Nýr Landspítali við Hringbraut eins og áætlað er eftir rúm 10 ár (2023-2030) og Östfold-Kalnes sykehus í Noregi (85.000 fm fyrir um 300.000 íbúa) sem opnaði 2015, 7 árum eftir að ákvörðun um bygginguna var tekin.

Öll viljum við nú góðan og nútímanlegan þjóðarspítala eftir áratuga ömurlegar aðstæður og langa bið. Tæplega öld er liðin síðan gamli Landspítalinn var hannaður og síðan byggður á Hringbrautinni, þá á besta stað. Síðan fleiri minni vegna vaxandi þarfar, síðast Borgarspítalinn í Fossvogi 1960. Höfuðborgin stækkað enda tugfalt sem og allt höfuðborgarsvæðið.
Fyrir fjármálahrunið 2008 var búið að teikna nýjan veglegri Landspítala eftir áratuga þref um ágæti sameiningar spítalanna undir einu þaki ef svo má segja. Hagræðing í rekstri og stjórnun var boðorðið en spítalanum valinn staður aftur á Hringbraut, mörgum til mikillar furðu. Samt með loforðum um miklu stærri lóð en honum er ætlað í dag og sem lá niður fyrir nýju Miklubrautina, auk upphaflega miklu stærri spítala með fleiri sjúkrarúmum en nú er áætlað. Nauðsynleg umferðamannvirki, Miklubrautina í stokk og nýja stofnbraut um Hlíðarfót voru meðal aðal forsenda staðarvalsins, ásamt auðvitað nálægðar við sjálfan Reykjavíkurflugvöll.

Kreppuspítalinn, miklu minni en upphaflegar áætlanir upp úr aldarmótunum gerðu ráð fyrir og endurnýjun á um 60.000 fermetrum á eldra húsnæði, varð samt niðurstaðan 2008-2012 og sem Alþingi samþykkti endanlega fyrir 2 árum. Forsendunum um umferðamannvirkin og Reykjavíkurflugvöll hins vegar kippt út af kröfu Reykjavíkurborgar, auk þess sem lóðin til framtíðarbyggingar, neðan nýju Miklubrautarinnar, var afturkölluð.

Heildarfjöldi sjúkrarýma eftir byggingu nýja kreppuspítalans verður rétt svipaður og við höfum þegar nú yfir að ráða, um 700 pláss, en þar sem eftirspurnin eykst árlega um 1.7% á ári. Reka verður því sjúkrahúsið í Fossvogi áfram og sameiningarhugsjónin, einn spítali undir einu þaki, fallin. Aðgengi verður auk þess stórlega skert á Hringbrautinni vegna fyrirsjáanlegra umferðahindrana og sjúkraflutningar með sjúkraflugi mikið lengdur með fyrirhuguðum nýjum flugvelli utan höfuðborgarsvæðisins. Allt að daglegir sjúkraflutningar hins vegar með þyrlum LHG á þyrlupall 5 hæðar spítalans stórhættulegir nánustu íbúabyggð og í raun kjarnastarfsemi spítalans sjálfs.

Vissulega verða vissar aðstæður mikið bættar miðað við sem nú er innan dyra á nýjum meðferðarkjarna á Hringbraut til að byrja með (bráðalækningar og skurðstofur sem og aðbúnaður sjúklinga á vissan hátt). En hversu lengi og hvað mega mistökin kosta okkur ef síðan eftir einn til tvo áratugi verður hvort sem er að byrja skipulagningu á endanlegu framtíðarsjúkrahúsi upp á nýtt sem uppfyllir allar kröfur um slíka framkvæmd. Bara fyrsti áfangi framkvæmda nú meðferðarkjarninn með rannsóknabyggingu er áætlaður um 50 milljarðar króna. Hækkar sennilega a.m.k. Um 20% og reynslan sýnir við illa undirbúin verk. Heildarkostnaður með endurnýjun á eldra húsnæði sem er víða ónýtt eða myglað fer væntanlega ekki undir 100-150 milljarða króna. Og allar þessar framkvæmdir á eins óhagkvæman máta og hugast getur í gamla miðbænum.

Nágrannaþjóðir okkar í Danmörku, Noregi og Svíþjóð byggja gjarnan nýja fullkomna spítala á opnum og góðum svæðum fyrir töluvert lægri upphæð og sem endast munu mikið lengur. Með tryggu aðgengi fyrir alla og sjúkraþyrlur, auk mikið manneskjulegra umhverfi til útiveru og með teknu tilliti til sérþarfa sjúklinga. Einnig með nýjum nútímalegum lagnakerfum sem hugsuð eru frá byrjun og ekki er einu sinni til plön um ennþá í fjáráætlunum á Hringbraut.

SBSBS hafa síðan reiknað út að bara hagræðingarkostir við að byggja á sem hagkvæmastan máta á opnu svæði og reka vel hannaðan spítala sem mest undir einu þaki á besta stað (miðað við fastar fjárveitingar til LSH um 70 milljarðar á ári, eins og þær eru í dag), geti borgað upp byggingakostnaðinn á „besta stað“ með lántöku upp á 100 milljarða króna, á rúmlega hálfri öld.

Er ekki fyrir löngu kominn tími á að stjórnvöld og Alþingi hugsi málið allt upp á nýtt, áður en lengra er haldið og ólánsframkvæmdirnar hefjast fyrir alvöru á Hringbrautinni. Í stað þess að stinga hausnum endalaust í sandinn og hugsa í þverpólitískum kreppu- og vinagreiðalausnum á mesta hagsældartíma Íslandsögunnar. Betri spítala á besta stað (LSH-BSBS) á innan við 10 árum eins og nágrannaþjóðirnar gera og forða þjóðinni þannig frá mestu skipulagsmistökum sögunnar. Á því sem átti að heita þjóðargjöfin mikla og sem skiptir okkur öll miklu máli þegar mest á reynir.

Samgöngustofa hefur nú samþykkt varanlega lokun neyðarbrautarinnar 27.6.2017 (rauða brautin) og þar sem byggingaframkvæmdir eru þegar hafnar við NA endann (á gömu Valslóðinni). Hvernig getur Ríkisstjórn Íslands og framkvæmdaráð LSH skipulagt Nýtt Þjóðarsjúkrahús til framtíðar sem tryggir ekki einu sinni lágmarks aðgang til spítalans fyrir neyðarflutinga úr lofti (hvorki með sjúkraflugi eða þyrlum) og byggt hefur verðið yfir neyðarbrautina og jafnvel Vatnsmýrina alla !!!!!

Hryðjuverkaógn kann að vera raunveruleg á Íslandi. Ein leiðin er að láta lögregluna nú vopnvæðast, svona til öryggis. Sumum finnst þessi viðbrögð helst til yfirdrifin og sem kallar á blendin viðbrögð almennings og fjölmiðla. Aðeins þurfti mat örfárra til slíkra aðgerða og að ganga þurfti alla leið með byssurnar að vopni.

Aðrar ógnir sem kostað geta jafnvel stórslys, mikinn mannskaða og eyðileggingu á okkar mikilvægustu mannvirkjum og koma má nú í veg fyrir með betri skipulagningu verkefna, fá minni athygli. Ógnir sem er ekki vilji að ræða hjá fjölmiðlum og sem gæta hagsmuna eiganda sinna og stjórnmálaafla. Af eigin reynslu og eftir ítrekaðar athugasemdir og skrif ber mér sem íslensku ríkisborgara og heilbrigðisstarfsmanni til áratuga að nefna s+erstklega ríkisfjölmiðil allra landsmanna, RÚV.

Fréttastofa RÚV hefur tekið meðvitaða ákvörðun um að þagga niður efasemdir um staðsetningu Nýs Landspítala á Hringbraut sl. 2 ár og sem Alþing Íslands lagði blessun sína yfir. Meirihluti landsmanna og heilbrigðisstarfsfólks er á allt öðru máli og hefur sl. ár kallað eftir nýrri staðarvalsathugun, öryggis okkar allra vegna, betra aðgengis og skynsamlegri fjárfestingingu á þjóðargjöfinni okkar stærstu á öldinni. Það hlýtur að vekja upp stórar spurningar að ríkisfjölmiðill skuli geta farið með slíkt einræðisvald gegn þjóðarhagsmunum. Samtökin Betri spítali á besta stað (SBSBS) sem tæplega 10.000 manns styðja, hafa árangurslaust einnig reynt að ná eyrum fréttastofunnar. Ritstjóri Kastljóssins staðfesti hins vegar með bréfi til undirritaðs fyrir tveimur árum að stjórnendur stofnunarinnar liti svo á að ekki megi ræða Hringbrautarmálið frekar eða „rugga bátnum“.

Alvarlegast er að ekki megi einu sinni ræða öryggisþættina eins og öruggt sjúkraflug til spítalans og sem eru nú um 1000 á ári og fer sífellt fjölgandi. Aðallega vegna vaxandi ferðamannafjölda og mikillar aukningar í tíðni alvarlegra umferðarslysa á vegum landsins eða í óbyggðum. Ekki heldur örugga aðkomu sjúkraþyrluflugs til nýja spítalans eftir 2022 og þar sem megin forsendur upphaflegrar áætlunar um þyrlupall við spítalann á 5 hæð eru löngu brostnar og nýtt áhættumat vantar. Eina opna aðflugssvæðið (Neyðarbrautin) sem eftir er, er þegar verið að byggja á (gömlu Valslóðinni) og íbúabyggð jafnvel skipulögð í Vatnsmýrinni allri, í framtíðinni. Miklu fleiri sjúkraflug eru nú en áætlanir voru um til ársins 2012 og þegar neyðarbrautinni var lokað. Bara þyrluflugin nálgast um 300 á ári (meira en helmingur mikið slasaðir eða bráðveikir) og þar sem fyrri áætlanir um hönnun gerðu aðeins ráð fyrir um 10-20 þyrlulendingum við spítalann á ári.

Hver þyrla Landhelgisgæslunnar er um 15 tonn og ekki er erfitt að ímynda sér slysahættuna ef slíku farartæki hlekkist á. Vegna erfiðra aðstæðna á Hringbraut er gerð krafa um jafnvel enn stærri og fullkomnari þyrlur en LHG hefur nú yfir að ráða. Hinsvegar er hvergi gert ráð fyrir plani B, opnum svæðum til nauðlendinga og þaðan af síður öruggum aðflugsbrautum og alls staðar í heiminum er gert ráð fyrir í hönnun nútímalegra spítala, ekki síst aðalbráðasjúkrahúsa landanna. Því öllum þyrlum getur auðveldlega hlekkst á, ekki síst í misjöfnum veðrum eins og á Íslandi í miðri íbúa- og spítalabyggð.

Meðvituð þöggun RÚV á málinu öllu er sérstakt áhyggjuefni, ekki síst á öryggissjónarmiðum og sem í raun varðar þjóðaröryggi. Fyrirsjáanleg og hugsanlegri stórslysaógn í miðbænum og við aðalsjúkrahús landsins, sem stjórnvöld og alþingi hafa skapað á hreint ótrúlegan skipulagsmáta, gegn þjóðinni sjálfri. Ógn sem auðvitað er ekki brugðist við með vopnvæðingu lögreglu gegn utanaðkomandi hugsanlegum hryðjuverkaöflum eða þöggun, heldur opinni umræðu. Þar sem RÚV ætti að geta leikið eitt stærsta hlutverkið og ef allt væri í lagi.

Gamli Landspítalinn (1930) var tilbúinn þegar íbúabyggð í Reykjavík nálgaðist hámark vestan Hringbrautar rétt um 1930 (um 30.000 íbúar, en sem eru í dag aðeins um 15.000). Síðan hefur íbúabyggð í Reykjavík aukist stöðugt austan Hringbrautar, í dag um 120.000 íbúar. Nýjan Landspítala á samt að reisa á sama stað við Hringbrautina og hugsaður var besti staður fyrir gamla Landspítalann fyrir meira en öld síðan og staðarvalið ákveðið 1902. Löngu síðar (1962) var síðan Borgarspítali byggður auðvitað mikið austar í höfuðborginni, nánar tiltekið í Fossvogi þar sem var þá nóg pláss og gott aðgengi.

Skipulag Vatnsmýrarinnar hjá Reykjavíkurborg (2010-2030) og staðsetning þyrlupalls á Nýjum Landspítala við Hringbraut (gamla neyðarbraut Reykjavíkurflugvallar horfin). Raunveruleikinn sem blasir við í náinni framtíð og þegar menn eru uppteknir af umræðunni af sjálfkeyrandi rafmagnsbílum, uppbyggingu í Vatnsmýrinni og Borgarlínunni!

Aðal forsendur staðarvals Nýs Landspítala á Hringbraut upp úr aldarmótunum 2000, var nálægðin við Reykjavíkurflugvöll og fyrirhuguð ný nauðsynleg umferðamannvirki. Miklubrautina m.a. í stokk og ný stofnbraut vestur-austur um Hlíðarfót í Öskjuhlíð (áætlaður kostnaður upp á um 30 milljarða króna). Báðar þessar forsendur voru hins vegar lagðar til hliðar 2012 og flugvöllurinn nú hugsanlega á förum vegna vöntunar á byggingarlandi fyrir miðborg Reykjavíkur. Mikil óvissa er hins vegar þegar í dag að hægt verði að loka Landspítalanum í Fossvogi eins og upphaflegar sparnaðaráætlanir gengu út á, vegna fyrirséðs skorts á hjúkrunarplássum. Raunveruleikinn nú um óhagræðið og aukakostnað sem blasir við okkur í náinni framtíð varðandi Nýjan Landspítala og borgarskipulagið, en þegar menn eru meira uppteknir af umræðunni á sjálfkeyrandi rafmagnsbílum framtíðarinnar og frekari uppbyggingu og sóknarfærum í Vatnsmýrinni.

Byggingaáformin halda bara áfram eins og ekkert sé og án umræðu og gagnrýni ýmissa aðila (m.a. SBSBS sl. 4 ár). Ekkert tillit er tekið til aðgengishindrana fyrir sjúklinga og aðstandendur. Reiknað er reyndar með að meirihlut starfsfólks búi í miðbænum og geti gengið eða hjólað í vinnuna! Ekkert tillit heldur um öryggi sjúkraflugs af landsbyggðinni og ef Reykjavíkurflugvöllur lokar alveg (neyðarbrautin þegar lokuð). Uppbygging þegar reyndar hafin á Valslóð og nágrenni við NA enda gömlu neyðarbrautarinnar í Vatnsmýrinni. Eins er fyrirséð mikið óöryggi varðandi bráðasjúkraflug með þyrlum LHG til spítalans. Ekkert nýtt áhættumat var gert eftir lokun neyðarbrautarinnar sem var líka upphaflega hugsuð sem aðflugsbraut í hönnun þyrlupalls á 5. hæð við nýja meðferðarkjarnann.

Byggingaráformin nú á þröngri Landspítalalóðinni (2018-2023) eru eins óhagkvæm og hugsast getur til lengri framtíðar og auk þess mjög truflandi fyrir spítalastarfsemi og alla umferð í miðbæinn. Eins er varðar endurnýjunarframkvæmdir síðar (2023-2030) á yfir 60.000 fermetrum eldra húsnæðis og sem margt hvert er þegar hálf ónýtt í dag og farið að mygla. – Hugmyndir um nýja Borgarlínu í framtíðinni og sem Reykjavíkurborg er mest umhugað að kynna til mikilvægis miðborgarsvæðisins í atvinnu- og þjónustuppbyggingu, eykur auðvitað ekkert síður á mikilvægi úthverfa Reykjavíkursvæðisins og tengingu þeirra innbyrðis, til almennrar atvinnuuppbyggingar og íbúðaþróunar á höfuðborgarsvæðinu öllu.

Auðvitað ætti þegar verið búið að finna þjóðarspítalanum besta stað, hvað þá á mesta hagsældartímabili Íslandssögunnar. Eins og manni fyndist reyndar alltaf sjálfsagt og forfeður okkar gerðu reyndar í mikilli fátækt fyrir rúmri öld síðan! Sorglegast er þó þöggunin á málinu sl. ár og sem ekki hefur mátt ræða á Alþingi eða ríkisfjölmiðlunum vegna fyrri ákvarðana og hreppapólitíkur þvert á flokka ríkis og borgar. Hugsanlega ein mestu mistök Íslandsögunnar í ríkisframkvæmd vegna forsendubresta sem ættu að vera öllum augljós í dag og verkið samt ekki einu sinni hafið.

Nýja Kalnes-sjúkrahúsið í Noregi á næstum rauntíma

Myndir af alvarlegum umferðarslysum á þjóðvegunum eru að verða ansi algengar í fjölmiðlunum nú strax í upphafi sumars. Milljónir ferðamanna síðan væntanlegir til landsins næsta árið og sem sem keyra að meðaltali tæplega 300 kílómetra hver. Reiknað var um 30% aukningu á ferðamannastraumnum í ár, reynslan var 60% í apríl sl. Mikil fjölgun verður auk þess á komum skemmtiferðaskipa í sumar sem áætlað að verði nú á þriðja hundrað talsins (með hátt í hálf milljón ferðamanna). Allt þetta myndi undir eðlilegum kringumstæðum hafa kallað á aukna lögreglu- og heilbrigðisþjónustu, ekki síst úti á landi þar sem þjónustan hefur hins vegar nánast staðið í stað sl. áratug og á Bráðmóttöku LSH sem hefur verið gjörsamlega yfirhlaðin af verkefnum lengi.

Skipta tölur einhverju máli fyrir stjórnvöld? Svo er ekki að sjá.  „Árið 2014 slösuðust 123 erlendir ferðamenn í umferðinni hér á landi. 21 alvarlega. Árið 2015 tæplega tvöfaldaðist heildarfjöldi slasaðra í þessum hópi. 213 slösuðust. 26 alvarlega og fimm létust. Á síðasta ári var heildarfjöldi slasaðra 223. 47 alvarlega og tveir létust. Á fyrstu þremur mánuðum þessa árs hafa 50 erlendir ferðamenn slasast í umferðinni. 43 þeirra lítið en 7 alvarlega. Þróunin er því ansi slæm það sem af er ári hvað slasaða ferðamenn varðar og ef fram fer sem horfir er áætlað að 370 erlendir ferðamenn slasist í umferðinni á þessu ári.“

Fréttir berast af svo miklu álagi að sjúkraflutningsmenn á Blönduósi eru búnir að segja upp störfum. Hver heilvita maður og ekki síst stjórnvöld hefðu átt að vera búin að sjá að styrkja þyrfti alla þessa innviðaþjónustu fyrir löngu. Örugga sjúkraflutninga, landleiðina og flugleiðina m.a. með þyrlum LHG, læknis- og hjúkrunarhjálp í héraði og starfsemi Bráðamóttöku LSH sem og löggæslu og björgunarsveitanna.

Búast má við hörmungarástandi víða um landi í sumar og haust þar sem slysin verða og að hjálp berist seint og illa í mörgum tilvikum. Litlar sem engar aðgerðaráætlanir eru til, t.d. ef rútuslys verða í mesta dreifbýlinu og treysta verður fyrst og fremst á björgunarsveitir í næstu nágranabyggð. Stjórnvöld hóta nú auk þess að skera þurfi þjónustuna jafnvel niður út á landi til að geta haft efni á að byggja þjóðarspítalann okkar, reyndar á versta og óhagkvæmasta stað í lokaðri miðborginni. Stinga bara hausnum í sandinn og hlaupa síðan frá ábyrgðinni og þar sem sjá má vel að stórslysins verða.

Mikið hefur verið rætt og skrifað um það sem betur hefði mátt fara í stjórnsýsluákvörðunum rétt upp úr aldarmótunum síðustu og þegar ákvarðanir voru teknar um staðsetningu sameinaðs þjóðarsjúkrahúss á Hringbraut. Oft virðast sérhagsmunir verið látnir ráða á kostnað almannahagsmuna og sem öllum er ljóst í dag er varðar t.d. bankakerfið. Rannsóknarskýrsla Alþingis eftir hrunið og fleiri, hafa bent á að í raun hefði þurft að gera álíka skýrslu um alla aðra stjórnsýslu og varðaði ákvarðanir í stærstu hagsmunamálum þjóðarinnar. Ákvarðanir sem ætla mætti að gætu hafa ráðist af sérhagsmunum einstaklinga, félaga og jafnvel höfuðborgarinnar sjálfrar, á kostnað stórhöfuðborgarsvæðisins alls og landbyggðarinnar.

Í kynningu á niðurstöðum vinnuhóps sem fjallaði um siðferði og starfshætti við fall íslensku bankanna í Rannsóknaskýrslu Alþingis kemur einmitt fram að eitt af því sem varð okkur að falli er virðingarleysi okkar fyrir lögum og reglum. Þetta virðingarleysi var ekki einungis ríkjandi innan bankanna heldur virðist það vera hluti af þjóðarsálinni. Í niðurlagi skýrslunnar segir: . . . „vandinn er víðtækur, djúpstæður og kerfislægur. Skýrsla vinnuhóps um siðferði og starfshætti sýnir í hnotskurn að brýn þörf er fyrir siðvæðingu á fjölmörgum sviðum í íslensku samfélagi. Þótt margir einstaklingar hafi vissulega gerst sekir um ámælisverða hegðun og á því þurfi að taka með viðeigandi hætti, er varasamt að einblína á þá. Frá siðferðilegu sjónarmiði er til lengri tíma litið brýnast að treysta lýðræðislega innviði samfélagsins og styrkja stjórnkerfið; bæta þarf viðskiptasiðferði, stjórnsiði og vinnulag, efla fagmennsku og siðferðisvitund. Styrkja þarf skilyrði siðferðilegrar rökræðu meðal borgaranna um sameiginleg hagsmunamál sín. Leggja þarf áherslu á réttnefnda samfélagsábyrgð og hamla gegn sérhagsmunaöflum og þröngri einstaklingshyggju. Siðvæðing íslensks samfélags ætti einkum að beinast að því að styrkja þessa þætti og það er langtímaverkefni sem krefst framlags frá fólki á öllum sviðum samfélagsins“.

Myndin hér að ofan er af Babylonsturninum og þegar menn byggðu vegna sérhagsmuna eftir „syndaflóðið mikla“. Endalausan háan turn upp til himins til að ná sem best tali af Guði en sem tók síðan sífeldum breytingum á aldanna rás. Gamla testamentið segir að Guð hafi að lokum séð hverslags endæmis vitleysa þetta hafi verið og þöggun og eiginhagsmunasemi hafi ráðið för byggingarinnar sem virtist stjórnlaus. Hann tók því þá ákvörðun að dreifa mannkyninu um allar heimsins jarðir frá Babylon til að fólk fengi að tala ólík tungumál og tryggja því skoðanafrelsi.

Ákvörðun um Nýjan Landspítala og staðsetnngu á sér meira en tveggja áratuga sögu. Fyrrum stjórnendur hafa viðurkennt að í raun hafi geðþóttaákvörðun og trú hagsmunaaðila innan sjálfs spítalans, Háskóla Íslands og borgarinnar ráðið mest för, frekar en hugsanalega betri staðsetning austar í borginni til að uppfylla meginmarkmið sameiningar spítalanna. Í dag, tæpum tveimur aratugum síðar er öllum þessi rök mikið betur ljós. Ekki hefur samt mátt hreifa við þeirri hugmynd að endurskoða staðsetninguna frá grunni og margt breyst í höfuðborginni (ekki einu sinni með gagnrýnni umfjöllun hjá sjálfum ríkisfjölmiðlinum, RÚV). Þannig hugsanlega mikið hagkvæmari byggingar- og rekstrarform á betri stað kastað fyrir róða. Sjálfskaparvíti og hugsanleg mestu mistök aldarinnar í ríkisframkvæmd og jafnframt sú dýrasta.

Mestu ókosti framkvæmda við Hringbraut má finna í ótal greinum sem skrifaðar hafa verið um málið og birtar opinberlega, m.a. á fésbókarsíðu Samtaka um betri spítala á besta stað (SBSBS) sl. ár og vert að rifja upp áður en sjálfar framkvæmdirnar hefjast eftir eitt ár og ekki verður aftur snúið. Enn er nýs Alþingis valið að endurskoða þjóðargjöfina miklu sem skoðanakannir sýna að þjóðin vill ekki fá eins og ráðgert er, með þöggunina samt að vopni gegn sér:

1) Framkvæmdir á besta hugsanlegum stað kostar þjóðarbúið allt að 100 milljörðum minna næstu hálfa öldina ef allt er talið með og SBSBS hafa látið reikna, en byggingaráformin nú við Hringbraut gera ráð fyrir. Söluhagnaður eldri bygginga við Hringbraut og í Fossvogi, hagkvæmari byggingamáti og síðan hagkvæmari rekstur spítala á betri stað að mestu undir einu þaki skýrir þann mun miðað við árlegar fjárveitingar til Landspítalans í dag (um 70 milljarða króna á ári). Rekstarhagnður þá m.a. geta staðið undir lántökukostnaði og gott betur á nýjum stað, en ekki við Hringbraut með smjörklípuaðferðinni frá Alþingi.

2) Endurnýjunarkostnaður á 60.000 fermetrum í eldra húsnæði er stórkostlega vanáætlaður í dag á Hringbraut (um 110.000 krónur á fm2) og sem er reiknaður aðeins um fimmtungur af nýbyggingakostnaði þrátt fyrir að vera meira eða minna ónýtt og heilsuspillandi. Breytingar á lagnakerfi miðbæjarins er heldur ekki fullreiknað í dæmið í dag. Áætla má að nauðsynlegt nýtt skolplagkerfi eitt og sér fyrir spítalann og sem þarf að vera aðskilið almenningsskolpkerfinu með sótthreinsistöð verði mikið dýrara að koma fyrir í gamla miðbænum en opnum og góðum stað.

3) Tryggja má nýjum spítala á betri stað nægt rými til stækkunarmöguleika í framtíðinni, m.a. vegna vaxandi íbúafjölda og hratt vaxandi þörf heilbrigðisþjónustu vegna ferðamannastraumsins til landsins og sem á eftir að aukast mikið. Í raun er ekkert slíkt svæði í boði á Hringbrautarlóð. Eins fyrir byggingar í nátengdri starfsemi svo sem fyrir nám heilbrigðisstétta, vísindastarfsemi, líf- og lyfjaiðnað. Hönnun og byggingakostnaður nýs læknagarðs við Hringbraut sem kostað verður af HÍ er óreiknaður í dag og má ætla að verði mikið dýrari á Hringbraut en við nnýjan spítala á besta stað. Þegar í dag telja stjórnendur spítalans og formaður læknaráðs Landspítala að halda þurfi áfram rekstri gamla Borgarspítalans (Landspítala í Fossvogi) vegna ónógra sjúkraplássa eftir að framkvæmdum lýkur á Hringbraut og þannig ein megin forsenda sameiningar í upphafi brostin!

4) Tryggja má öruggari sjúkraflutninga og örugga aðkomu sjúkraþyrluflugs á betri stað og sem á eftir að stóraukast í framtíðinni. Aðstaða sem verður alls ófullnægjandi á Hringibrautarlóðinni og sem kosta mun þar að auki tugi milljarða króna aukalega að útfæra og reka (mikið dýrari þyrlukostur LHG). Nýtt áhættumat vantar vegna lokunar neyðarbrautar Reykjavíkurflugvallar og byggðar á Valslóð eftir 2012. Bráðasjúkrahús landsins þá þannig með ófullnægjandi og óöruggt aðgengi frá láði og lofti varðandi sjúkraflutninga, svo ekki sé talað um ef Reykjavíkurflugvöllur verður látinn fara í náinni framtíð og stefnt virðist að hjá borginni. Ein af helstu forsendum upphaflegs staðarvals um aldarmótin ásamt nauðsynlegum umferðarmannvirkjum fyrir tugi milljarða króna (Miklubraut í stokk og nýja braut um Hlíðarfót) sem hvortveggja var aflagt sem aðalforsendur hjá ríki og borg árið 2012. Aðalbygging HÍ í Vatnsmýrinni stendur þá ein eftir.

5) Framkvæmdir á besta stað á opnu svæði má klára á 5-7 árum eftir 1-2 ára undirbúningstíma eins og gert hefur verið víða erlendis (t.d. í Danmörku og Noregi) og þannig jafnvel á undan áætluðum lokum Hringbrautaframkvæmda um 2030. Framkvæmdum við 1. áfanga nýbyggingaframkvæmda (meðferðar- og rannsóknarkjarna) á þröngu Hringbrautarlóðinni sem nú er áætlað að ljúka 2022-2023, mun auk þess skaða starfsemina sem fyrir er og valda miklu ónæði fyrir sjúklinga á öllum byggingatímanum. Hanna mætti um leið mikið sjúklingavænni spítala en áætlað er á Hringbraut samanber nýja Hilleröd spítalann í Danmörku og sem sinnir þörfum samtímans, ekki síst með tilliti til sóttvarna og sál- of félagslegra þátta.

6) Tryggja má mikið meira jafnræði í atvinnutækifærum og aðgengi allra íbúa á höfuðborgarsvæðisins að stærsta vinnustað landsins með betri staðsetningu nýs Landspítala mikið austar en nú er í gamla miðbæ Reykjavíkur og sem ætti ekki að vera sérhagsmunamál 101-102 Reykjavíkur og sem sprungið hefur út á alla kanta á allra síðustu árum, aðallega vegna túrisma. Í dag búa þannig aðeins um 15.000 íbúar Reykjavíkur vestan austurenda Hringbrautar, en um 120.000 austan við (vart meirihlutinn í Hlíðarhverfinu!). Tryggja mætti mikið öruggara og betra aðgengi sjúklinga, náms- og starfsfólks af höfuðborgarsvæðinu öllu með minni tilkostnaði í akstri og byggingu umferðamannvirkja með betri staðsetningu Nýs Landspítala, enda helstu umferðarásar í dag staðsettir mikið austar í borginni.

Skrifa þennan pistil í tilefni nýs frumvarps Pírata um reglur á lausasölu rafretta (veipa) með ákveðnum skilyrðum. Hef áður látið í ljós álit mitt á drögum að frumvarpi heilbrigðisráðherra sem vill setja veipur undir tóbaksvarnalög, sem og áróðurs Krabbameinsfélags Íslands (KÍ) gegn veipunum í nýliðnum Mottumarsi, einu helsta hjálparlyfi tóbaksreykingamannsins sem gengið hefur illa að hætta reykingum.

Um 400 manns deyja árlega tengt tóbaksreykingum í dag, þar af tæplega 200 úr lungnakrabbameinunum einum og sem eru í 90% tilvika tengd tóbaksreykingum með dánarhlutfalli um 76% miðað við uppl. krabbameinsskráar Íslands árin 2011-2015. Heimilislæknar reyna að komast að sem bestri forvarnarlausn fyrir skjólstæðing sinn með rökum sem hann skilur og sem á við hverju sinni. Ef reykingarmanninum tekst að hætta reykingum með hjálp veipa í 10% tilvika sem heimilislæknir t.d. ráðleggur (sumar rannsóknir sýna þó allt að 70% árangur), geta veipur bjargað sennilega um 20-40 manns frá dauða á ári hverju.

Að gefinni þessari staðreynd og að ungt fólk (unglingar) sem byrji að veipa í fikti (jafnvel án níkótíns) leiðist út í tóbaksreykingar í aðeins innan við 1% tilfella síðar, má reikna árangur frjálsra sölu rafretta gegn dauðsföllum af völdum krabbameina, betri en hugsanlega árangur skimunar fyrir ristilkrabbameinum með ristilspeglun allra Íslendinga 55 ára og eldri í framtíðinni. Ekki slæmur árangur það, vonandi á lokametrum tóbaksreykinga í landinu fyrir harðasta hópinn. Þar sem veipur hafa hins vegar verið bannaðar í sölu til ungs fólks eins og í Danmörku hafa nýlegar tölur sýnt allt að 15% aukningu í tóbaksreykingatíðni. Boð og bönn geta því verið varhugaverð í þessu samhengi og auðvitað þarf að fylgjast náið áfram með hugsanlegri skaðsemi veipugufa á lungun.

Gamli Landspítalinn (1930) og Nýi Landspítalinn 2030 aftur við Hringbraut. Myndin tekin á sýningu í Borgarráðhúsinu á væntanlegum nýbyggingum á höfuðborgarsvæðinu, 26.3.2017 (stjörnunar mínar).

Rakst á merkilega staðreynd á útskýringamynd á sýningu í Borgarráðhúsinu um íbúabyggð í Reykjavík, „Hvað er í gangi?“. Þar virðist hafa gleymst að sýna aðal framkvæmdina, Nýjan Landspítala við Hringbraut! Allt nema nýtt sjúkrahótel sem þegar er risið upp úr jörðinni með breytt hlutverk og vart þurfti að kynna sérstaklega.

Gamli Landspítalinn var tilbúinn þegar íbúabyggð í Reykjavík nálgaðist hámark vestan Hringbrautar rétt um 1930 eins og sést á myndinni (um 30.000 íbúar, en sem eru í dag aðeins um 15.000). Síðan hefur íbúabyggð í Reykjavík aukist stöðugt austan Hringbrautar, í dag um 120.000 íbúar (og vart bara í Hlíðarhverfinu). Nýjan Landspítala á samt að reisa á sama stað við Hringbrautina og hugsaður var besti staður fyrir gamla Landspítalann fyrir meira en öld síðan og staðarvalið ákveðið 1902! Löngu síðar var síðan Borgarspítali byggður auðvitað mikið austar í höfuðborginni, nánar tiltekið í Fossvogi.

Auk þessara staðreynda eru auðvitað fjöldamörg atriði sem skoða þyrfti mikið betur þegar velja á þjóðarspítala besta stað. Samgöngur, aðgengi fyrir sjúklinga, sjúkraflutninga og starfsfólk. Eins hagkvæman byggingamáta og fagurt og heilnæmt umhverfi sem raskar ekki um of því skipulagi sem þegar er. Auðvitað sem mest miðsvæðis í höfuðborginni og tillit er tekið til íbúðabyggðar og umferðar sem mikið hefur verið skrifað um, m.a. af SBSBS. Sjónarmið sem stjórnvöld og ríkisfjölmiðlar hafa viljað þagga í hel sl. ár.

Mest kapp í umræðunum nú tengt innviðauppbyggingu er að bæta samgöngur á þjóðvegunum okkar til að geta tekið á móti en fleiri túristum, en sem við vitum að tekur áratugi að bæta sem nokkru munar. Umferðaþunginn á þjóðvegunum eykst hins vegar um ÞRIÐJUNG á ári hverju og hátt í MILLJÓN BÍLALEIGUBÍLAR  (meðalakstur 290 km) hafa bættst á vegakerfið miðað við fyrir áratug. Samsvörunin er um 20.000 nýir íslenskir heimilsbílar með ársmeðalakstur (15.000 km/ár) en sem fyrst og fremst keyra á þjóðvegunum okkar. Löggæsla og heilbrigðisþjónusta um land allt nánast samt hið sama, sem og viðbúnaður á bráðaþjóðarsjúkrahúsi landsmanna og mikill kvíði er nú fyrir álagi á komandi sumri.

Til að mæta lágmarks öryggiskröfum þyrfti auðvitað að fjölga mikið í löggæslu og bráðaþjónustuaðilum hvers konar (þar með talinn stuðningur við björgunarsveitir), tengt öflugri læknavaktþjónustu á landsbyggðinni og bættu aðgengi með sjúkraflugi og sjúkraþyrluflugi. Stórefla þarf strax stuðning við starfsemi Bráðamóttöku LSH sem er yfirfull alla daga og mikið álag sem daglega er í fréttum. Eins að fjölga sjúkraþyrlum og nothæfra flugvalla á landsbyggðinni sem hafa farið mjög fækkandi sl. áratugi fyrir venjulegt sjúkraflug. Slíkir flutningar voru um 1000 sl. ár (2016) og skráning til fyrir þúsundir útlendinga sem lent hafa í misalvarlegum slysum um land allt, þar af um 1700 í umferðarslysum. Um helmingur alvarlegra umferðaslysa á þjóðvegunum tengist auk þess akstri útlendinga.

Furðulegast er að á sama tíma er verið að undirbúa nú byggingu nýs þjóðarspítala með nýrri bráðamóttöku í meðferðarkjarna (2023) með vægast sagt mjög umdeildum hönnunarhugmyndum frá því um aldarmótin á Hringbrautarlóð og þar sem aðgangur fyrir sjúkraflutninga af stórhöfuðborgarsvæðinu öllu og landbyggðinni auk sjúkraflugs verður miklu heftara og hættulegra en við höfum þó þegar í dag!! Við gleymum þannig alveg að hugsa til enda vandamálanna í svokallaðri innviðauppbyggingu. Þar sem þau byrja og enda, en þrætum þess í stað endalaust milli heims og heljar um allt sem liggur þar á milli.

Á sunnudegi í blíðskapa veðri á vaktinni minni í byrjun mars á Ströndum er mér óljúft að þurfa að setjast við tölvuna og deila á kollega mína sem vinna fyrir Krabbameinsfélag Íslands í tilefni af áróðursherferðinni í ár gegn öllu nikótíni, ekki aðeins reyktóbakinu. Hjálparmeðulunum sérstaklega sem ekki eru seld sem nikótínlyf í apótekunum ef svo má segja og sem margur reykingamanninum hefur tekist að hætta með, nánar tiltekið munntóbaki sem er miklu skaðminna en reyktóbakið og nú nikótínveipum (rafrettur) sem innihalda ekkert tóbak. Jafnframt unnið að „frekari tóbaksvæðingu“ með því að setja veipurnar undir tóbaksvarnalög og sem selja þá má aðeins undir borði matvöruverslana og sjoppa og frumvarp heilbrigðisráðherra ber með sér. Að unga fólkinu standi þá til valkostur um að velja á milli reyktóbaks og veipa að jöfnu, ef hugur þess á annað borð býður. Í stað þess að selja veipur eins og önnur nikótínlyf til að mynda í apótekum (gæðastaðlað) og eins þar sem bestu forvarnirnar snúast miklu frekar um fræðslu, en ekki boð og bönn.

Vissulega er nikótínið ekki holt, en sem engu að síður hjálpar mörgum sem eiga við t.d. einbeitingaskort að stríða, sem aðeins róandi eða sem örvandi á mynni gamla fólksins. Gleymum t.d. ekki þeirri staðreynd að talið er að allt að 20% þjóðarinnar eigi við þunglyndi og kvíða að stríða og þar úrlausn flestra er m.a. lyfjameðferð, a.m.k. tímabundið með svokölluðum SSRI lyfjum sem náð hafa nýjum hæðum sl. ár. Eins í lyfjakostnaði þess opinbera. Sumir í dag hugga sig sjálfsagt við nikótínvörur í staðinn. Eins þar sem margur myndi e.t.v. annars borða bara meira og bæta á sig óhóflegri vigt ef ekkert löglegt níkótín stæði til boða. Heilbrigðisvanda sem Alþjóða heilbrigðisstofnunni (WHO) telur eina mestu heilsuvá samtímans, tengt offitusjúkdómunum og sykursýki, og sem út af fyrir sig eru stórir krabbameinsvaldar í þessu samhengi.

Áfengi er heldur ekki skilgreint sem eitur, en veldur engu að síður einum mesta félagslega skaða samtímans, auk þess sem það getur valdi lifrarbólgu og krabbameini í lifur sérstaklega. Ávanabindandi efni í eðli sínu sem stór hlut þingmanna keppir nú um að fá frjálsa sölu á í matvöruverslunum landsins!!

Það eru alltaf plúsar og mínusar í öllum áróðri og passa verður að fara ekki yfir strikið og misbjóða ekki siðferðisvitund einstaklingsins. Sennilega hafa fáir skrifað jafn mikið um forvarnir hverskonar og undirritaður. M.a. nokkrar greinar fyrir Mottumars gegnum árin og þar sem upphaflegt tilefni var að vekja karla til vitundar um einkenni sem þeir réðu ekki við og bent gætu til krabbameins (af-feimnisvæða umræðuna). Eins hvatningu til betri lífstíls og reykbindindi. Eins hefur verið um Bleika daginn, forvarnir gegn krabbameinum hjá konum og reyndar líka Blá deginum, baráttu gegn ristilkrabbameinum hjá báðum kynjum. Slík fræðsla með bestu vitund fagfólks að leiðarljósi skilar mestum árangri, en sem því miður er ekki veitt mikið fé til af hálfu stjórnvalda (um hálft prósent af heildarútgjöldum til heilbrigðismála og innan við 4% ef öll heilsugæslustarfsemi er meðtalin)!

Það er því ansi langsótt að Mottumarsinn í ár er ekki aðeins tileinkaður forvörnum gegn tóbaksreykingum, heldur öllu sem inniheldur nikótín. Áróðursherferð sem kostar tugi milljóna króna og sem ekki aðeins fær einhverja til að hætta tóbaksreykingum og mjög góður ávinningur hefur þegar unnist hingað til með (aðeins um 10% fullorðinna reykja nú, miðað við um helming áður), heldur einnig áróður nú gegn áhrifaríkum hjálparmeðulum þeirra sem þegar hafa hætt og rannsóknir ekki einu sinni til sem hafa sýnt með óyggjandi hætti að valdi mikilli krabbameinshættu. Miklu minni hættu en mörg þeirra efna sem við neytum í óhóflegu magni daglega og við vitum samt flest um skaðsemina af. Miklu sykuráti (þar á meðal gosdrykkju), reyktum mat, saltpéturssýru og áfengið svo eitthvað sé nefnt.

Of mikil söluskerðing á níkótínvörum öðrum en reyktóbaki og eins konar glæpavæðingarhugsunarháttur gagnvart þeim sem vilja neyta liggur mig við að segja og með því að setja nikótínveipur sem hafa ekkert með tóbak að gera undir tóbaksvarnarlög sem og áróðurinn hjá Mottumars í ár gegn þeim aðferðum sem reykingamanninum og öðrum hugnast best til að halda sig frá tóbaksreyk, er ekkert annað öfugsnúin forræðishyggja að mínu mati. Frá heilbrigðisstofnun sem við öll ættum að öllu jöfnu að geta treyst best (KÍ) og heilbrigðisyfirvöldum (nú nýjum heilbrigðisráðherra).

Tóbaksreykingar eru stórhættulegar og allt til vinnandi að fá þær sem mest niður. Um það eru allir sammála. Og því spyr maður sig í dag á þessum fallega degi þeirrar einföldu spurningar hvort einfaldlega sé verið að markaðsvæða forvarnir, sérhagsmunahópum til einhvers sérstaks ávinnings en hugsanlega gegn þeim sem hyggjast ætla að hætta að reykja eða eru hættir, með hjálp nikótínlyfja (hvað nöfnum sem þau heita). Álíka áróðurs- og söfnunarherferð og undanfarin ár og sem mér skilst að hafa skilað í fyrra um 60 milljónir króna, en þar sem meirihluti fjárins fór í markaðsöflin og auglýsingastofur. Aðeins nokkur prósent til sjálfrar rannsóknastarfseminnar. Í ár er forræðishyggjan a.m.k. í allt of miklu fyrirrúmi og heildarsannleikanum að mörgu leiti snúið á haus. Hann málaður svart-hvítur til að fanga athyglina og styrkja söfnunina. Komin út fyrir velsæmismörk og litaður hræðsluáróðri á lítt sönnuðum málum. Varasöm stefna hins vegar fyrir KÍ að feta ef samtökin ætla á annað borð að halda áfram að vinna með þjóðarsálinni og lýðheilsunni allri þegar upp er staðið og að við læknar missum ekki trúverðugleikann.

Til að nauðsynleg þjóðþrifamál fái góðan framgang þarf virka þjóðfélagsumræðu. Að mörgu þarf að hyggja og þegar byggja á stórt og vandað til framtíðar. Þetta ekki ekki síst við um stærstu og dýrustu ríkisframkvæmd Íslandsögunnar, nýjan þjóðarspítala, og þegar sá gamli er löngu sprunginn og úr sér genginn. Þróun sem þjóðin hefur ekki farið varhluta af sl. árstug og fé ávalt vantað til úrbóta eða framkvæmda. Smjörklípuaðferðin þess vegna látin duga á Alþingi okkar Íslendinga.

Nú er hins vegar mál að linni, á einu besta hagsældartímabili Íslandssögunnar. Í stað bestu lausnar, á hins vegar að halda áfram með áætlanir um gamlan samsuðuþjóðarspítala og byggist á hugmyndum í lok síðustu aldar og breytingum sem gerðar voru á kreppuárunum hinum síðari. Mikla óhagkvæmnin er varðar nýbyggingar og endurnýjun á hálfónýtu húsnæði Hringbrautarlóðarinnar (alls um 140.000 fm. þar 80.000 fm í nýbyggingum), og mikils aukakostnaðar miðað við að byggja nýtt á opnum og hagkvæmum stað (reiknaður aukakosnaður enda yfir 100 milljarðar IKR). Sérstakt áhyggjuefni er skert aðgengi starfasfólks og sjúklinga að spítalanaum á illa staðsettri lóð sem stöðugt hefur verið þrengri stakkur búinn af borgaryfirvöldum í Reykjavík.

Ábendingar ýmissa fagaðila og fjöldasamtaka sl. ár, m.a. frá SBSBS, hafa verið hundsar. Alvarlegast að mínu mati er skert og óöruggara aðgengi í sjúkraflutningum, m.a. fyrir sjúkra-/þyrlusjúkraflug, að ekki sé nút talað um ef Reykjavíkurflugvöllurinn allur verður farinn úr Vatnsmýrinni. Kynningar RÚV á málinu hefur alveg vantað má segja frá upphafi. Mál sem m.a. hefur verið staðfest með bréfi ritstjórna Kastljóss að stjórnendur þar á bæ telji að ekki megi ræða eða „rugga bátnum“. Ekki megi þannig stugga við sérhagsmunatengslum hjá ríki og borg. Áætlanirnar hafa engu að síður í heild sinni mætt harðri gagnrýni heilbrigðisstarfsfólks í meira en áratug og skoðanakannanir endurtekið sýnt vilja hjá þjóðinni að áta endurskoða staðarval nýja spítalans í heild sinni og byggingaáform sem aðrar þjóðir klára á 5-10 árum á vel völdum stað.

Þöggun stjórnvalda og sér í lagi með þátttöku RÚV, er ein alvarlegasta þöggun á opinberri umræðu síðari ára. Alvarlegasti hlutinn snýr að mínu mati eins og áður sagði að væntanlegu óöryggi tengt sjúkraþyrlufluginu á Nýjan Landspítala. Þar vantar nýtt áhættumat fyrir lendingar vegna breyttra forsenda á hönnun þyrlupalls á spítalanum eftir 2012, nánar tiltekið brottnám aðflugsbrauta (opinna svæða) með uppbyggingu sunnan við spítalann (á Valslóð) sem og lokun neyðarbrautarinnar (aðal aðflugsbrautar fyrir þyrlurnar). Sem lækni og fagaðila ber mér skylda að kalla eftir hjálp þar sem slysin gerast og fyrirbyggja ný eins og kostur er. Ekki er til of mikils mælst að fá a.m.k. einhver viðbröðgð frá ábyrgum aðilum. Sjúkt heilbrigðiskerfi og helsjúkar spítlalaáætlanir geta í myndlíkingu verið sjúklingar og fjölmiðlar nærstaddir vegfarendur. Mál sem getur varðað samgönguöryggi og velferð í mestu neyð lífsins hjá flestum. Ekki síst hjá landbyggðarfólki og sjómönnunum okkar. En lífsklukkan tifar og brátt verður ekki aftur snúið af áðurnefndri nýrri og sjálfskapaðri neyðarbraut. Nýr heilbrigðisráðherra og meirihluti Alþingis hefur hingað til horft undan. Þverpólitíska hringavitleysan heldur þannig áfram og sem alls ekki má einu sinni að ræða í fjölmiðli sem við við töldum okkar allra!

Þöggun á þjóðaröryggi við hönnun Nýs Landspítala?