fá laun sín tengd erlendum gjaldmiðli.

Evruíslendingar eru að mörgu leyti forréttindahópur og margir í þeim hópi hafa þegar fengið “höfuðstólsleiðréttingu” í gegnum 20% afslátt af kaupum á íslenskum krónum fyrir gjaldeyri sem þeir þéna erlendis.  Margir í þessum hóp hafa lánstraust erlendis og geta því tekið lán í erlendum bönkum á lágum vöxtum og keypt eignir á Íslandi á afslætti sem Krónuíslendingar fá ekki. Þessir Evruíslendingar geta því keypt eignir hér á landi með “höfuðstólsleiðréttingu” og á lægri vöxtum en aðrir.  Svo leiga þeir þær út til Krónuíslendinga sem ekki hafa efni á að kaupa sér eigið húsnæði og neyðast til að borga “evrutengt” leiguverð sem miðast við kaupmátt útlendinga, sem aftur skilar sér sem frábær ávöxtun til Evruíslendinga.  Sannkallað “fyrirmyndarland!” – en fyrir hverja!

En forréttindin enda ekki þar.  Evruíslendingar hafa efni á að ferðast um eigið land, gista á fínum hótelum og borða á nýjum og spennandi veitingastöðum þar sem Krónuíslendingar þjóna þeim og geta aðeins dreymt um að leyfa sér þannig lífstíl.  Þá eru sum hverfi eins og 101 að verða frátekin fyrir Evruíslendinga og útlendinga, aðrir hafa ekki efni á að kaupa eða leigja þar.

Þegar kemur að heilbrigðismálum þurfa Evruíslendingar ekki að sætta sig við ríkisrekið fjársvelt heilbrigðiskerfi.  Þeir hafa efni á að leita sér lækninga erlendis á prívatsjúkrahúsum og sumir kaupa sér alþjóðlegar sjúkratryggingar sem tryggir þeim aðganga að erlendum læknum og sjúkrahúsum.

Þá geta Evruíslendinga hjálpað börnum sínum tll að eignast sína fyrstu íbúð.  Þau þurfa ekki að leigja á “evruverði” vegna þess að það tekur áratug fyrir Krónuíslendinga að safna fyrir útborgun á íbúðarkytru í úthverfunum.

Eins og staðan er í dag er erfitt að draga aðra ályktun en að krónan sé annars flokks gjaldmiðill í eigin landi.

Það merkilega við þetta kerfi er að meirihluti kjósenda virðast hæst ánægðir með krónuna og hennar stéttskipta fylgifisk.

Fyrirmyndarland Íslendinga er hins vegar í auknu mæli Noregur og ekki í fyrsta skiptið í 1100 ára sögu Íslands!