Læknar mega ekki auglýsa sig og sína starfsemi samkvæmt íslenskum læknalögum nema í 2-3 hóflegum auglýsingum þegar þeir hefja rekstur. Þannig er verið að sporna gegn óþarfa markaðshyggju á lækningum og samkeppni um inngrip sem ekki þykja hæfa læknaeiðnum og reglum um góða starfshætti lækna. Á landi þar sem allir eiga að njóta sem jafnast aðgengis að heilbrigðisþjónustunni, óháð fjárhag. Og auðvitað mega læknar og annað heilbrigðisstarfsfólk aldrei gera meira ógagn en gagn, fyrir einstaklinginn sem þeir þjóna sem og þjóðfélagið allt.

Umræða um allskonar einkarekstur og að þeir efnameiri eigi að geta keypt þjónustu fram fyrir aðra hefur einnig verið hávær í seinni tíð. Umræða sem náði þó hámælum í góðærinu svokallaða með hugmyndum manna um arðvænlegar lækningamiðstöðvar fyrir útlendinga hér á landi. Allt sem svo sem væri í lagi ef grunnþjónustan yrði tryggð á sama tíma og helst bætt, en sem aldrei hefur verið meiri óvissa um en einmitt nú, nokkrum árum eftir fjármálahrunið og þar sem einnig blasir nú við hrun í sjálfu heilbrigðiskerfinu. En mitt í öllu peningaleysinu nú hefur umræða um fegrunarlækingar hverskonar aldrei verið meira áberandi. Jafnvel formaður fagfélagsins auglýsir starfsemina sem aldrei fyrr með endurteknum kynningum í sjónvarpi og öðrum fjölmiðlum, undir yfirskini almennt bættrar heilsu landans. Þar sem samt auglýsingar markaðshyggjurnar virka sem galdarspegill nútímans.

Að laða fram gylliboð um að breyta megi flestum til að þeir falli inn ímyndaða fegurð og staðalmynd, er umhugsunarvert. Ekki síst á þeim tímum sem við nú lifum og þegar flestir berjast í bökkum og reyndar sjálft heilbrigðiskerfið. Margir eiga ekki fyrir lífsnauðsynlegum lyfjum og biðlistar í lífsnauðsynlegar aðgerðir lengjast stöðugt. Á sama tíma heldur vefsíða „blaðs allra landsmanna“ uppi síðu fyrir fegrunarlækningar eins og greint er frá nú í helgarblaði DV. Dulbúin auglýsing sem fyrst og fremst lokkar og kitlar hégómagirnd unga fólksins og reyndar sumra þeirra eldri líka.

Ísetning óþarfa íhluta í líkamann er þó alvarlegast í þessu máli öllu saman að mínu mati og ekki bara einkamál hvers og eins, heldur alls heilbrigðiskerfisins. Miklu meiri hætta er á lífshættulegum sýkingum nú á tímum vaxandi sýklalyfjaónæmis en áður var og vegna þeirrar staðreyndar að í íhluti sækja bakteríufléttur. Íhlutirnir eru auk þess misvandaðir og stundum beinlínis gallaðir eða falsaðir eins og dæmin sanna hjá yfir 400 íslenskum konum, og sem vegið getur allt að 5% líkamsþyngdar þeirra.

Almennt hafa t.d. brjóstaimplönt af öllum gerðum verið að leka í 20% tilfella á innan við 10 árum, með ófyrirsjáanlegum langtímaafleiðingum og sílikontæringu á eitlum og beinum. PIP púðarnir voru hinsvegar bara verri. Fleiri þúsundir ungra kvenna þurfa þannig hugsanlega að leita í vaxandi mæli til heilbrigðiskerfisins á komandi árum með óskýrð einkenni afleiðingar íhluta í brjóstum og þar sem nýyrðin hafa skapast, svo sem „óskýrðir brjóstverkir vegna brjóstapúða“ og „sílikon snjókoma í holhönd“ (vegna leka) og sem auk þess gera allt krabbameinseftirlit erfiðara en áður var.

Í upphafi skyldi endinn skoða. Sálarangist kvenna með leka púða og verki vegna óþarfa fyrri aðgerða, verður ekki læknuð með endurteknum fegrunaraðgerðum. Frekar með sálfræðihjáp og lýtalækningum og sem upphaflega var markmið greinarinnar. Að hjálpa þeim sem þjást vegna áskapaðra líkamsgalla, afleiðing slysa eða fyrri alvarlegra meina.

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2012/11/25/personuvernd-og-islensku-brjostabobbingarnir-ihlutun-og-ihlutir-seinni-hluti/

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2012/03/01/nytt-og-flokid-heilbrigdisvandamal-medal-thusunda-kvenna-a-islandi/

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2012/02/27/vonsviknar-konur-og-brostnir-brjoststrengir/

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2010/02/26/brjostastaekkun-a-stod2/

(áður birt á DV blogginu 16. nóvember 2013)

“ Í dag ná almennt aðeins um 10% offitusjúklinga að léttast. Flestir, um 90%, ná ekki að léttast þrátt fyrir oft óteljandi kúra. Og það sem verra er, halda áfram að fitna.“

Það er eins og að bera í bakkafullan lækinn að fara ræða offituvandann enn einu sinni. Ég má þó til vegna umræðunnar um þessi mál og sem mér finnst oft á villigötum. Bæði forðast sumir að ræða hinn raunverulega lýðheilsuvanda sem við stöndum frammi fyrir og einblína á málið meira út frá útlitinu, enda fegurðardýrkun á mannslíkamanum allsráðandi. Öfgarnar á milli eins og svo oft áður. Í raun næst ekki árangur gegn offitunni fyrr en við látum af útlitsdýrkun, sleppum öllu tali um átök og kúra og förum að líta á málin út frá rökhyggju heilsunnar.

Sextíu og fimm sjúkdómar hafa verið tengdir offitu eingöngu, t.d. sykursýki, efnaskiptabrenglanir, hjarta- og lungnasjúkdómar, gigtarsjúkdómar, ótímabærir hrörnunarsjúkdómar, krabbamein og geðsjúkdómar. Alvarleg vísbending um hina nýju heilbrigðisógn sem við stöndum frammi fyrir sem þjóð. Offitufaraldur sem engan veginn hefur náð hámarki og sem Alþjóðaheilbrigðisstofnunin (WHO) telur eina mestu heilbrigðisógn 21. aldarinnar í hinum vestræna heimi. Heimsfaraldur sem stefnir heilbrigðiskerfum flestra þjóða að verða ofviða vegna kostnaðar, a.m.k. eins og við þekkjum það best á Íslandi í dag.

Flestir vita hvað gerist ef vitlaust eldsneyti er sett á vélar. Eins er með næringuna okkar, í of miklu magni miðað við brennslu og hreyfingu. Ofneysla af hvítum sykri, ásamt fínum kolvetnum og fitu, er aðal ástæða offituvandans í dag. Fáir gera sér hins vegar grein fyrir hvaða hlutverki vöðvarnir þjóna sem líffæri til að stjórna brunanum og svengdarstjórn gegnum heilann. Góðir vöðvar sem eru þjálfaðir með stórum og litlum skerfum alla daga. Þannig miklu meira en til að bara koma okkur á milli staða. Allt til að hámarka orkunýtingu og hreyfigetu, án óþarfa þyngdarbyrði og helst með eldsneyti sem hentar vel til lengdar. Eins og önnur sjálfbær kerfi sem stöðugt leita leiðréttinga á sjálfu sér, en nú með hjálp heilans. Með göngu og sundi skynjum við síðan umhverfið mikið betur og úr hverju við erum sköpuð. Allt sem gefur þá hugarró sem þarf til að sjá samhengið í hlutunum, með eigin augum.

Í dag ná almennt aðeins um 10% offitusjúklinga að léttast. Þar af aðeins helmingur með einhverskonar lífsstílsbreytingu, en hinir með hjálp lyfja og skurðaðgerða (m.a. garnastyttingar). Flestir, um 90%, ná ekki að léttast þrátt fyrir oft óteljandi kúra. Og það sem verra er, halda þess í stað áfram að fitna. Sjúkdómur sem á þó eingöngu rætur að rekja til lífstílsvenja okkar sjálfra, röngu mataræði og lítilli hreyfingu. Hvort sem okkur líkar betur eða verr, fylgjum við fast á hæla Bandaríkjamanna hvað hraða þróun í ofþyngd og offitu varðar, enda teljast Íslendingar nú meðal feitustu þjóða heims. Þriðjungur Bandaríkjamanna er t.d. haldinn offitu (þyngdarstuðull, BMI > 30%) og 17% barna. Hér á landi er um 20% fullorðinna á Íslandi offeitir og þriðjungur barna yfir kjörþyngd. Á sl. þremur áratugum hefur offeitum í Bandaríkjunum fjölgað um 100%, og þeim sem eru með þyngdarstullðinn >40 um 400%.

Ofþyngd er reyndar annað en offita, en sem í mörgum tilfellum er aðeins forstig offitunnar. Ofþungir geta þannig verið við hestaheilsu, en því miður fæstir og nærast líka vitlaust. Vitað er að görnin framleiðir hormóninn leptin sem getur aukið á matarlyst, stundum í of miklu gagni. Vöðvarnir, sem færri vita, koma líka mikilvægum skilaboðum til heilans um það gagnstæða eins og áður sagði, ef þeir eru þjálfaðir. Ofþyngd bendir auk þess stundum til almennrar efnaskiptavillu, einkum meðal þeirra sem eru með slæma fitudreifingu um sig miðja, meira í útliti þá eins og epli en pera.

En hvað er þá svona flókið að ná árangri? Margir fara þá leið að prófa nýju kúrana, allt eftir því hverjir eru mest í tísku í það og það skiptið. Sumir kúrarnir eru sjálfsagt betri en aðrir, en fæstir halda til lengdar, enda bara kúrar. Kolvetnaskerti kúrinn í dag getur þannig sjálfsagt hentað offeitum tímabundið til að grennast aðeins og jafnvel til að bæta efnaskiptin örlítið. Sá kúr breytir þó ekki þeirri staðreynd að við verðum að fá góð kolvetni sem uppistöðu í okkar næringu og sem helsta orkugjafa, ekki síst börnin. Mikil fitu- og próteininntaka er hins vegar mög óholl til lengdar, fyrir æðakerfið og nýrun auk þess að geta verið áhættuþáttur fyrir krabbamein, t.d. í ristli. Með góðum kolvetnum eins og t.d. grófu korni fáum við auk þess nauðsynleg bætiefni, vítamín (B og E vítamínin) og trefjar. Öll viljum við að lokum fjölbreyttan mat, þar sem lögmálið um smærri skammta á að fá að ríkja, frekar en boð og bönn.

Algengasta efnaskiptavillan tengt offitunni er skert sykurþol og sykursýki, þegar insúlínið vantar miðað við þyngd og síðar í alvarlegast formi sykursýkinnar, vantar alveg og briskirtilinn hefur gefist upp (diabetes mellitus typa 1) og sem getur reyndar líka verið meðfæddur sjúkdómur. Sykursýkisfaraldurinn er í það minnsta þegar er farinn að skella á þjóðinni af fullum þunga. Allt að fjórðungur 65 ára og eldri stefna í að endi með fullorðinssykursýkina (diabetes mellitus typa 2). Milli 5-10% þungaðra kvenna í dag eru haldnar meðgöngusykursýki, hættulegt ástand sem gefur sterka vísbendingu um framhaldið síðar. Eins og það sem er alvarlegast, valdið fósturskemmdum og eykur líkur á ofþyngd fósturs og sykursýki meðal nýfæddra barna. Arfleif móður án gena til komandi kynslóðar.

Allt önnur sykursýki, sjúkleg fíkn í hvítan sykur, er reyndar oftast rót og grunnur offitunnar í byrjun og síðan hinnar eiginlegu sykursýki. Óhófleg neysla á hvítum sykri sem Íslendingar neyta meira af en nokkur önnur Norðurlandaþjóð. Sumir segja hættulegt fíkniefni sem finnst í mesta magninu í sykruðum drykkjum og sem taldir eru innihalda um 20% af allri sykurneyslu landans. Kenningar eru einnig um að sykurinn plati heilann og auki alla aðra matarfíkn. Skerðing á óhóflegri sykurneyslu lands sem er fimmföld miðað við ráðleggingar manneldisráða, ætti auðvitað að vera forgangsmál og fyrsta skrefið hjá okkur öllum. Ekki síst hjá börnum og miklu frekar en gróf skerðing á góðum kolvetnum sem á að vera þeirra aðal orkugjafi. Umræðan í dag er því sérstaklega hættuleg unga fólkinu.

Offeitir ættu að leita eftir hjálp og stuðningi heilbrigðisstarfsfólks í byrjun til að léttast, því enginn er eins, og samverkandi sálrænir erfiðleikar oft miklir. Nú er boðið upp á hreyfiseðilinn í heilsugæslunni fyrir þá sem eru verst settir. Eins þarf oft að bæta líkamlega líðan og einkenni fylgisjúkdómanna í byrjun. Verkefnið er síðan langtímaverkefni eins og með alla króníska sjúkdóma. En um leið og farið er að ganga aðeins betur og hugarfarið skýrara, verður framhaldið auðveldara. Lífsstílinn okkar og stuttu skrefnin sem virkar best fyrir heilann og sálina.

(Stutt útgáfa af greininni var birt í helgarblaði DV, 1.11. sl, Lífsstílinn okkar, ekki kúrinn)

http://www.ruv.is/frett/hreyfa-sig-jafn-mikid-og-folk-um-attraett

http://www.medscape.com/viewarticle/814202

Í dag berast fréttir af því að aðeins um 75% foreldra í Vestmannaeyjum hafi látið bólusetja börnin sín fyrir Mislingum, Hettusótt og Rauðum hundum (MMR) við 4 ára aldur og sem er alls ófullnægjandi til að hjarðónæmi gegn þessum veirusóttum haldist í samfélaginu. Af þessu tilefni endurrita ég nú grein um efnið sem ég skrifaði sl. vor.

Byrjað var að bólusetja börn við hettusótt, ásamt mislingum og rauðum hundum (MMR) hér á landi um 1989 (áður hafði verið bólusett gegn mislingum einum og sér frá 1976). Strax fækkaði tilfellum ört og þessara sjúkdóma hefur ekki orðið mikið vart sl. ár. Hettusótt getur verið alvarlegur smitsjúkdómur, en mislingar eru þó miklu verri vegna hugsanlegra afleiðinga svo sem alvarlegrar heilabólgu. Rauðir hundar geta eins verið alvarlegir og sem valdið geta fósturskaða hjá smitaðri móður. Því er til mikils að vinna hér á landi að halda þessum smitsjúkdómum barna og reyndar stundum fullorðinna áfram niðri með góðri þátttöku í ungbarnabólusetningunum sérstklega. En það eru blikur á lofti.

Almennt er velferð barna talin góð á Íslandi samanborði við önnur rík lönd og skipar reyndar 3 sætið af 21 löndum, næst á eftir Hollandi og Noregi samkvæmt úttekt UNICEF, Barnahjálp Sameiniðuþjóðanna og sem kom út snemma í vor. Ísland skipar reyndar annað sætið hvað varðar almennt heilsufar, næst á eftir Svíþjóð, en tannheilsan var reyndar ekki skoðuð sérstaklega og vitað er að við stöndum illa að vígi. Að einu leiti skar Ísland sig þó úr varðandi almennt heilsufar og sem var þátttakan í ungbarnabólusetningunum þar sem við skipum aðeins 12 sætið. Einn helsti mælikvarðinn á heilsugæslu barna eins og segir í skýrslunni. Þetta skýtur skökku við því óvíða hefði maður haldið fyrirfram að ungbarnaheilsuverndin væri öflugri en hér á landi, og er sá hornsteinn heilsugæslunnar sem best er haldið utan um í heilbrigðisniðurskurðinum.

Á síðustu árum hafa sum samtök og áhugafólk sem er á móti bólusetningum slegið fram kenningum um hugsanlegar aukaverkanir af MMR bólusetningunni sem stendur öllum 18 mánaða börnum víða ókeypis til boða. Umræða sem lækkaði flugið þegar rannsóknir reyndust falsaðar en höfðu náð birtu í virtum læknatímaritum fyrir síðustu aldarmót. Kenningar sem þar komu fram þannig  afsannaðar og höfundar dæmdir fyrir svikin. Engin tengsl eru enda talin vera á milli einhverfu og mislingabólusetningar. Áróður þessara einstaklinga og samtaka þeirra náði samt að eitra út frá sér og valda ótta og óvissu margra foreldra, m.a. hér á landi. Afleiðingarnar á meginlandi Evrópu og víðar er aukinn fjöldi mislingatilfella sem heilbrigðisyfirvöld margra landa hafa nú miklar áhyggjur af. Afleiðingarnar hér á landi, eru enn sem betur fer, bara aðeins lélegri þátttaka í MMR bólusetningum en efni standa til, eða um 95% í stað nærri 100% þátttöku. Fullt hjarðónæmi skapast enda ekki nema flest börn taki þátt.

Sl. haust las ég athyglisverða bandaríska blogggrein eftir Sushrut Jangi og sem fjallaði um vísindagrein í vísindatímaritinu NEJM um mikilvægi almennrar þátttöku í MMR bólusetningum sem stjórnvöld þar bjóða líka ókeypis. Ekki síst til að mynda gott hjarðónæmi þegnanna þar gegn alvarlegustu smitsjúkdómunum sem alltaf geta blossað upp. Nánar tiltekið var fjallað um þegar smáfaraldur af hettusótt braust út í Brooklyn hverfinu í New York fyrir fjórum árum í kjölfar smits frá óbólusettum, en nýsmituðum einstaklingi sem var nýkominn frá Bretlandi. Með öflugum vírus og faraldri í byrjun, en sem fjaraði sem betur fer út í næsta nágrenni vegna öflugra varna samfélagsins, hjaðónæmisins, og sem bar að þakka góðri þátttöku almennra borgara í bólusetningum gegn hettusótt árin á undan.

Það sem alltaf gerist þegar þeir bólusettu veita jafnvel vörn fyrir þá fáu sem eru ekki bólusettir einhverja hluta vegna. Nákvæmlega það sem og gildir um allar bólusetningar og varnirnar sem þær veita á ögurstundu, þegar faraldrar brjótast út og hjarðónæmið skiptir sköpum. Og þeir óbólusettu verða að treysta á í dag.

http://www.visir.is/fjolmorg-born-i-eyjum-ekki-bolusett/article/2013710099940

http://www.unicef.is/velferdbarna

http://www.guardian.co.uk/society/2013/apr/16/measles-outbreak-5000-children-risk

http://www.guardian.co.uk/society/2013/apr/15/homeopathy-measles-mp

http://www.guardian.co.uk/uk/2013/apr/18/swansea-measles-cases-exceed-800

http://www.guardian.co.uk/society/2013/apr/19/measles-outbreak-man-died-swansea

http://www.bbc.co.uk/news/health-22295629

Það sem við þurfum að vita um mislinga: http://www.guardian.co.uk/society/2013/apr/19/measles-symptoms-complications

Á Heiðarhorni 28.10.2012

Nú á haustdögum eftir umræður um alvarlegann „vítamínskort“ í heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins, á Landspítalanum og í yfirfullum bráðamóttökum sl. misseri, er rétt að fjalla enn og aftur um vítamínið sem flestum okkur vantar hvað mest í skammdeginu og þar sem hver og einn þarf að vera ábyrgur, fyrir sig og sína. Sennilega eru fá lífefni nauðsynlegri líkamanum en D-vítamínið enda var ætlast til að við framleiddum það sjálf eins og aðra hormóna í upphafinu með tilstuðlan sólar. Fyrir tugþúsundum árum þegar sólin fékk að skína á forvera okkar, allt árið um kring. Löngu síðar þegar við fluttum okkur frá sólinni og Adam fékk ekki lengur að vera í paradís, urðum við að treysta á inntökuna með fæðunni, sjávarfangi og innmatnum. Því meira sem við fluttum okkur norðar.

Alltaf hefur þannig verið vitað að sólin er grundvöllur lífs okkar á jörðinni og okkar mesti lífsgjafi. En sólargeislunum er misskipt. Á Íslandi sést hún lítið hálft árið og geislarnir oft ansi veikir og landinn því oft fölur. Framleiðsla D-vítamíns í líkamanum er engu að síður öllum mikilvæg og verður aðeins fyrir tilstuðlan sólargeislanna sem þurfa þá að fá að skína á okkur. Aðeins lítill hluti D-vítamíns kemur úr fæðunni að öllu jöfnu. Helst þó úr innmat úr dýrum og fiski sem inniheldur mest af D-vítamíninu og við átum eða drukkum sem lýsi um aldir til að geta komist af. Nauðsynlega fæðu sem við getum bætt okkur upp D-vítamínskortinn og fengið þannig nauðsynlegustu omega fitusýrurnar í leiðinni. Kalda fitu úr fiski sem er ekkert síður nauðsynleg til mótvægis við alla hörðu dýrafituna og kólesterólið og sem nánast getur storknað í æðunum okkar.

D-vítamínið er ekki bara fyrir beinin eins og margir halda. Svo þau endist okkur til gamals aldurs og til að þau bogni ekki hjá börnum og brotni af minnsta tilefni hjá öldruðum. Ekkert síður til að sprorna gegn hörgulsjúkdómum, tengt ýmsum vöðva- og taugasjúkdómum. Líka til að styrkja ónæmiskerfið og sem vinnur þannig gegn sýkingum og flensunum í vetur. Nokkuð sem gott er að hafa í huga varðandi börnin okkar sem fá svo oft eyrnbólgur. Eins gegn sleni, slappleika og þunglyndi, jafnvel sjálfum krabbameinunum. Sjúkdómar sem ekki síst tengjast álagi á okkur alla daga og ýmsum umhverfisþáttum. Lengi var t.d. þekktur áhrifamáttur sólarinnar í meðferð á berklum. Á ýmsan hátt má segja að líkja megi D-vítamíninu meira við lífsnauðsynlegt hormón, en sem við því miður framleiðum ekki sjálf án sólar eða án inntöku með ákveðnum fæðuefnum. En sem við betur fer getum líka tekið inn í lyfjaformi til að hressa okkur og bæta, eða sem viðbætt í lýsið okkar kaldhreinsaða.

Lítum nú aðeins nánar á kalkbúskapinn og hlutverk d- vítamíns í kroppnum. D-vítamínið virkar eins og fituleysanlegt forstig hormóns, í aðalega formunum D3 (calcitriol) eða D2 (calcidiol). D- vítamínið er nauðsynlegt fyrir eðlilegan kalkbúskap, upptöku á kalki úr meltingarveginum og til að bein geti kalkað eðlilega og beingerst. Það gerist eftir að það hefur verið virkjað í lifur og síðar í nýrum í 1-25-hydroxy-vítamin D3  (25[OH]D). Ef hins vegar vöntun er á virku D-vítamíni, leysist kalkið upp úr beinunum fyrir tilstuðlan klakhormóns (PTH) sem hækkar um leið og kalkið lækkar í blóðinu. Kalkið er líkamanum mjög mikilvægt í allskonar starfsemi og það því hirt hiklaust úr helsta forðabúrinu, beinunum okkar, ef með þarf með tilstuðlan PTH. Annar góður mælikvarði á ónógu D-vítamíni er því hækkun á PTH í blóði.

Algengasta sjúkdómsmyndin sem við sjáum daglega er beinúrkölkun hjá eldri konum sem kýtast saman, fá oft kryppu og brotna af litlu tilefni. En svo þarf ekki að vera. Verst er þegar konur liggja lágt í beinmassa við tíðarhvörfin og tapa síðan hratt kalki úr beinunum þegar kvenhormónið (eostrógenið) vernda þær ekki lengur. Þegar greining áúrkölkun liggur fyrir er þó oft reynt að gefa ákveðin lyf til að fyrirbyggja frekari beinþynningu en sem ná þó aldrei að bæta fyrir það sem tapast hefur. Konum í tíðarhvörfum er því ráðlagt að fara í beinþéttnimælingu (t.d Beinþéttnirannsóknarstofu LSH í Fossvogi) til að sjá hver beinmassi þeirra er. Ekki síst til að geta haft viðmið síðar og til að sjá hvort þær tilheyri þeim hópi kvenna sem missa hratt sinn beinmassa eftir tíðarhvörfin. Sú áhætta er mjög einstaklingsbundin og að hluta bundin í erfðir. Mjög feitar konur og eins grannar konur, sérstaklega þær sem reykja, eru almennt í meiri áhættu en aðrar.

Í fyrravetur var mikið spurt um d-vítamínmælingar í blóði í kjölfar ágætis greinar í Læknablaðinu. Ef einhver hefur ekki tekið inn D-vítamín yfir vetrarmánuðina að þá má fyrirfram gera ráð fyrir við að viðkomandi sé lágur í d-vítamínmælingu. Niðurstaða mælingar er því oft fyrirséð og óþörf enda kostnaðarsöm. Annað gildir auðvitað ef verið er að leita skýringa á hinum ýmsum krankleikum sem rekja má e.t.v. til skortseinkenna. Ekki síst vöðvaslappleika, vöðvaþreytu og annarra sjúkdóma og ýmissa lyfjameðferða.

Umræða um nýja ráðlagða skammta af D vítamíni

Í leiðbeiningum bandarískra innkirtlasérfræðinga frá því fyrir 3 árum, er ráðlagt að D3-vítamín magn í blóði (25-hydroxy-vítamin D (25[OH]D)) haldist milli 40-60 ng/mL bæði hjá fullorðnum og börnum. Áður var miðað við 30 ng/mL eins og hér á landi.  Samkvæmt tölum úr rannsókn sem birtist í annarri eldri grein í Læknablaðinu fyrir nokkrum árum, er um þriðjungur fullorðinna Íslendinga undir 30 ng/mL, en helmingi fleiri ef neikvæð fylgni við hækkun á PTH hormóni er notað sem viðmið yfir vetrarmánuðina og sem samsvaraði engu að síður daglegri inntöku á D-vítamíni upp á a.m.k. 15-20 µg/dag (600-800 einingar). Ráðlagður dagskammtur af þorskalýsi fyrir fullorðna eru 10 ml. en sem innihalda aðeins 18,4 µg af D-vítamíni (735 einingar). (Lýðheilsustöð ráðleggur 10 µg af D-vítamíni á dag fyrir alla yngri en 61 árs. Fyrir 61 árs og eldri ráðleggur Lýðheilsustöð 15 µg. en sem eru þá samt ekki nógu stórir miðað við fyrrnefndar rannsóknarniðurstöður.

Síðan bandarísku leiðbeiningarnar komu úr hefur mikið verð rætt um gild D vítamínmælinga í blóði, m.a. til að ná sem ásættanlegustu mörkum. Efnið var til ítarlegrar umfjöllunar á Evrópuþingi evrópskra hormónasérfræðinga sl. vor (2013 European Congress of Endocrinology). Eins vegna hættunnar sem getur fylgt of háu kalkmagni í blóði, meiri hættu á myndun nýrnasteina, jafnvel vöðvastífleika, þreytu og ógleði sem getur átt sér stað við ofskömmtun D vítamíns (> 80 ng/mL í blóði).

Á ráðstefnunni vorueinnig kynntar niðurstöður mjög stórrar afturvirkar rannsóknar Dror og félaga við háskólann í Jerúsalem sem birtar voru í læknatímaritinu the Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism. Niðurstöðurnar sýna að hærra gildi en 36 ng/mL D vítamíns í blóði getur jafnvel verið varasamt m.t.t. æðakölkunar, kransæðasjúkdóma og skyndidauða. Höfundar rannsóknarinnar mæla með að setja efri öryggismörk D vítamíns í blóði við 36 ng/mL, en ekki að miða við 60 eins og bandarísku ráðleggingarnar segja til um.

Sérfræðingahópur á vegum Landspítla og Landlæknisembættisins hefur í ljósi umræðunnar sl. ár um D-vítamínskort og mikinn fjölda mælinga á D-vítamíni í blóði sett fram vinnureglur (júní 2012). Þeir telja að ekki sé þörf á almennri skimun og ekki sé réttlætanlegt að mæla D-vítamínstyrk í blóði þegar ekki er líklegt að niðurstaða breyti ráðleggingum um dagskammt. Rétt er hins vegar að hugleiða mælingu á sermisstyrk 25 OH D-vítamíns í áhættuhópum, en hafa ber í huga að D-vítamíngjöf í forvarnarskyni er hluti af meðferð í flestum þeirra.

Dagleg D-vítamíninntaka þarf því að lágmarki að vera allt að helmingi hærri (um 1000 einingar) til að hægt sé að fyrirbyggja nokkuð örugglega skort og skortseinkenni. Síðan þyrfti að tvöfalda þá skammta (upp í um 2000 einingar) við erfiðar aðstæður. Eins og t.d. þegar konur eru ófrískar og þegar sjúklingar þurfa að glíma við alvarleg veikindi enda lítil sem eingin hætta af ofskömtun á D-vítamíni þó skammtar séu hærri í skamman tíma. Alvarlegur D-vítamín skortur er hins vegar skilgreindur þegar 25[OH]D gildið fer undir 20 ng/mL og sem ætla hefur mátt að um 10% þjóðarinnar sé haldinn. Þá þarf mikið hærri skammta í byrjun til að hlaða líkamann upp af D3-vítamíni og bæta fyrir skortinn eins og greint var frá í greininni í Læknablaðinu fyrir 2 árum. Ekki er hægt að ráðleggja of mikla inntöku af lýsi sem myndi þá innihalda allt of mikið af A-vítamíni og hættu á A-vítamíneiturun.

SAMANTEKT

Á Heiðarhorni 28.10.2012

Hér á landi hafa viðmiðunarmörkin á D vítamíni í blóði verið sett við 30 ng/ml (sem samsvarar að meðaltali um 600 – 800 einingum daglega) og talað um alvarlegan skort ef gildið er fyrir neðan 20 ng/mL. Meðalvegurinn er oft vandrataður, en dagleg neysla Vítamíns D3 (D2) milli 1000-2000 IU af D vítamíni ætti að treysta að viðkomandi sé ávalt innan góðra marka, en að sama skapi ættum við að forðast ofskömmtun (>4000 IU). Allavega er minni áhætta að vera aðeins ofan við viðmiðunarmörkin en undir, ekkert síður m.t.t. áhættunnar á að fá kransæðasjúkdóm þá vegna D vítamínsskorts.

Það er til mikils að vinna að byggja upp sem mestan meinmassa og passa alltaf upp á kalkneysluna, næga D-vítamíninntöku og að fá nógu mikla hreyfingu. Að passa upp á beinin sín strax frá unga aldri er sennilega besta bankainneign sem nokkur getur lagt fyrir til fullorðinsáranna þessa daganna. D vítamínið hefur auk þess mikilvæg áhrif á vöðva, hjarta- og æðakerfið, ónæmiskerfið og jafnvel taugakerfið út allt lífið. Best er að taka D-vítamínið með fitu/olíu þar sem það er fituuppleysanlegt vítamín. Fyrr á öldum var þekkingin á heilsunni hluti af alþýðuvísindunum sem vel var passað upp á, og eins og efni stóðu til. Með nýjum leiðbeiningum manneldisráðs um skömmtun D-vítamíns sem eru væntanlegar, verða vonandi ný kaflaskil í heilsuverndinni hvað D-vítamínið varðar. Vítamínið sem kemur í stað sólar á Íslandi.

Ýmsar heimildir og tenglar:

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2013/05/03/d-vitaminid-hjartad-og-u-beygjan/

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2011/02/15/d-vitamin-og-sterkar-islenskar-konur/

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2010/09/24/fagur-fiskur/

Hvað kemur í stað sólar? Samfélagið í nærmynd 11.10.2011 (viðtal)

Kastljós 21.10.2011; viðtal við Dr. Michael Holick frá Boston University.

http://www.laeknabladid.is/2004/1/fraedigreinar/nr/1515/

http://www.laeknabladid.is/tolublod/2011/02/nr/4111

http://www.laeknabladid.is/tolublod/2011/09/nr/4303

http://jcem.endojournals.org/content/early/2011/06/03/jc.2011-0385.abstract?rss=1

http://www.mbl.is/frettir/innlent/2013/11/15/radleggja_meira_d_vitamin/

„Læknisþjónusta eins og önnur heilbrigðisþjónusta er dýr. Verðmiði langrar læknismenntunar hefur hins vegar verið gjaldfelldur og sem stendst í dag engan veginn samanburð við nágranalöndin. Fjölskyldusjónarmið ungra lækna skipta líka meira máli en áður og læknar láta ekki lengur bjóða sér þrælslega vinnu og endalausar vaktir fyrir lágt kaup, ekki síst þegar margfalt betri aðstæður og kjör bjóðast í nágranalöndunum. Þeir sem hrökklast nú frá eru hinsvegar ólíklegri að vilja koma heim aftur til vinnu síðar.“

Flestir eru orðnir hálf þreyttir á endalausum fréttum um vanda heilbrigðiskerfisins, og sem þar til fyrir skemmstu var litið fyrst og fremst á sem deilur um kaup og kjör, ásamt smávægilegum ágreiningi um áherslur í þróun heilbrigðisþjónustunnar. Nú er hins vegar svo komið, hvað sem hver trúir, að hrun blasir við á flaggskipi háskólasjúkrahússins, sjálfri lyflæknisdeild Landspítalans. Djúp gjá hefur myndast milli stjórnenda annars vegar og starfsfólksins og Háskóla Íslands hins vegar. Þjóðargjá sem hefur stækkað og dýpkað ár frá ári án tilhlýðilegra aðgerða, jafnvel löngu fyrir svokallað fjármálahrun. Fólk talar ekki lengur sama tungumálið eða í kross, og staðhæfingar stjórnenda standa endurtekið gegn staðhæfingum fólksins á gólfinu og þeirra sem stunda kennslu og vísindin. Eitt af dýrmætustu fjöreggjum þjóðarinnar. Meðal annars hvar þolmörkin liggja í mannlegu starfi, fjölskyldum starfsmanna og öryggi sjálfra sjúklinganna. Á sama tíma og álagið á þyngsta sviði lyflækninganna, bráðalækningunum eykst stöðugt og sem er í raun löngu komið yfir þolmörkin, enda aðsóknin er að stórum hluta kerfislæg vegna galla í öllu heilbrigðiskerfinu.

Í dag treystir starfsfólkið á gólfinu ekki stjórnendum lengur og sér ekki fram á að þær nauðsynlegu faglegu umbætur sem gera hefði þurft fyrir löngu, komist nokkrum sinnið í gagnið. Með endurskipulagningu á starfseminni sem það hefur endurtekið verið að stinga upp á, í allskonar nefndum í mörg ár og að kjör þess séu leiðrétt miðað við menntun, ábyrgð og vinnuframlag. Læknar eru a.m.k. búnir að fá nú nóg og leita því nú í vaxandi mæli á önnur mið. Hrun er staðreynd í aðsókn unglækna að þeim deildum Landspítala sem sinna á veikasta fólkinu, með flóknustu sjúkdómanna. Alvarlegustu hjartasjúkdómana, taugasjúkdómana, blóðsjúkdómana, sýkingarnar, nýrna- og lifrabilanirnar, sýkingarnar og krabbameinin, svo það helsta sé nefnt. Hrunið er líka farið að ná til sérfræðilæknanna sem margir eru farnir að hugsa sér til hreyfings á erlendum starfsvettvangi. Mörg ár eða jafnvel áratugi getur síðan tekið að byggja aftur upp gæðin og það traust sem háskólaspítalinn þarf og á að hafa í huga almennings.

Ísland verður langt frá því að geta boðið upp á bestu læknismeðferð sem völ er á hverju sinni, ef fer sem horfir og sem tók marga áratugi að skapa. Grafist hefur undan einum helsta máttarstólpa heilbrigðiskerfisins, einnar sterkustu vísinda- og kennslugreinar Háskóla Íslands. Sérfræðingarnir eru ofhlaðnir verkefnum og unglæknana vantar. Sömu sérfræðingarnir og eitt sinn voru unglæknar hér heima, en fengu síðan sérmenntun í bestu háskólasjúkrahúsum heims eftir góða og oft langa starfsreynslu hér heima. Þeirra sömu og þegar eru farnir að fá alverlega bankþanka að hafa komið aftur heim. Enginn vill þó til þeirrar stöðu hugsa að tengsl við þessar erlendu stofnanir rofni og að við missum í þokkabót út heila kynslóð lækna, sem taka átti við. Læknafélag Íslands ályktaði í fyrrakvöld um ástandið, að stjórnvöld og stjórnendur Landspítalans þurfi nú þegar að átta sig á og viðurkenna þá alvarlegu stöðu sem spítalinn er í. Þjóðarsátt þurfi um enduruppbyggingu á starfsemi spítalans.

Læknisþjónusta eins og önnur heilbrigðisþjónusta er dýr. Verðmiði langrar læknismenntunar hefur hins vegar verið gjaldfelldur og sem stendst í dag engan veginn samanburð við nágranalöndin. Fjölskyldusjónarmið ungra lækna skipta líka meira máli en áður og læknar láta ekki lengur bjóða sér þrælslega vinnu og endalausar vaktir fyrir lágt kaup, ekki síst þegar margfalt betri aðstæður og kjör bjóðast í nágranalöndunum. Þeir sem hrökklast nú frá eru hinsvegar ólíklegri að vilja koma heim aftur til vinnu síðar. Þjóðarsátt þarf til, eins og segir í ályktun Læknafélagsins í fyrrakvöld, að snúa þróuninni við. Nú með grettistaki og framfylgja strax á morgun hugmyndum um betri starfsaðstöðu og kjör. Stjórnendur lækninga mega ekki lengur selja sál sína æðstu stjórnvöldum sem hugsa fyrst og fremst í skammtímasparnaði, heldur að þeir fari eftir sinni innri faglegu sannfæringu og reynslu sem þeir sjálfir öðluðust sem unglæknar. Að þeir taki nú upp vinnuhanskann fyrir þá sem ennþá eru á gólfinu og horfi til framtíðarinnar og fjöreggsins.

Bráðaástand í bráðaþjónustunni!

Bráðaþjónustuvandinn er kerfislægur

http://www.laeknabladid.is/tolublod/2010/05.-tbl.-96.arg.-2010/nr/3829

(Áður birt á DV blogginu 7.sept. 2013)

„Nýgengi leghálskrabbameina kvenna á Norðurlöndunum, sem í flestum tilvikum (>70%) tengist HPV veirusýkingu upphaflega, er um 9 konur af hverjum 100.000. Forstigsbreytingarnar finnast hins vegar miklu oftar og hátt í 300 konur fara í keiluskurð á hverju ári hér á landi í dag vegna þeirra, auk þess sem margfalt fleirum konum er fylgt náið eftir. Um 20 einstaklingar greinast síðan á ári með HPV orsakað/tengt krabbamein í munnholi og koki, fleiri karlar en konur.“

Steingrímur Matthíasson heitinn, héraðslæknir á Akureyri skrifaði litla bók fyrir um öld síðan, nánar tiltekið árið 1918, um kynsjúkdóma þess tíma og sem þá voru kallaðir samræðissjúkdómar. Hann nefndi kverið sitt Freyjukettir og Freyjufár og vísaði þar til sagna í Snorra-Eddu. Í henni var minnst á ástargyðjuna Freyju og kettina hennar sem hafa verið skáldum lengi yrkisefni. Í kverinu gerði Steingrímur vel grein fyrir alvarlegum samfélagsvandamálum þess tíma og sem tengdust lekanda og sárasótt. Köttunum hennar Freyju í þá daga. Í dag eru þeir aðrir, lúmskari og sem læðast lengi með veggjum.

Í tilefni af mottumarsinum 2013, benti ég á mikilvægi HPV (Human Pappiloma Virus) bólusetningar kvenna fyrir bæði kynin. Ekki þannig aðeins til að verjast leghálskrabbameini hjá þeim, heldur einnig sem óbein smitvörn fyrir karla gegn sífellt algengara krabbameini í munni, koki, og endaþarmi. Krabbamein sem tengist mest langvinnum HPV-veirusýkingum í slímhúðum unga fólksins og breyttri kynhegðun í nútíma samfélagi. Í Danmörku hefur maður ekki komist hjá því sl. ár að sjá endurteknar auglýsingarnar í fjölmiðlunum um gildi HPV bólusetninga og sem Danir bjóða nú ungum konum ókeypis til 26 ára aldurs. Markmið er enda að ná til sem flestra kvenna á sem skemmstum tíma.

Nýgengi leghálskrabbameina kvenna á Norðurlöndunum, sem í flestum tilvikum (>90%) tengist HPV veirusýkingu upphaflega, er um 9 konur af hverjum 100.000. Tíðnin hefur farið lækkandi með góðri krabbameinsleit og sem mun væntanlega lækka mikið þegar árangur af bólusetningum gegn HPV veirunni fer að skila sér. Forstigsbreytingarnar finnast hins vegar miklu oftar og hátt í 300 konur fara í keiluskurð á hverju ári hér á landi í dag vegna þeirra, auk þess sem margfalt fleirum konum er fylgt náið eftir. Um 20 einstaklingar greinast síðan á ári með HPV orsakað/tengt krabbamein í munnholi og koki, fleiri karlar en konur. Áætlað hefur verið að eftir nokkur ár (2020) greinist síðan fleiri karlar með HPV orsakað krabbamein (í munni, koki og í endaþarmi) í Bandaríkjunum, en konur með leghálskrabbamein.

Samspil HPV veirunnar við ýmsa aðra áhættuþætti krabbameina svo sem reykinga, áfengis og jafnvel getnaðarvarnarpillunnar er talið geta skýrt um 7% allra krabbameina í dag. Áætlað er að yfir 40% yngri kvenna séu smitaðar af HPV veirunni í leghálsi á hverjum tíma og án þess að nokkur einkenni séu til staðar, svo sem kynfæravörtur sem eru einnig HPV orsakaðar, en af öðrum stofnum en þeim sem valda krabbameinum. Um 7% fullorðinna eru taldir líka með smit í munnholi. Þar sem karlinn getur ýmist verið smitberi eða fórnarlamb sýkingarinnar. Ráðgjöf um kynheilbrigði hvað þetta varðar er því mikilvæg um leið og notkun getnaðarvarna er rædd við unga fólkið í dag í skólunum og í heilsugæslunni.

Sl. 2 ár höfuð við aðeins boðið 11 ára gömlum grunnskólastúlkum bólusetninguna ókeypis (Cervarix). Heilbrigðisyfirvöld í Bandaríkjunum og Kanada mæla með HPV bólusetningu (Gardasil) líka fyrir drengi og sem ver þá um leið gegn kynfæravörtum og er slík bólusetning ókeypis í dag í Ástralíu. Ákvörðun til að bæði kynin njóti góðs af sem fyrst. Bjóða þyrfti a.m.k. öllum stúlkum til 26 ára aldurs ókeypis bólusetningu gegn HPV á Íslandi eins og Danir gera. Og spurningin er síðan, hvað ætlum að gera í málefnum ungra drengja, en sem verða karlmenn á morgun?

Towards the eradication of HPV infection through universal specific vaccination. Crosignani et al. BMC Public Health 2013 „Today’s available epidemiological data show that HPV do not affect men and women differently and that men carry a considerable burden of the disease, enough to justify being included in national recommendations for immunization programs against HPV-associated lesions. Both the EMA and the FDA have approved HPV4 vaccine indication in males 9-26 years of age.“

Greinin var birt í helgarblaði DV, 13.9.2013 undir heitinu „Við getum gert betur“

Sjá frétt á Visir.is 25.02.2014 http://visir.is/bolusetningin-gagnast-fleirum-en-12-ara-stulkum-/article/2014140229286

Vegna frétta um að fólk hafi skorið sér kjöt úr skrokkum grindhvala sem ráku upp á land á Snæfellsnesi um helgina, er rétt að minnast á perflúor-iðnaðarsamböndin og önnur spilliefni sem vitað er að hafi áður fundist í miklu magni í grindhvölum auk þungmálma (kvíkasilfurs). Hættuleg efni og sem mikið voru til umræðu fyrir tæplega 2 árum vegna vitneskju um mengun þessara efna í sjónum allt kringum landið og sem getur skaðað heilsu okkur mannanna í tiltölulega litlu magni. Grindhvalir eru mikið varasamari en flestar aðrar hvalategundir hvað þetta varðar þar sem þeir eru dýra- og hræætur og þannig efstir í fæðukeðjunni þar sem efnin safnast mest saman, næstir á undan okkur mönnunum.

Rannsókn sem var birt í JAMA (tímariti Bandarísku læknasamtakanna) fyrir rúmu ári sýndi sterka fylgni á milli hárra gilda af PFC (perfluorinated compounds) og sem líka kallast perfluorinated alkylated substances (PFAS)) í blóði verðandi færeyskra mæðra, og ónæmisbælingar hjá börnum þeirra síðar (5 og 7 ára) og sem héldu ekki mótefnamyndun gegn stífkrampa og barnaveiki, þrátt fyrir endurteknar bólusetningar á fyrsta ári. Í farmhaldinu var mælt með endurbólusetningu barna mæðra með hæstu PFC gildin og sem sýnir vel klínískan og lýðheilsulegan alvarleika málsins.

PFC eru fjölkeðja kolefnasameindir sem eru með flúorsameind bundna á flestum endum og sem gefur kolefnakeðjunni þann hæfileika að geta jafnt bundist fast á yfirborð náttúrulegra efna, jafnframt því að fæla frá sér vatn og fitu. Efni sem aðeins eru tilkomin með iðnaðarframleiðslu og til að nýta þennan hæfileikann, m.a. í matvælaiðnaði og til vatnsvarnar á skjólklæðnaði. Hins vegar eru efnin afskaplega sterk og brotna mjög seint niður í náttúrunni. Þau safnast hins vegar þar fyrir, mest í fiski og hvölum.

Rannsókn sem hafði verið gerð áður í Færeyjum árið 2008 skýrði vel uppsöfnun PFC efna hjá grindhvölum og síðar hjá þeim mönnum sem borða mikinn grindhval. Rannsóknin sem greint var frá í JAMA í framhaldinu 2012 sýndi síðan fylgni þessara háu gilda PFC í blóði verðandi mæðra og ónæmisbælingu barna þeirra síðar, sennilega með próteinbindingu í kjörnum frumna sem tilheyra ónæmiskerfinu. Áhrifa þegar ónæmiskerfið verður til og er að þroskast, en helmingunartími þessara efna sem á annað borð komast í líkamann er mörg langur (mörg ár). Þetta getur að hluta skýrt afgerandi og varanleg áhrif á börn og ónæmismynni samkvæmt niðurstöðum JAMA rannsóknarinnar.

Vitað er að við erum líka mjög útsett fyrir allskonar PFC efni í matvörum sem mengaðar eru af pakkningum sem þaktar eru þessum efnum í sínum vatns- og fitufælandi tilgangi. Dæmi eru t.d. pokar utan um örbylgjupopp sem og teflonhúðaðar stálpönnur, en þar sem þessi efni geta losnað úr læðingi við mikinn hita og farið að einhverju leiti í matinn okkar. Vörurnar eru miklu fleiri og eldhúsáhöldin líka, en sem allt safnast síðan líka að lokum í sjónum og dýrum sem þar lifa.

Full ástæða er að vera vel meðvitaður um hugsanlega hættu af PFC mengun sem og annarra spilliefna í okkar nærumhverfi, ekki síst vegna daglegra neysluvenja okkar. Viðkvæmust eru áhrif á frjósemina og þroska fósturs, sem og áhrif á ungbörn sem eru að vaxa. Megin tilgangur rannsóknarinnar í JAMA var einmitt að benda á þessa hættu og vekja umræðu. Allra síst ættu verðandi mæður að borða hvalkjöt á meðgöngunni (sérstaklega grindhveli) og mikið feitan fisk. Vonandi verða gerðar fleiri rannsóknir til að sanna betur þessi hættulegu tengsl við PFC, sem og tengsl við önnur þrávirk lífræn efni og þungmálma (t.d. kvikasilfurs), sem safnast fyrir í náttúrunni, mest efst í fæðukeðjunni.

http://www.ruv.is/frett/skodar-hvort-hvalir-hafi-verid-aflifadir

http://www.ruv.is/frett/varar-eindregid-vid-neyslu-grindhvalakjots

http://jama.jamanetwork.com/article.aspx?articleid=1104903

http://www.mbl.is/frettir/taekni/2008/07/24/eiturefni_berast_ur_hvolum_i_faereyinga/

Flúorbindiefni og mótefni barna

(Áður birt á DV blogginu 9.9.2014)

Eftir 4 ára skrif hér á Eyjunni, tel ég nú rétt að breyta aðeins til og leita út fyrir „landsteinanna“ í skrifum mínum.  Ég vil þakka Eyjunni fyrir að hýsa mig þessi ár og að hafa gefið mér tækifæri á að koma mínum sjónarmiðum á framfæri um mikilvæg heilbrigðismál og fleira þeim tengdum, á afar sérstökum tímum. Eins ykkur lesendum Eyjunnar fyrir lesturinn svo og pistlahöfundum samfylgdina.   Takk fyrir mig.

Mosfellssveit 31.8.2013

Það er orðið tímabært að kveðja frábært sumar, og hlakka til haustsins með öllum sínum litbrigðum. Mosfellingar hafa haldið upp tímamótin með bæjarhátíðinni, Í túninu heima. Eins til að minnast þeirra gömlu daga þegar menn höfðu komið björg í bú fyrir veturinn. Litbrigðin í mannlífinu eru hinsvegar margskonar, allt árið um kring. Ekki er heldur hægt að segja að unga fólkið sem missti allt sitt í hruninu fyrir 5 árum, hafi náð að koma sinni björg í bú fyrir veturinn, og margir jafnvel orðið að flýja land.

Túnin í Mosó og Lágafellskirkja 31.8.2013

„Í túninu heima“ er tilvitnun í fyrstu minningarskáldsögu sveitungans Halldórs Laxness heitins. Andi stórskáldsins svífur enda ennþá yfir sveitinni, ekki síst á túninu mínu við Lágafellskirkju sem er eitt sögusviðið í skáldsögu hans Innansveitarkroniku og sem segir frá miklum kirkjudeilum í Mosfellssveitinni á ofanverðri 19 öld. Tiltölulega ný timburkirkja í Mosfellsdal var rifin niður en ný kirkja reyst að Lágafelli í staðin og sem var meira miðsvæðis í sveitinni. Sveit sem þá náði niður að Elliðaá og sem nú tilheyrir Reykjavík. Löngu síðar var síðan byggð ný kirkja í Mosfellsdalnum og þá urðu allir aftur sáttir í sveitinni góðu. Hver veit nema aftur komist kyrrð á í sveitinni hjá þeim sem eiga um sárt að binda fjárhagslega, eins og reyndar Íslendingum almennt. Þegar fundist hafa lausnir á brýnustu vandamálum nútímans, um björgun á búum næstu árin. En um gæði þess að búa í sveitinni góðu efast þó enginn.

Lágafellstún og Lágafellsheiði á góðum sumardegi

Í hugann koma upp orð sem ég hef áður skrifað um sveitina mína, bæði að sumri sem og vetri sem ég vil rifja upp í tilefni dagsins. „Það er sennilega svipað og með fjöllin okkar og vötnin sem aldrei er hægt að mála of margar myndir af, aldrei er hægt að lýsa nægjanlega vel með orðum öllum þeim hughrifum sem göngutúrar „á túninu“ geta gefið. Í hita og sól um hásumar þegar allt er í blóma og grasið jafnvel ofvaxið, nálgast áhrifin þó að vera óraunveruleg, eins og á öðru tilverustigi. Sannkölluð sæluvíma og maður skilur ekki hvað hægt er að bjóða manni mikið, aldrei þessu vant. Jafnvel kyrrðin er einstök, enda helgi og flestir úti á landi að eltast við “besta veðrið og fallegustu staðina”. Jafnvel sjálfur Vesturlandsvegurinn er þagnaður og kvakið í fuglunum bergmálar sem aldrei fyrr í Hamrahlíðarbjörgunum. Túnið undir Lágafellskirkju er nú eins og konungsdregill, sem breiðir úr sér fyrir þig einann að ganga á. Svo óendanlega fjölbreyttur í munstri blóma og grasa. Aldrei fyrr jafn sjálfsagt að ganga létt, um leið og maður er eins og jarðbundinn með rótum. Einhvers staðar fyrir langa löngu fórum við greinilega af leið og villtumst. En nú veit ég hver ég er og hvar ég á heima.“

Horft yfir sundin blá frá Úlfarsfelli, 31.8.2013

„Í síðdegisljósaskiptunum og kaldri froststillu seint á jólaaðventu fór ég í göngu sem oftar eftir stígnum mínum á Lágafellstúninu. Í sveitinni minni í allri kyrrðinni en samt svo nálægt borginni og skarkalanum. Með mér voru þeir sem eru það alltaf, eins og tveir skuggar af mér sjálfum, hundarnir mínir. Það var heldur ekkert nýtt að óstöðvandi hugsanir leituðu á mig, þótt stemningin væri ólík en á björtum sumardegi. Með upplýstu kirkjuna upp í brekkunni á aðra hönd í rökkrinu, en litla hverfið mitt með öllum fallegu jólaljósunum á hina. Í kvosinni í stóra kvöldskugganum af Hamrahlíðarbjörgunum þar sem öll ljós eru sem jólaljós. Og yfir túnið var smá snjófok, nóg til að marka stíginn sem var eins og hvítur tepparenningur fyrir mig einan að ganga á. Stígur sem á sér alltaf upphaf og endi og sem maður veit aldrei hvert leiðir mann. En þennan dag endaði hvíti stígurinn minn í roðanum á vesturhimninum í annan endann yfir gullglitrandi ljósum höfuðborgarinnar og til stjarnanna og tunglsins á austurhimninum í hinn.“

Einkennislitur hverfisins míns í Túnunum nú á hátíðinni um helgina er gulur. Sem á einstaklega vel við. Við skreytum húsin okkar því með gulum borðum, ljósum og blöðrum. Gerum okkur glaðan dag og skellum okkur jafnvel á sveitaballi með Páli Óskari í kvöld. Enn eitt frábært sumarið er liðið í sveitinni góðu. Réttara sagt borg í sveit sem hefur upp á allt það besta að bjóða, og þar sem mosinn klæðir steininn jafn fallega sumar sem vetur.

Á Lágafellstúni sumarið 2013 og horft til höfðborgarinnar

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2013/03/16/blod-jardar/

Oft blöskrar mig í daglegri vinnu, öll vitleysan sem tröllríður getur endurtekið yfir þjóðina, miklu meira hér á landi að því er virðist en í nágranalöndunum. Þegar sjúklingarnir mínir virðast teymdir í blindni af markaðsöflunum og jafnvel látnir borga offjár fyrir gagnslausar, en stundum líka hættulegar meðferðir. Það virðist þá að trúin ein eigi að geta flutt fjöllin, en sem kostar okkur síðan heilsuna. Einhver gefur t.d. út kokkabók með kolvetnaskertu fæði sem hentað getur fáum, en sem alþjóð meðtekur sem trúarjátninguna fyrir alla. Eins stundum rándýrar inntökumeðferðir með nánast gagnslausum fæðubótarefnum, og þar sem menn deila stöðugt um áhrifamátt lyfleysunnar.

Verst af öllu er þegar skjólstæðingur segjast hafa lesið „góðar“ greinar í blöðunum um nýjar óhefðbundnar meðferðir eða kúra, sem lækna eiga hið ómögulega og afeitrað líkamann. Greinar sem eru í raun faldar auglýsingar og kostaðar af þeim sem mestra hagsmuna hafa að gæta og samþykktar af ritstjórum sérblaða til að auka lestur. Oft finnur maður sig vanmáttugan sem lækni gegn öllum þessum öflum, og meiri og meiri tími læknis (og sjúklings) fer í að leiðrétta alla vitleysuna og að fá fólk nú til að trúa á vísindin og bestu þekkinguna í læknisfræðinni hverju sinni. En vissulega er margt gott sem kemur beint frá náttúrunni og telst til óhefðbundinnar meðferðar eða náttúrulækninga, en sem því miður allt of margir mistúlka eða beinlínis rangtúlka til þess eins að græða á.

Alvarlegast er þegar áróðurinn fer beinlínis að vera heilsuspillandi og jafnvel lífshættulegur. Þannig hitti ég nýlega mann sem hafði náð að léttast um 15 kíló á hálfu ári og sem hann þakkaði hinum fræga lágkolvetnakúr. Uppistaðan í fæðunni voru prótein og fita. Engar góðar íslenskar kartöflur eða önnur góð kolvetni, en þó smá grænmeti. Hann var orðin svo ánægður með árangurinn að hann hætti alveg að taka kólesteróllækkandi lyfin sín, enda hafði hann svo sem ekki verið svo hár í kólesterólinu áður. Ég bað hann endilega að koma í blóðmælingu og reyndist þá miklu hærri í kólesterólinu en hann hafði nokkru sinni verið áður. Miklu hærri en fyrir kúrinn „góða“. Aðeins 1/6 hluti blóðfitunnar reyndist auk þess góða kólesterólið, hvernig átt annað vera eftir öll eggin, beikonið og pulsurnar. Ég bað hann eftir smá fyrirlestur, að byrja strax að taka lyfin sín aftur og borða nú eins og maður, góð kolvetni í bland með hóflegri fitu og próteinum. Hreyfa sig meira og borða aðeins minna, auk þess að sleppa öllu gosi.

Allir kúrar, hversu góðir og skynsamlegir þeir kunna að hljóma í upphafi, eru auk þess dæmdir til að mistakast ef ekki fylgir grundvallar viðhorfsbreyting á sjálfum lífsstílnum. Mest varðandi hófsemi og nægjusemi í því sem við höfum um aldir talið hollt og gott, ásamt nægri hreyfingu.