Hólmavík, 7. janúar 2017

Nú sit ég einn á læknavaktinni minni á Hólmavík og bíð eins og oftast eftir næsta útkalli. Norðan stórhríð i aðsigi. Umhugsunin hvað kann að bíða getur verið ansi íþyngjandi og flestir héraðslæknar kannast við. Annars er dvölin kærkomin eftir atið alla daga á Bráðamóttöku LSH, mínum aðal vinnustað. Stutt í nauðsynlegar rannsóknir og hjálp á Landspítalanum öllum. Þar sem allir vinna eftir bestu getu þrátt fyrir oft óhóflegt álag.

Í dreifbýlinu er þetta allt örðuvísi og ekki eins fyrirséð. Vaxandi túrismi hefur margfaldað álagið og sem tengist orðið flestum alvarlegustu útköllunum. Heilsugæslan á Hólmavík, sem heyrir undir Heilbrigðisstofnun Vesturlands (HVE), hefur haft sama mannafla á að skipa og aðstæður þau 20 ár sem ég hef verið í þar tímabundinni vinnu minni. Svo er um flesta aðra staði á landinu. Reyndar nýr sjúkrabíll sem er nú samt orðin gamall og slitinn og nýtt hjartalínuritstæki. Héraðið nær yfir 300 km frá suðri til norðurs eftir Ströndum. Hluti af leiðinn norður í Norðurfjörð er oft illfær og stundum lokuð. Þjóðbrautin norður yfir Steingrímsfjarðarheiði til Ísafjarðar tilheyrir héraðinu svo og innsti hluti Ísafjarðadjúpsins. Tæpir 300 km samt til Ísafjarðar frá Hólmavík. Flestir sjá hve margfeldisáhrifin vegna ferðamanna og umferðar norður er mikil, þótt íbúatala héraðsins sé ekki há. Reyndar meðalaldur íbúa ein sú hæsta á landinu. Einn sjúkrabíll, einn læknir og einn hjúkrunarfræðingur auk annars frábærs starfsfólks við heilsugæsluna og sjúkrahúsið á Hólmavík.

Þegar ég kom hingað fyrst var flugvöllurinn á Hólmavík nothæfur fyrir sjúkraflug. Svo er ekki lengur og illa haldið við og blautur. Vegna hættu á skemmdum á mikið öflugri sjúkraflugvélum sem nú eru notaðar eru malarvellir ekki lengur taldir nothæfir. Þannig er líka komið fyrir eldri flugvöllunum við Djúpið og í Reykhólsveit. Eini nothæfi flugvöllurinn er á Gjögri, langt úr alfaraleið.

Þegar slys verða á þjóðveginum eða annars staðar í sveitinni er oft um langan veg að fara. Héraðið er þá jafnvel án læknishjálpar ef keyrt er með sjúkling suður og sem tekur a.m.k. sex klukkustundir frá Hólmavík. Úr Djúpinu eða Norðurfirði getur slíkur flutningur tekið 12 klukkustundir eða meira. Lengsta vitjun sem ég veit um og flutningur út Reykjafirði nyrðri að sumri til, tók sólarhring. Vegna alls þessa sjá flestir hvað sjúkraflutningur með flugi getur bjargað miklu og þá sérstaklega ef kostur er á þyrluflutnngi LHG og veðurskilyrði og ísing í loftunum leyfir. Og gleymum heldur ekki sjómönnunum.

Ef bjóða á útlendingum og ferðafólki að ferðast um landið okkar er lágmark að sinna neyðarþjónustu sómasamlega. Stórauknar tekjur ríkisins ættu auðvitað að fara í að bæta þessa innviðaþjónustu. Bæta þarf þó sérstaklega strax við þyrlukost LHG með læknishjálp og jafnvel að staðsetja þyrlu á Akureyri og kannski aðra á Egilsstöðum, a.m.k. á sumrin. Jafnvel að koma á léttari þyrlusjúkraflutningum af Suðurlandi og bent var á í nýrri grein í Læknablaðinu eftir Björn Gunnarsson, lækni. Í greininni kom fram að sjúkraflutningar taka að jafnaði of langan tíma hér á landi og meira álag er á þyrluflug vegna lélegs ástands flugvalla víða og lágmarksmönnunar heilbrigðisstarfsfólks í héraði. Yfir 2 milljónir ferðamanna sl. ár og þar sem aukningin hefur verið um 40% á ári, kallar á bráðaaðgerðir strax. Nær vikuleg rútuslys í vetur og og önnur óhöpp sem sífellt eru í fréttum lýsir þörfinni vel. Og við höfum í raun verið ótrúlega heppin og bæta þarf ábyrgð ferðaþjónustufyrirtækja. Gera þarf eins stórátak í löggæslu á vegunum og stuðla að bætu umferðaöryggi.

Það er stórfurðulegt hvað stjórnvöld sýna vanda dreifbýlisins lítinn skilning. Til stendur reyndar að endurnýja þyrluflota LHG með 3 gömlum þyrlum og sem standast ekki lengur ýtrustu kröfur hjá bræðrum okkar og systrum í Noregi. Þar er til að mynda verið að endurnýja þyrluflotann með 17 nýjum þyrlum af fullkomnustu gerð, AW101 sérhæfða björgunarþyrla Norðmanna er með flughraða 277km/klst og hefur flugþol næstum 7 tíma og getur brætt af allt af 6 cm ís með afísunarbúnaði. Þær verða staðsettar er á um 20 bækistöðvum um landið allt. Það er fyrir utan þyrlu og björgunartækjakost hers og lögreglu sem jafnhliða er hluti almannaöryggisneti þeirra en sem kostar norskt þjóðfélag hátt í 1000 milljarða á ári hverju með hergögnum). (Hver þyrla, kostar sennilega á núvirði um 4 milljarði IKR og sem Íslendingar pöntuðu með Norðmönnum en hættu við árið snarlega árið 2008 http://www.defenseindustrydaily.com/norway-opens-up-sar-helicopter-competition-03020/). Er til mikils ætlast að Íslendingar bæti nú rösklega í 2017 og léttum þá um leið aðeins á sjálfboðavinnu björgunarsveita um landið allt og sem bjargað hafa því sem sem mögulegt hefur varið að bjarga hingað til. Þar hefur okkar mesta lán legið hingað til. Furðulegast af öllu er þó skilningsleysi ríkis og borgar nú að láta loka neyðarbrautinni svokölluðu á Reykjavíkurflugvelli eins og ekkert sé. Framkvæmd á ábyrgð ríkisins þegar upp er staðið og sem hefur þegar ollið miklum töfum á sjúkraflutningum í misjöfnum veðrum. Hvað þarf mikið til?

Að sama skapi er stórfurðulegt að byggja á nýjan þjóðarspítala sem býður ekki upp á sem besta aðkomu fyrir sjúkraflutninga utan af landi í framtíðinni. Hvað sem segja má með umferðaröngþveitið í miðbænum og sem stjórnvöld hyggjast leysa með bættum almannasamgöngum í borginni í stað umferðamannvirkja. Með lokun neyðarbrautar og uppbyggingar nú við gamla NA endann (m.a. á Valslóð og við Hlíðarenda) lokast um leið opið aðflugssvæði á fyrirhugaðan þyrlupall 5 hæðar rannsóknarbyggingar á lóðinni, rétt utan við glugga legudeilda meðferðarkjarnans sjálfs í framtíðinni! Lendingar þar eru reyndar fyrirhugaðar samkvæmt SPITAL hópsins aðeins í „neyðartilvikum“ (vegna almennt slæmra aðstæðna til lendinga). Áætlun sem 2012 miðaðist aðeins við innan við 20 lendingar á ári og þannig í raun í undantekningatilvikum. Þyrlusjúkraflutningar nálgast hins vegar í dag að vera um 300 á ári og aldrei fleiri en í ár og mættu vera mikið fleiri. Helmingur sjúklinga eru illa rannsakaðir sjúklingar eftir slys hverskonar og sem fyrri reynsla sýnir að meirihluti þurfi á skurðaðgerðum og gjörgæsluplássi að halda. Þvílík naumhyggja og þröngsýni varðandi framtíðarþjóðarsjúkrahúsið okkar, neyðarflutninga og heilsuöryggi almennt. Reykjavíkurflugvöllur var reyndar eitt af þremur helstu forsendum fyrir staðarvalinu á Hringbraut í upphafi eða allt þar til borgin ásældist meira byggingarland og fékk ríkið til að kippa þessari forsendu burt árið 2012. Enginn veit síðan í dag með framtíð hans.

Landsmenn og stjórnmálaöfl eiga nú að grípa strax í taumana. Við viljum flest halda landinu í góðri byggð og tryggja öllum lágmarks nútímalegt öryggi. Við viljum góða neyðarflutninga og nauðsynlega heilbrigðisþjónustu um landið allt eins og best má verða. Borgaryfirvöld í höfuðborginni hugsa hins vegar bara mest um sína. Mest um þéttingu íbúabyggðar, hótel og atvinnutækifæri í miðbænum. Að græða sem mest á túrismanum, sem reyndar er mikil tálsýn og flestum má vera ljóst. Umferðaröngþveiti og síðan ómögulegt skipulag varðandi nýja framtíaþjóðarspítalann og neyðarsjúkraflutninga gegnum miðbæinn ber þessu best vitni og sem hingað til hefur ekki fengist að ræða hjá yfirvöldum eða í ríkisfjölmiðlum. Ríkið dregur hins vegar áfram lappirnar og treystir á flesta aðra, aðallega sjálfboðavinnu björgunarsveita og gamla forna tíð.

http://www.laeknabladid.is/tolublod/2017/01/nr/6182

Á flugvellinum á Gjögri í haust

Árið er 2017. Hvað getur slæmt ástand síðan versnað mikið í framtíðinni tengt skipulagi á sjúkraflugi og þyrlusjúkraflugi á Íslandi vegna frammistöðu Reykjavíkurborgar sem hýsir þjóðarsjúkrahúsið okkar og stjórnvalda sem bera ábyrgð á flutningunum og aðstæðum við væntanlegt nýtt þjóðarsjúkrahús á Hringbaut?

Ein af 17 glænýju AW101 þyrlum norsku strandgæslunnar sem þeir eru nú að fá afhenda á árinum og sem ætlaðar eru til sjúkraflutninga, sérútbúnar fyrir flug norðurslóðum með fullkomnum nauðsynlegum tækjabúnaði (m.a. til leitar) og fullkomnum afísingabúnaði (sem eldri þyrlur hafa ekki). Nýja sérhæfða björgunarþyrla Norðmanna er með umtalsvert meiri flughraða 277km/klst og hefur flugþol í allt að 7 klst. Hún getur brætt allt að 6 cm ísskán af skrokknum og hreyflum með afísingarbúnaði sínum. Tvær slíkar höfðu Íslendingar pantað 2008 fyrir LHG en hættu síðan við 2012. Norðmenn reka yfir 20 bækistöðvar slíkt sjúkraþyrluflug víðsvegar um landið allt og þar sem þessar þyrlur verða staðsettar.

Sl. daga hefur ítrekað verið bent á vanda sjúkraflugs hér á landi sl. ár og sem nálgast að vera 1000 á ári og eykst stöðugt. Aðallega er rætt nú um skert öryggi vegna lokunar  neyðarbrautar á Reykjavíkurflugvelli. Skertir samningar um flug alls staðar af landinu sem eru um 700 á ári, vöntun á flugbrautum fyrir vélar sem slíkt flug krefst úti á landi og vannýting á þjónustu þyrlusveitar LHG hefur einnig verið nefnt. Erlendum ferðamönnum fjölgar um 30% á ári og nýjustu fréttir herma að 80% aukning er á alvarlega slösuðum túristum í umferðinni á Íslandi 2015-2016 samkvæmt nýjustu fréttum og þar sem fyrri rannsóknir sýna að túristar eiga stærsta þátt í alvarlegustu umferðaslysunum á ófullkomnum vegunum landsins. Fyrirséð þannig vaxandi skerðing að nauðsynlegum öruggum flutningum á bráðveikum og slösum af landinu öllu til þjóðarsjúkrahússins til sérhæfðar greiningar og meðferðar og þar sem hver mínúta getur skipt máli.

Sem ákveðna lausn við vanda sem skapast hefur af lokun neyðarbrautar á Reykjavíkurflugvelli hafa stjórnvöld beint augum að opnun neyðarbrautar á Keflavíkurflugvelli sem mun kosta allt að 300 milljónir króna og sem samt engan vegin fullnægir þjónustu þegar um neyðartilfelli er að ræða og sem lengir flutning um a.m.k. eina klukkustund. Nú þegar er viðbragðstími fyrir sjúklinga með blóðþurrðarsjúkdóma (aðllega í hjarta og heila) oft allt of langur og fram kemur í nýrri grein í Læknablaðinu. Ekkert síður er fyrirséð mikil skerðing aðgengis að nýja þjóðarsjúkrahúsinu við Hringbraut vegna þyrlupalls sem reisa á við á þaki rannsóknahússins, rétt utan við glugga legudeilda meðferðarkjarnans á 5-6 hæð og þar sem öll opin svæði umhverfis til neyðarlendinga vantar.

Forsvarsmenn ríkis og borgar vísa hvor á annan. Ríkið ber ábyrgð á framkvæmdum við Nýjan Landspítala og borgin á lokun neyðarbrautar. Upphaflega eða árið 2012 gerðu þessir aðilar þó með sér samning að flugvöllur væri ekki skilyrði lengur við staðarval spítalans. Skipuleggjendur Spítal hópsins reikna síðan með að þyrlupallur verði aðeins notaður í undantekningatilfellum við sjúkraþyrluflugið eða sem samsvaraði um 12 lendingum á ári (árið 2012) og þegar sjúkraflutningar með þyrlum LHG nálgast að vera um 300 á ári. Í um helming slíkra flutninga er um alvarlegra veika eða slasaða að ræða sem þurfa að komast sem fyrst undir læknishendur til frekari greiningar og meðferðar. Áverkar og veikindi eru oft enda óljósir í byrjun og þar sem flestir þurfa á síðar skurðaðgerðum og gjörgæsluplássi að halda.

Eins er bent á í Læknablaðinu að sennilega séu þyrlusjúkraflutningar þegar í dag vannýtt tækifæri hér á landi og bent jafnvel á þörf á léttari þyrlum til sjúkraflutninga, t.d. frá Suðurlandi. Eins og nú horfir er því allt útlit fyrir að flutningstími sjúkra og slasaðra að þjóðarsjúkrahúsinu okkar og sérhæfðrar læknishjálpar geti lengst til muna í framtíðinni með lokun neyðarbrautar Reykjavíkurflugvallar og staðsetningar Nýs Landspítala við Hringbraut þar sem aldrei verður hægt að bjóða upp á öruggt sjúkraþyrluflug. Er þetta það sem þjóðin kaus varðandi endurreisn heilbrigðiskerfisins árið 2017 og fyrir nána framtíð?

http://www.laeknabladid.is/tolublod/2017/01/nr/6182

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2016/12/02/miklar-adgangshindranir-ad-neydarthjonustu-i-honnun-nys-landspitala/ 

http://ruv.is/frett/akureyrarbaer-krefst-thess-ad-brautin-opni-a-ny 

http://www.ruv.is/frett/segir-timaspursmal-hvenaer-sjuklingur-skadast

Það virðist dýrkeypt áramótaleikrit í gangi í fjölmiðlum vegna nauðsynlega spaslvinnu á gamla ónýta þjóðarsjúkrahúsinu á Hringbraut og sem kosta mun okkur að lokum meira en nýtt með fyrirhuguðum bútasaum. Ekkert nýtt hefur í raun komið fram í málinu varðandi núverandi ástand og myglu húsnæðisins og staðsetninguna á þröngri og gömlu Hringbrautarlóðinni í Miðbænum/Vesturbænum þekkja allir. Nýbyggingamöguleikar þjóðarsjúkrahúss á besta stað, með hraðari framkvæmdum og fyrir minna vegna hagkvæmnisáhrifa og flest nágranaríki framkvæma í dag þekkja hins vegar færri, en sem samtökin SBSBS hafa margoft bent á sl. ár.

Leikurinn nú er því í versta falli ljótur og sérsniðinn af þrýstingi sérhagsmunahópa fyrir að flýta framkvæmdum á Hringbrautarlóðinni, hvað sem það kostar að lokum. Í raun á heilsuspillandi stað og sem er ómögulegur út frá aðgengis- og öryggissjónarmiðum. Einskonar skollaleikur um nauðsynlegasta heilbrigðismál þjóðarinnar til framtíðar og sem enginn stjórnmálamaður eða ríkisfjölmiðill minntist á í áramótadagskrá sinni. Á einu mesta hagsmunamáli þjóðarinnar. Stjórnvöld hafa enda í raun verið helsjúk á geði hvað þessi mál varðar sl. ár og taka engu tiltali. Grafið sér þess í stað dýpri og dýpri gröf, ár eftir ár og sem er að verða þjóðinni að dýrkeyptum harmleik. Eins og undir álögum eða undir göldrum – Garún, Garún…

Dauðasyndirnar sjö við Hringbraut!

Nú um jólahátíðina og vegna umræðu dagsins um nýjan þjóðarspítala sem stjórnvöld þykjast ekki hafa efni að að byggja upp myndalega og til langrar framtíðar, rifjast upp gamall pistill um Sólheima fyrir austan fjall og þar sem við stórfjölskyldan dvöldumst eina helgi á aðventunni fyri 9 árum. Dvöl og lífsreynsla sem ég skrifaði um stuttan pistil fyrir nokkrum árum síðan. Hvernig þetta litla samfélag fyrir fatlaða var byggt upp af elju og útsjónarsemi, næst nátttúrunni fyrir um 80 árum síðan. Maður undrast fullkomleika sambýlisins og þeirrar fyrirmyndar sem staðurinn er fyrir fólk sem má sín lítils. Sagan um upphafið er vel skráð m.a. af Jónínu Michaelsdóttur blaðamanni, og þá sérstaklega af þætti Sesselju Hreindísi Sigmundsdóttur sem byggði upp staðinn með eindæmri atorku og trú á sérstöðu fatlaðra. Og að stundum er betra að gefa en þyggja.

Orð Sesselju ættu að vera mjög hvetjandi á tímunum sem við nú lifum ”Mér leggst alltaf eitthvað til”. En einnig hugvekja hvernig stjórnvaldið og jafnvel Alþingi hugsar mest um það eitt að spara fyrir líðandi tíma, einkum þegar kemur að heilbrigðis- og velferðarmálum, í stað framsýnnar hugsunar og sem sparað getur þjóðfélaginu miklar upphæðir til lengri tíma litið um leið að bæta gæði þjónustunnar og heilbrigði þjóðarinnar.

Ljósið í sveitinni hennar Sesselju gefur enn í dag ótrúlega mikla birtu, kærleika og jafnvel visku. Miklu meira en við gerum okkur flest grein fyrir, en skynjum betur eftir á, eins og eftir aðeins stutta heimsókn í Sólheima. Orkan fylgir manni síðan eftir að heim er komið og alltaf síðar þegar tendrað er á heimatilbúnu kerti frá Sólheimum, ljósi jólanna.

Í Morgunblaðinu í dag segir Hjálmar Sveinsson, formaður umhverfis- og skipulagsráðs Reykjavíkurborgar að vegna fjölgunar íbúa og bifreiða stefni í að umferðin verði dauðastopp í Reykjavík eftir nokkur ár. Þess vegna verði að fá fólk til að nota almenningssamgöngur. Þetta stangast á við sjónarmið Hringbrautarsinna sem sjá engin sérstök umferðarvandamál til framtíðar. Hjálmar segir að ekki hafi verið gengið eftir fjármagni frá ríkinu, einum milljarði á ári frá árinu 2012 og sem ríkið var búið að lofa til uppbyggingar samgöngumannvirkja í borginni (m.a. Miklubrautina í stokk, nýja akstursbraut um Hlíðarfót og svo sjálfa Sundabraut sem væri samt mest á kostnað ríkisins). Stefna borgarinnar sé nefnilega að minnka vægi einkabílsins sem mest og að tilgangslaust sé að lappa upp á þegar sprungið kerfi!  Allt þá ein hringavitleysa!

Ákvörðun borgarráðs frá árinu 2012 er þannig ákvörðun um afnám á einni aðal forsendum staðarvals Nýs Landspítala við Hringbraut á sínum tíma upp úr aldarmótunum og sem lýsir í raun fordæmislausu geðþóttarvaldi í stjórnsýslu landsins út frá sérhagsmunum, ekki síst í ljósi þess að aðrir samgöngumöguleikar eru óráðnir eða í skýjunum (samgöngur með lestum og sporvögnum í framtíðinni)! Skítt með þegar fyrirsjáanlegt aðgengi að nýja þjóðarspítalanum næstu áratugina við Hringbraut (strax árið 2023), m.a. hvað alla sjúkraflutninga varðar.

Menn nefna jafnvel í þessu samhengi að starfsfólk geti bara gengið eða hjólað í vinnuna þegar þar að kemur. Ótrúlegur einfeldningsháttur vil ég segja og sem litast fyrst og fremst af draumsýn og sérhagsmunum borgarstjórnar um að halda stærsta vinnustað landsins í miðborginni og sem næst HÍ, hvað sem það kostar. Á kostnað gæða og þróunar spítalans til lengri framtíðar og ásættanlegs þjónustuaðgengis fyrir önnur hverfi en bara miðborgina sjálfa. Hvað þá landsbyggðina alla. Jafnframt óska borgaryfirvöld, til að bæta gráu á svart, að flugvöllurinn hverfi alfarið úr Vatnsmýrinni í framtíðinni og þar sem þegar sér fyrir að orðnar eru miklar aðgangshindranir fyrir væntanlegt sjúkraþyrluflug að spítalanum (með lokun neyðarbrautar og íbúa/hótelbyggðar við NA enda á Valslóðinni) sem og þegar skert öryggi fyrir allt sjúkraflug til spítalans í misjöfnum veðrum. Samtals um 1000 sjúkraflug á ári í dag. Allt til að þókknast stefnu borgaryfirvalda að „þétta miðbæinn sem mest“, í stað að þéttingu íbúabyggða í úthverfum borgarinnar allrar og jafnari aðgangs að atvinnutækifærum nálægt sinni heimabyggð, hvar svo sem menn búa. Eins að tryggja ekki frekar samgöngur betur milli hverfa og stofnbrauta úr öllum áttum kringum höfuðborgarsvæðið og hugmyndin að borgarlínu vissulega gerir að vissu marki, svo langt sem hún nær.

Ábyrgðin á framkvæmdum við Hringbrautarlóð nú er auðvitað Alþingis og ríkisstjórnar landsins og sem virðist taka þátt í blekkingarleik Reykjavíkurborgar heilshugar gagnvart þjóðinni, enda hentar ölmusuaðferðin til reksturs heilbrigðiskerfisins mönnum best á þeim bænum. Nú líka á einum mestum hagsældarárum Íslandssögunnar og sem margoft hefur verið bent á hjá SBSBS (Samtökum um betri spítala á betri stað) og víðar þessa dagana.

Ung kona með bólusótt með barnið sitt og sem búið er að bólusetja

Um helgina verður haldið upp á 140 ára afmæli íslenska læknaskólans (síðar Læknadeildar Háskóla Íslands), þótt saga læknisfræðinnar og menntun læknisefna eigi sér reyndar tæprar einnar aldar eldri sögu. Í vikunni kom svo út grein um sögu bólusetninga á Íslandi hjá Landlæknisembættinu, Almennar bólusetningar barna á Íslandi – helstu áfangar í sögu bólusetninga. Þar kennir margra grasa og lesningin holl fyrir okkur flest. Um mikilvægi góðra bólusetninga sem gerbreytt hefur heimsmyndinni og áhrifa drepsótta. Af þessu tilefni og um leið og ég óska Læknadeild HÍ og Landlæknisembættinu til hamingju, endurskirfa ég hér grein frá árinu 2010, með tilvísun í fleiri greinar frá því ári og síðar.

Fyrir hrunárið 2008 töldum við okkur fremst meðal þjóða á flestum sviðum. Sagan segir okkur engu að síður, að stundum höfum við þurft á mikilli hjálp að halda. Við höfum jafnvel þurft að gangast sjálfviljug undir vald annarra þjóða meðan birti til. Þótt ákveðnir heimsfaraldrar gátu ekki tekið hér fasta bólfestu vegna fámennis og dreifðar byggðar eins og hjá öðrum þjóðum, skullu þeir á okkur með ofurþunga þegar síst skyldi.

Sagan endurtók sig á mismunandi hátt. Nú eru rétt 300 ár frá mestu hörmungunum Íslandssögunnar. Stórabóla (smallpox) sem oft var kölluð bólusótt, gekk þá yfir íslenska þjóð og felldi þriðjung landsmanna á aðeins tveimur árum. Hrun meðal þjóðar getur vart orðið meira. Flestir á besta aldri. Þá var læknisfræðin ekki komin til landsins í nútímalegum skilningi. Um miðja 18. öld (1760) var landlæknisembættið hins vegar stofnað með fyrsta læknislærða lækninum, Bjarna Pálssyni. Fljótlega fóru undur og stórmerki að gerast og Læknaskólinn í Nesi var stofnaður. Þá gerðu menn mikið gagn úr litlu. Bólusetning sem ónæmisaðgerð var innleidd og sem er enn í dag ein merkilegasta aðgerð læknavísindanna sem slík. Í dag óskum við hins vegar eftir eilífðaræsku og erum meira og meira háð gerviþörfum. Jafnvel tímamótalyf eins og penicillín sem voru talin kraftaverkalyf þegar þau komu fyrst fram á sjónarsviðið og lengdu meðalævi manna um 10 ár að meðaltali í hinum vestræna heimi voru ofnotuð svo þau misstu virkni sína.

Við treystum oft meira á hátæknina og genin á kostnað mannlegra gilda og góðrar heilsugæslu. Erum jafnvel ótrúlega skammsýn á löngu tímabæra uppbyggingu nýs þjóðarspítala á góðum stað en sem reisa á nú með ölmusaðferðinni á Alþingi og með bútasaum á gömlu Hringbrautarlóðinni við afar óhentugan leik. Mál sem bannfært er að ræða á RÚV! Margir telja þjóðina reyndar líka ofvirka og skjótráða og þar sé skýringu m.a. að finna á óláni þjóðarinnar í hruninu 2008. Kynningarmyndband sem gert var fljótlega á eftir til að fá túrista til landsins ber þessu glöggt merki. Þar mætti ætla að flestir sem fram komu væru bullandi ofvirkir, á örvandi efnum eða undir áhrifum íslenskra orkudrykkja. Miklum fjármunum var varið í kynningarverkefnið, Inspired by Iceland, af hálfu ríkisstjórnar, í þeirri von að það bjargaði landinu frá glötun.

Talið er að bólusótt (Smallbox) sem nú er búið að útrýma hafi borist fyrst til Íslands snemma á 13 öld og síðan gengið yfir sem faraldrar tvisvar til þrisvar á öld. Veikin var alvarlegust hjá fullorðna fólkinu. Vegna fámennis þjóðarinnar náði bólusótt ekki að vera landlægur sjúkdómur hér á landi eins og í öðrum löndum. Þá hefði þjóðin sennilega þurft að vera að minnsta kosti helmingi fjölmennari en hún var. Þess í stað gekk hún yfir í faröldrum með löngum millibilum. Ef langt var á milli faraldra veiktust hlutfallslega fleiri og faraldurinn varð skæðari.

1707 – 1709 er talið að allt að þriðjungur þjóðarinnar, 18.000 manns, hafi hafi dáið úr faraldri af bólusótt sem barst með fötum manns sem dó á leið til landsins. Var faraldurinn einn sá versti í heiminum á þeim tíma. „Svo einkennilega sem það hljómar að þá mátti bæta barnamissirinn með að eignast fleiri börn en fullorðna var ekki hægt að bæta og afleiðingarnar urðu skelfilegar fyrir þjóðina. Mannfallið var einna mest hjá ungu og fullfrísku fólki og því varð mikill skortur á vinnuafli, auk þess sem fólki á barneignaraldri fækkaði mikið og fjölgunin varð því hæg næstu áratugina. Hjáleigur og kotbýli lögðust víða í eyði. Á árunum fyrir bólusóttina í upphafi 17 aldar höfðu sprottið upp hjáleigur og þurrabúðir við sjóinn þar sem fólk byggði afkomu sína að miklu leyti á sjósókn, en mikill afturkippur kom í þessa þróun með bólusóttinni. Jafnframt urðu breytingar á landbúnaði, nautgripum fækkaði þar sem kúabúskapur var vinnuaflsfrekari en sauðfjárbúskapur og mikilvægi sauðfjárafurða í útflutningi jókst“

Bólusótt hafði þannig gríðarlega mikil áhrif á þróun íslensku þjóðarinnar og áhrif hennar á 18 öldina sennilega mikið vanmetin í Íslandssögunni. Leitt hefur verið að því líkum að bólusóttin hafi einnig átt ríkan þátt í endalokum þjóðveldisins á þrettándu öld með því að draga svo úr viðnámsþrótti þjóðarinnar að henni var nauðsynlegt að ganga erlendu valdi á hönd. Þannig var hrunið með örðum hætti á Þjóðveldisöld og ekki hægt að jafna við hrunið í dag sem er tilbúið efnahagshrun af okkar eigin völdum. Til viðbótar bættust oft mikil veðurharðindi og eldgos svo sem í móðuharðindunum í lok 18. aldar.

Árið 1802, aðeins 6 árum eftir að bretinn Edward Jenner sýndi fram á að nota mætti kúabólusmitefni til bólusetningar gegn bólusótt 1796, var tekin upp kúabólusetning á Íslandi. Af tilstuðlan danakonungs sem sá aumur með þjóðinni og hve illa hún hafði farið út úr bólusótt í upphafi aldarinnar og miklu verr en aðrar Evrópuþjóðir, var kúabóluefni útvegað til landsins fyrst þjóða. Þá var Landlæknisembættið eins og áður segir nýstofnað hér á landi og eitt af fyrstu verkum læknanna sem útskrifuðust úr Læknaskólanum á Nesi var að sjá um bólusetningar hér á landi. Menn geta rétt ímyndað sér hvað sveitasamfélaginu var mikill akkur í því að fá þessa bólusetningu innleidda og sem á næstu öldum smá dró úr möguleikum á nýjum faröldrum (síðasti 1839).

Á svipuðum tíma og bólusetning gegn stórubólu hófst á Íslandi eða 1803 var farin fyrsta heimsreisa sögunar í þeim tilgangi að bæta heilsu annarra þjáðra þjóða. Það gerðu Spánverjar til að vernda nýlenduherrana og þræla þeirra gegn bólusóttinni í Suður- og Mið-Ameríku (Balmis leiðangurinn). Fyrsta alþjóðahjálp þjóðar þannig í vissum skilningi, en í eigin þágu. Vert er að benda á söguna um litlu stúlkuna frá Haítí í þessu samhengi og áþján innfæddra í nýlendunum síðar.

Um 1970 var bólusetningunum síðan hætt gegn stórubólu á Íslandi  og 1977 var talið að búið væri að útrýma sjúkdómnum í öllum heiminum, eða svo var talið. Eftir hryðjuverkaárásina á tvíburaturnana í Bandaríkjunum 2001 fóru hins vegar af stað sögusagnir um að bólusóttarvírusinn væri enn til á rannsóknastofum stórveldanna og mögulega gætu þessir stofnar komist undir hendur hryðjuverkamanna, sérstaklega í gömlu Sovétríkjunum sem þá voru að liðast í sundur. Aðgerðir ríkisstjórna um heim allan miðuð þá að því fá bóluefni til taks ef á þyrfti að halda m.a. hér á landi þar sem 10.000 skammtar voru fluttir til landsins frá Danmörku.

Eftir efnahagshrunið 2008 fór a.m.k. fjórðungur þjóðarinnar á vergang í fjárhagslegum skilningi og margir flúðu land. Angistin var ekki vegna dauðsfalla vina og ættingja vegna smitsjúkdóma heldur óvissunnar um afkomu sína í framtíðinni og barna. Þjóðin hafði aldrei skuldað annað eins og ekkert alvarlegt mátti koma upp á í þjóðarbúskapnum til að illa færi. Hjákot bankanna tæmdust og aftur þurfum við treysta á alþjóðahjálp, þá ríku, fiskinn, sauðfjárræktina og nágranalöndin, vini okkar. Þjóðin var aftur orðiðn lítil og brothætt og mikill niðurskurður í heilbrigðiskerfinu. Nú aftur fáum árum seinna ein ríkasta þjóð heims miðað við íbúafjölda, túristar frá öllum heimshornum streyma til landsins en heilbrigðiskerfið aldrei veikara.

Flestum alvarlegum farsóttum hefur verið rutt úr veigi með bóluefnum um stundar sakir a.m.k. en lífsstílssjúkdómar og offita nú mesta heilbrigðiógnin ásamt vaxandi sýklalyfjaónæmi. Í vaxandi mæli er jafnvel farið að bólusetja gegn algengum sýkingarvöldum sem í flestum tilfellum veldur ekki lífhættulegum sýkingum. Kraftaverkalyfið penicillín sem kom fram á sjónarsviðið rétt fyrir miðja síðustu öld, gjörbreytti stöðu mannsins gegn alvarlegustu bakteríusýkingunum í þá daga. En Adam var ekki lengi í paradís því að um leið og hægt var að verksmiðjuframleiða penicillínið var farið að ofnota það, jafnvel við kvefsýkingum þar sem það virkar ekkert. Og smá saman urðu bakteríurnar ónæmar fyrir lyfjunum. Ísland var framan af vel statt meðal nágranaþjóðanna í þessu tilliti en um aldarmótin voru allt að 40% algengustu sýkla komnir með ónæmi fyrir penicillíni og helstu varalyfjum. Líklegasta skýringin var ofnotkun lyfjanna.

Sýklalyfjaónæmið er nú talið meðal mestu heilbrigðisógna framtíðarinnar að mati Alþjóðlegu heilbrigðisstofnunarinnar WHO. Árið 2011 var farið að bólusetja gegn bakteríum sem valda flestum alvarlegustu öndunarfærasýkingunum og eyrnabólgum barna, m.a. þeim stofnum sem þá voru sýklalyfjaónæmir og sem hefði þá um leið átt að geta hjálpað okkur mikið að draga úr óhóflegri sýklalyfjanotkun og sem er enn mest meðl Norðurlandanna. Vandamál sem var að stærstum hluta okkur sjálfum um að kenna í upphafi, mest meðal yngstu barnana og þar sem erfitt hefur verið að fylgja klínískum leiðbeiningum um sýklalyfjanotkun og eftirfylgd með veikindum barna í heilsugæslunni í stað bráðalausna úti í bæ. Ný bóluefni eru síðan væntanleg þegar við höfum efni á. T.d. HPV bólusetning drengja (og sem þegar 2012 ungar stúlkur fengu) og þar sem sá kynsjúkdómur (HPV veirusýkingar) veldur flestum krabbameinum í munni og hálsi karla í dag. Eins bólusetning gegn hlaupabólu sem veldur oft miklum óþæginum meðl ungra barna og vinnutapi foreldra og sem getur auk þess verið lífshættuleg, sérstaklega fullorðnu fólki.

Fyrstu læknarnir sem menntuðust fyrir aldarmótin 1800 á Nesi og síðar í Kaupmannahafnarháskóla, einn í hverjum landsfjórðungi, önnuðust starfið sitt vel. Forgangsmál var að ná niður ungbarnadauða og bólusetja gegn bólusóttinni. Lögð var áhersla á hreinlæti og að mennta yfirsetukonur til ljósmæðranáms. Prestarnir lögðu sitt á vogarskálarnar og héldu um bólusetningaskránna í kirkjubókunum. Þannig varð til stærsta og mikilvægasta lýðheilusuátak Íslandssögunnar. Í dag er læknismenntun á Íslandi óvíða betri og heilbrigðiskerfið þúsund sinnum öflugra. Þar sem bólusetningar og smitjúkdómavarnir við allskyns nýjum smitsjúkdómum á afskekktir eyju í miðju Atlantshafi norður við Norðurheimskautsbaug er helsti hornsteinninn. Hvergi skiptir meira máli samstaða almennings og góður skilningur á smitsjúkdómavörnum hverskonar.

En blikur eru á lofti og umræða dagsins um velferðamálin ber glöggt með sér. Unga fólkið skuldugt upp fyrir haus og velmegunar- og lífstílssjúkdómarnir að gera út af við okkur. Lyfjanotkun í flestum lyfjaflokkum hvergi meiri í veröldinni. Kvíða og þunglyndislyf meira notuð hjá þjóð sem annars er talin er ein sú hamingjusamasta í heimi! Allt of margir farnir að kvarta um aðgengi að læknishjálp, sérstaklega gamla fólkið, jafnvel að bráðaþjónustunni og að geta svo ekki einu sinni talað við lækninn sinn, ef hann á annað borð finnst. Eitthvað fyrir þjóðina að hugleiða varðandi æðstu stjórn heilbrigðismála landsins. Raunniðurskurður á heilbrigðiskerfinu í stað uppbyggingar hjá einni ríkustu þjóð heims í dag og sem er meiri sem hluti af þjóðartekjum en í flestum löndum sem við viljum bera okkur saman við.

„Ef bólan tekur hann ekki“ – Eir IX (fyrri hluti)

„Ef bólan tekur hann ekki“ – Eir IX (seinni hluti)

Gerð er krafa um að notaðar verði þyrlur af afkastagetu 1 vegna lélegra aðflugsskilyrða við Nýja Landspítalann á Hringbraut, jafnvel svokallaðar 3 mótora þyrlur og sem geta haldið sér vel á lofti ef vélabilun verður í einum mótor. http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2016/04/02/ahaettusamt-thyrlusjukraflug-yfir-thingholtin-og-a-nyjan-landspitala-vid-hringbraut-hver-aetlar-ad-bera-abyrgdina/

Almannaöryggi vegna staðsetningar þyrlupalls á 5 hæð rannsóknarhúss við hlið meðferðarkjarna eins og ráðgert er á Nýjum Landspítala á þröngri Hringbrautarlóðinni, er óásættanlegt og fram kemur í kröfum flugmálayfirvalda um þyrlukostinn sem ætlaður er til lendinga, og aðeins í „neyðartilfellum“. Ástæða er til að flestir og ekki síst stjórnmálamenn sem ábyrgðina bera, myndi sér skoðun á málinu áður en aðalbyggingaframkvæmdir hefjast á Hringbrautinni. Varla verður þá aftur snúið með 100 milljarða króna fjárfestingu á þjóðarsjúkrahúsinu okkar og velja ætti framsýnni og hagkvæmari staðsetningu.

Alvarleg mistök voru gerð á lokametrum undirbúnings með ákvörðun að loka neyðarbrautarinnar svokölluðu 2012 og gegndi lykilhlutverki í öryggi þyrlupallsins á spítalanum og reyndar á öllu öryggi sjúkraflugs til Reykjavíkurflugvallar sem nálgast 700 á árinu. Uppbygging er þegar hafin á Valslóðinni við NA enda hennar og við Hlíðarenda. Þannig lokun alls opins aðflugs að þyrlupallinum (yfir flugbraut) og sem upphaflega var ráð gert fyrir, en ekki yfir íbúabyggð. Reykjavíkurborg vildi fá meira fyrir sinn snúð af landsvæði og upphaflega var ætlað spítalanum í skipulagi um síðustu aldarmót og til langrar framtíðar. Til nauðsynlegrar uppbyggingar og þar sem hugsanlega mætti líkja byggja góðan þyrluflugvöll. Nú er fyrirhugað sjúkraþyrluflug komið í sjálfheldrargildru sem og hluti alls sjúkraflugs í slæmum veðurskilyrðum á vellinum. Enginn veit heldur með framtíð sjálfs aðalflugvallar Reykjavíkurborgar og borgaryfirvöld vinna nú með öllum ráðum að hverfi.

Í ár er 30 ára afmæli íslenska þyrlusjúkraflugs LHG og hafa sjúkraflutningarnir á þeirra vegum aukist mikið og gegna lykilhlutverki í bráða- og neyðarþjónustu Íslands. Útköll á þeirra vegum með lækni eru orðin hátt á þriðja hundrað og sem fram kom í yfirlitsgrein Fréttablaðsins í lok síðasta árs. Aukningin er greinilega tengd ferðamennsku, bæði innlendra og erlendra og sem væntanlega á eftir að mikið.

Í Læknablaðinu 1994 var uppgjör á einum af fyrstu árum sjúkraflugs með þyrlum LHG fyrir árið 1991. Heildarútköll voru 109 og 57 vegna slysa og veikinda. Ástandið var talið alvarlegt í 44 af 72 tilvikum eða í 62% tilvika. 56% þurftu á skurðaðgerð að halda í beinu framhaldi sjúkraflugs og 40% gjörgæslupláss. Síðan eru liðin 25 ár og þyrlusjúkraflugið svo sannarlega sannað sig í erfiðu landi og þar sem umferðaslysum fer fjölgandi. Af þessum tölum þegar árið 1991 má sjá að núverandi áætlanir um 36 nauðsynlegar lendingar á Nýjum Landspítala við Hringbraut samkvæmt nýjustu upplýsingu forráðamanna bygginganefndar Nýs Landspítala og fram kom í nýlegu viðtali við forsvarsmenn á Bylgjunni um miðjan nóvember sl. (2-3 lendingar á þyrlupalli á mánuði max.) eru verulegar vanáætlaðar. Upphaflega voru þær lendingar samt aðeins áætlaðr 14 samkvæmt hönnunarskýrslu SPÍTALS hópsins 2012.

Nær má segja að þær nálgist 400 (nær daglega) eftir árið 2023 og ef sama hlutfall alvarlegra slasaðra eða veikra haldist miðað við fyrir rannsóknir slíkra flutninga hérlendis og erlendis. Málið verður auðvitað miklu alvarlegra ef Reykjavíkurflugvöllur lokar í framtíðinni og langar vegalengdir er fyrir sjúkrabíl að fara frá næsta flugvelli, hvar svo sem hann verður!

Byggingasvæði í Vatsmýri (áður Neyðarbraut) í aðflugsstefnu að þyrlupalli á Nýjum Landspítala við Hringbraut.

Nútímakröfur eru einfaldlega um skjótan og til þess að gera eins örugga flutninga og kostur er á nærliggjandi bráðasjúkrahús þegar um bráðveikindi eða alvarleg slys er að ræða, hvar sem er og hver mínúta getur skipt máli. Loftleiðina þegar vegalengdir landleiðina eru bæði langar og oft tvísýnar. Það skýtur því skökku við að ein mesta hindrunin skuli vera að áfangastaðnum, sjálfu þjóðarsjúkrahúsinu. Árleg um 30% fjölgun túrista í milljónatali á ári hverju og stærsta þáttinn eiga í alvarlegustu umferðaslysum landsins eykur enn á vandann.

Það er ljóst að bráðaflutningum framtíðarinnar með flugi eru settar alvarlegar aðgengishindranir að aðal bráðasjúkrahúsi landsins og sem skapar jafnframt áhættu fyrir allt nýja spítalaumhverfið. Auk þess auðvitað hávaða- og ryk/reykmengunar við lendingarstaðinn sjálfann á spítalanum, á öllum tímum sólarhringsins rétt við suðurglugga legudeilda meðferðarkjarnans.

Þyrluþáttur Hringbrautarmálsins auk aðgangshindrana hvað bílaumferð varðar (m.a. fyrir sjúkraflutninga) finnst mér persónulega alvarlegastur allra galla í núverandi byggingaráformum. Í raun óásættanleg niðurstaða er varðar öryggi lífæðar alvarlegustu bráðaflutninga landsins og þegar sjúklingar og slasaðir séu svo „óheppnir“ að vera staddir úti á landi, jafnvel í sinni heimabyggð, eða í vinnu til sjós.

Barnadeild Landspítalans 27. Mars 1993, Dagens Nyheter -Ingen vanlig antibiotika hjälper- „Beauty and the Beast“. Barnadeild Landspítalans sem komst í heimsfréttirnar fyrir 20 árum og þegar á annað hundrað börn þurftu að fá sterkustu sýklalyf sem völ var á í æð við erfiðum eyrnabólgum á ári og sýnir best hvað slíkir stofnar geta borist fljótt út í flóruna okkar við réttar aðstæður. Þróun sem hélt áfram næsta áratuginn vegna Spænsk-íslenska 6B stofns fjöónæmra pneumókokka og náði gríðarlegri útbreiðslu meðal barna (sem allt að 20% barna báru í nefkokflórunni sinni um árabil).

Í vikunni féll héraðsdómur í kjötinnflutningsmálinu svokallaða þar sem EFTA reglugerðir um frjálsan ferskkjötsinnflutning til landsins eru teknar fram yfir íslensk lög og lýðheilsusjónarmið. Til lands með minnstu sýklalyfjanotkun í landbúnaði í heiminum og sem haldið hefur upp vörnum með sínum eigin gömlu reglum um innflutning, m.a. ákvæðum um lágmarksfrystingu innflutts kjöts til að lágmarka vöxt bakteria sem berst með því og sem síðan getur valdið smiti út um allt eftir að það er þýtt og jafnvel hættulegum sýkingum. Það sem miklu verra er að hér er oft um erlendar sýklalyfjaþolnar bakteríur að ræða og sem smá saman blandast í almenna flóru landans. Um uppruna kjötsins er ekkert getið í dag eins og reglur gilda um víða í Evrópu, aðeins landið sem kjötið er flutt frá síðast. Í raun er verið að bjóða nýrri lýðheilsuógn heim, strax í kjötkaupborðinu á horninu eða í eldhúsinu heima. Nautasteikin fína t.d. frá Þýskalandi þess vegna komin frá Rúmeníu eða Suður-Ameríku, uppfullt af hormónum og hugsanlegum aukaefnum auk oft sýklalyfjaþolinnar örveiruflóru. Smit allskonar örveira (veira og baktería) í lifandi búfénað hérlendis og sem valdið geta alvarlegum dýrasjúkdómum er annað grafalvarlegt hættuástand sem hlotist getur af þessum innflutningi til landsins.

Sjálfur tek ég mínar vaktir á bráðadeildinni og þangað sem stöðugur straumur er af sjúklingum sem treysta á sýklalyfjagjafir í æð vegna alvarlegra sýkinga. Fáir eru jafn ánægðir og þeir og þegar vel gengur. næstu dagana á eftir. Nokkuð sem frekar er regla en undartekningin í dag. Við göngum nánast að því vísu varðandi sýkingar sem töldust lífshættulegar fram á miðja síðustu öld og fyrir tíma sýklalyfjanna, þrátt fyrir öra þróun út um allan heim með vaxandi sýklalyfjaónæmi helsu bakteríustofna. Neysluvenjur okkar og ofnotkun sýklalyfja meðal mannfólks, jafnvel gegn veirusýkingum og síða saklausum sýkingum, sem og í landbúnaði víða erlendis og sem er enn meiri en meðal mannfólksins í tonnum talið, hafa breytt þessari stöðu. Sýklalyfjaónæmar bakteríur erlendis frá smitast því nú hægt og bítandi inn í okkar eðlilegu garnaflóru og nef barnanna okkar, í stað bræðra þeirra og systra, sýklalyfjanæmu flórunnar áður og sem vissulega alltaf geta valdið alvarlegum sýkinum við visssar aðstæður. Þróunin verður nú bara miklu hraðari og verri þegar erlend hrávara og jafnvel blóðug veður meðhöndluð í vaxandi mæli á heimilum landans. Örsmitsfilmur út um allt eldhúsið jafnvel og þar sem örveirurnar læðast síðan ofan í okkur eða á, ekki síst börnin. Mynda síðan jafnvel aðrar filmur (biofilms) á aðskotahlutum hverskonar í líkamanum, a.m.k. „eðlilega“ bólfestu í garnaflórunni okkar, nefinu og jafnvel húðinni.

Stöðugur þrýstingur innflytjenda fyrir afnámi tolla á erlendu kjöti sl. ár og mikil aukning ferðamannastraums til landsins sem þarf að fæða, endurspegla sennilega vandann best. Þegar við látum síðan ekki óspillta náttúru landsins og okkar eigin heilsu njóta vafans fyrir gróðasjónarmiðum. Ferðamannafjöldinn fer að samsvara um 30% aukningu á íbúatölu landsins og sem kallar auðvitað á viðbrögð stjórnvalda á flestum sviðum og við verðum svo sannarlega vör við á Bráðamóttöku LSH. Innanlandsframleiðsla landbúnaðarins er jafnvel sögð varla anna eftirspurn á gæðanautarsteikum og innflutningur á nautakjöti aukist t.d. um 30% á aðeins einu ári (2014-2015). Tvær milljónir ferðamanna til Íslands og sem stefnir nú í þrjár kalla í raun á aðgerðir á flestum sviðum mannlífs, umhverfisöryggis, umferðar, heilbrigðisþjónustunnar og náttúrulegs umhverfis. Stórefla þarf sérstklega smitvarnir á sjúkrahúsunum vegna erlendra ferðamanna sem þangað leita í vaxandi mæli. Alþjóða heilbrigðisstofnun (WHO) varð við vandamálum tengt hratt vaxandi sýklalyfjaónæmi meðal helstu sýkingarvalda okkar sl. ár og hvatt til aðgerða. Mestri heilbrigðisógn samtímans. Gegn bakteríum sem geta alveg eins verið hluti af okkar eigin flóru í framtíðinni og ef óvarlega er farið.

Oft gleymist í fjölmiðlaumræðunni að fjalla um það sem stendur okkur allra næst, okkar eigin flóru. Beinum athyglinni frekar að breytingum á viðskiptaháttum eða jurtaflóru landsins, til fjalla og hæða eins og lúpínunni sem árlega magnast upp á vorin. Nærflóran okkar eru gerlar og bakteríur, í okkur og á. Lífverur sem skapar lífsgrundvöll okkar og jafn mikilvægar vatninu og næringunni. Þarmagerlarnir eru enda 100 sinnum fleiri en sjálfar frumur líkamans og sem með erfðaefni sínu skipta jafnvel ekki minna máli en okkar eigin gen. Taka þátt í stjórn efnaskipta hverskonar, meltingu næringarefna og varna gegn óvinveittum sýklum. Nýjasti og mest spennandi  læknavísindaheimur samtímans. Hver þjóð/þjóðflokkur hefur þannig sína flóru sem hefur þróast með aðstæðum og fæðuöflun í hveru landi. Í seinni tíð hefur þessi áskapaða flóra tengt umhverfi okkar aldrei verið mikilvægari og sem veitir okkur ákveðna vörn gegn framandi flóru erlendis frá. Veikleikar sem koma fram í breytingum á neysluvenjum (svo sem miklu sykuráti) og mikilli notkun rotvarnarefna í fæðu. Sérstaklega þó óþarfa sýklalyfjakúrum sem drepa geta niður heilbrigða flóru. Hvati hins vegar á sýklalyfjaónæma flóru og sem getur orðið miklu óvinveittari þegar verst á stendur í okkar lífi og illa eða ómögulegt getur verið að meðhöndla með sterkustu sýklalyfjum sem völ er á. Í rannsókn undirritaðs og félaga áttfaldaðist þannig tíðni á sýklalyfjaþolnum bakteríum (spænsk-íslenski 6B fjölónæmi pneumókokkastofninn) eftir hvern sýklalyfjakúr í nefkoki þúsunda íslenskra barna og sem ollu mjög erfiðum sýkingum eins og eyrnabólgum sem meðhöndla þurfti með sterkustu sýklalyfjum sem völ var á í æð um árabil á sjúkrahúsum (sjá mynd að ofan).

Til að auðvelda þennan skilning er hægt að gera samlíkingu við matjurtagarð í góðum vexti. Vegna skordýra notum við óvart of sterk eiturefni sem drepa ákveðinn hluta garðplantanna. Upp sprettur síðan arfi og t.d villirósir, sem að óbreyttu vex jafnvel yfir eftirstandi garðjurtir og kæfa þær að lokum. Sama má segja um akurinn sem bændurnir plægja snemma á vorin. Ef ekki er sáð grasfræjum eða korni og passað er upp á hann, fyllist hann af villiplöntum og arfa. Sýklalyfjakúr er hins vegar oft eins og tilraun til að plægja upp vel ræktaðan akur sem enginn bóndi gerir nema hann ætli að fara að rækta eitthvað allt annað. Í görninni hleypir slík plæing af stað oft óhagstæðari bakteríum eins og C. difficile sem allt að 20% barna t.d. bera dulið í þarmaslímhúðinni auk þess sem aðrar sýklalyfjaþolnar bakteríur blómstra sem aldrei fyrr. Ristillinn er okkar akur og sem er eins gott að passa upp á. Það gerum við best með hreinlæti og takmörkunum eins og hægt er á sýklalyfjagjöfum og eins takmörkunum á innflutningi flutningsætis fyrir þessar sýklalyfjaþolnu bakteríur að berst á til landsins, erlendis frá og sem hrátt erlent kjötið vissulega er.

Góðir gerlar í görninni okkar, jafnvel E. coli-bakterían, hjálpar til við meltingu næringarefna en heldur jafnframt framandi nýjum og jafnvel hættulegum stofnum í skefjum. Stofnar sem geta verið ólíkir á milli landa eftir staðháttum og matarvenjum, en sem því miður eru margir orðnir mjög sýklalyfjaónæmir. Geta líka valdið misalvarlegum sýkingum eins og gengur, jafnvel blóðeitrunum tengt öðrum veikleikum. Okkar eigin stofnar eru þó alltaf hagstæðari en nýir og framandi að því leiti að þeir eru sýklalyfjanæmir og þannig auðveldara og fljótar að meðhöndla. Enn alvarlegra er þegar nýju stofnarnir eru sýklalyfjaónæmir fyrir nær öllum lyfjum sem í boði eru. Sömu stofnar og sem auðveldlega geta borist með hráu kjöti erlendis frá þar sem slíkir stofnar eru orðnir algengir. Kjötið virkar þá eins og ætisskálar á rannsóknastofu í sýklafræði eins og áður sagði eða í besta falli sem ætisskál í frysti (ef kjötið er fryst) sem vekja má upp við affrystingu. Þriðjungur eðalkjúklinga í Svíþjóð er þannig t.d. smitaður á yfirborði með penicillínónæmu colisýklum (ESBL) í kjötborðinu og sem eru þannig að smá saman blandast við sýklalyfjanæmu flóru Svíana (og taka jafnvel yfirhöndina). Sýklalyfjaónæmi colibaktería er reyndar mesta ógn spítalasýkingum á Íslandi í dag og sem þegar er farið að bera töluvert á. Genabútar bakteríanna geta síðan fluttst yfir í aðrar ristilbakteríur í sama einstaklingi og sem gerir ástandið enn ógnvænlegra. Þróun sem flestar þjóðir hræðast hvað mest.

Áður hefur verið fjallað ítarlega um samfélagsmósana (MRSA), penicillínónæma klasakokka sem algengir eru t.d. í svínaeldi víða. Um helmingur danskar svínabænda bera slíka kokka í nefi og sem geta auðveldlega borist með hráu svínakjöti, fersku eða frosnu til landsins og þar sem rannsóknir sýna að allt að 90% kjötsins sé sýkt. Náskildir hinu illræmdu spítalamósum sem eru ónæmir fyrir flestum sýklalyfjum. Að slíkir kokkar verði algengir í okkar íslenska samfélagi eins og sum staðar erlendis, þýðir að við getum ekki lengur treyst á okkar bestu sýklalyf. T.d. þegar alvarlegar húðsýkingar verða eða sýkingar á aðskotahlutum sem eru alltaf sérstklega varhugaverðar (hljóðhimnurörum, eyrnahringjum, brjóstaimpöntum kvenna eða gerviliðum. Um 5000 íslenskra kvenna bera t.d. brjóstaimplönt hverskonar í dag sem vegur allt að 1% af þyngd þeirra. Allir geta ímyndað sér hættuna á sýklalyfjaþolnum sýkingum meðal þeirra í framtíðinni. Þriðjungur ungra barna fær hljóðhimnurör á fyrstu aldursárum sínum. Sýkingar í þessum aðskota/íhlutum og jafnvel bara vaxtarfilmur baktería sem á þeim vaxa og þegar bakteríurnar bíða færis til útrásar, er þannig mikil lýðheilsuógn í okkar samfélagi í dag og þegar ekki er lengur hægt að treysta á sýklalyfin.

Í dag eru þegar um 5% Norðmanna komnir með sýklalyfjaónæma colibakteríur í sína garnaflóru. Stórhættulegt ástand ef slíkir sýklar valda um síðir alvarlegum sýkingum. Flestar aðrar þjóðir hafa miklu hærra hlutfall og sem því miður er þegar farið að bera aðeins á hjá okkur Íslendingum (2-3%). Hlutfall sem getur stóraukist ef óvarlega verður nú farið í óheftum innflutningi „smitaðra“ matvæla. Sama má segja um samfélagsmósana illræmdu. Alvarlegar klasakokkasýkingar meðhöndla ég hins vegar daglega nokkuð örugglega á bráðamóttöku LSH í dag, en svo þarf ekki að vera á morgun. Ferðamannastrauminn til landsins verður sennilega erfitt að hefta, en styrkja má varnir okkar sjálfra með fæðuvalinu, skynsamlegri notkun sýklalyfja og öflugri smitvörnum á sjúkrahúsunum. Kaupum frekar íslenskt í dag og verum aðeins skynsöm.

http://www.laeknabladid.is/tolublod/2016/02/nr/5746    

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2015/06/04/ja-svinslegt-heilbrigdi-baktus-brodir/

http://www.laeknabladid.is/tolublod/2015/04/nr/5473 

http://www.dv.is/blogg/vilhjalmur-ari/2014/1/11/arasirnar-okkur-sjalf-bak-vid-tjoldin/

http://www.bbl.is/frettir/frettir/erum-ad-taka-rosalega-ahaettu/15246/

http://www.bbl.is/frettir/frettir/notkun-syklalyfja-i-landbunadi-tengist-einu-alvarlegasta-lydheilsuvandamali-samtimans/1407/

http://www.svt.se/dokument-inifran/varldens-basta-kyckling-1

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2014/03/06/tollfrjals-innflutningur-a-syklalyfjatholnum-samfelagsmosum/

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2016/02/18/verstu-martradirnar-ii/

Arngerðareyri í Innra-Ísafjarðardjúpi við Ísafjörð um helgina

Mikið hefur verið rætt um staðsetningu Nýs Landspítala og að hann verði nú aðgengilegur sem flestum, af landi sem og lofti. Um helgina átti ég lækniserindi inn í Innra-Djúp. Smellti þá af nokkrum myndum, sem og ég gerði líka í vor þegar ég fór norður í Kaldalón. Maður komst ekki hjá miklum hughrifum og að velta fyrir sér fegurð sveitarinnar og bættum samgöngum, en þar sem samgönguleysi var ástæða einangrunar og að sveitin fór að lokum mest í eyði.

Á Arngerðareyri var áður kaupfélag og þar stendur enn gamla kaupfélagsstjórahúsið í sínum hallarstíl með marmaragólfum og einkahöfn við sjávarmálið. Á Ármúla í Nauteyrarhreppi aðeins utar og norðar bjó og starfaði (1911-1921) síðan læknirinn og eitt ástsælasta tónskáld þjóðarinnar, Sigvaldi Stefánsson, síðar nefndur við Kaldalón. Hámenning sem blómstraði til sveita á Vestfjörðum snemma á síðustu öld og lækna víða að finna eins og t.d. í Árneshreppi á Ströndum. Vegasamgöngur voru enda víða ótryggar, en síðar komu þó flugvellir m.a. í Djúpinu. Eini flugvöllurinn sem starfræktur er í Strandabyggðinni allri er þó reyndar aðeins á Gjögri í Árneshreppi á Norðurströndum í dag, enda ófært landleiðina þangað nokkra mánuði á vetri hverjum.

Kaupfélagsstjórahúsið á Arngerðareyri um helgina

Allir vegirnir sem búið er að leggja í dag eru hins vegar varasamir og einbreiðar brýr yfir árnar. Djúpið og Norðurstrandir eru fjársjóður ferðamanna, erlendra sem innlendra og njóta vilja náttúru Íslands eins og hún gerist best og fram kemur í tónverkum Sigvalda læknis. Jafnvel til framleiðslu vinsælustu Hollywoodmynda samtímans eins og um daginn í Djúpuvík. Mestu áhyggjur almannavarna Íslands í dag eru hins vegar hópslysin sem geta orðið við þessar aðstæður á þjóðvegum landsins. Hugsa þarf hvernig bregðast á við hættunni. Tryggja þarf aðgang að nauðsynlegri læknishjálp á vettvangi og með mönnun björgunarsveita. Tryggja þarf síðan sjúkraflug með bættu viðhaldi flugvalla á mikilvægustu stöðunum eins og t.d. á Hólmavík og aðgengi sjúkraþyrluflugs. Álíka á við víða um landið. Þröngir malbikaðir vegir í besta falli, segja þannig ekki alla söguna. Miklu frekar vegalengdirnar frá þéttbýlinu, einbreiðar brýr, veðráttan og flugleysið víða. Áttatíu kílómetrar er t.d. að Ármúla og 120 km. í Norðurfjörð. Þannig hugsanlega 330 – 370  kílómetrar ef keyra þarf með sjúkling í sjúkrabíl alla leiðina suður til Reykjavíkur. Og aðeins einn læknir á öllu svæðinu (Hólmavík), einn hjúkrunarfræðingur og einn sjúkrabíll. Áttatíu kílómetrar eru í næstu hjálp frá Búðardal, við bestu skilyrði.

Sigvaldi Kaldalóns spilar á flygilinn sinn (mynd tekin sl. vor)

Á sumrin 2-3 faldast íbúatalan í Strandabyggð ef allir túristarnir eru taldir með og sem sumir eru jafnvel í hestaferðum allt norður fyrir Drangjökul. Þjóðvegurinn til Ísafjarðar liggur um Hólmavík og Djúpið. Bílaumferðin er því mikil árið um kring, sérstaklega á sumrin. Vöruflutningar eru miklir landleiðina árið um kring, vörubílar með jafnlanga tengivagna. Má áætla að fjöldinn nálgist að vera 30 bílar á dag og heildarlengd með vögunum þá um hálfur kílómeter. Samsvörun þannig við sundurslitna járnbrautalest. Til viðbótar eru síðan allar rúturnar og sem er stundum aðal almannaógnin. Allir sjá a.m.k. hvaða slysahættu allur þessi akstur ber með sér, ekki síst í misslæmum veðrum.

Umferðaöryggi á vegunum okkar er þegar orðið að einu ótryggasta heilbrigðismálinu á Íslandi. Eins greiður aðgangur að nauðsynlegri neyðarhjálp og sjúkrastofnunum. Ættum við a.m.k. ekki að huga að báðum endum heilbrigðisþjóðbrautarinnar okkar og greiðari aðgangi þar að, bæði á landi sem í lofti. Eða hvað ætlum við annars að bjóða landsmönnum og öllum túristunum okkar í náinni framtíð? Hjá þjóð sem býr í ægifögru landi og sem hefur verið annáluð fyrir gestrisni um aldir.

Ísafjörður við Innra-Djúp

Litli þrösturinn er fagur, smár og klár. Í upphafi iðnbyltingar var frændi hans, kanarífuglinn, hins vegar notaður í sérstökum tilgangi. Í kolanámunum nánar tiltekið til að meta mörk þess lífvænlega og þegar súrefnið var á þrotum. Viðkvæmastur allra og þegar hann loks dó, var tilganginum náð og menn forðuðu sér.

Í dag beinast augu alþjóðar enn og aftur að litla Íslandi. Landinu fagra með sína frægð og sögu. Eldfjöll og jökla og eitt skemmtilegasta fótboltalið í heimi. Líka landið sem var fyrst að falla í heimi fjármálanna um árið og þegar mörk þess ómögulega höfðu verið reynd til hins ýtrasta, öðrum þjóðum til viðvörunar. Danska ævintýrið hans H.C. Andersen um næturgalann er um annan lítinn fugl sem söng svo fallega að hann gat sigrað sjálfan dauðann. Sami næturgalinn sem kom frænda sínum þá til hjálpar.

Nú er verið að reyna á nýju stjórnmálaöflin í lýðræðinu. Stjórnleysi lýðræðis ef svo má segja með sjóræningjum tæknialdarinnar og markmiðum um fullkomnari stjórnarskrá en þekkst hefur. Erlendir fréttamenn flykkjast til landsins litla til að fylgjast með. Kannski sigrar ómöguleikinn í þetta sinn eða næturgalinn kemur aftur til hjálpar og nýtt ævintýri verður til. Ný Íslandssaga að segja börnum alheimsins. Nei, ég held ekki þröstur minn góður.