Vaxtaokur og verðtrygging er afleiðing af lélegri efnahagsstjórnun og rangri peningamálastefnu. Það er gríðarlegt hagsmunamál heimilanna að finna stjórnmálamenn sem geta tekið heilstætt á þessum málum og innleitt varanlegar lausnir.

Stjórn efnahagsmála hefur batnað frá hruni en peningamálastefnan hefur setið á hakanum. Það er engin lausn að láta Seðlabankann marka langtíma stefnu í peningamálum. Seðlabankinn á að sjá um tæknilega útfærslu á stefnu sem þjóðin ákveður, t.d. í þjóðaratkvæðisgreiðslu.

Í dag virðist peningamálastefnan byggja á einhvers konar flotgengi með verðbólgumarkmiði og stjórnum á fjármagnsflæði. Það getur vel verið að það sé einhver hagfræðilegur elegans yfir þessu mixi en svona stefna þjónar atvinnulífinu og heimilunum illa, en er aftur á móti afskaplega þægileg í útfærslu fyrir Seðlabankann. Það er enginn fyrirsjáanleiki í gengismálum og ekkert gert til að auka hann. Hvers vegna eru ekki gerðar meiri kröfur til Seðlabankans um að halda genginu stöðugu þegar hann er með öll stjórntæki til þess?

Þar sem íslenska krónan verður aldrei frjáls flotgengisgjaldmiðill er spurningin hvernig á að stjórna henni? Stjórnmálamenn verða að mynda sér skoðun á þessu máli og leiða umræðuna. Í þeirri umræðu á Seðlabankinn að miðla upplýsingum og leiðbeiningum.

Nú hefur einn stjórnmálaflokkur komið fram með hugmynd um myntráð sem er næsti bær við upptöku evru. Með myntráði hverfur verðtryggingin og vextir lækka, en málið er ekki alveg svona auðvelt. Myntráð krefst gríðarlegs samfélagslegs aga sem ekki er til staðar á Íslandi í dag. Þá tekur það áratugi að taka upp trúverðugt myntráð, eins og reynslan frá Danmörku og Hong Kong sýnir. En það breytir ekki því að myntráð getur verið skynsamlegt langtíma markmið. Fyrsta skrefið að myntráði er að finna skynsamlegt viðmiðunargengi á körfu helstu viðskiptamynta og láta Seðlabankann síðan fá það markmið að stjórna krónunni að þessu markmiði innan ákveðinna vikmarka, t.d +/- 15% í upphafi sem síðan má þrengja. Þessi leið myndi auka fyrirsjánleika í gengismálum og hjálpa við áætlanagerð í helstu atvinnugreinum landsins. Þá mun vaxtarstig smátt og smátt nálgast vexti í myntkörfu og vægi verðtryggingar minnka. En þetta gerist ekki á einu kjörtímabili, þetta er áratuga verkefni sem næsta kynslóð fær í arf.

Gjaldfrjáls heilbrigðisþjónusta er göfugt markmið sem er erfitt og dýrt að uppfylla. Þeir sem hafa kynnst slíku kerfi, t.d. í Bretlandi, vita að það hefur sína kosti og galla.

Í slíku kerfi er kostnaði oftast stjórnað með ítarlegum klínískum leiðbeiningum sem eiga að takmarka notkun á dýrum aðgerðum og lyfjum. Þá er gríðarlegt álag og viðvarandi langir biðlistar vandamál þegar allt er “ókeypis”. Niðurstaðan er að forgangsraða þarf þjónustunni. Fólk á vinnualdri gengur fyrir en aldraðir og öryrkjar sitja eftir. Dýrustu aðgerðirnar og lyfin takmarkast oft við 65 ára aldurinn.

Ein afleiðing af gjaldfrjálsu heilbrigðiskerfi í Bretlandi er að einkarekin heilbrigðisþjónusta blómstra. Vinnuveitendur geta ekki beðið eftir að starfsfólk fái tímanlega heilbrigðisþjónustu. Fyrirtæki bjóða því starfsfólki upp á einkatryggingar. Þannig er hluti af sjúklingum tekinn úr opinbera kerfinu sem aftur léttir á biðlistum þar.

Í umræðunni á Íslandi vill oft gleymast að í þeim löndum þar sem heilbrigðisþjónustan er gjaldfrjáls, gegnir einkarekin þjónusta og prívat sjúkratryggingar mikilvægu hlutverki. Spurningin sem alltaf vaknar er hvers vegna á fólk ekki rétt á að kaupa sér tryggingar fyrir þeirri þjónustu sem ríkiskerfið skammtar eða veitir aðeins gegn greiðslu. Á einkarekin heilbrigðisþjónusta aðeins að vera á færi þeirra sem hafa efni á að fara erlendis og borga fyrir hana úr eigin vasa?

Hvernig gjaldfrjáls heilbrigðisþjónusta verður innleidd á Íslandi skiptir öllu máli. Verður hún fjármögnuð með auknum fjárframlögum eða biðlistum og klínískum skömmtunum? Líklega verður hér um einhverja blöndu að ræða.

Svo ættu kjósendur nú að muna að varasamt er að treysta orðum stjórnmálamanna um gjaldfrjálsa þjónustu. Loforðið um gjaldfrjálsan leikskóla endaði með niðurskurði á mat til leikskólabarna!

“…að færa þjóðinni fullveldi sitt og sjálfræði að nýju” er frasi sem þjóðernispopúlistar eru þekktir fyrir. En þessi orð eru nú notuð af Pírötum á Íslandi í kosningabaráttu til Alþingis. Það eru ákveðin vonbrigði að svona orðræða heyrist á þeim bæ, en svo bregðast víst krosstré sem önnur.

Píratar hafa stimplað sig inn sem vinstri flokkur sem vill umbætur. En hvernig hafa Píratar staðið sig í umbótastarfi við stjórn Reykjavíkur á þessu kjörtímabili. Eiga þeir ekki sinn þátt í að skera niður hjá leikskólum og hjá öldruðum á meðan egóverkefni eins og einn dýrasti hjólastígur landsins, upp Grensásveginn, fær forgangsröðun? Því miður virðast Píratar hafa verið litið annað en þægur kjölturakki VG og S við stjórn borgarinnar og því vaknar spurningin, verður þetta eitthvað öðruvísi í ríkisstjórn?

Þá hefur borgarstjórnarþríeykið bætt gráu ofan á svart með því að stimpla kjósendur Sjálfstæðisflokksins og Framsóknar sem óvinnuhæfa. Þeir vilja ekki vinna með þessum flokkum og þar með eru þeir að senda skilaboð um að sumir kjósendur séu jafnari en aðrir. Eiga ekki allir að vera vinir í skóginum?

Hér hefur því skapast tækifæri fyrir Bjarta Framtíð og Viðreisn á miðju íslenskra stjórnmála. Kjósendur sem ekki vilja láta stjórnmálamenn draga sig í dilka eiga val. Björt Framtíð og Viðreisn dekka allt miðjusvæðið og eru því líklegir til að verða í lykilstöðu eftir kosningar.

Kjósendur sem vilja stöðugleika eftir kosningar geta gert margt verra en að kjósa Bjarta Framtíð eða Viðreisn.

Bankakrísan í Evrópu er hvergi búin. Viðskiptafjölmiðlar eru fullir af fréttum um að stærsti banki Þýskalands, Deutsche Bank, riði nú til falls og að þýska ríkið verði að koma honum til bjargar. Þessu harðneitar stjórn bankans en því harðar sem menn neita sögusögnum því meiri byr fá þær í fjölmiðlum. Hlutabréf Deutsche Bank hafa fallið yfir 50% á einu ári og sýnir það vel þá gríðarlegu áhættu sem fylgir hlutabréfaeign í bönkum. Lítið þarf út af að bera í dag til að hlutabréf í bönkum taki dýfu. Spurningin sem þá vaknar er, hver vill eiga banka?

Þeir sem eru spenntir fyrir að eignast hlut í banka ættu að hlusta á orð bankastjóra Credit Suisse, Tidjane Thiam. Á nýlegri ráðstefnu bankamanna velti hann upp þeirri spurningu hvort núverandi viðskiptamódel banka væri sjálfbært? Þetta er hin mikla spurning sem fjárfestar og aðrir verða að íhuga vel.

Bankarekstur er ekki eins og annar rekstur. Hugtakið “samkeppni” er tálsýn í bankarekstri. Nýir aðilar eiga nær enga möguleika að hasla sér þar völl, framboð af bankaþjónustu er allt of mikið, kostnaður of hár og arðsemi of lág miðað við áhættu. Nýjar tölur sýna að fyrir bankahrunið var meðalarðsemi banka í Evrópu um 15% en í dag mælist hún um 5% á sama tíma og áhætta og ábyrgð hluthafa hefur margfaldast. Viðbrögð hluthafa er að selja bankaeignir úr hlutabréfasafni sínu. Þeir hafa val. Þeir færa sig einfaldlega yfir í aðrar eignir sem gefa meira af sér og eru áhættuminni. En þar sem bankarekstur er nauðsynlegur öllum hagkerfum eru margir farnir að draga þá ályktun að ríkisvaldið verði að koma þar að sem kjölfesta. Öðruvísi verði framtíð öruggrar bankaþjónustu ekki tryggð.

Í þessum mikla mótvindi sem umlykur bankarekstur og skorti á skýrri framtíðarsýn er erfitt að fara út í einkavæðingu banka. Fáir kaupendur eru að hlutafé banka, nema kannski einstaka spekúlant eða þeir sem eru plataðir til að fjárfesta. Fagfjárfestar hafa meiri áhuga á einstökum eignum banka sem gefa betri og öruggari hagnaðarvon.

En hvað með íslensku bankana? Þeir eru mun betur fjármagnaðir en bankar á meginlandinu. En það mikla fjármagn sem ríkisvaldið hefur bundið á efnahagsreikningi bankanna væri ef til vill betur notað í annað, svo sem heilbrigðiskerfið. Það er erfitt að telja fólki trú um að mikilvægara sé fyrir ríkið að halda úti tveimur ríkisbönkum og Íbúðarlánasjóði á meðan heilbrigðiskerfið sveltur? Og það sem gerir málið flóknara er að það er alls ekki gefið að ríkið geti fengið bókfært virði bankanna til baka, krónu fyrir krónu. Í dag fá, t.d. eigendur Deutsche Bank, 20 evrur fyrir hverjar 100 evrur af bókfærðu virði. Enginn veit hverjar heimtur íslenska ríkisins verða við einkavæðingu bankanna, en líklegt er að þær munu varla verða meiri en 60-80% ef kaupendur finnast! (Það er því ekki amalegt fyrir starfsmenn Landsbankans að geta selt sín bréf á bókfærðu virði áður en bréfin fara á almennan markað)! Þó íslenskir bankar séu vel fjármagnaðir er kostnaður þeirra of hár, framboðið mikið og samþjappað og arðsemin lág, þrátt fyrir gríðarlega hátt vaxtarstig og verðtryggingu.

Ef ríkið ætlar sér að hámarka söluvirði bankaeigna og á sama tíma tryggja öruggan bankarekstur til framtíðar verða menn að stokka upp kerfið. Gera það bæði einfaldara og ódýrara, og sníða þjónustuna að íslenskum aðstæðum. Að reka bankakerfi fyrir rúmlega 330,000 íbúa í þremur glæsihöllum á höfuðborgarsvæðinu á viðskiptamódeli frá síðustu öld er bruðl og vitleysa.

Samkomulag um að samræma lífeyrisréttindi opinberra starfsmanna og hinna á almennum markaði er um margt merkilegt og til lengri tíma þjóðhagslega hagkvæmt, svo framarlega sem útfærslan klúðrist ekki! Þá er tímasetningin mjög heppileg, bæði er ríkið aflögufært um peninga til að loka götum í gamla kerfinu og útreikningar á núvirði lífeyrisréttinda opinberra starfsmanna fara fram áður en Ísland siglir inn í lágvaxtaumhverfi nágrannalandanna. Þar með er núvirðið mun lægra en ella. Hið opinbera sparar sér mikla peninga og veltur áhættunni í kerfinu yfir á starfsmenn.

Það er hins vegar ekki eins auðvelt að skilja hvernig samtök opinberra starfsmann hafa verðlagt verðmæti núverandi kerfis og áhættuna við hið nýja. Loforð um launahækkanir og launaskriðstryggingar virka eins og verðbólgufugl í skógi. Það er aldrei skynsamlegt að gefa upp réttindindi sem eru verðmæt og munu verða enn verðmætari í framtíðinni á móti ófjármögnuðum loforðum.

Mörgum spurningum er ósvarað. Hversu stór hluti “launahækkana” verður fjármagnaður með hagræðingu og úthýsingu til einkageirans? Hvernig er tryggt að fjárfestingaákvarðanir verði teknar af óháðum fagaðilum sem ekki hafa bein tengsl við íslenskt atvinnulíf eða íslenska stjórnmálamenn? Ávöxtunarsaga íslenskra lífeyrissjóða er allt of sveiflukennd. Nýlegar fregnir af tapfjárfestingum lífeyrissjóðanna í olíuleitarskipum og erlendum tuskubúðum benda til að enn séu tækifæri til að bæta fjárfestingaákvarðanir. Þetta er mikið hagsmunamál lífeyrisþega, sem því miður fær litla umræðu í einsleitu klíkusamfélagi, þar sem það virðist næstum vera sport að gera út á og plata lífeyrissjóði hins almenna launþega

Skýrslan um hina síðari “einkavæðingu” bankanna fellur ofan í nákvæmlega sömu gryfju og viðfangsefnið. Vandamálið í báðum tilvikum er hóphugsun og einsleit vinnubrögð. Allt er þetta rakið faglega í Rannsóknarskýrslu Alþingis, þar sem varað er við vinnubrögðum sem mögnuðu hrunið og enn hrjá Íslendinga. Það er eins og menn vilji ekki sjá bjálkann í eigin auga.

Í staðinn fyrir að horfa heildstætt á vandamálið og ráðast að rótum þess er alltaf farið í endalausa hringi um aukaatriði og afleiðingar og allt vafið inn í einfaldan búning til að þóknast stjórnmálamönnum á atkvæðaveiðum.

Það er alltaf auðvelt að gagnrýna þá sem stóðu í slökkvistarfinu og gleyma hlut brennuvarganna. En ef gagnrýna má störf ríkisstjórnar Jóhönnu er það að ofmeta getu og hæfileika innlendra ráðgjafa og vanmeta mismuninn á milli fyrsta og þriðja flokks erlendra ráðgjafa.

Lærdómurinn af samningum við erlenda kröfuhafa (sem, nota bene, urðu kröfuhafar vegna hóphugsunar einsleits hóps örfárra Íslendinga) þarf að byggja á reynslunni af Lee Buchheit og hans teymi. Sú staða að menn eru að hnakkrífast um þá samninga sem Buchheit kom ekki að, segir auðvitað margt.

Í litlum klíkusamfélögum skiptir öllu máli að þekkja rétta fólkið og nota “réttu” aðferðirnar. Hæfileikar og þekking eru æskileg en ekki nauðsynleg. Þetta virkar hins vegar ekki þegar mótaðilinn er her erlendra sérfræðinga. Samningavinna Íslendinga við kröfuhafa síðastliðin 8 ár er skólabókardæmi um mikilvægi þess að byggja á hæfileikum og alþjóðlegri reynslu, og varast hóphugsun.

Bretar kalla EES samninginn bakdyraaðild að ESB. Þeir sem berjast fyrir Brexit eru jafnvel enn meira á móti EES en ESB því EES myndi gefa enn meiri afslátt af fullveldi Bretlands en ESB. Með því að ganga úr ESB og í EES væru Bretar að yfirgefa háborð Evrópu þar sem þeir hafa tillögu- og atkvæðisrétt og yrði skipað á lægstu skör með Norðmönnum, Íslendingum og Lichtensteinbúum þar sem menn sitja og taka við skipunum frá hærra settum þjóðum. Enda hafa þýskir ráðamenn bent á að í EES sitji þjóðir sem aldrei hafi verið fullgildir meðlimir að ESB og þekki því ekki hvað felist í úrsögn úr ESB.

Það er athyglisvert að bera saman viðhorf manna til EES í Bretlandi og á Íslandi. Svo virðist sem meirihluti íslensku þjóðarinnar telji að EES sé ákjósanleg grunnstoð utanríkisstefnu landsins og tryggi fullveldi þess betur en ESB samningur, sem af mörgum er talinn næsti bær við fullveldisafsal. Hvers vegna er EES samningurinn betri en ESB aðild á Íslandi en báðir eru taldir ófullnægjandi í Bretlandi? Er rökrétt að telja EES lýðræðislegri en ESB? Varla ef menn kaupa breska röksemdafærslu.

Og hér liggur ákveðinn vandi fyrir íslenska stjórnmálaflokka og þá sérstaklega Sjálfstæðisflokkinn. Það er ákveðin þversögn í því að gera ESB að grýlu í augum kjósenda en aðhyllast bakdyraaðild að sömu stofnun? Það er ekki bæði haldið og sleppt.

Eina rökrétta leiðin er klára ESB samninginn og halda þjóðaratkvæðisgreiðslu um þrjár leiðir: fulla ESB aðild, óbreytt ástand í EES, eða úrsögn úr EES. Slík þjóðaratkvæðisgreiðsla er flókin og þarfnast mikils undirbúnings. Þar verða menn að læra af reynslu Breta og skilgreina þarf úrsögn úr EES vel og hvað tekur þá við. Fjórði möguleikinn gæti svo falist í að hanga aftaní Bretum þegar þeir hafa klárað sinn samning við ESB, sem að öllum líkindum verður lýðræðislegri en EES.

Allar þessar leiðir hafa sína kosti og galla. Það sem er hins vegar mikilvægt er að Íslendingar marki sér stefnu sem byggir á vel ígrunduðum valkostum og heildaryfirsýn. Varast ber að einblína á einn valkost sem þjónar ákveðnum hagsmunahópum eða hanga hálfsofandi aftaní nágrannaþjóðum.

Hugmyndir Íslendinga um góða þjónustu eru oft á skjön við nágranna okkar. Þetta er ekkert undarlegt í landi þar sem þrjóska hefur alltaf verið talin betri dyggð en þjónustulund. En þar með er ekki sagt að það sé ekki hægt að finna góða þjónustu á Íslandi. Vandamálið er að þjónustustigið er annað hvort í ökkla eða eyra. Það vantar oft heildstæða yfirsýn yfir hvað kúnninn vill og oft ríkir ónóg samkeppni til að þjónustan skipti máli. Einokunarþættir sjá til þess að hagnaðurinn rúllar inn. Þetta verður líka til þess að opinberir aðilar á Íslandi veita oft betri þjónustu en einkaðilar eins og dæmið hér á eftir sýnir.

En góð og samkeppnishæf þjónustu skiptir máli. Framtíð ferðaþjónustunnar mun byggja á þjónustuþættinum þegar tími tveggja tölustafa vaxtar líkur og meira jafnvægi kemst á framboð og eftirspurn. Því miður virðist þjónusta við ferðamenn ekki fá nóga athygli í því gullgrafaraæði sem nú ríkir um allt land. Allt er uppbókað og allt selst. En þegar þessu vaxtarskeiði líkur er hætt við að margir innlendir aðilar séu illa undirbúnir fyrir nýjan raunveruleika.

Í síðustu viku birti Skytrax sinn árlega lista yfir bestu flugfélög í heimi. Eina íslenska flugfélagið sem komst á lista yfir bestu 100 flugfélögin var Icelandair. En ólíkt flugstöðinni í Keflavík sem oft endar ofarlega eða efst á sambærilegum listum lendir Icelandair í 81. sæti annað árið í röð. Icelandair er þar í hópi með flugfélögum á við Saudi Arabian Airlines og Gulf Air. Nær öll erlendu flugfélögin sem fljúga til Íslands fá betri einkunn frá farþegum en Icelandair. Lufthansa lendir í 10. sæti, BA er númer 26, Norwegian nr. 30, Delta nr. 35, easyJet nr. 38, og SAS nr. 62.

Þessi staða Icelandair ætti að vera áhyggjuefni hluthafa. Hún skapar kjöraðstæður fyrir samkeppnisaðila að ná fótfestu á Keflavíkurflugvelli. Flugfélag sem flýgur gömlum og eldsneytisfrekum vélum og er ekki samkeppnishæft í þjónustu verður á endanum undir. Það eru litlir vaxtamöguleikar í framtíðarstefnu sem byggir á að mjólka lendingarleyfi á dýrum og yfirfullum flugvöllum. Vonandi hefur einhver stjórnarmaður í íslenskum lífeyrissjóði kjark til að spyrja krefjandi spurninga um framtíðarstefnu Icelandair á næsta aðalfundi félagsins.

Það er kostulegt að lesa hvað margir íslenskir ráðamenn halda að EES sé lausn Breta nú þegar þeir eru á leið út úr ESB. En EES er engin lausn, þvert á móti. EES gefur Bretum ekki vald yfir eigin landamærum eða frelsar þá úr klóm skriffinna í Brussel. Að fara úr ESB og yfir í EES er að fara úr öskunni í eldinn. Þetta skilja Norðmenn, enda vöruðu þeir Breta við EES leiðinni fyrir kosningar.

Greiningaraðilar í Bretlandi hafa einnig bent á að EES henti ekki stórum lýðræðisþjóðum en geti verið lausn fyrir smáríki sem séu tilbúin að samþykkja þá sjálfstæðisskerðingu sem fylgir því að taka upp regluverk ESB án þess að hafa þar atkvæðisrétt. Þá sagði fjármálaráðherra Þýskalands í viðtali við Der Spiegel í byrjun júní að EES stæði Bretum ekki til boða ef þeir yfirgæfu ESB. Sú yfirlýsing er í sjálfu sér athyglisverð og sýnir að ESB lítur ekki á EES sem framtíðarmódel fyrir ríki utan ESB. Í dag er talið líklegar að Bretum verði boðinn samningur sem byggir á fríverslunarsamningi ESB við Kanada. Eitt er víst, það er lítil stemning fyrir því innan ESB að leyfa þjóðum að velja bestu bitana út ESB samstarfinu. Inn er inn og út er út, eins og menn segja í Þýskalandi.

Evrópuþjóðir sem vilja hafa áhrif innan eigin álfu og vinna að sameiginlegum hagsmunamálum gera það best sem hluti af þeirri heild sem ESB er, jafn ófullkomin og hún er. Þetta skilja Skotar og Norður-Írar sem og unga kynslóðin í Englandi og Wales. Það er hvíta gamla settið sem er til vandræða.

Það fyrsta sem maður tekur eftir í nýju frumvarpi um námslán er að ríkisstjórn sem ætlaði að afnema verðtryggingu og 40 ára lán, er komin heilan hring og setur 40 ára verðtryggð lán sem undirstöðu undir framtíðarskipan námslána. Hér er auðvitað ekki við menntamálaráðherra að sakast. Raunheimi íslensks peningamálakerfis verður ekki svo auðveldlega stjórnað með yfirlýsingum stjórnmálamanna.

Það sem er skynsamlegt við frumvarpið er að reynt er að aðskilja lán frá styrkjum. Gamla kerfið hvetur námsmenn til að taka mikil “lán” og fresta greiðslum eins lengi og kostur er til að fá hina “innbyggðu” styrki í kerfinu. Þessu þarf að breyta enda byggir gamla kerfið ekki á neinni skýrri stefnu. Og það virðist líka hafa gleymst að móta skýra og metnaðarfulla stefnu sem rammar inn nýtt kerfi. Í staðinn hefur nefnd manna farið í að “laga” gamla kerfið með hliðsjón af kerfum í nágrannalöndunum. Þetta er gott svo langt sem það nær, en menn mega ekki gleyma að lítið, einsleitið og tungumála-einangrað land hefur aðrar þarfir en milljónmanna samfélög. Það þarf ekki að hafa mörg orð um það, að 300,000 manna þjóð getur aldrei rekið fjölda háskóla sem bjóða upp á þá þekkingu og reynslu sem bestu háskólar í heimi hafa upp á að bjóða.

Einn stærsti gallinn við LÍN frumvarpið er að það virðist gengið út frá því að Íslendingar þurfi ekki lengur að sækja sér menntun erlendis. Kerfið er hannað að þörfum innlendra háskóla og sveigjanleikinn í gamla kerfinu er horfinn. Ef efnilegur stúdent fær inngöngu í einn af bestu háskólum Bandaríkjanna er eins gott að hann komi af efnuðum foreldrum sem geta fjármagnað skólagjöldin. Að veita öllum námsmönnum sömu styrkupphæð án tillits til aðstæðna eða hæfileika er of einföld lausn og sýnir best að stefnumótunina vantar. Betur má ef duga skal.

Annað vandamál við nýja kerfið er tengt hávaxtamynt landsins. 3% verðtryggðir vextir eru líklega með því hæsta í hinum vestræna heimi, þegar kemur að námslánum, en þegar þetta er skoðað út frá íslenskum fjármögnunarkostnaði, er vaxtaprósentan mjög hófsöm. Möguleikar háskólamenntaðra einstaklinga til að mæta þessum háa og ótekjutengda kostnaði eru hins vegar mun verri en í nágrannalöndunum þar sem launaávinningur við menntun er hærri. Hvernig menn ætlað síðan að eignast húsnæði með 10-15 m kr. ótekjutengd, 40 ára, 3% verðtryggð námslán á bakinu verður hægara sagt en gert. Kannski ættu ráðamenn að íhuga að bjóða upp á námslán í erlendri mynt fyrir þá nemendur sem ekki ætla sér að starfa í krónuhagkerfinu?

Kostnaður við að sækja sér háskólamenntun mun í mörgum tilfellum hækka með þessu frumvarpi, en það er vegna þess að dregið er úr vaxtaniðurgreiðslum og ógagnsæjum styrkveitingum. Kerfið er fært nær raunheimi íslensku krónunnar. Vandamálið er alltaf hið sama, það er illt að þurfa að taka lán í hávaxtaörmynt sem er óbeint stjórnað af erlendum spekúlöntum og innlendum hagsmunahópum. Ef menn vilja styrkja námsmenn er best að gera það með beinum en markvissum styrkjum, ekki vaxtaniðurgreiðslum.