Sennilega gera ekki allir sér grein fyrir þeim tímamótum sem við stöndum frammi fyrir varðandi öryggi sýklalyfjameðferða okkar og fjallað hefur verið um í síðustu pistlum. Sýklalyfjaópnæmi helstu sýkingarvalda okkar er ein helsta heilbrigðisvá nútímans að mati Alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar WHO og sem tengist óhóflegri notkun sýklalyfja. Sýklarnir hafa þróað með sér vörn gegn sýklalyfjaþrýstingnum og eru enn að. Í Bandaríkjunum til að mynda eru um þrjár milljónir sjúklinga að fást við vandann árlega, margir á sjúkrahúsum, og dauðsföll sem rakin til sýkinganna um 24.000 talsins. Hér á landi höfum við verið heppin, enda fámenn þjóð og nýir stofnar hafa ógreiðari aðgang að okkur en í flestum öðrum löndum. Mikið hreint vatn, kalt veðurfar og strjálbýli, auk þess sem óvíða hefur mælst minni notkun sýklalyfja í landbúnaði. Sýklalyfjanotkun meðal manna, einkum ungra barna og gamalmenna, er þó sérstakt áhyggjuefni og sem mælst hefur meiri en á hinum Norðurlöndunum.

Notkun sýklalyfja auka alltaf líkur á að við gripum nýjar sýklalyfjaónæmar flórubakteríur úr umhverfisflórunni og þegar okkar eigin eldri flóra nær ekki að veita nægjanlega mótspyrnu. Þannig segir saga að við höfum fengið yfir okkur tvo faraldra sýklalyfjaónæmra pneumókokka sl 2-3 áratugi og sem jafnframt er algengasta flórubakterían í nefkoki barna. Allt að 20% íslenskra barna hafa þá smitast af sýklalyfjaónæmum pneumókokkum. Flest eftir undangengnar sýklalyfjameðferðir. Sum sýktust af þessum sýklalyfjaónæmu stofnum og þurftu að fá sterkustu sýklalyf í æð á barnadeild LSH sem völ var á. Um var að ræða nokkur hundruð börn og sem a.ö.l. voru frísk og með sýkingar sem auðveldlega hefði verið hægt að meðhöndlaða áður með gömlu góðu sýklalyfjunum (penicillín og skyldum lyfjum).

Önnur flórubaktería sem gjarnan er í nefi okkar manna og á húð, eru klasakokkarnir (Staphylococcus aureus og S. epidermidis). Þeir eru jafnframt algengasti sárasýkill ungra sem aldra. Tvær gerðir sýklalyfjaónæmra S. aureus, svokallaðir MÓSAR (MRSA) hafa orðið til og þróast á sl. áratugi. Spítala-mósinn er reyndar ónæmur fyrir flestum og stundum öllum sýklalyfjum sem til eru en Samfélags-mósinn er ónæmur fyrir penicillínlyfjum og stundum öðrum sýklalyfjum einnig. Spítla-mósinn er sú sýklalyfjaþolna baktería sem heilbrigðisstarfsfólk hræðast hvað mest, einkum, á hátæknisjúkrahúsum og þar sem veikustu sjúklingarnir liggja. Samfélags-mósinn finnst orðið hins vegar víða meðal almennings erlendis og veldur þar sárasýkingum og ein tegund hefur t.d. tengst svínarækt í Danmörku og þar sem sýklalyf eru mikið notuð í landbúnaði.

Um 80% svínakjöts á markaði í Danmörku hefur þannig greinst með samfélags-mósa og rannsóknir hafa sýnt að allt að þriðjungur svínabænda bera sýkilinn í nefflórunni. Hér ætla ég hins vegar að gera betri grein fyrir alvarleika málsins sem tengist sýklabúum (svokölluðum biofilmum) klasakokka eftir nýfallinn EFTA dómsúrskurð og þeim vanda sem við stöndum hugsanlega frammi fyrir þegar MÓSAR berast með fersku innflutti kjöti erlendis frá til landsins. Að lokum í kjötborð verslunarinnar, í eldhúsin og okkar eignin flóru og barnanna. Ekki verður hér heldur fjallað nánar um aðrar jafnvel meiri hættur eins og stórauknar líkur matareitrunarsýkla eins og Kamphyplóbakter (sennilega alvarlegasta ógnin í dag) og dreifingu sýklalyfjaþolinna E. coli (ESBL) með fersku innflutti kjöti. Eins annarra sýkla og veira sem borist geta með fersku kjöti erlendis frá og valdið geta sjúkdómum í mönnum og dýrum og við höfum að mestu verið laus við.

Sýklabú (biofilms) er einskonar sambýli sýkla, gjarnan af sömu tegund, sem þeir gera með ákveðinni verkaskiptingu sín á milli. Flestir þekkja fyrirbærið „biofilms“ tengt þekju sem myndast gjarnan í botni og köntum vatnsdalla heimilisdýra og sem erfitt getur verið að þrífa. Algengustu staðirnir í líkamanum eru þar sem blóðrásin er tæp. Algengt er að finna sýklabú t.d. á tönnum og jafnvel tannholdi heilbrigðra. Eins á hjartalokum sem eru gallaðar eða skemmdar eða í öðrum örvef. Klasakokkar (eins og nafnið ber með sér) eru algengastir sýkla sem mynda slík bú (ákveðin samlíking með mauraþúfum eða býflugnabúum). Sýklarnir mynda sterka varnarhúð efst í búinu og þaðan sem árásarsýklar eru síðan sendir út af örkinni til að nema ný lönd. Út um allan líkamann (sjá skýringarmynd að ofan) ef því er að skipta. Sýklar í millilögum sjá hins vegar t.d. um næringarforða og loftrásir, m.a. til sýkla sem eru að fjölga sér í búinu og jafnvel til þeirra sem liggja dýpst í dvala. Sýklalyfin ná ógjarnan í dýpstu lög búsins (kostar a.m.k. langar og strangar sýklalyfjameðferðir til að uppræta). Erfiðast verður að ná til sýklalyfjaónæmu sýklanna.

Í dag beinist athygli manna síðan mest í þessu samhengi að aðskotahlutum hverskonar, í okkur og á. Stálhlutir og málmar eru síður gjarnir að hlaða á sig biofilmum en plasthlutir. Þar má nefna t.d. þvagleggi og dren sem eru lengi óhreyfð í líkamanum, svo og æðaleggir hverskonar, jafnvel gangráðsþræðir. Þúsundir Íslendinga eru með gerviliði hverskonar af illri nauðsyn og sem eru sem betur fer oftast úr málmi. Algengustu og lang stærstu plastíhlutirnir í dag eru hins vegar brjóstaimplöntin í allt að tugþúsund íslenskra kvenna. Enginn veit reyndar í raun hvað konurnar (stúlkurnar) eru margar vegna persónuleyndarákvæða hjá lýtalæknum. Ekki einu sinni landlæknir. Íhlutir sem vega í þyngd allt að 1% af líkamsþyngd kvennanna. Við bætist lekaáhætta sílikons úr gervibrjóstskelinni með aldrinum og þar sem sýklar komast í innihaldið. Eins á sílikonið sem lekið hefur út í aðliggjandi eitla. Jafnvel á rif og í millirifjavöðva. Mál sem vakti mikla athygli þegar PIP-púðamálið/hneykslið var í algleymingi fyrir 3 árum og í ljós kom að meirihluti púðanna lak eða tærðist upp á 10 ára tímabili.

Almennt er talið að milli 3-80% brjóstaimplanta sýkist með tímananum miðað við erlendar rannsóknir í dag (vantar eins upplýsingar á Íslandi) og sennilega eru biofilmurnar sem hafa hægt um sig mikið vantaldar. Ef  við reiknum með um 10% klínískra sýkinga á einhverjum tímapunkti í lífi kvennana, má reikna með þúsundum sýkinga á Íslandi. Eins og nú stefnir í með innflutta samfélags-mósa, hugsanlega hundruð mósa-sýkingar bara tengt implöntum í brjóstum kvenna og sem gerir alla meðferðir mjög erfiðar. Sýkingar sem kalla síðan á skurðaðgerðir til að fjarlæga aðskotahlutinn og síðan strangar sýklalyfjameðferðir sem virka jafnvel takmarkað. Álag sem hlýst af þessu og löngum sýklalyfjameðferðum, kallar síðan á enn meira ójafnvægi í sýklaflórunni okkar og nánasta nærumhverfi. Allir ættu að sjá í hvaða óefni getur stefnt með slíkar ísetningar gervihluta í líkamann og auknu sýklalyfjaónæmi sýkla eins og klasakokka og sem nú stefnir í að verði jafnvel fluttir inn með fersku kjöti. Pólitíkin og stjórnsýslan er óráðin, en sem ræðst af mannanna hugverkum í nafni framfara. En við spilum aldrei með sjálf lögmálin, nema ef vera skyldi markaðslögmálin, og þaðan af síður sjálfa móður náttúru.

 https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fcimb.2015.00001/full

Það er ekki nema rúm hálf öld síðan sýklalyf fóru að vera aðgengileg og í raun ekki fyrr en í seinni heimstyrjöldinni sem þau voru verksmiðjuframleidd, þá fyrst fyrir hermenn bandamanna okkar. Eitt sterkasta vopnið í heimsvánni á þeim tíma. Rúmlega tíu árum fyrr hafði Alexander Flemming tekist að einangra penicillín úr sveppaskánum og er uppgötvuninni oft líkt við stærsta kraftaverk læknisfræðinnar og sem átti eftir að lengja meðalaldur mannkyns um áratugi. Eftir mikið streð og erfiði tókst Alexander í fyrstu að einangra aðeins nokkur grömm af hreinu penicillíni. Þegar Flemming var búinn að skrifa vísindagrein um vikni lyfsins, leituðu bresk yfirvöld strax til hans vegna lögregluþjóns sem var deyjandi af sýktum sárum eftir hundaárás og bit í London, sennilega klasakokkasýking í bland við aðrar. Vel að merkja að þá virkaði hreint penicillín á flestar bakteríur, en sem við vitum í dag að margar hverjar eru orðnar jafnvel alveg ónæmar fyrir sýklalyfjum. Streptókokkar (algengustu sýkingavalda loftvega), klasakokkar (algengustu sýkingavalda sára), E.coli (algengustu sýkingarvalda meltingakerfisins og þvagfæra) en sem eru líka hluti af okkar eðlilegu flóru og allt er í lagi.

Alexander lét af hendi allt penicillínið sem hann átti tiltækt, 2 grömm og sem samvarar um tveimur töflum í dag og var því dreift í nokkra skammta í æð lögreglumannsins. Lögreglumaðurinn fékk góðan bata á fyrstu 2-3 dögunum, en grömmin tvö nægðu því miður ekki. Lögreglumanninum hrakað því fljótt aftur og lést stuttu síðar af völdum sýkingarinnar. Það var bara ekki til meira penicillín í heiminum! Nokkrum áratugum síðar og penicillínið var orðið verksmiðjuframleitt og ofnotað þá líka við hverslags sýkingum (oft veirusýkingum), varaði Flemming við að sýklarnir gætu myndað ónæmi fyrir sýklalyfjunum. Ekki síst er orsökin nú talin vera mikil notkun sýklalyfja í landbúnaði og kjötrækt í mörgum heimsálfum og sem er þa meira notað en við sýkingum mannfólksins. Staðreyndirnar tala síðan sínu máli og jafnvel flestar flórubakteríurnar orðnar ónæmar í sumum tilvikum fyrir algengustu og jafnvel öllum nýju sýklalyfjunum sem við höfum yfir að ráða. Ber hér í ljósi umræðunnar sl. vikur að nefna þær helstu og sem geta borist auðveldlega með innfluttum matvælum, aðallega hrámeti og fersku kjöti erlendis frá og þar sem þessir sýklar eru orðnir algengir. ESLB (sýklalyfjaþolnar E.coli) og MÓSI (aðallega svokallaða Samfélags eða Svína-MÓSI). Allt að 80% erlends fersk kjöts getur þannig verið smitað af þessari dýraflóru og sem getur smitast auðveldlega í okkar íslensku flóru mannanna, einkum til þeirra sem veikastir eru fyrir. Svo ekki sé talað um matareitrunarbakteríur eins og Kamphylóbakter sem víða eru miklu algengari en hér á landi og eftirlit með innflutningi í molum. Síðan jafnvel í dýrin okkar.

Sagan segir okkur hversu verðmæt sýklalyfin eru og þótt mörg ný sýklalyf hafi verið framleidd síðan, sum af stofni penicillíns, önnur ekki, að þá hafa eins og áður sagði engin ný lyf unnið upp á móti vanda vaxandi sýklalyfjaónæmis helstu sýkingavaldanna. Því þarf að fara vel með sýklalyfin í dag og nota ávalt þau þröngvirkustu sem kostur er á í byrjun og minnka þannig hættuna á flórusmit ónæmra stofna til annarra. Sýklyfin eru jú enn sterkustu vopn læknisfræðinnar ennþá daginn í dag, ekki síst tengt hátæknilæknisþjónustunni á spítölunum.

Stjórnvöld þurfa að skilja vandann tengt nýjum lögum og reglugerðum er varðar innflutning ferskrar matvöru og sem geta borið með sér sýklalyfjaþolnar/ónæmar bakteríur til landsins. Eins og læknarnir semja skýrar klínískar leiðbeiningar um skynsamlega notkun syklalyfja og um allt sem snýr að hreinlæti. Heilbrigðiskerfið og skipulag þjónustunnar þarf að taka mið af þessu. Að lyfjamálin/meðferðir standi traustari fótum og að ekki sé verið að flytja inn tilbúinn vanda tengt sýklalyfjaónæminu erlendis frá. Óháð okkar eigin notkun sýklalyfja og sem mætti vera minni, en sem óvíða í veröldinni mælist minni í landbúnaði. Væri nú a.m.k. ekki skynsamlegt að leyfa vafanum að njóta rannsóknarefans, lýðheilsunnar og dýraheilbrigðis á Íslandi vegna?

http://www.laeknabladid.is/tolublod/2016/02/nr/5746

Alþjóðavika WHO um árvekni í notkun sýklalyfja var 13-19. nóvember 2017. Á sama tíma voru lagleg höft brotin á Íslandi með EFTA dómúrskurði (á lágmarkskröfum íslenskra heilbrigðisyfirvalda að hrátt kjöt væri amk. flutt og geymt frosið í lágmarkstíma fyrir sölu á neytendamarkaði). Jafnvel þótt ekki nærri alltaf sé hægt að treysta raunverulegri upprunavottun kjötsins í Evrópu vegna margra milliliða, aðeins útflutningslandinu tengt útflutningsvottorði!!

Klasakokkar (Staphylococcus aureus) valda langflestum sárasýkingum meðal mannfólks og dýra. Þeir eru hluti normalflóru nefsins hjá flestum okkar. Þúsundir einstaklinga þurfa að leita til Bráðadeildar LSH til sýklalyfjagjafar í æð vegna slíkra alvarlegra sýkinga og þar sem við höfum hingað til getað treyst vel á breiðvirkari penicillín (methicillin) með góðum árangri. Fátt hef ég þakkað meira í mínu starfi á bráðamóttökunni sem læknir en yfirleitt góðu næmi klasakokkanna fyrir lyfjunum okkar. Víða erlendis er þessu ekki svona vel farið og þegar penicillín ónæmir klasakokkar (MÓSAR) (ensk. MRSA) eiga í hlut. Hlutfall slíkra sýkinga geta verið tugir prósenta af öllum klasakokkasýkingum á vissum staðbundnum svæðum. Einkum á þetta við um þar sem uppruni sýkinga er í þéttu sambýli og á íþróttastöðum þar sem hreinlæti er ábótavant (á við um allar klasakokkasýkingar t.d. frá gervigrasvöllum og tengt óhreinum íþróttafatnaði).

Einstaka sinnum koma MÓSA sýkingar til kasta okkar á Bráðamóttökunni og þar sem rekja má orsök t.d. þátttöku íþróttafólks og annarra, erlendis frá. Oft greinast þessar sýkingar seint og illa og þegar fyrri lyfjameðferðir hafa brugðist. Alvarlegast er þegar slíkar sýkingar valda blóðeitrunum og sýkja aðskotahluti í líkamanum (t.d. gerviliði og brjósta-implönt). Jafnvel á hjartalokunum sem minnir þá á gigtsóttina til forna og þegar engin sýklalyf voru til. Klasakokkarnir geta enda myndað sýklabú (biofilms) á aðskotahlutum hverskonar sem síðan bíða færis og sérhæfingar til sýklaárásar út um allann líkamann.

Alvarlegustu stofnar MÓSA hafa orðið til í spítalaumhverfinu og eru, það sem kallað er fjölónæmir, ónæmir fyrir ekki aðeins breiðvirkum penicillínlýfjum heldur einnig flestum öðrum flokkum breiðvirkra sýklalyfja. Þeir hafa náð að dreifast til flestra sjúkrahúsa nágrannalandanna sl. áratugi. Spítala-MÓSARNIR hafa samt ekki náð að festa rótum hér heima, en berast af og til með sjúklingum erlendis frá, tengt þá oftast spítalavist erlendis. Meðhöndlun slíkra sjúklinga kallar á mjög dýrar og langar sýklalyfjameðferðir og stranga einangrun viðkomandi innan spítalanna.

Ef einstaklingar leita á Bráðamóttökuna og aðrar sjúkrastofnanir hér á landi og sem dvalist hafa á súkrastofnunum erlendis, ber að leita að smiti MÓSA með sýnatökum úr nefi og hálsi, jafnvel úr endaþarmi. Á meðan beðið er niðurstaðana fyrsta sólarhringinn ber að viðhalda einangrun eins og kostur er. Allir sjá hvaða óhagræði, óþægindi og kostnaður hlýst af þessu sem er þó engan veginn samanburðarhæfur og ef smit verður til annarra sjúklinga og starfsfólks í spítlaumhverfinu.

Tilfelli MÓSA (MRSA) í Danmörku 2007-2017 (Statens Serum Institut)

Samfélags-MÓSAR eru sem betur fer ekki þekktir í okkar almennu manna- og dýraklasakokkaflóru á Íslandi og sýkingar tengdir þeim sem betur fer sjaldséðar hér á landi. Þessu er öðruvísi farið í öðrum löndum þar sem hlutfall slíkra sýkinga getur verið allt að 40% af öllum klasakokkasýkingum. Upphafleg uppspretta slíkra sýkla er að hluta í landbúnaði tengt dýraeldi og kjötrækt og þar sem sýklalyfjanotkun er sumstaðar mikil. Allt að 80% fersk svínakjöts til manneldis hefur þannig mælst smitað af Samfélags-MÓSUM í Danmörku og rannsóknir hafa sýnt að allt að þriðjungur svínabænda þar bera MÓSA í nefi. Þanning komnir í normalflóruna þeirra og sem smitast geta auðveldlega líka til annarra. Í Danmörku einni greinast um 4000 tilfelli MÓSA-sýkinga/smita á ári hverju (svipað og allar alvarlegar sárasýkngar af öllum toga hér á landi)…

Að flytja inn ferskt kjöt erlendis frá, smitað af sýklalyfjaþolnum flórubakteríum dýrsins sem slátrað hefur verið og beint í kjörborð kaupmannsins er álíka og sérpanta slíkan ófögnuð og ógn við lýðheilsuna í sérútbúnum neytendaumbúðum. Helsta vörn okkar á Íslandi og annar staðar hefur verið að halda sýklalyfjanotkun niðri meðal manna og í landbúnaði, m.a. þá til að auðvelda ekki sýklalyfjþolnum bakteríunum útbreiðslu. Vel hefur tekist til í landbúnaðinum hér á landi þar sem sýklalyfjanotkunin mælist ein sú minnsta í heiminum. Þökk sé líka hreinu landi, vatni og einangrun Íslands í miðju Atlandshafi og þar sem fyrri athuganir sýna að framleiði eina bestu og hreinustu matvöru í heimi. Sýklalyfjanotkun manna hefur hins vegar verið meiri en á hinum Norðurlöndunum og sem því miður greiða þá leið sýklalyfjaþolinna bakteria í flóruna okkar.

Nú ógna markaðslögmálin og auðveldur flutningar á ferskvöru sérstöðu okkar og forskoti á flestar þjóðir. Fyrri rannsókir á öðrum sýklalyfjaónæmum flórubaktetíum, pneumókokkum í öndunarvegi barna fyrir um tveimur ártugum, sýna ótrúlega hraða og mikla útbreiðslu meðal barna (allt að 20%) og háa tíðni alvarlegra sýkinga og sem aðeins var hægt að meðhöndla með sterkustu sýklalyfjum í æð á Barnadeild Hringsins. Snúum nú bökum saman í vörninni gegn m.a. MÓSUNUM með stórbættu eftirliti á allri innfluttri hrávöru (kjöti, eggjum og grænmeti). Látum Samfélags-MÓSANA ekki ráða ferðinni í markaðsherferð verslunar og þjónustu (SVÞ) hér á landi og þá síðar hugsanlega stóraukinni tíðni alvarlegra sárasýkinga vegna MÓSA næstu áratugina. Gróðsjónarmið verslunarinnar þá gegn hugsanlega dýrmætustu hagsmunum neytendanna, lýðheilsunni og þar sem hagsmunir ættu að vera sameiginlegir. Gleymum ekki að landbúnaðarmál og innflutningsmál eru samofin heilbrigðismálunum sem nú eru í forgangi hjá stjórnvöldum, til allrar hamingju.

Barnadeild Landspítalans 27. Mars 1993, Dagens Nyheter -Ingen vanlig antibiotika hjälper- „Beauty and the Beast“.  Barnadeild Landspítalans sem komst í heimsfréttirnar fyrir 20 árum og þegar hundruð barna þurftu að fá sterkustu sýklalyf sem völ var á í æð við erfiðum sýkingum og sem sýnir vel hvað slíkir flórustofnar geta borist fljótt út í normalflóruna okkar, við réttar aðstæður. Þróun sem hélt áfram næsta áratuginn og var vegna Spænsk-íslenska 6B stofns fjöónæmra pneumókokka og kom upphaflega að því er talið er frá Spáni og sem náði gríðarlegri útbreiðslu meðal íslenskra barna (sem allt að 20% barna báru í nefkokflórunni sinni um árabil).

http://www.laeknabladid.is/tolublod/2016/02/nr/5746

http://www.mbl.is/greinasafn/grein/1662147/?t=558539903&_t=1511184842.82

http://www.bbl.is/frettir/frettir/erum-ad-taka-rosalega-ahaettu/15246/

http://www.mbl.is/frettir/innlent/2017/11/14/serstadan_tapast_med_bakteriunum/

…fyrir mig og mína.

Já, svínslegt heilbrigði Baktus bróðir

Eitt alvarlegasta dæmi þöggunar í íslenskum stjórnmálum og stjórnsýslu varðar staðarval á nýju þjóðarsjúkrahúsi við Hringbraut og sem var rætt um á opnum fundi samtaka um betri spítala á betri stað (SBSBS) sl. fimmtudag í Norrænahúsinu sem tekinn var upp. Um stjórnsýslu sem ekki hefur svarað málefnalegri gagnrýni  á endurmati, jafnvel þótt grunnforsendurnar séu brostnar. Um vel upplýsta og ábyrga ákvörðun á dýrustu og flóknustu ríkisframkvæmd Íslandsögunnar og sem stefna nú í að verða jafnvel mestu skipulagsmistök aldarinnar.

Í pallborðsumræðum tóku þátt fulltrúar Sjálfstæðisflokks, Vinstri Grænna, Samfylkingar, Pírata, Miðflokksins og Framsóknarflokksins. Framsögu höfðu fulltrúar Nýs Landspítala (Hringbrautarverkefnisins) og SBSBS. Í stuttu máli kom skýrt fram að Miðflokkur, Framsókn, Píratar og Flokkur fólksins vilja þegar í stað nýtt endurmat á áframhaldandi framkvæmdum við Hringbraut og farið verði í að finna framtíðarþjóðarsjúkrahúsinu  betri (besta) stað.

Mikið  vatn hefur runnið til sjávar síðan upphafleg ákvörðun var tekin upp úr aldarmótunum síðustu. Miðbærinn hefur gjörbreyst. Umferðarþunginn hefur aldrei verið meiri og umferðarmannvirkin sem voru meginforsendur jafnvel í síðustu staðarvalsákvörðun árið 2008, vantar algjörlega.

Reykjavíkurflugvöllur sem var önnur meginforsendu staðarvalsins var kippt út 2012. Skorið hefur einnig verið af upphaflegri nýbyggingalóð Landspítalans neðan Hringbrautar og almennar byggingaframkvæmdir þar þegar hafnar. Framkvæmdir sem hafa þá lokað hringnum kringum þröngu Landspítalalóðina og svokölluð neyðarbraut lokað. Síðustu opnu aðflugsleiðinni fyrir sjúkraþyrlur framtíðar að fyrirhuguðum þyrlupalli á 5 hæð nýja spítalans.

Sérhagsmunir Reykjavíkurborgar og tryggðarbönd stjórnmálaflokkanna hafa fengið að ráðið ferðinni sl. ár, í stað almannahagsmuna og almennrar skynsemi. Fleiri og fleiri stjórnmálamenn hafa þó séð í hvaða mistök stefndi og að miðbærinn væri þegar sprunginn. Eins hafa verið færð rök fyrir að nýr staður þurfi alls ekki að seinka framkvæmdum, nema ef vera skildi á fyrsta áfanga um 1-2 ár, meðferðarkjarna og rannsóknarhúsi. Eins upplýsingar um að álíka stór sjúkrahús og heildarframkvæmdir á Hringbraut hljóða upp á, með enduruppgerð eldri húsa, kosti miklu minna á besta stað og mörg dæmi er um á hinum Norðurlöndunum (Danmörku og Noregi). Sem reist eru á opnum og góðum svæðum með tilliti til aðgengis og þjónustu.

Endurteknar skoðanakannanir meðal þjóðarinnar og starfsmanna sýna mikinn stuðning við endurskoðun á verkefninu öllu. Þjóðarhagur hefur þar að auki aldrei verið meiri og ólíku saman að jafna og þegar ákvarðanir voru teknar með síðustu staðarvalsskýrslunni (leyndu skýrslunni svokölluðu), kreppulausninni 2008. Engu breytir þótt vel á 4 milljarðar króna hafa farið í undirbúningsvinnu sl. áratug. Fé sem er jafn glatað og ef heildarframkvæmdir upp á 100 milljarða króna er þegar sokkinn framtíðarkostnaður. Trú Hringbrautarsinna eru auk þess ekki meiri á verkefninu nú en svo, að flestir telja að þegar þurfi að fara að huga að næsta staðarvali. Eins nýtist undirbúningur Hringbrautarverefnisnins vel fyrir framtíðarþjóðarsjúkrahúsið okkar á betri stað og sjúkrahótelið nýja á Hringbraut getur komi að góðum notum sem legudeildarpláss og sárlega vantar!!

Spýta þarf þegar í lófana með endurskoðun framkvæmda og nýju staðarvali fyrir betri spítala áður en sjálfar aðalframkvæmdir hefjast á Hringbrautinni. Eins hraðari fjármögnun á nýju verkefni og sem gæti klárast á næstu 8-10 árum eins og hjá nágrannaþjóðunum með álíka verkefni. Huga þarf hins vegar strax að bráðlausnum næstu árin og sem kalla mest á í dag. Frekari aukningu í leguplássum fyrir aldraða og að bæta mönnunarvandann, sérstaklega meðal hjúkrunarfræðinga og daglega eru í fréttum. Eitt af stærstu kosningamálunum nú árið 2017.

Byggingaframkvæmdir (2015-2020) við Nýja háskólasjúrkahúsið í Álaborg, Norður-Jótlandi sem verður 140.000 fm2 og kosta mun um 85 milljarða íslenskra króna, fullbúið 2020.

Fyrir rúmlega tveimur árum skrifaði ég pistil hér á Eyjunni í tilefni baráttu SBSBS (Samtaka um betri spítala á besta stað) á þjóðhátíðardeginum 17. júní 2015 og sem er líka afmælisdagur sonar míns sem er í sérfræðingslæknisnámi erlendis. Ég hafði m.a. áhyggjur af hans starfsumhverfi á Íslandi í framtíðinni. Þöggun, sérstaklega hjá RÚV á nauðsynlegri uppbyggingu heilsugæslunnar í landinu, bráðaþjónustu við aldraða, ásamt ásamt byggingaáformum nýs kreppuspítala á Hringbraut var þarna þegar komið til umræðu, en sem átti eftir að versna mikið. Útgangspunktur á greininni var að stundum eru kerfin helsjúk og þjóðin sjálf þarf þá að vera læknirinn.

„Byggingaráformin á Nýjum Landspítala við Hringbraut eru helsjúk. Minnir á geimveru sem er að reyna að endurfæðast út úr sjálfum sér á Hringbrautinni til að geta orðið eilíf. Það ætti flestum ólæknismenntuðum að vera nokkuð ljóst og sem kynna sér málið. Þjóðin (læknirinn) þarf að vitja sjúklingsins strax og sem er að því er virðist veruleikafyrtur (tekur ekki tiltali). Afkvæmið hans er þegar komið á vergang, en sem þarf á öruggum stað að halda sem fyrst, Nýjan Landspítala á betri stað. Hlúum að sjúklinginum nú með bráðaaðgerðum, fjölgun leguplássa og bættum mannauð í heilbrigðiskerfinu. Skoðum strax mögulega framtíðarbúsetu fyrir afkvæmið svo það verði ekki vargfuglunum að bráð.“ Síðan hafa verið tvær kosningar til Alþingis og ekkert hefur breyst!

Pistlarinir um þetta efni eru óteljandi bæði fyrir og eftir. Síðar átti eftir að koma enn betur í ljós að fréttastofu RÚV var bannað að fjalla um gagnrýni á framkvæmdir við Nýja Landspítalann. Jafnvel sem varðar þætti um þjóðaröryggi eins og örugga aðkomu sjúkraflugs á Reykjavíkurflugvöll í framtíðinni og til lendinga sjúkraþyrla á nýja spítalanum á Hringbraut. Eins var án ástæðu hætt við að sýna Kastljósþátt sem búið var að gera með viðtölum við undirritaðann, klínískan dósent við Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins og Guðmund Löve, framkvæmdastjóra SÍBS um mikilvægi forvarna í heilslugæslu, einkum til langtímasparnaðar fyrir þjóðfélagðaið allt og minni lyfjanotkunar í flestum lyfjaflokkum þar sem við erum, ef ekki heimsmeistarar, þá a.m.k. norðurlandameistarar. RÚV hefur aldrei svarað fyrir sig nema með einu bréfi til undirritaðs frá ritstjóra Kastljóss í desember 2015, þar sem hann áréttaði skoðun stofnunarinnar að ekki eigi að rugga bátnum hvað byggingaáform Nýs Landspítla varðar!!

Strax fyrir 3-4 dýrmætum árum voru sömu rök notuð og notuð eru í dag. Að ekki mætti hreyfa við byggingaáformunum að því þau væru svo langt komin og hefðu kostað svo mikið (þetta heyrðum við síðast hjá starfandi forsætisráðherra í gærkvöldi). Samt eru framkvæmdir ekki hafnar, ef undan er skilið framkvæmdir við eitt sjúkrahótel á lóðinni. Allir sjá líka hvað sérhagsmunaaðilarnir eru margir í þessu máli. Verktakafyrirtæki og arkitektar hafa verið feimnir að tjá sig nokkuð, enda miklir hagsmunir í húfi hjá þeim. Stærstir er sjálf Reykjavíkurborg, enda spítalinn stærsti vinnustaður landsins og mikið kappsmál hjá borginni að hafa hann innan borgarmarkanna og helst sem næst gamla 101 miðbænum. Samt klipið af upphaflegu landsvæði spítalans eftir geðþótta til að græða meira á byggingalandi umhverfis, m.a. til hótelrekstrar. Síðast 2012, þegar lóðinn var skorin niður neðan nýju Hringbrautarinnar við Vatnsmýrina, við NA enda neyðarbrautarinnar svokölluðu og sem þegar er byrjað að byggja á (Valslóðinni). Þrátt fyrir að ein megin forsenda upphaflegs staðarvals hafi verið einmitt nálægðin við Reykjavíkurflugvöll!! Svipað er upp á tengingnum er varðar nú aðgangshindranir að spítalanum þar sem nauðsynleg ný umferðarmannvirki sem einnig var meginforsenda upphaflegs staðarvals á Hringbraut, voru aflögð hjá Reykjavíkurborg!

Sérhagsmunatengslin eru reyndar þvers og kruss og hafa alltaf verið frá því fyrir aldarmót og flestir stjórnmálaleiðtogar lagt eið sinn við gjörninginn og pressað á þá sem eftir komu. Eingu máli hefur skipt rök aðila sem gagnrýnt hafa byggingaáformin sl. ár í öllu veigamestu atriðum og er varðar líka góða stjórnsýslu, þjóðaröryggi og umhverfisskipulag. Vinstri menn og Samfyllkingarfólk fer þar fremst í flokki, svo furðurlegt sem það kann að virðast, og sem telja sér ekkert mannlegt óviðkomandi. Píratarinir virðast of saklausir til að taka afstöðu og margir Sjálfstæðsmenn of stoltir. Við sáum það reyndar vel í sjónvarspkappræðunum í gærkvöldi hvað stjórnmálaleiðtogarnar vissu í raun lítið um heilbrigðiskerfið og hvað umræðan var yfirborðskennd.

Sennilega skiptir þó mestu máli skattfé almennings sem útlit er fyrir að verði illa varið með 100 milljarða króan framkvæmd við illan leik á Hringbraut, á þröngri og illa skipulagðri lóðinni. Þar sem tæpur helmingur byggingamangns heildarframkvæmda er allsherjar uppgerð eða enduruppbygging gamalla og jafnvel ónýtra húsa (u.þ.b 60.000 fm2). Hugmyndir um heilsgræðandi umhverfi spítala er einnig látið fjúka og þess í stað stílað inn á þröngar og lokaðar vistarverur  í nýjum Meðferðarkjarna auk rannsóknabyggingu (Áfanga 1, sem tilbúinn á að vera 2023 (uþb 80.000 fm2) fyrir áætlaðar í dag um 50 milljarða króna. Kostnaður sem á eftir sennilega að tvöfaldast miðað við svipaða reynslu annarra við álíkar aðstæður eins og nú í Stokkhólmi. Svo ekki sé talað um öll óþægindin, hávaðan, mengunina, umferðateppurnar við spítalann á byggingatíma næstu 15 árin. Fjölgun sjúkrarúma á einum stað eru heldur ekki í kortunum miðað við sem við höfum í dag og upphaflega var hugmyndin með einu stóru háskóasjúkrahúsi og fyrirséð að reka verði LSH í Fossvogi áfram.

Samt vilja flestir stjórnmálaflokkar í dag nú rétt fyrir kosningar 2017 bara stinga hausnum í sandinn og láta framkvæmdir halda ótrauðir áfram, án endurskoðunar!!! Þrátt fyrir líka fyrirséða sviðsmynd sem jafnvel stjórnendur spítalans hafa nefnt, að framkvæmdirnar verði aldrei nema til bráðabirgða, segjum 20-30 ár, og svo verði að byrja að finna nýjum þjóðarspítala betri og nýjan stað (og sem gæti þá verið vandfundnari en á þeim svæðum sem við höfum þó þegar yfir að ráða í dag). Miðlægt og gott fyrir allt höfuðborgarsvæði sem tryggir góða og örugga aðkomu, bæði fyrir sjúklinga, sjúkraflutninga og starfsfólk.

Rúsínan í pylsuendanum og SBSBS hafa margsinnis bent á, er að með sama fjarmagni og nú er áætlað að klára klúðrið á Hringbraut við illan leik, má byggja á besta stað mikið fullkomnari þjóðarspítla sem endast mun til miklu lengri framtíðar, á mikið ódýrari og hagkvæmari máta og á styttri tíma en áætlað er ljúka öllum framkvæmdum á Hringbraut. Yfir þá allt að 100 milljarða króna sparnað fyrir þjóðfélagið allt til lengri tíma litið, svo ekki sé talað um meira heilsuöryggi fyrir sjúklinga í græðandi umhverfi og öruggara og aðgengilegra starfsumhverfi fyrir heilbrigðisstarfsfólk.  Mörg dæmi er um álíka slík verkefni á Norðurlöndunum nú, álíka stór háskólasjúkrahús sem reist eru á besta stað á 7-8 árum með undirbúningstíma, fyrir u.þ.b. 80-90 milljarða íslenskra króna, fullbúinn. Þar má t.d. nefna Álaborgar-háskólasjúkrahúsið Norður Jótlandi, Hilleröd-háskólasjúkrahúsið Norður-Sjálandi í Danmörku (2013-2020) og Kalnes-háskólasjúkrahusið í Noregi.

Auðvitað ættum við úr því sem komið er, eftir allt klúðrið og þöggunina, að geta kosið um heildarendurskoðun á framkvæmdum á Nýjum Landspítla við Hringbraut og hugsanlga mikið skynsamlegri ákvarðanir á stærstu og dýrustu ríkisframkvæmd sögunnar. Í stað þess að láta þröngsýni sérhagsmunahópa ráða áfram ferðinni. Og ef Danir og Norðmenn geta þetta svona auðveldlega, af hverju ekki við á mestu hagsældartímum Íslandsögunnar? Eða viljum við eins og bara áður safna upp í nýja IceSave skuld fyrir komandi kynslóð?

Úr nýútkominni skýrslu Landlæknisembættisins, Sýklalyfjanotkun og sýklalyfjaónæmi 2016

Í tilefni nýútkominnar skýrslu Landlæknisembættisins um sýklalyfjanotkun og sýklalyfjaónæmi manna og dýra, 2016 og tilmæli alþjóða heilbrigðisstofnunarinnar (WHO) nú í vikunni vegna einnar mestu heilbrigðisógnar samtímans að þeirra mati, sýklalyfjaónæmi helstu sýkingarvalda mannsins tengt óhóflegri sýklalyfjanotkun, vil ég endurbirta að hluta og annars vísa í ráðherrabréf mitt sem ég skrifaði þáverandi heilbrigðisráðherra, Ögmundi Jónassyni með afriti til heilbrigðisnefndar alþingis árið 2009, en sem var aldrei svarað. Ekki svo að skilja að endilega þurfi að svara öllum bréfum og kannski síður sem send eru bara með tölvupósti. Þó frekar þar sem erindið og ósk um svar við bréfi mínu var ítrekað við næstu tvo ráðherra heilbrigðismála sem á eftir komu, og gott ef ekki við þann þriðja líka. Bréfinu hefur sem sagt aldrei verið svarað og sem sýr einmitt að slæmri stöðu lyfjamálanna í dag!

Og hvert var svo megin innihald bréfsins. Jú, afrakstur og niðurstöður gæðaþróunarverkefnis heilsugæslunnar 1992-2002 varðandi lyfjaávísanir lækna og þá sérstaklega á sýklalyf, afleiðingar í þróun sýklalyfjaónæmis helstu sýkingarvalda barna og eins sýkinga sem leiddu til endurtekinna sýkinga, eyrnabólgu og lungnabólgu meðal þeirra. Eins mögulega hárrar tíðni hljóðhimnurörísetninga meðal barna (milli 30-40%).

Í bréfinu sagði meðal annars:

„Læknar skrifa oft út á lyf í takt við (af sömu tilefnum) hvað kollegarnir gera til að vera ekki “öðruvísi” og til að skapa sér ekki óvinsældir. Það er í sjálfu sér ekkert óeðlilegt að læknar komi sér upp vinnuferlum, stundum allt að því ómeðvitað til að samlagast straumum í heilbrigðiskerfinu og eftir kröfum almennings hverju sinni. Í nýlegri mastersritgerð Péturs Péturssonar heilsugæslulæknis á Akureyri er gerð góð grein fyrir af hverju læknar skrifa upp á lyf (sýklalyf) án þess að fyrir liggi beinar læknisfræðilegar ástæður (non-pharmalogical prescriptions). Álag og tímaleysi bæði læknis og sjúklings kemur þar inn sem áhrifaþáttur auk launakjara lækna t.d. á vöktum sem þurfa að vinna hratt til að halda uppi ásættanlegum launum. Ekki má heldur gleyma áhrifum lyfjafyrirtækja sem reyna eins og þau frekast geta að hafa áhrif á lækna, mismikið eftir sérgreinum.“

Í bréfinu er líka bent á líkleg tengsl slakrar uppbyggingar í heilbrigðiskerfinu og ómarkvissrar ávísun lækna á lyf í hinum ýmsum lyfjaflokkum og þótt erfitt sé oft að sanna bein orsakasambönd við heilbrigðisógn eins og þar sem sýklalyfin og þróun sýklalyfjaónæmis sýkingarvaldanna sjálfra, eiga í hlut. Þannig eins og módel og þar sem bent var á mikilvægi þess að afgreiða ekki heilsuvanda (veikindi) barna á vöktum nær eingöngu, heldur í dagvinnutíma heilsugæslunnar þar sem tækifæri væri á eftirfylgd og nákvæmari ráðleggingum sömu aðila, en ekki undir tímapressu hjá ókunnugum lækni út í bæ. Nýjustu alþjóða klínískar leiðbeiningar um loftvegasýkingar manna ganga einmitt út á þetta og sem hin Norðurlöndin hafa tekið sér til fyrirmyndar.

„Svipaðar rannsóknir má gera sem tengjast ýmsum öðrum lyfjaflokkum t.d geð- og svefnlyfjum sem byggist þá á réttri notkun lyfjanna, fyrirbyggjandi aðgerðum og öðrum úrræðum en lyfjaávísunum. Í raun ætti að líta á öll álíka verkefni innan heilbrigðiskerfisins sem sprota- eða frumkvöðlaverkefni til að bæta hag og heilsu þjóðar sem eru ekki síður mikilvæg ýmsum öðrum stórum verkefnum í líftæknivísindum sem hlúð hefur verið að og litið upp til hér á landi hingað til. Heilsugæslan gegnir þannig ekkert síður mikilvægu hlutverki en aðrar sjúkrastofnanir í að lækna og viðhalda heilsu auk þess sem hún á að vera leiðandi í forvörnum og fræðslu.“

Á Íslandi hefur samt allt setið við það sama. Stundum talað á hátíðisdögum hvað mætti betur gera. Stöðugur niðurskurður samt í reynd á starfsemi, jafnvel í bullandi góðæri og þar heilsugæslan á landinu öll fær, ásamt öllu fjármagni til forvarna, aðeins innan við 4% af heildarfjármagni ríkisins til heilbrigðisþjónustu. Reynt að spara frekar með öflugri vaktþjónustu í stað uppbyggingar heilsteyptrar heilsugæslu. Einmitt af þessum orsökum er skýrsla landlæknis svo frábær. Hún mælir í raun „óðaverðbólguna“ í heilbrigðiskerfinu sjálfu, þvert á stefnumarkmið alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar (WHO). Önnur nýleg skýrsla Landlæknis um oflækningar segir svipaða sögu. Einhversstaðar í stjórnsýslunni ætti nú að blikka rauð ljós og jafnvel heyrast sírenuvæl. Hefði ekki mátt svara bréfinu góða og reyna sameiginlega með grasrótinni að leysa úr vandanum. Lífið snýst enda ekki bara um opinberar góðar hagtölur, en sem því miður margir stjórnmálamennirnir halda.

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2009/11/16/osvarad-radherrabref-og-lyfjamalin/

 http://www.laeknabladid.is/tolublod/2016/02/nr/5746 

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2016/02/04/verdum-ad-gera-betur-vardandi-syklalyfjaavisanir/

Samgöngustofa samþykkti varanlega lokun neyðarbrautarinnar 27.6.2017 (rauða brautin) og þar sem byggingaframkvæmdir eru þegar hafnar við NA endann (á gömu Valslóðinni). Hvernig getur Ríkisstjórn Íslands, framkvæmdaráð LSH og Reykjavíkurborg skipulagt Nýtt Þjóðarsjúkrahús til framtíðar sem tryggir ekki einu sinni öruggt aðgengi neyðarflutinga úr lofti (með öruggu aðflugi fyrir þyrlur á spítalann og sjúkraflugi til nærliggjandi flugvallar)?

Eftir að leyfi fékkst hjá flugmálayfirvöldum og hönnun þyrlupalls var lokið 2011, var ákveðið (2012) að loka neyðarbrautinni og byggja upp á Valslóðinni. Forsendu fyrir áframhaldandi nálægð við Reykjavíkurflugvöll var jafnframt kippt út úr skipulagi fyrir Nýjan Landspítala sama ár af kröfu Reykjavíkurborgar og sem upphaflega var ein meginforsenda fyrir staðarvali á Hringbraut upp úr aldarmótunum síðustu.

Í nýrri skýrslu samgöngumálaráðherra um framtíð Reykjavíkurflugvallar sem kom út í vikunni segir meðal annars: „Ef loka á Reykja­víkurflugvelli árið 2024 þarf að gera ráðstafanir varðandi aðflug þyrla að Landspítalanum sérstaklega varðandi skipulag og notkun lands í Vatnsmýrinni.“

Skipulag Vatnsmýrarinnar hjá Reykjavíkurborg (2010-2030) og staðsetning þyrlupalls á Nýjum Landspítala við Hringbraut (gamla neyðarbraut Reykjavíkurflugvallar horfin).

Ekkert nýtt áhættumat hefur hins vegar enn farið fram eftir árið 2012 vegna breyttra aðstæðna í Vatnsmýrinni þegar í dag og sjúkraþyrluflugið. Lokun neyðarbrautar og um leið aðal-aðflugsbrautar fyrir þyrlur að Nýjum Landspítala og byggingaframkvæmdir á Valslóðinni sem lokar síðustu aðkomuleiðinni næst spítalanum. Flestar þjóðir reyna hins vegar að tryggja 2-3 opnar aðflugsbrautir í hönnun nýrra þjóðarspítala eins og t.d. í Árósum í Danmörku.

Þyrlusjúkraflug eru þegar í ár hátt í 200 á ári, en upphaflegar áætlanir um not á þyrlupallinum við Nýjan Landspítalann voru aðeins áætlaðar milli 4-10 og aðeins í brýnni neyð! Áætlað mat fyrir þörf á þyrlusjúkraflugi er hins vegar áætlað milli 300-600 flug af landinu öllu ef vel á að vera og þar sem hver mínúta getur skipt máli að koma sjúklingi á bráðsjúkrahús. Eins er um 700 venjuleg sjúkraflug og tíminn skiptir oft líka miklu máli, ekki síst í tíma aksturs til og frá flugvöllum.

Léttar sjúkraþyrlur sem nú eru mikið í umræðunni til slíkrar þarfar ásamt þyrlum LHG og bent er á á í nýrri skýrslu fagráðs um sjúkraflutninga með þyrlum, hafa ekki leyfi flugmálayfirvalda til að lenda á þyrlupallinum á þaki Nýja Landspítalans við Hringbraut. Aðeins öflugar 2-3 mótora þyrlur sem geta haldið sér á lofti ef einn mótor bilar og vegna slæmra aðstæðna og ekkert opið svæði á jörðu niðri til nauðarlendinga. „Miðað er við að þyrlur sem noti pall séu í afkastagetu 1, þ.e. þyrla sem hefur þá afkastagetu að ef markhreyfill verður óvirkur þá geti hún lent á flugtaksstöðvunarsvæðinu eða haldið fluginu örugglega áfram til viðeigandi lendingarstaðar eftir því hvenær hreyfillinn verður óvirkur!“ En auðvitað geta allar þyrlur bilað alvarlega, ekki síst í slæmum veðrum. Pallurinn auk þess aðeins á 5 hæð við hlið sjálfs meðferðarkjarna spítalans. Lendingar munu auk þess valda mikilli truflun rétt við hliðina á kjarnastarfseminni vegna hávaða og mengunar.

Borgarstjóri Reykjavíkur var þess vegna beinlínis kjánalegur og í raun heimaskítsmát í Kastljósþætti vikunnar og þegar hann ræddi m.a um fyrirhuguð óleyfileg not léttari þyrla að þyrlupalli Nýs Landspítalans í framtíðinni. Um svipað leyti og núverandi áætlanir gera ráð fyrir að meðferðarkjarni NLSH verður kominn í gagnið og byggingaframkvæmdir hefjast að fullu í Vatnsmýrinni eins og hann óskar og Reykjavíkurflugvöllur farinn. En auðvitað gæti líka Nýr Landspítali verið á mikið betri stað, allra hluta vegna og við öll unnið taflið.

Draumsýn SPITAL-hósins á Hringbraut og þar sem framkvæmdir eiga að hefjast á næsta ári.

Kommúnistar og einræðisherrann Enver Hoxha stjórnaði Albaníu með járnhnefa frá 1944-1985. Fólkið svalt, beitt miklu harðræði og heilaþvegið í lokin með kaldastríðsáróðri. Ritskoðun var algjör og í raun aðeins ríkisfjölmiðlar leyfðir sem þóknuðust stjórnvöldum. Þegar Hoxha féll frá var „skilgreind þjóðarsorg“ þótt þjóðin hafi ekki enn borið þessu tímabili bætur, nú 26 árum síðar og enn eitt hið fátækasta í Evrópu. Eitt af því sem Hoxha lagði mesta áherslu á var að byggja mörg neðanjarðarbyrgi í haginn fyrir kommúnista í „væntanlegu kjarnorkustríði“. Í Tírana sjálfri eru tvö borgar-neðanajarðarbyrgi sem hýsa átti fleiri hundruð manna hvort, sem og alla stjórnsýslu í marga mánuði og sem byggð voru á árunum 1974-1985. Lítil borgarsamfélög neðanjarðar með þröngum og löngum milligöngum milli rýma sem þjóna áttu líka fjölskyldum, með skólastofum, leikhúsi og sjúkrahúsi. Verkefnið varð eitt það dýrasta af öllum opinberum framkvæmdum í sögu þjóðarinnar. Í vikunni heimsótti ég annað neðanjarðarbyrgið rétt í útjaðri Tírana, á Bunk’art I sýningunni nánar tiltekið.

Ég komst ekki hjá því að hugsa heim. Um heilaþvottinn og fjölmiðlabannið varðandi byggingu Nýs Landspítala sl. ár. Dýrustu ríkisframkvæmd sögunnar en sem mörgum finnst misráðin m.t.t. hagkvæmni, staðsetningar og þrengsla og þar sem stjórnvöld hafa haldið sig við sömu upphaflegu forsendurnar frá því í lok síðustu aldar þrátt fyrir gjörbreyttar forsendur. Tók meðfylgjandi mynd af sjálfum mér á sýningunni af þessu tilefni og þótt auðvitað sé engan veginn saman að jafna ástandinu og harðræðinu í Albaníu þá daga og hér heima á Íslandi nú. En samt. Meðal annars hvað varðar þöggun ríkisfjölmiðla á hugsanlega mjög óhagkvæmum byggingaráformum og staðsetningu nýja þjóðarspítalans í gamla miðbænum. Hálfgerðu þjóðarbyrgi í nútímalegum skilningi sem leysa mætti á mikið hagkvæmari og ódýrari máta á góðum stað, í opnu og fallegu umhverfi.

https://www.theguardian.com/…/albania-tirana-bunkers

Á göngu milli Thethi og Valbona þjóðgarðanna.

Nú í lok ágúst fórum við hjónin í gönguferð á albönsku alpana með Íslenskum fjallaleiðsögumönnum. Um einstaka upplifun var að ræða, bæði er varðar göngur í stórbrotnu umhverfi með frábærri leiðsögn og kynningu á lífsstíl, sögu og menningu albönsku þjóðarinnar. Þótt aðeins hafi verið um 10 daga ferð að ræða, náðum við að ferðast víða um norðurhluta Albaníu frá Tírana, með viðkomu í Kosovo. Keyrðum mikið á miklu verri fjallvegum en við eigum að venjast í eldgömlum rútum. Gengum um 90 km og á fjögur fjöll og fjallaskörð á aðeins 6 dögum, oft í töluverðum hita og sól, með heildarhækkun samtals hátt í 7000 metra.

Ferðasagan í frábærum hópi íslenskra ferðafélaga og albanskra leiðsögumanna verður skráð í áföngum. Upplifunin er enda enn í þúsundum brotum og kristöllum. Nú er ég alsæll að vera komin heim með allar minningarnar. Við sem hópur stóðum þétt saman gegn allskonar áskorunum og sem komu sífellt á óvart. Ofþornun á göngu þar sem vatnið gat verið vanfundið og svæsin hópsýking af magapest, var sennilega það sem reyndi mest á þolrifin. Langar voru hinsvegar göngurnar í óbyggðum fjallanna og þar sem hættur gátu falist við hvert fótmál ef óvarlega var farið. Eingin met samt slegin, en vináttu-ávingurinn þeim mun meiri. Áminningar um leið hvað heilsan skiptir okkur alltaf miklu máli. Allt til að fá að geta fengið að njóta lífsins til hins ýtrasta og ævintýra í fjöllum á framandi slóðum. Í landi sem er nú eitt hið fátækasta í Evrópu af veraldlegum gæðum og þar til fyrir þremur áratugum eitt það einangraðasta í heiminum vegna harðstjórnar. Sannarlega þó ekki af allri mannkynssögunni að dæma og sem endurtekur sig í sífellu eftir duttlungum og valdagræðgi okkar mannanna á mismunandi stöðum.

Hlutverk ríkisútvarpsins ætti að vera öllum augljóst. Hvernig má það þá vera að RÚV vinni beinlínis kerfisbundið gegn megin hagsmunum þjóðarinnar og sem snýr að eftirliti með stjórn heilbrigðismála. Allir vita í hvaða kreppu þau hafa verið sl. áratugi og mikilvægi þess að fjármunum ríkisins sé sem best varið. Meðal annars til skapa sem mest réttlæti og jöfnun meðal þegnanna. Á tímum þegar flestir stjórnmálamennirnir og jafnvel Alþingi telja að hámarki sé náð í fjárútlátum til heilbrigðismálanna sem hlutfall af ríkistekjum og aukin einkavæðingin sé ein lausnin. Svipað sögu má sennilega segja um öll velferðarmálin.

RÚV hefur sl. ár neitað að miðla upplýsingum um hugsanlega skynsamlegri nýtingu fjármagns til heilbrigðiskerfisins og forgangsröðunar. Ákalli fjöldasamtaka eins og SBSBS sem hafa engra sérstakra eiginhagsmuna að gæta, hafa verið hundsuð og að þau þóknist ekki stjórnvöldum sem hafa ákveðið annað. Rökum hefur m.a. vart verið svarað þrátt fyrir mögulega hundruð milljarða króna hagræðingu í nýjum þjóðarspítala á miklu betri stað en ákveðið hefur verið. Sama á við um uppbyggingu í þjónustu heilsugæslunnar og minnkuðu álagi á bráðaþjónustur. Eins sem snýr jafnvel að bráðaflutningum bráðveikra og slasaðra í framtíðinni. Um betra skipulag lyfjamála og skynsamlegri notkun lyfja þegar jafnvel lífsnauðsynleg ódýrustu lyfin eru ekki til mánuðum saman í landinu. Allt sem skrifað hefur verið um en ekki virðist mega ræða opinberlega í kjölinn. Þjónustuna við langveika, aldraða og geðsjúka þekkja síðan allir. Mál sem reyndar fréttastofa RÚV tekur stundum upp eins og til að toppa tindana í fjölmiðlaumræðunni og sanna sig, en án þess að ganga sjált á fjöllin. Ásakar síðan göngufólkið sjálft, heilbrigðisstarfsmenn, þegar mistök verða. Í langvarandi raunniðurskurði og manneklu og leita mætti vel skýringa á í grasrótinni sjálfri fyrir fjölmiðli allra landsmanna!

Fréttastíll fréttamiðils sem þrífst mest á æsifréttum dagsins, getur vart talist mjög marktækur upplýsinga-og ríkisfjölmiðill. Ekkert frekar þótt hann fylli fréttatímana sína af erlendum innfluttum fréttum. Alvarlegast er samt meðvitaða ákvörunin um þöggun og sem snýr að bestu framtíðarlausn okkar allra.