Fáir hafa haft jafn mikil áhrif á íslenska byggingalist og Guðjón Samúelsson, húsameistari ríkisins 1920 til 1950.  Nokkur umræða hefur skapast um hugmyndir hans um viðbyggingu við Alþingi og sýnist sitt hverjum.  Hins vegar tel ég að við getum nýtt verk Guðjóns sem uppsprettu hugmynda mun víðar en þar.

Guðjón Samúelsson hannaði nefnilega nokkur af vinsælustu íbúðarhúsum höfuðborgarinnar þar með talið verkamannabústaðina sem afmarkast af fjórum götum; Hringbraut, Hofsvallagötu, Ásvallagötu og Bræðraborgarstíg, Bankahúsin svokölluð við Framnesveg og Hamragarða við Hávallagötu.

Ég er sérstaklega hrifin af verkamannabústöðunum við Hringbraut enda saga þeirra einkar merkileg þegar litið er til hagkvæmra byggingalausna á samfélagslegum forsendum.  Árið 1930 hóf Byggingarfélag alþýðu undirbúning að byggingu þeirra á lóðinni með samkeppni.  Niðurstaðan varð þó að nýta ekki samkeppnistillögurnar heldur fela Guðjóni Samúelssyni húsameistara ríkisins að hanna húsin.  Með honum starfaði Einar Erlendsson, fulltrúi á skrifstofu Húsameistara ríkisins.

Húsin voru reist á árunum 1931-1935, en fyrstu íbúðirnar voru teknar í notkun í maí árið 1932. Verkamannabústaðirnir við Hringbraut eru samfelld tveggja hæða húsaröð sem mynda hring umhverfis reitinn með 110 55 m2 íbúðum og sameiginlegum húsagarði í miðju. 

Sambyggingin skiptist upp í sjálfstæð stigahús með fjórum íbúðum.  Forgarðar í sólarátt eru götumegin meðfram Hringbraut, en annars eru húsin byggð þétt við gangstétt. 

Í lok umfjöllunar bókarinnar Hæg breytileg átt (2015) um þátt félagslegra íbúða í húsagerðarsögu 20. aldar er nefnt að áratugum seinna er enn bent á verkamannabústaðina við Hringbraut sem „…frábærlega vel heppnað dæmi um borgarbyggð sem er manneskjuleg og vistvæn í nútímaskilningi, augljóslega mótuð að íslensku veðurfari og byggingarháttum.“ af erlendum sérfræðingum í borgarskipulagi og arkitektúr.

Fyrirmynd verkamannabústaðanna við Hringbraut er grein sem Guðjón Samúelsson skrifaði nokkrum árum áður með útfærslum á hagkvæmum og betri húsnæðislausnum.  Í henni má finna aðra tillögu frá Guðjóni sem minnir á Bankahúsin svonefndu við Framnesveg, sem hann teiknaði stuttu síðar og Landsbankinn kostaði í því skyni að opna augu fólks fyrir kostum bygginga af þessari gerð.  Þar fléttast misstórar húsagerðir saman í eina lengju, og annað hvert hús með burst fram á götu.  Húsin eru undir sterkum enskum áhrifum, þannig að hver íbúð hafi sérinngang og eigin garð sem nota mætti til bæði matjurtaræktar og skrúðgarðyrkju. Um er að ræða 12 íbúða sambyggingu, raðhús á þremur hæðum.

Óhætt er að segja að Guðjón hafi með hönnun húsanna aðlagað alþjóðlegar strauma að þjóðlegum einkennum í byggingarlist, burstabæinn sjálfan.

Annað hús sem snertir mitt samvinnu- og framsóknarhjarta er Hamragarðar við Hávallagötu sem Guðjón teiknaði og var byggt af SÍS sem skólastjórabústaður fyrir Jónas frá Hriflu.

Heimildir:

Aron Freyr Leifsson (2012), Íbúð verkamannsins á teikniborði arkitektsins – áhrif funksjónalisma á hönnun verkamannabústaðanna við Hringbraut, lokaritgerð við hönnunar- og arkitektúrdeild, Listaháskóli Íslands.

Bankahúsin Framnesvegi 20 til 26 B, Reykjavík, friðuð (2010), Minjastofnun.is 11. nóv. 2010.

Hæg Breytileg Átt (2015)