Hólmavík, desember 2012 (mynd vaa)

Það er í raun ógjörningur fyrir mig að ætla að feta í fótspor listmálaranna og túlka með myndum sjónarspili birtunnar á Ströndum nú á miðjum vetri um áramót. Ég vil samt reyna það á annan hátt. Með lítilli ljósmynd og orðum um hugáhrifin sem náttúran vekur og sem kallar fram endurminningar sem allskonar ljósaspil ásamt sólinni ein geta vakið. En sennilega nýtur hver og einn áhrifanna á sinn sérstaka hátt, allt eftir því hvar þeir eru staddir eða aðstæðum í lífinu hverju sinni.

Í myrkrinu sem nú er ráðandi meiri hluta sólarhringsins, nýtur ljósskíman sín alltaf best. Jafnvel þegar myrkrið er kolsvart og ekkert tunglskin er eða endurskin frá snjónum á láglendinu. Hafið þá svart og rennur saman við fjöruna og ósýnilegan sjóndeildarhringinn. Hins vegar stundum stjörnur á himninum og einstaka blikandi ljós í fjarska. Oftast líka hvít, en stundum rauð, gul eða græn. Bátar úti á hafinu eða bílar hinum meginn við fjörðinn ásamt ljósi frá einum og einum sveitabæ. Ekki má síðan gleyma öllum ljósunum í Hólmavík þar sem ég dvel yfir hátíðarnar, og flest ljós eru nú jólaljós. Fyrir utan ljósin frá vitunum góðu.

Á leiðinni á svörtum vegi í öllu náttmyrkrinu, í sjúkrabíl með blá blikkandi ljós upp á heiði þar sem fiskflutningabíll hafði oltið í glærahálku hugsar maður líka margt. Fjörtíutonna flutningabíll hafði mætt öðrum eins, í beygju. Í slíkri vitjun treystir maður meira en nokkurum sinnum á alla hina sem einnig koma til hjálpar. Þar sem öll tæknin, fjarskiptin, góðir bílar og ljósin skilar okkur oftast á leiðarenda. Gul og neonblá þokuljós, og jafnvel flóðlýsingu vöruflutningabílanna sem geta komið fyrirvaralaust á móti manni í næstu beygju eins og járnbrautarlest með tengivagn. Heimurinn í myrkrinu er þannig agnarsmár, aðeins stutti vegakaflinn sem sést framundan.

Sama mætti auðvitað segja um öryggi sjómannanna okkar sem geta ekki alltaf bara treyst á tæknina og veðurspánna sem nú er með afbrigðum slæm. Eins björgunarsveitarmanna sem við ætlum að fara að styrkja með því að kaupa af þeim gleðiljós og sprengjur fyrir áramótin, slökkviliðs- og löggæslumanna sem slökkva hina raunverulegu og óraunverulegu  elda í mannheimum, auk fjölda annarra sem leggja sig oft í mikla hættu þegar illa fer fyrir okkur. Á þjóðvegum, sjónum og í óbyggðum okkar oft bjartra en líka stundum myrka lands.

Allt eru þetta eru áþreifanlegri staðreyndir hér í dreifðum byggðum Vestfjarða á miðjum vetri en víða annars staðar. Eins og ég upplifði fyrst fyrir þrjátíu árum á Patreksfirði og vinur minn Jósep Blöndal, læknir kenndi mér margt um mikilvægi dreifbýlislækninganna, heilbrigðisþjónustunnar almennt út á landi og ekki síst að sýna æðruleysi.

Myrkrið gefur manni nefnilega líka mikla hvíld og aldrei er svefninn betri en á löngum vetrarnóttum. Morgunskíman síðan dimmrauð, bleik, gul og lofandi. Himininn síðar blámaður eða grár, en annars staðar skjannahvítur. Síðar jafnvel dimmblár og sem nýtur sín þá best þegar skýjahnoðrarnir koma í heimsók úr næsta firði og hlaðast upp á heiðunum. Á öðrum tímum í órafjarlægð dökkir, sem sumir kalla óveðursský. Oft fyrirboði slæmra breytinga í vetrarveðurfarinu eins og nú og sem hert hefur þjóðina gegnum aldirnar, en kostað okkur allt of mikið. Í frosthörkum og stormum, á sjó og landi.

Í fyrra reyndi ég að lýsa öðruvísi klakaböndunum á Ströndum. Í akstri í ofurbirtu og snjókófi um miðjan dag á nýja þjóðveginum á Þröskuldum. Sá í raun ekki á milli stika og vissi ekki alltaf hvort bílinn minn væri kjurr á veginum, færi upp eða niður. Að lokum út fyrir veg og ég beið skamma stund eftir frjálsu falli. Ljóst var að tæknin hjálpaði mér ekki lengur né rafmagnsljósin, ekki fyrr en svo hjálpin barst.

Birtan er þannig oft ýmist ofurbjört eða koldimm á Ströndum, og síðan með öllum blæbrigðum ljós og sólar þess á milli. Litbrigði sem minna mig á líf mitt og starf í áratugi á margan hátt. Hvergi eru heldur víddir landsins jafn raunverulegar, en að sama skapi jafn framandi daglegu lífi í höfuðborginni og þar sem ég starfa í heilsugæslunni og á Bráðamóttökunni. Þar sem lengri tími fer oft í að bíða eftir umferðaljósunum en öðrum ljósum og allir að flýta sér. Tímavíddin og álagið oft ómanneskjulegt. En nú hef fengið góðan tíma til að njóta jólaljósanna fyrir vestan. Á sama tíma og ég hef getað rifjað upp gamla tíma og árið agnarlitla sem er að kveðja.

Aftur held ég jólin mín á Ströndum. Nú einn fjarri ástvinum og fjölskyldu. Samt umlukinn ástsælu landinu mínu, hafinu og fjöllunum sem eru klædd sínu fegursta eftir snjóhretið í nótt. Á stað þar sem öll ljós virðast jólaljós í myrkrinu, jafnvel blikkandi ljósið í vitanum hér á Hólmavík. Hjá vinum mínum til margra ára og sem svo gott er heim að sækja þótt langt líði á milli „vitjana“. Á stað þar tíminn stendur eins og í stað, ró og friður alltaf alls staðar og maður hefur nógan tíma að hugsa um þá sem standa manni næst. Ekki síst fallegu og góðu barnanna minna, tengdabarna og barnabarna.

Á tækniöld og tímum framfara á svo mörgum sviðum, fjarlægjumst við allt of mikið hvort annað. Skype jól engu að síður í þetta sinn í stofunni minni heima hjá konunni minni, dætrum, tengdasona og barnabörnum sem nýkomin eru frá Svíþjóð og ég fæ síðan til mín eftir nokkra daga. Eða hjá syni mínum, tengdadóttur og barnabörnum í Danmörku sem ég fæ að hitta eftir nokkrar vikur. Því bráðum kemur betri tíð með blóm í haga, jólaóskin mín í ár. Jólasólin boðar síðan lengri daga og meiri birtu. Vonandi líka meiri samveru fyrir allar fjölskyldur á nýju ári.

GLEÐILEG JÓL

Krakkarnir á Drangsnesi (smella á mynd til að spila)

Fá myndbönd hafa slegið jafn rækilega í gegn um þessi jól og jólalagið, Jólin eru að koma, í flutningi krakkanna í barnaskólanum á Drangsnesi. Sannkölluð jólabörnin í ár. Börnin sem ég ætla að passa vel eins og aðra íbúa á Ströndum þessi jól og ef einhver verður alvarlega veikur.

Strax og maður er kominn norður á Strandir, skynjar maður vel einstaka nýja nálægð við tímann, í nútíð, fortíð og framtíð, allt í senn, og sem kemur svo vel fram í myndbandinu (smella á mynd), sem reyndar er auglýsing kostuð af Vodafone. Myndband sem hefði aldrei orðið til nema fyrir vasklega framgöngu kennara barnanna í upphafi, þeirra Bjarna Kristjánssonar (Borko) og Birnu Hjaltadóttur, svo og með mikilli vinsemd íbúanna sem mættu flestir á jólatónleikana í félagsheimilinu.

Drangsnes, um gerð myndbandsins hér að ofan (smella á mynd til að spila)

Horft í norðvestur frá Mosfellsbæ (mynd vaa desember 2012)

Um jól hugsar maður oft langt og til ferðalaganna á árinu sem er að líða. Eins allra ferðanna sem maður á enn eftir að fara, óloknum köflum í lífinu. Í jólastressinu er líka fátt betra en hugsa til sveitasælunnar og nálægðar við fjöllin. Halla sér jafnvel upp að þeim, horfa á bleiku jólaskýin fyrir vestan og láta sig dreyma.

Þegar vanda á valið við að finna góða jólagjöf, getur ferðapakki um landið svo sannarlega verið góð hugmynd. Eina slíka pakkaferð fór ég fyrir nokkrum árum og sem er mér alltaf jafn ógleymanleg.

„Vel heppnuð ferð skapast með góðri leiðsögn um framandi staði og helst í sæmilegu veðri. Hughrifin sem skapast síðan af tilfinningum sem náttúran ein getur kallað fram í góðum félagsskap, því enginn er eyland. Hughrif sem síðan endast oft ævilangt, og hægt er að kalla þau fram aftur og aftur, dag eftir dag, þegar maður vill og þegar maður þarf. Með vaxandi aldri og þroska finnur maður hvað hver einstaklingur er lítill í náttúrunni, en samt svo stór. Hvað hann getur samsvarað sér vel með náttúrunni, á réttum stað og á réttri stundu, eins og hann hafi alltaf átt þar heima. Ef til vill þarf lífið að hafa verið aðeins erfitt á köflum til að við getum notið alls skalans. Sár lífsreynsla eða saga rifjast oft upp en endurspeglast í andhverfu sinni, fegurðinni sem ró og tenging við náttúruna ein getur skapað. Þannig fær hún útrás og nýja merkingu eins og í ævintýrunum. Þá sögu er hægt að segja aftur og aftur.“

Út og vestur er ferðaþjónustufyrirtæki sem sérhæfir sig í styttri og lengri ferðum og ég mæli tvímælalaust með. Aðallega ferðir um vesturland, oft á sögufrægar slóðir. Þar sem stundum eru sameinaðir ólíkir ferðamátar, fjallgöngur, hjólreiðar og jafnvel siglingar. Næsta sumar verð ég með þeim í för á hjóli um nágrannasveitirnar mínar. Sennilega einn skemmtilegasti jólapakkinn í ár að mínu mati og þegar maður fer að hlakka mest til sumarsins strax á jólunum.

Ég er heilsugæslulæknir og vinn hjá ríkinu. Að mörgu leiti líkar mér vel þar og finnst að þar eigi ég heima með minn starfsvettvang, þrátt fyrir ólgusjó og stefnuleysi opinbera stjórnvalda. Þetta hefur mér aldrei verið ljósara en einmitt í dag eftir næstum þriggja áratuga starf. Starf sem í sjálfu sér er sniðið að þörfum samfélagsins þar sem trúnaðurinn liggur ekkert síður við þjóðfélagið allt en sjúklingana mína. Það tók mig mörg ár að átta mig vel á þessu samhengi.

Það tók mig líka mörg ár að fá fasta vinnu í heilsugæslunni í upphafi og gjarnan sóttu á annan tug lækna um hverja stöðu sem losnaði. Sumum kollegum mínum finnst reyndar freistandi að gera verktakasamning um heilsugæsluna til að geta ráðið sér betur sjálfir. Jafnvel ég og félagi minn buðumst til að reka heilsugæslu fyrir Heima- og Vogahverfið fyrir tveimur áratugum sem þá hafði enga. En það var slegið á puttana á okkur og okkur skipað í umsóknaröðina með hinum hjá ríkinu.

Gott og vel með rekstarformið, aðalmálið er að heimilislækningar eru samfélagslækningar í eðli sínu og hljóta alltaf að kalla á víðtæka samvinnu við aðrar heilbrigðisstéttir. Alla sem koma að grunnheilbrigðisþjónustunni á gólfinu eins og sagt er. Lækna, hjúkrunarfræðinga, sálfræðinga, félagsráðgjafa, sjúkraliða, ritara og ræstingarfólk, en auðvitað líka þá sem sjá um sjálfa stjórnsýsluna. Samvinnu við ríkisstofnanir, sjúkratryggingarkerfið, félagsþjónustuna, tryggingafélögin, lögreglu og lögfræðinga. Rétta notkun heilbrigðisúrræða, rannsókna, lyfja og vottorða sem eiga að vera í takt við opinbera heilbrigðisstefnu og almenn lýðheilsusjónarmið. Til þessarar yfirsýnar er heimilislæknirinn menntaður. En heimilislækninum í Reykjavík og nágrenni vantar mikinn tíma vegna anna og eins mikilvægar heilbrigðisstéttir til starfa með. Það reynir auk þess mjög á starfsþrekið að þurfa sífellt að berjast við vindmillur í kerfi sem er ekki sjálfu sér samkvæmt eða jafnvel þar sem ólíkum heilbrigðisblokkum er stillt upp hverri á móti annarri, í stað þess að vinna sem ein heild.

Heilbrigðismálapólitíkin var aldrei þessu vant til umræðu á RÚV í Silfri Egils á sunnudaginn. Af miklu var að taka og tíminn var naumur. Þegar stórt er spurt verður stundum fátt um svör, enda af miklu að taka. Ég vil því reyna að svara betur mikilvægustu spurningunum er varðar þjónustuhlutverk heilsugæslunnar almennt. Reyndar efni sem sumpart hefur oft verið reifað hér áður, m.a. í síðasta bloggi. Aðalmarkmið með þessarri umfjöllun nú og sést í skrifum fleirri þessa daganna, er auðvitað að við förum öll að tala betur saman um hvernig heilbrigðisþjónustu við viljum sjá þróast hér á höfuðborgarsvæðinu á næstu árum og að stjórnvöld sjái samhengið í vandamálum heilbrigðiþjónustunnar sem þarfnast strax úrlausna. Vandamál sem eru fyrst og fremst skipulagsleg og þurfa ekki að kosta svo mikla peninga að leysa. Geta raunar sparað okkur mikla fjármuni í óþarfa og afleiddum heilbrigðiskostnaði til lengdar, m.a sjúkrahúskostnaði.

Sterk heilsugæsla, hvernig svo sem við skilgreinum hana, hlýtur að vera forsenda þess að við getum unnið skilvirknislega með lýðheilsuvandamálin. Annars enda þau ótímabært á gólfi bráðamóttökunnar. Allar alþjóðlegar klínískar leiðbeiningar í dag miða þannig við að unnið sé með sjúklinginn heildrænt á öllum aldurskeiðum. Ólíkar úrlausnir og sjúklingar og aðstandendur séu ávallt uppfræddir um það mikilvægasta, ekkert síður en að viðhalda góðri heilsu, fræðslu um sjúkdóma og lækningar. Ofnotkun skyndiúrræða sem eru allt of mikið notuð í dag eru hins vegar fljótt sjálflærð, auk þess að vera sjúkdómavæðandi í eðli sínu. Sama má reyndar segja um allskonar aðra þjónustu sem stundum virðist fyrst og fremst verið komið á laggirnar í gróðasjónarmiði fyrir þá sem hlut eiga að máli og í hreinni samkeppni um sjúklinginn.

Á síðustu árum höfum við verið rækilega minnt á hvað ýmisskonar sjálfstæður rekstur í heilbrigðisþjónustunni getur kostað okkur mikið ef ekki er vel að málum staðið hvað varðar þörfina, eftirlit og þjónustusamning við hið opinbera sem borgar síðan allan afleiddan kostnað að lokum ef illa fer. Veik heilsugæsla sem aldrei var klárað að byggja upp á höfuðborgarsvæðinu á ekki endalaust að vera afgangsstærð í þessari samkeppni, sem augljóslega gefur sóknarfæri einkaaðilum og félögum sem vilja hasla sér völl undir formerkjum grunnheilbrigðisþjónustunnar. Það nýjasta, hjálækningar, en nokkrir alþingismenn hafa nú komið fram með með þingsályktunartillögu um niðurgreiðslu þessarar þjónustu. Þjónustu sem ekki er studd vísindalegum rannsóknum. Trúnaðarlækningar og einkafyrirtæki sem selja þjónustu í atvinnuheilsuvernd hljóta eins oft að gæta meira hagsmuna þess sem borgar launin þeirra, en annarra launþega. Sjúklingurinn er stundum jafnvel skyldugur að mæta eða tilkynna veikindi beint til trúnaðarlæknis, í stað þess að geta átt kost á að leita beint til sinnar eigin heilsugæslu. Atvinnuheilsufyrirtækin vísa hins vegar stundum stafsfólki til lækna í opinberu heilsugæslunni í þeim tilgangi einum að fá tilvísanir í dýrar rannsóknir sem hið opinbera á síðan að borga.

Þannig fékk ég nýlega fyrirmæli gegnum skjólstæðing minn að hjúkrunarfræðingur í fyrirtækinu sem hann vann hjá vildi að hann og vinnufélagar hans færu í ristilspeglun, en fyrst þyrftu þeir að fá tilvísun hjá heimilislækni sínum. Sömu misvísandi skilaboðin má reyndar lesa úr skilaboðum góðgerðasamtaka nýlega hér á landi sem kosta ókeypis ristilspeglun allra í ákveðnum landshlutum, en ekki öðrum, óháð einkennum. Nokkuð sem við gætum hugsanlega verið sammála um að væri ráðlagt sem hópskoðun fyrir ákveðna aldurshópa ef við þyrftum ekki að forgangsraða heilbrigðisverkefnum eftir mikilvægi og fjárahagslegri stöðu í heilbrigðiskerfinu. T.d. má hugsanlega nota peninganna betur í aðrar mikilvægari forvarnir eins og t.d. að bjóða öllum konum ókeypis HPV bólusetningu til 26 ára aldurs eins og Danir eru nýlega farnir að bjóða sínum konum eða velja betra bóluefni gegn eyrnabólgum barna og sporna þannig betur gegn þróun sýklalyfjaónæmis í þjóðfélaginu öllu.

Mörg önnur dæmi væri hægt að taka þar sem fyrst og fremst þarf að spyrja sig um forgangsröðunina. Mikilvægast hlýtur samt alltaf vera að grunnþjónusta sé ávallt til staðar þegar hennar er þörf, hvort heldur í heilsugæslunni sjálfri, hjá sérfræðingum á stofum, á bráðadeildum eða með sjúkrahúsinnlögn. Aðgangur að nauðsynlegri sérfræðihjálp er hins vegar af skornum skammti og löng bið er oft eftir tímum hjá sérfræðingum úti í bæ. Göngudeildir spítalanna ekki svipur hjá sjón miðað við sem áður var eða jafnvel lokaðar. Tilmælabréf yfirlækna á Landspítala um heftan aðgang fyrir heilsugæsluna er að verða daglegt brauð. Þá eru oft fá úræði nema gegnum bráðamóttökur háskólasjúkrahússins, en jafnvel nú er farið að ræða takmarkanir á þeim úrræðum einnig.

Sjúkraskrárkerfin sem sem lengi hafa verið til umræðu „tala oft ekki heldur saman“, enda illa eða ekki samtengd. Vandamál sem eru í sjálfu sér oft auðleyst ef ríkari skilningur væri fyrir hendi. Við þurfum þannig ekki endilega nýtt sjúkraskrárkerfi í dag sem kostar marga milljarða króna, heldur frekar nota það kerfi sem þróað hefur verið í áratugi og kostað hefur álíka upphæðir. Tölum því meira saman og skiptumst á upplýsingum með góðfúslegu leyfi persónuverndar auðvitað. Lyfjagáttin er eins enn galopin í annan endann, meirihluti allra lyfjaendurnýjana hálf vélrænn og margir læknar illa áttaðir eða gáttaðir. Allt sem býður hættum heim í misnotkun og ofnotkun lyfja.

Margir virðast gleyma því þessa daganna að Heilsugæsla höfuðborgarsvæðisins er líka háskólaheilsugæsla. Stofnun með sambærilegan samning og LSH við HÍ um kennsluskyldu lækna-, hjúkrunarfræðinga- og ljósmæðranema. Heilbrigðisstarfsfólk framtíðarinnar sem sinna á grunnheilsugæslunni í framtíðinni og standa á vörð um þekkingaröflun, rannsóknir og vísindi. Stofnun sem samt því miður hefur úr takmörkuðu að spila vegna fjárskorts og undirmönnunar. Í bréfi til fyrrverandi heilbrigðisráðherra og heilbrigðisnefndar Alþingis fyrir bráðum 4 árum sem var aldrei svarað, var bent á að líta ætti öll gæðaþróunarverkefni innan heilbrigðiskerfisins sem sprota- eða frumkvöðlaverkefni, ekkert síður en öðrum stórum verkefnum í líftæknivísindum hér á landi sem hlúð hefur verið svo mikið að og litið upp til. Gæðaþróunarverkefni sem bæta á hag og heilsu þjóðar auk þess sem heilsugæslan á auðvitað að vera leiðandi í forvörnum og fræðslu.

En hvar skyldu helstu sóknartækifæri heilsugæslunnar liggja í dag fyriri utan að sinna mikið betur bráðveikum en hún gerir í dag og möguleikar væru meiri á þverfagleg vinnu heilbrigðisstétta?  í seinni tíð hefur heilsugæslan orðið að mæta í vaxandi mæli vandamálum atvinnulausra með skert starfsþrek. Með ráðgjöf hverskonar og læknisfræðilegu mati á endurhæfingu og vottorðagerð vegna lífeyrisgreiðsla. Grunninntak hugmyndafræði heimilislækninga er jú heildarsýn á vanda skjólstæðingsins og því hlýtur að vera æskilegt að heimilislæknar taki líka virkan þátt í starfsendurhæfingu innan sinna veggja.

Atvinnurekendur og stéttarfélögin hafa hins vegar gert með sér samning  um starfsendurhæfingu hjá stofnun sem var sett á laggirnar undir heitinu VIRK. Um mikilvæga starfsemi er að ræða eins og staðan er í dag og hálf lamaða heilsugæslu. Ekki síst til að tryggja að launþegar haldist sem lengst inni á vinnumarkaðnum og að fólk fái einhverja hjálp til að komast þangað aftur eftir atvinnumissi og veikindi. Stofnunni eru lagðir til miklir peningar frá atvinnulífinu til kaupa á allskonar þjónustu, sjúkraþjálfun, sálfræðiaðstoð og félagsráðgjöf, auk aðkomu endurhæfingarlækna þegar það á við. Allt starfstéttir sem sárlega vantar í heilsugæsluna sjálfa, sem sinnir erfiðustu tilfellunum. Þjónusta sem hefur sýnt sig m.a. með tilraunaverkefnum að eiga best heima innan veggja heilsugæslunnar.

Reynsluverkefnið HVERT tókst þannig með miklum ágætum um árið, þar sem lagt var upp með starfsendurhæfinguna innan heilsugæslunnar í Garðabæ, Glæsibæ og í Efra Breiðholti. Starfsendurhæfing Hafnarfjarðar byrjaði reyndar líka sem reynsluverkefni við félagsþjónustuna í Hafnarfjarðarbæ fyrir nokkrum árum í nánu samstarfi við heilsugæsluna og sem hefur skilað mjög góðum árangri. Verkefni sem ekki er vitað á þessari stundu hvort leggist af og að sú starfsendurhæfing verði einnig komið undir vænginn hjá VIRK. Þegar eru komnir samningar við heilsugæsluna um samráðsfundi í öðru kerfi og sem er oft forsenda að viðkomandi einstaklingur fái endurhæfingalífeyririnn sinn. Nokkuð sem auðvitað ætti á eingöngu að vera á forræði og forsendum opinberrar og heildrænnar heilbrigðisþjónustu í heilsugæslunni og sem við höfum borgað fyrir með sköttunum okkar.

Í dag, nú þegar nýtt „deiluskipulag“ hefur verið samþykkt hjá Reykjavíkurborg um nýjan og stærri Landspítala, stærstu jólagjöfina í ár, vantar enn hátt í 50 heimilislækna á höfuðborgarsvæðið eitt og sér og nýliðun í stéttinni er lítill. Á næsta áratug hættir auk þess um helmingur starfandi heimilislækna störfum vegna aldurs. Í dag er starfsdagur margra heimilislækna oft ansi langur og afgreiða þarf stundum erindi fyrir yfir hundrað sjúklinga á dag og standa 16 tíma vaktir. Heilsugæsluna vantar auk þess algjörlega félagsráðgjafa og sjúkraþjálfara til að létta með okkur störfin og sálfræðingarnir eru allt of fáir. Staðreyndir sem býður upp á litla þverfaglega samvinnu í heilsugæslunni. Á meðan tíminn líður í borginni stóru heldur ástandið áfram að versna. Tími sem getur skipt okkur öll miklu máli að lokum.

Nokkrar góðar rannsóknir benda nú til að sýklalyfjanotkun, jafnvel hjá verðandi mæðrum, trufli ónæmiskerfið og sýklaflóruna hjá ungbörnum sem leitt getur til ónæmissjúkdóma svo sem asthma og eczema. Aðrar rannsóknir benda einnig til aukinnar hættu á nýjum bakteríusýkingum eins og miðeyrnabólgum eftir sýklalyfjagjöf og sem var til umfjöllunar á blogginu mínu fyrir 2 árum. Ég vil endurbirta þessa grein nú í kjölfar frétta af nýrri stórri danskri rannsókn sem birt var í síðasta mánuði í The Journal of Pediatrics og sagt er frá á Vísir.is í dag:

„Hans Bisgaard yfirlæknir og prófessor í barnasjúkdómum við Kaupmannahafnarháskóla segir þar að allt bendi til þess að sýklalyfin trufli hina náttúrulegu bakteríuflóru móðurinnar. Þetta geri það svo að verkum að börnunum verður hættara við að fá astma en öðrum börnum.

Um mjög nákvæma rannsókn er að ræða og náði hún til yfir 30.000 barna í Danmörku, Í henni kemur einnig fram að því meira sem móðirin neytir af sýklalyfjum á meðgöngu sinni því meiri hætta verður á að barn hennar fái astma.“

Algengasta íslenska þýðingin á bakteríum eru sýklar sem er slæmt orð enda valda ekki allir sýklar sýkingum heldur þvert á móti eru verndandi gegn öðrum slæmum bakteríum og sýkingum. Hann er vandrataður meðalvegurinn. Í mörgu sem þessu höfum við Íslendingar farið kolvitlausa leið og sennilega alltaf misskilið þýðingu „sýkla“. Ein slík er hvað við höfum verið gjörn á að meðhöndla vægar sýkingar barna með sýklalyfjum, sem er mikið inngrip fyrir alla sýklaflóruna. Við höfum talið okkur trú um að við gætum snúið á hana móður náttúru og alltaf haft betur. En á misjöfnu þrífast börnin best, það er löngu sannað. Aldrei má gleyma jafnvæginu sem er milli allra lífvera, ekki síst í okkur og milli okkar sjálfra. Og skítur er ekki alltaf til ógagns. Oftast eru sýklar til góðs í flórunni, sérstaklega þeir sem fá að þróast í jafnvægi með hverjum öðrum. Góðu gæjarnir á móti þeim slæmu.

Ofnotkun sýklalyfja hér á landi um árabil hefur síðan valdið miklu sýklalyfjaónæmi meðal raunverulegra sýkingarvalda, miklu meira en þekkist í nágranalöndunum. En ekki er nóg með að við séum að skemma möguleikann á að geta meðhöndlað alvarlegar sýkingar á öruggan hátt þegar mikið liggur við vegna ofnotkunar lyfjanna, heldur eru ýmsar vísbendingar um að við séum oft að eyðileggja möguleika ungra barna að fást við sýkingar á eðlilegan máta og gerum þau þá um leið jafnvel viðkvæmari fyrir endurteknum sýkingum í framhaldinu. Það getur verið alvarlegur hlutur að ákveða sýklalyfjameðferð hjá ungu barni í dag.

Nýlega sat ég fyrirlestra á Ameríska heimilislæknaþinginu (AAFP) þar sem sérfræðingar frá Harvard Medical School (W. Allan Walker) og Yale University School of Medicine (Martin Floch) ásamt forstjóra International Scientific Association for Probiotics and Prebiotics  www.isapp.net (Mary Ellen Sanders) héldu fyrirlestra þar sem þessi og neðangreind sjónarmið um jafnvægi í flórunni komu sterklega fram. Aðal umræðan snerist þó um hvernig bæta mætti heilsuna með því að bæta þarmaflóruna, en breiðvirk sýklalyf sem svo mikið eru notuð hér á landi í dag gera einmitt það þveröfuga. Eins má ekki gleyma því að bólusetningar gegn algengum bakteríum í nefkoksflórunni eins og mikið er rætt um í dag, geta líkað raskað ákveðnu jafnvægi í nefkoksfórunni og á aðeins að nota að vel athuguðu máli og gegn þá ákveðnum vandamálum sem verulega ógna heilsu barna.

Í seinni tíð eru vísindamenn í auknum mæli að sjá hvað sýklaflóran í görnum er mikilvæg í þroska ónæmiskerfis barna. Bakteríur í görn eru 10 sinnum fleiri en frumur líkamans og til að ónæmiskerfið þroskist eðlilega þarf náið samspil milli þessara baktería og þarmaslímhúðarinnar. Rannsóknir sýna að börn sem fæðast t.d. með keisaraskurði eru viðkvæmari fyrir sýkingum og ónæmissjúkdómum hverskonar, eins og t.d. astma og barnaexcema, vegna þess eins að þá smitast ekki eðlileg flóra til þarma barnanna í sjálfri fæðingunni. Sama gildir einnig um aukna áhættu á bólgusjúkdómum í görnum hjá börnum sem fæðast með keisaraskurði. Ákveðinn hluti þarmaflórunnar eins og t.d. ákveðnir stofnar af Lactobacillus og Bifidobacteria sporna líka gegn yfirvexti á slæmum þarmabakteríum og er jafnvægið þarna á milli oft hárnákvæmt og viðkvæmt. Eins til að halda aðkomnum matareitrunarbakteríum í skefjum. Við breiðvirka sýklalyfjagjöf geta einmitt slæmu bakteríurnar fjölga sér mikið á kostnað þeirra góðu sem þurrkast þá jafnvel út.

Sýklalyfjameðferð snemma í barnæsku getur unnið gegn þroska ónæmiskerfisins tímabundið og jafnvel stuðlað að endurteknum sýkingum almennt talað í framhaldinu eins og vísbendingar eru um að hafi gerst einmitt hér á landi um árabil með hárri tíðni miðeyrnabólgu og vaxandi fjölda barna sem þurfa að fá rör í hljóðhimnur. Eins hafa erlendar rannsóknir sýnt að eftir sýklalyfjameðferð er nefkoksflóran oft eins og nýplægður akur þar sem nýjar framandi bakteríur úr umhverfinu eiga auðvelt með að fá bólfestu, ekki síst sýklalyfjaónæmar bakteríur. Líkurnar eru síðan margfaldar að ný baktería valdi sýkingu samanborið við eldri bakteríur sem fengið hafa verið í friði í nefkoksflórunni.

Talað er um PROBIOTICS (enskt orð í andstöðu við anti-biotics) þegar átt er við hagstæða þarmaflórustofna sem hægt er að gefa í inntöku í stöðluðu magni eftir ákveðnum fyrirmælum sem sannreynd hafa gert gagn með vísindalegum rannsóknum. Þar sem ekki er um lyf að ræða, frekar fæðubótarefni, lúta leiðbeiningarnar ekki beint lyfjaeftirliti. Margar jógúrtvörur eru víða á markaði sem probiotics fyrir ýmist fullorðna eða börn m.a. hér á landi. Þessar bakteríur eða gerlar eins og sumir vilja frekar kalla þær, hjálpa jafnframt meltingunni með gerjun fæðunnar í görn og með því að brjóta niður t.d. fitusýrur. Inntaka á probiotics getur þannig hjálpað að halda ýmsum sjúkdómum í skefjum svo sem tannskemmdum, ofnæmi, sveppasýkingum hverskonar, þarmabólgum, ristilkrömpum, húðsjúkdómum, öndunarfærasjúkdómum, vaxtartruflunum barna, offitu, sykursýki og þar með hjarta- og æðasjúkdómum. Mikilvægt er að átta sig á vel á innihaldslýsingu og velja vöruna (probiotics) með tilliti til hvað áhrifa er fyrst og fremst verið að leita eftir. Farið er að gefa probiotics á sjúkrahúsum víða erlendis í dag  strax við innlögn í því fyrirbyggjandi sjóarmiði að sporna gegn smiti og niðurgangssýkingum sjúklinga, með góðum árangri.

Sýkingar, ekki síst veirusýkingar og vægar bakteríusýkingar í kjölfarið er lífsins gangur sem líkaminn, ekki síst í annars hraustum börnum, ræður vel við. Ef ónæmiskerfið þroskast illa að þá gefur auga leið að einstaklingurinn verður gjarnari á sýkingar eins og t.d. öndunarfærasýkingar. Rannsóknir hafa einmitt sýnt fram á að svo sé og með því að gefa inn probiotics að þá má styrkja ónæmiskerfið og t.d. minnka líkur á  kvef- og flensueinkennum sem oft kalla jafnframt í kjölfarið á endurteknar sýklalyfjagjafir hjá börnum (Leyer GJ, Pediatrics 2009;124:e172-9). Eins hafa rannsóknir sýnt að sýklalyfjagjöf ein og sér eykur líkur á astma hjá börnum (Marra F, Pediatrics 2009;123:1003-10). Rannsóknir hafa jafnvel sýnt að með því að væntanlegar mæður með ofnæmisvanda taki inn probiotics fyrir fæðingu í ákveðnum skömmtum  að þá megi minnka líkur á excema hjá börnunum þar sem flóra barna er þá væntanlega betur örvuð fyrir verndandi þáttum (Kalliomaki M, Lancet 2001;357:1076-79)

Alvarlegast er þó þegar yfirvöxtur verður á slæmum bakteríum í görn eftir breiðvirkar sýklalyfjagjafir. Við venjulegar aðstæður finnast sýklar eins og  Clostridium difficile aðeins í litlu magni hjá okkur flestum, þó frekar hjá ungum börnum (allt að 20%) og sem geta fjölgað sér mikið eftir sýklalyfjagjöf og valdið þá alvarlegri og langvinnri sýkingu og eitrun í görn. Í Ástralíu í dag er verið að gera rannsóknir og meðhöndla mikið veika sjúklinga með slíkar sýkingar í görn með innhellingu saurs (saurgerla) frá heilbrigðum einstaklingum til þess einfaldlega að byggja upp eðlilega flóru að nýju. Þarf að segja meira?

http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0022347612011419

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2010/10/12/godu-gaejarnir-a-moti-theim-slaemu/

Viðtal um efnið á Bylgjunni, Í bítið 17.12.2012

Margoft hefur verið bent á óhemjumikið álag á vaktþjónustuna á höfuðborgarsvæðinu sem jafnast á við þann fjölda sem sækir slíkar þjónustu í milljónaborgum erlendis. Mikil undirmönnun í heilsugæslunni á mörgum sviðum og niðurskurður í sjúkrahústengdri þjónustu utan höfuðborgarsvæðisins tel ég fyrst og fremst vera um að kenna. Vandinn í heilsugæslunni hefur varað í áratugi og aldrei verið meiri. Uppbyggingunni var aldrei lokið á höfuðborgarsvæðinu og hrun blasir nú við vegna atgerfisflótta strafsfólks og þeirrar staðreyndar að helmingur starfandi heimilislækna í dag hættir störfum vegna aldurs næsta áratuginn.

Fjöldinn sem leitar sér heilbrigðisaðstoðar á höfuðborgarsvæðinu einu utan dagvinnutíma heilsugæslunnar, nálgast þrjúhundraðþúsund á ári. Nú er svo komið að meirihluta bráðari erinda er ekki lengur sinnt í heilsugæslunni sjálfri, heldur á vöktum í bráðaþjónustunni (Læknavaktinni, Slysa- og bráðamóttöku LSH og Barnalæknavaktinni) þar sem eftirfylgd með sjúklingunum er lítil sem engin. Erindum, sem samt samkvæmt alþjóðlegum klínískum leiðbeiningum, á fyrst og fremst að sinna í vel mannaðr góðri og heildrænni heilsugæslu og sem flestar þjóðir kappkosta nú að byggja og styrkja.

Slysa- og bráðamóttaka LSH er vel skipulögð deild með mjög hæfu starfsfólki sem mér hefur áhlotnast sá heiður að fá að starfa með í meira en þrjá áratugi, eða allt frá þeim tíma sem hún var aðeins þrjú herbergi í gömlu álmunni á gamla Borgarspítalanum. Deild sem mér hefur fundist afskaplega vænt um, séð blómstra en síðan séð breytast í bákn sem er við það að bresta enda tugfaldast að stærð. Sprungurnar eru orðnir stórar í nýju veggjunum, fyrst og fremst vegna allt of mikils álags á starfsfólkið, ekki síst unglækna og hjúkrunarfræðinga. Mest vegna erinda sem strangt til tekið eiga ekki heima á háskólasjúkrahúsmóttöku. Erinda sem heilbrigðisyfirvöld kusu samt að beina sjúklingum til þriðja hluta sólarhringsins með einhliða ákvörðun fyrir tveimur árum þegar vaktþjónusta heimilislækna í heila öld var lögð niður. Ákvörðun sem síðan hefur m.a. valdið því að stórlega hefur dregið úr vitjanaþjónustu heimilislækna á kvöldin og um helgar, enda skilaboðin augljós, að fólk sé ávallt velkomið til háskólasjúkrahússins beint, en ekki með „óþarfa“ viðkomu hjá heimilislækni eða annarri ráðgjöf í heilsugæslunni.

Stundum þarf að taka upp augljóst myndmál til að yfirvöld skilji. Því get ég líkt ástandinu nú í heilbrigðiskerfinu við vatnsveitustíflu sem er við það að brest, en þar sem markmiðið var að veita þjóðinni náttúruvæna orku eða skulum við segja góða lýðheilsu. Lýðheilsuvandamálin felast í miðlunarlóninu og ef það verður of stórt flæðir lónið yfir veituna og hætt er við að stíflan góða gefi sig, með ófyrirsjáanlegum afleiðingum.

Bráðvandamál og skyndilausnir eru farin að lita allt of mikið heilbrigðisþjónustuna á höfuðborgarsvæðinu og miðlunarlónið vex óðfluga, sprungur komnar í stífluna og það flæðir jafnvel yfir á köflum. Þá tala hins vegar sumir um að flýta eigi byggingu nýrrar risastíflu fyrir ókoman framtíð, í stað þess að miðla nú strax vatninu í réttan farveg. Að lýðheilsuvandamálunum og venjulegum bráðamálum sé veitt til hjáveitanna þar sem þau eiga heima, m.a. í heilsugæslunni. Íslenski vandinn er hins vegar sá að hjáveiturnar eru veikburða og svo hefur verið lengi, brýnasta heibrigðiskefismál þjóðarinnar sem þarf að laga.

Bráðaþjónustuvandinn nú er þannig, því miður, miklu meiri heldur en bara yfirflæðið gefur til kynna með uppsögnum hjúkrunarfræðinganna. Uppsagnir sem eru fyrst og fremst tilkomnar vegna allt of mikils vinnuálags til lengri tíma og lélegra kjara miðað við ábyrgð. Stærsti vandinn er kerfislægur og á sér djúpar rætur. Nokkuð sem heilbrigðisyfirvöld hafa ekki viljað horfast í augun við eða hlustað á, í áratugi. Hvað sem núverandi velferðarráðherra og fyrrverandi heilbrigðisráðherra segja um málið og sem vitna sífellt til yfirstjórnenda, undirmanna sinna á háskólasjúkrahúsinu og sem bera erfiða ábyrgð á daglegum rekstri. Í stað þess að kynna sér vandann í grasrótinni og sjá og finna, hvar hin raunveruleg þolmörk liggja hjá þjóðinni.

http://www.visir.is/nidurskurdur-farin-ad-ogna-oryggi-sjuklinga/article/2012120719182

 http://www.ruv.is/sarpurinn/silfur-egils/09122012/vilhjalmur-ari-arason-laeknir

21. febrúar 1953 birtist þessi forsíðufrétt í Morgunblaðinu. Þá þegar var ofnotkun kraftaverkalyfsins penicillíns vandamál. Lyf sem ætlað var að bjarga fólki frá lífshættulegum bakteríusýkingum eins og lungnabólgu, en fólk var farið að taka við allskonar pestum, ekki síst inflúensu og sem síðar olli framgangi óvinveittra sýkla og munnbólgum en virkaði ekkert á inflúensuna sjálfa.

Síðan hefur mikið vatn runnið til sjávar, en aldrei hefur sýklalyfjaofnotkunin verið meiri. Ekki síst þegar sýklalyf eru tekin vegna sakleysislegra bronkítis- og skútabólgueinkenna fullorðinna og vægra eyrnabólgueinkenna barna og sem búið er að kortleggja svo vel hér á landi að tengist miklu sýklalyfjaónæmi pneumókokkanna. Sýkingarvalds númer eitt þegar um alvarlegar bakteríusýkingar er að ræða eins og lungnabólgur og blóðeitranir. Sem voru þess valdandi að meðalaldur mannsins var amk. 10 árum styttri en hann er í dag.

Á síðustu árum hefur margsinnis verið sýnt fram á að notkun sýklalyfja í hinum vestræna heimi er helmingi meiri mánuðina um og eftir áramót, þegar algengast er að hinn árlegi inflúensufaraldur gengur yfir. Nokkuð sem gott er að hafa í huga ef ná á niður óþarfa sýklalyfjanotkun í þjóðfélaginu og sem talin er vera á milli 50-70% af allri notkun sýklalyfja í dag að mati Alþjóðlegu heilbrigðisstofnunarinnar (WHO).

Enn er tækifæri til að láta bólusetja sig gegn árlegri Inflúensu og sem sennilega leggst af fullum þunga um jólin. Fáar bólusetningar draga jafn mikið úr þörf á sýklalyfjameðferð, þar sem fylgisýkingar eftir slæma inflúensu eru svo algengar. Hjá yngstu börnunum er talað um allt að 50% fái bráða miðeyrnabólgu eftir inflúensuna sjálfa og lungnabólgurnar geta svo sannarlega verið hættulegar.

Umræðan hefur þó hjá sumum litast af hræðslunni af drómasýki sem í einstaka tilvikum var bundið við svínaflensubólefnið sérstaklega, aðallega þó í Finnlandi og Svíþjóð. Ég var í sumar á norrænu þingi um bólusetningar á Norðurlöndunum. Þar var meðal annarra rannsókna kynntar athyglisverðar niðurstöður um svínaflensubólusetninguna sem forðaði okkur frá mikið verri faraldri sem annars hefði orðið. Eins komu fram athyglisverðar upplýsingar um orsakir tengsl bólusetningarinnar og drómasýkinnar í Finnlandi. Nokkuð sem hefur sennilega með veikleika sumra fyrir drómasýki almennt að gera, og sem hefði að öllum líkindum komið fram hjá sömu einstaklingum fyrr en síðar, óháð bólusetningunni. Sem tengist líklega efnum í svínaflensubóluefninu sérstaklega og sem auka áttu á ónæmissvarið fljótt. Aðferðir í framleiðslu á bóluefninu sem sannarlega er tilefni til að rannsaka miklu betur. Af hverju þetta gerðist í Finnlandi og í minna mæli í Svíþjóð eingöngu á Norðurlöndunum, er sennilega vegna mikið hærri tíðni almennt í þessum löndum á drómasýki, og sem tengist ákveðinni tilhneigingu til ónæmissjúkdóms í miðtaugakerfinu sem drómasýkin virðist vera. Ekki ólíkt og ýmsir gigtarsjúkdómar eru og sem eru með mjög ólíka tíðni milli landa.

Mogginn hafði rétt fyrir sér þegar árið 1953. Nú 60 árum seinna erum við í miklu verri málum hvað sýklalyfjaónæmið snertir. Leita verður allra leiða til að draga úr óþarfa sýklalyfjanotkun m.a. með bólusetningum gegn árlegri inflúensu, kíghósta og pneumókokkum fyrir valda aldurshópa og sem landlæknisembættið mælir með. Á sama tíma og aldrei hefur verið meiri ástæða til að tala gegn kukli og skottulækningum hverskonar. Sem áttu jú sinn blómatíma fyrir tilkomu læknavísindanna, en sem svo sannarlega mega vera mikið markvissari í sínum ráðleggingum en þau eru í dag. Annars er voðinn vís og við hverfum aftur um aldir, jafnvel löngu fyrir tilkomu sýklalyfjanna okkar og þegar kuklið var allsráðandi.

http://www.landlaeknir.is/um-embaettid/frettir/frett/item18725/Evropudagur-vitundarvakningar-um-syklalyf

http://www.hirsla.lsh.is/lsh/handle/2336/11250?mode=full

http://www.landlaeknir.is/smit-og-sottvarnir/bolusetningar/bolusetningar-barna/

http://www.landlaeknir.is/smit-og-sottvarnir/bolusetningar/bolusetningar-fullordinna/

http://blog.dv.is/svanurmd/2012/12/03/bref-vegna-thingsalyktunartillogu-um-graedara/

Nú eru að nálgast þrjú ár síðan ég skrifaði pistil um frábæra kvöldstund á sjávarréttarveitingarstað eitt laugardagskvöldið þar sem allir sem komu að þjónustunni lögðu sig fram að gera kvöldið frábært fyrir okkur gestina og sem heppnaðist svo vel. Á veitingarstað þar sem við fengum að bragða það besta sem landið og miðin hafa upp á að bjóða og þegar rétt er á málum haldið. Með þá samlíkingu í huga bar ég saman þegar ég önnur kvöld settist jafnvel tvisvar framan við sjónvarpið mitt til að horfa á fréttatíma allra landsmanna. Í von um eitthvað bitastætt í allri þjóðmálaumræðunni, en þar sem ég varð oftast fyrir miklum vonbrigðum og sem viljandi var haldið undan. Af svo mörgum málum sem brann á þjóðinni.

Á síðasta ári hefur sjaldan verið meiri þörf á upplýstri umræðu um heilbrigðismálin. Þegar hrun heilsugæslunnar blasir við hér á höfuðborgarsvæðinu, en reisa á nýjan Landspítala úr steinsteypu og stáli á lóð sem er eins og slæmur draumur í dós í allri fátæktinni. Þar sem umræðu um mannauðinn og forgangsröðunin tilfinnanlega vantar, en sem kostar á ári þó bara svipaða upphæð og brjóstapúðamálið fræga, en þögla. Allt mál sem helst eru ekki heldur rædd fyrir viðkvæma og feimna gesti í sjónvarpsstofunni, þaðan af síður sjúka, en sem bara vilja vilja hafa kjöt á beinunum sínum sem lengst. Meðferð mála sem minnir óþægilega á þá þöggun sem hér ríkti endalaust áður og allir virtust sammála um alla skapaða hluti. Allt þar til raunveruleikinn blasti síðan ískaldur við, og allt var um seinan. Hverja er verið að verja?

“ Í hversdagslífinu horfi ég á fréttir á hverju einasta kvöldi en fátt kemur mér orðið á óvart. Ríkissjónvarpið finnst mér vera farið að lifa á gamalli hefð, þótt það hafi átt góða spretti eftir hrun þegar ýmsir þáttastjórnendur voru í vígamóð. Jafnvel Kastljósið er oft hundleiðinlegt og stjórnendur forðast heitustu umræðurnar eða nálgast fréttamatinn eins og kettlingar kringum heitan pott. Hvernig í ósköpunum er hægt að fylla hvern þáttinn af öðrum af jafn áhugalitlu efni eins og raun ber vitni, ekki síst þegar viðsjárverðir atburðir eru að gerast allt í kringum okkur, á hverjum einasta degi. Fréttir sem snúa að velferð og kjörum fólksins í landinu og stjórnsýslunni sjálfri. Fréttamatur sem kemur okkur öllum við og við viljum snæða, þótt bragðið kunni að vera framandi á köflum og miskryddað. Engin meistaraeldamennska það hjá fjölmiðli allra landsmanna. Sennilega er þetta meðtekin ákvörðun til að þóknast stjórninni þeirra og stjórninni okkar, að rugga þjóðaskútunni ekki um of og sem reyndar hriplek er orðin. Ójöfnu saman að jafna og við gömlu sjómennina okkar sem réru til að afla, ekkert síður í öldurótinu. Bestu þættir sem sýndir hafa verið í íslensku sjónvarpi í seinni tíð eru reyndar þættirnir, Fagur fiskur í sjó, sem ég hef áður skrifað um af þessu sama tilefni. Að gera betur og leggja sálina að veði.“

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2011/03/06/sjavarkjallarinn/

http://www.visir.is/nidurskurdur-farin-ad-ogna-oryggi-sjuklinga/article/2012120719182

Önnur umræða og miklu alvarlegri um íhlutina en greint var frá í síðasta pistli, fór af stað erlendis í lok síðasta árs, en minna hér heima. Umræðan um PIP (Poly Implant Protheses) sílikon gervibrjóstin  og sem síðan opinberaði miklu stærra vandamál um tíðni leka og hugsanlegra afleiðinga ísetninga gervibrjósta almennt. Til dæmis að í stað 1-3% leka á sílikongeli úr skelinni á 10 árum, reynast flestar tegundir gervibrjósta leka gelinu í yfir 20% tilfella á innan við 10 árum. Hvað verður síðan um þann hluta gelsins og sem ekki sést í brjóstvef, milli rifja eða í eitlum í holhönd ásamt stóru innihaldi af skelinni sjálfri, virðist mörgum hulin ráðgáta enn í dag.

Aðrir vita sem er, að efnin eru farin á flakk um allan líkamann með ófyrirsjáanlegum afleiðingum til lengri tíma litið. PIP gervibrjóstin voru síðan bara miklu verri en önnur sílikonbrjóst þegar upp var staðið, enda láku þau og tærðust upp í allt að 80% tilvika á innan við 10 árum. Auk þess fölsuð og glæpsamleg vara, sem lengi vel var ójljóst hvað innihélt, nema vitað var að innihaldið var iðnaðarsílikon sem ætlað var til húsgagnaframleiðslu en ekki í menn. Allskonar önnur efni og olíur fundust síðan í PIP sílikoninu og sem gerði það lekara en sem er í öðrum sambærilegum bobbingum.

Hvað varðar Íslendinga sérstaklega var myndin skuggaleg. Vandinn var hlutfallslega miklu meiri en flestar aðrar þjóðir áttu við að glíma, ekki síst meðal frændþjóða okkar. Hærri tíðni á notkun bobbinga, ekki á veiðafæri, heldur í brjóst kvenna á köldu landi og sem er nær þeirri tölu þar sem blóðhiti þeirra er hvað hæstur í heiminum. Nánar tiltekið í Braselíu með kjöthátíðarnar sínar margfrægu.

Eftir áramót kom m.a. í ljós að yfir 40.000 konur höfðu fengið PIP sílíkonbrjóst í Bretlandi og þótti mörgum nóg um. PIP brjóstin töldust vera um helmingur af öllum gervibrjóstum sem sem ungar konur höfðu fengið þar í landi. Á Íslandi reyndust konurnar hins vegar vera yfir 500 sem fengið höðu PIP brjóst, en sem töldust samt „aðeins“ vera um 10% af öllum konum sem fengið höfðu sílíkonbrjóst á undanförnum árum. Samkvæmt þessum tölum er fjöldinn 10 sinnum meiri hér á landi miðað við íbúafjölda. Eins samkvæmt tölum um að 1000 slíkar ísetningaraðgerðir séu gerðar hjá lýtalæknum á ári, sl. ár. Þannig má ætla að hátt í 10% kvenna í ákveðnum aldurshópum hafi fengið sílikonbrjóst af mismunandi gerðum, en oft lélegum gæðum. Heildarfjöldinn getur þannig hæglega verið milli 5.000 – 10.000 konur.

Í ljósi umræðunnar sem spratt af PIP málinu erlendis undir vorið og miklu hærri tíðni á leka úr öllum sílikonbrjóstum en áður var vitað um, hafði fjöldi kvenna af þeim þúsundum sem báru slíkar fyllingar í brjósti samband við Krabbameinsfélagið vegna áhyggja af heilsuskaða sem þær jafnvel þegar höfðu orðið fyrir. Þær óskuðu sem fyrst eftir ómskoðun af brjóstunum til að útiloka lekann, en sem þó sjaldnast er hægt að útiloka með þeirri rannsókn einni saman. Þar sem heldur enginn getur séð tæringuna í sjálfri skelinni og þaðan af síður séð eða heyrt grátinn í brjóstum kvennanna frá púðunum (byrjandi smit). Eins vildu þær útiloka það versta, þegar óvænt fyrirferð eða bólga fannst í brjósti eða holhönd af völdum sílikonsins. Óskir sem félagið gat síðan engan veginn orðið við vegna mikill anna og of lítilla vísindalegra tengsla við áhættu á brjóstakrabbmeinsbreytingum. Ógn sem allar konurnar hræddust þó mest. Krabbameinsfélagið óskað því eftir í framhaldinu að Landlæknir léti gera frumsamdar verklagsreglur fyrir heilsugæsluna sérstaklega hvernig eftirliti skyldi háttað með sílikonbrjóstum, enda virtust lýtalæknarnir sem settu púðana í, engan veginn ráða við vandann. Nýtt lýðheilsuvandamál á Íslandi sem enginn kannaðist við að væri til, fyrr en dundi allt í einu á, í heilsugæslunni eftir áramótin.

…..“Ef tryggja á að allar konur með sílikonpúða hafi jafnan rétt til greiningar á mögulegum leka er brýnt að Landlæknir gefi út nánari tilmæli til lýtalækna og heimilislækna varðandi eftirlit með konum sem hafa fengið brjóstapúða með hefðbundnu sílikoni. Tekið skal fram að slíkt eftirlit er utan við verksvið starfsemi Leitarstöðvar Krabbameinsfélagsins“  ( Kristján Sigurðsson, yfirlæknir LK ).

Í ljós kom hins vegar að í mörgum tilvikum var löngu vitað um leka úr sílikonbrjóstum við fyrri röntgenrannsóknir af brjóstum á Leitarstöðinni og þótt næmi á sílkonleka við slíkar rannsóknir sé vel innan við 50%. Konurnar voru bara ekki látnar vita af honum þar sem hann var ekki talinn hættulegur. En hvar átti síðan að leita að sílikoninu sem ekki fannst lengur laust í brjóstunum sjálfum eða eitlunum í hölhönd, var mönnum hulin ráðgáta, ekki síst þegar konur fóru að koma sem vildu vita um afdrif sílíkonsins og efnanna í líkamanum. Nokkrar  konur  komu enda fram og lýstu miklum skaða á líffærunum sínum og heilsu. Skemmdum eitlum og hættulegum sýkingum, úrátum í rifjabeinum sem ollu stöðugum verkjum. Jafnvel sílikonklessur í brjóstholi sem náðu alla leið inn að hjartanu. Óskýrð þreyta og einskonar tæring í mörg ár.  Aðskotahlutir á víð og dreif sem vógu í allt nokkur prósent af heildarlíkamsþyngdinni. Spurningar sem gjarnan voru spurðar í heilsugæslunni og þegar konurnar komu og óskuðu eftir blóðprufum og jafnvel „total body scanning“. 

Hver ber síðan ábyrgðina? Bandarísk heilbrigðisyfirvöld vöruðu við slatvatnspúðunum frá PIP  þegar árið 1994 og bönnuðu þá síðan í framhaldinu. Eftir að hafa kynnt sér PIP sílikonpúðana árið 2000 var algjört bann sett á innflutning og notkun þeirra í Bandaríkjunum. Á sama tíma og ýmsir aðrir gelpúðar voru leyfðir og sem nutu þá vaxandi vinsælda. PIP sílíkonpúðarnir voru hins vegar á sama tíma fluttir inn til Íslands og notaðir reyndar víða í Evrópu allt til ársins 2010. Þegar á fyrsta ártugi þessarar aldar mátti hins vegar ætla að PIP púðarnir stæðust ekki eðlilegar heilbrigðiskröfur vegna fjölda mála sem upp kom með notkun þeirra, aðallega leka og sýkingahættu. Í mars árið 2010 var loks ljóst að um glæpsamlega og falsaða vöru var að ræða og þá loks komst málið í hámæli víða um heim, en síður hér heima. Konurnar sem báru PIP púðana hérlendis voru enda ekki látnar vita, en ákveðið að sjá og fylgjast með endingu þeirra í þeim úr fjarlægð eins og í óupplýstri lyfjatilraun. Vandinn var einfaldlega okkur ofvaxinn til að takast á við. Niðurstöður „tilraunarinnar“ og sannleikurinn um gæði PIP púðanna var síðan verri en nokkurn grunaði. Þegar Landlæknir ætlaði loks að leita eftir nánari upplýsingum um þessi mál til að gera sér betur grein fyrir umfangi vandans með skýrslum frá lýtalæknunum, gerðist hið óvænta. Persónuvernd hafnaði þessarri málaleitan á grundvelli laga um persónufresi og að um trúnaðarupplýsingar væri að ræða sem honum kæmi ekki við. Þótt gelið og innihald slíkionbrjóstana færi á flakk um líkama kvennanna, stefndi það ekki lífi og heilsu þeirra í nógu mikla hættu til að upplýsingar til hans væru réttmætar. Sjaldan hefur maður heyrt nokkuð eins fjarstæðukennt og sem er í raun makalaust álit frá opinberri stofnun sem á að vera vakandi fyrir hagsmunum einstaklingsins, ekkert síður en samfélagsins. Í máli þar sem lögfræðin og læknisfræðin fara greinilega illa saman.

Fáir efast hins vegar í dag um alvarleika PIP málsins svokallaða, ísetningu gallaðra og jafnvel eitraðara íhluta í brjóstin hjá rúmlega 500 íslenskum konum á besta aldri. Í sakamáli aldarinnar sem tilheyrir læknisfræðinni á heimsvísu og upplýsti í raun svo miklu stærra vandamál sem hafði verið falið lengi. Ekki síst hér á landi þar sem vandinn var hlutfallslega miklu meiri. Jafnvel þótt flest fórnarlömbin vilji nú fara huldu höfði, enda konurnar margar komnar í blindgötur og engin góð úrlausn í boði en að fá sér ný sílikonbrjóst. Þar sem erfitt er að taka það sem áður hafði verið gefið. Sönnunargögnum hins vegar jafnóðum eytt og þeirra er aflað úr konunum. Málefni sem jafnvel fjölmiðlarnir eru feimnir að ræða.

Afar brýnt er auðvitað að kallað sé eftir nákvæmum upplýsingum um all málið sem allra fyrst til að kortleggja vandann sem heilbrigðiskerfið þarf óhjálkvæmilega að takast á við á næstu árum. Á hvaða aldri í lífi kvenna þær fá fyrstu púðana, fjölda ára frá aðgerð, barneignir og brjóstagjafir með sílikonpúðana í brjóstum, hvernig eftirliti með sílikonbrjóstum hefur verið háttað hingað til og hvernig eftirlitið er ráðgert í framtíðinni. Ekki síst til að ungar konur geti áttað sig á áhættunni sem þær taka þegar þær ákveða að fá sílikonbobbinga í fyrsta sinn og ekki verður aftur snúið. Með upplýstri ákvörðun, enda gömlu ráðleggingarnar Landlæknis löngu úreldar.

Á sama hátt og við viljum taka á öðrum lýðheilusvandamálum í dag og sem hafa verið skilgreind sem slík, eins og t.d. tóbaksreykingum sem sannarlega skaða heilsuna, verðum við að takast á við brjóstapúðamálið allt eins og það leggur sig. Hvað sem Persónuvernd kann að finnast um vandann. Jafnvel með nýrri löggjöf svo eftirlit með umfanginu verði að minnsta kosti mögulegt. Síðar til að hægt sé að kortleggja heilsuskaðann betur. Til að ákvarðanir verði byggðar á bestu þekkingu og eðlilegu siðferðislegu mati og normi. Svokölluðu upplýstu samþykki kvennanna sjálfra.

Byggt á fyrirlestri á Fræðadögum heilsugæslunnar 16.nóv. sl.

Viðtal, Í bítið 28.11.2012

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2012/11/21/ihlutun-og-ihlutir-fyrri-hluti/

http://www.visir.is/section/MEDIA98&fileid=CLP9477

http://bleikt.pressan.is/lesa/krabbamein-og-silikon-er-erfidara-ad-leita-ad-hnutum-i-silikonbrjostum/