ESVAC report. Sales of veterinary antimicrobial agents in 31 European countries 2018

Nýtt frumvarp um matvælalög liggur nú fyrir alþingi og sem snýr að upplýsingum og smitvörnum almennings gegn hugsanlegum sýklalyfjaónæmum flórubakteríum sem smitast getur með erlendu kjöti og jafnvel öðrum landbúnaðarvörum. Að gerð sé a.m.k. krafa um merkingar á upprunalandi og sýklalyfjanotkun þess lands í landbúnaði. Helst ætti að bæta við í frumvarpið að mínu mati, aðskilnað erlendar kjötvöru (og jafnvel grænmetis einning) frá íslenskum landbúnaðarvörum í verslunum landsins.

Allt skref í rétta átt til verndar helstu lýðheilsumarkmiðum landsins og sem er að halda sýklaflórunni okkar sem mest næmri fyrir sýklalyfjum ef á þarf að halda. Um áramótin 2020 var engu að síður heimilaður nánast frjáls innflutningur á ófrosnu kjöti frá Evrópulöndunum og sem auðveldlega getur borið með sér sýklalyfjaónæmar flórubakteríur, t.d. colibakteríur og klasakokka (ESBL og MRSA) og sem eru orðnar algengar og jafnvel í meirihluta flóru sláturdýra víða erlendis. Mest þar sem sýklalyfjanotkun er mikil í landbúnaði. Ófrosið kjöt stóreykur síðan líkur á smiti þessarar sameiginlegu flóru dýra og manna, miðað við frosið. Flórusmit þá við okkar eigin flóru úr kjötkaupborði kaupmannsins og þar sem eftirlit í dag er nær eingöngu bundið við matareitrunarbakteríur (f.o.f. salmonellu og caphylobacter og sýklalyfjaónæmis meðal þeirra). Í frumvarpinu segir:

“Fyrirtæki sem hafa með höndum smásölu matvæla skulu tryggja með merkingum í sölurýmum að neytendur hafi greiðan aðgang að upplýsingum um upprunaland matvælanna og meðalnotkun sýklalyfja við framleiðslu matvæla í viðkomandi landi. Matvælastofnun skal árlega gefa út leiðbeiningar um miðlun upplýsinga um upprunaland og sýklalyfjanotkun við framleiðslu matvæla.” https://www.althingi.is/altext/151/s/0141.html

-Ekkert ætti að vera einfaldara og sjálfsagaðra en að samþykkja þetta frumvarp og sem er skref í áttina að lágmarka sjálfskipuðu áhættu sem ríkisstjórnin og heilbrigðisráðherra ákváðu fyrir rúmu ári síðan með leyfi á frjálsum innflutningi á ófrosnu kjöti. Ísland og Noregur eru í algjörri sérstöðu með mjög litla notkun sýklalyfja í landbúnaði og sýklalyfjaónæmi meðal þess sem lægst gerist, sérstaklega á Íslandi. Munurinn er allt að marghundraðfaldur miðað við sum önnur Evrópulönd eins og sjá má í síðust útgefinni skýrslu ESB.

Markmið WHO – Alþjóða heilbrigðisstofnunarinnar- er nær hvergi betur uppfyllt í þessum efnum en einmitt hér á landi er varðar sýklalyfjanotkun í landbúnaði, en landbúnaður í heiminum öllum notar yfir helming framleiðslu allra sýklalyfja!  Það ætti þannig alveg að vera óþarfi að flytja vandamálið beint og tilbúið til Íslands og sem hefur hingað til verið að mestu laust við óheft sýklalyfjaónæmi helstu sýkingavalda mannsins. Á hendur okkar og barnanna, eftir viðkomu í kjötborðinu og loks í landsflóru manna og jafnvel loks í íslenskan landbúnað eins og flórubaktería er eðlið.

ESBL – sýklalyfja/penicillin ónæmir enterokokkar eins og E.coli eru sum staðar við miðjarðarhafið sérstaklega í meirihluta allra þvagfærasýkinga mannfólks. Að meðaltali eru slíkar sýkingar orðnar um 14% á heimsvísu meðal ungra barna og nýbura samkv. rannsókn 2016. Á Íslandi eru þessar sýkingar sjaldgæfar < 1-2%.
Hvaðan halda menn að þessi þróun sé komin?
Jú, frá landbúnaði fyrst og fremst með flórusmiti í mannfólkið.

Látum þetta fyrirséða sameiginlega flórusmit dýra og manna nú ekki koma gjörsamlega í bakið á okkur með galopin landamæri. Allir ættu að hafa fræðst eitthvað um eðli smits sl. ár og þótt ekki sé alltaf um Covidsmit að ræða.

Hafernir eru með því tignarlegasta sem við sjáum í íslensku dýraríki. Á fáum stöðum sómir hann sér betur en í tignarlegu landslagi á Ströndum. Ég átti því láni að fagna að njóta hans tilsýndar í óðalinu hans þar síðastliðið vor. Fylgjast með egginu eina og síðan unganum þegar hann komast til flugs sl. haust. Nær hef ég ekki sennilega komist að njóta Strandanna, þrátt fyrir ótal ógleymanlegar ferðir um Strandir og Djúpið í störfum mínum þar sem læknir sl. rúma tvo áratugi.

Mannlífið á Ströndum er annar kapítuli út af fyrir sig og sem ég hef nokkrum sinnum skrifað um áður. Um Söguna líka aftur í aldir hvar sem maður kemur og mannlífið sem skírskotar beint til hennar endurtekið. Þrautseigja íbúanna og úrræðasemin. Manngæskan og hjálpsemin og þar sem “við gerum allt saman” og þótt ég sé bara reglulegur gestur úr höfuðborginni. Vinnandi undir öðrum kringumstæðum á einum erilsamasta vinnustað landsins, á BMT LSH og þar sem til hefur orðið nýtt slagorð í Covid-kóvinu nú “gerum það saman”, hvernig sem úti viðrar.

Á Ströndum hafa hins vegar alltaf allir tekið þátt þegar eitthvað alvarlegt bjátar á og samfélagið reyndar eins og ein stór ”fjölskyldukúla”. Mikilvægi brothættar byggðar á fáum stöðum sýnilegri og þar sem arfleifð sögunnar er alltaf að standa saman. Ég hef oft hugsað hvað ég sé heppinn að hafa fengið að kynnast og njóta Strandanna sem læknir, jafnhliða minni góðu fjölskyldu í höfuðborginni sem og erlendis. Hvernig allt getur speglast saman í nýrri reynslu og auknu innsæi, í þjóðarsálina ef því er að skipta og til vinnustaða minna góðu. Tækifæri að nálgast líka minn innri mann..

Í enn eitt skiptið, en nú á mjög ólíkan hátt. Að vera þiggjandi þjónustu við erfiðar aðstæður. Að vera sóttur brotinn og lemstraður eftir fall á ísbungu í Kálfanesborgum rétt ofan við Hólmavík. Fullkomlega vel útbúinn á broddum og fjallgönguskóm, en greinilega ekki gætt nógu vel að mér í ástiginu einu sanna í eina sekúndu. Í gönguferðinni minni í gær eftir stofumóttökuna um Borgirnar og sem gefur stórkostlegt útsýni yfir Steingrímsfjörðinn. Á göngustíg sem lagður hefur verið ofan byggðarinnar, meðal annars af grunnskólabörnunum í sumarvinnu sl. áratugi. Hvati til gönguferða íbúanna og sem forveri minn, Sigfús Ólafsson heitinn, lagði svo mikla áherslu á til heilsueflingar íbúanna. Jafnvel svo að hann hvatti til að menn kvittuðu fyrir ferðir sínar í kaupfélaginu.

Það eru auðvitað dýr ráð þegar eini læknirinn í héraði og sem passa á upp á aðra, slasast og þarf auk þess neyðarflutning með hjálp björgunarsveitar innar. Sóttur á börum utan alfaraleiðar á ísilögðum klöppum. Ekki liðu nema innan við 30 mínútur að 12 manna sveit úr björgunarsveitinni Dagrenningu var komin á slysstað. Sett spelku á lækninn og hann síðan borinn af 8 vöskum Strandamönnum niður að sjúkrabílnum. Þar sem kærkomnu sjúkraflutningsmennirnir biðu og keyrðu lækninn sinn suður á bráðamóttökuna í Reykjavík. Á minn gamla góða vinnustað.

Ég er afar þakklátur þessari frábæru hjálp og ekkert síður kærleikshlýjunni sem tók á móti mér hjá mínu samstarfsfólki öllu jafnan. Síðan auðvitað frábæra og þjónustu eins og við var að búast, en var auk þess svo heppinn að lenda ekki í einum af fjölmörgum álagstoppum sem þar ríkir allt of oft. Á eigin vinnustað öllu jafnan og þar sem ég sjálfur hef ekki alltaf haft jafn mikinn tíma til að veita jafn frábæra þjónustu. Þar sem hjartað mitt slær oft miklu hraðar en nú sem þiggjandi þjónustunnar í gær.

Hafernirnir, unginn þeirra sem hóf sig til flugs í byrjun ágúst sl. og reynslan af slysabyltunni minni nú á Ströndum í gær, með aðkomu þess öflugasta sem byggðin þar hefur upp á að bjóða, hefur lyft sýn minni í aðra og nýja vídd. Við verðum að gera þetta saman.

Styðjum nú að minnsta kosti við sjálfboðavinnu bjögunarsveitanna um land allt í fjáröflun þeirra þessa daganna og sem gerir veika innviðaþjónustuna hins opinbera í dreifbýlinu svo miklu sterkari og betri. Þar sem við leggjumst á eitt að gera hlutina saman.

Hvað segir það okkur um uppbyggingu innviða heilbrigðiskerfisins eins og t.d. Bráðamóttöku LSH sl. áratug, að túristaleysið í kóvinu bjargi nú því sem bjargað verður og að klíniska þjónustan leggist ekki algjörlega á hliðina! Allt að 10-15% komusjúklinga á BMT voru fyrir kóvið erlendir ferðamenn. Rútuslys nánast mánaðarlegur viðburður og þar að auki tíðar komur sjúklinga á BMT úr skemmtiferðaskipum sem hér lögðust að bryggju.

Gangainnlögnum fjölgar engu að síður aftur á bráðamóttökunni og sem skýrist af viðvarandi fráflæðisvanda spítalans og skorti á frammhaldsúrræðum á hjúkrunar- og dvalarrýmum fyrir aldraða. Gera þurfti skipulagsbreytingar vegna viðbúnar fyrir Covidsjúklinga á efri hæðinni og sem allar aðgerðir stjórnvalda miðuðust við í upphafi faraldursins og að heilbrigðis sjálft legðist ekki á hliðina. Aðgerðir sem engu að síður þrengdu mikið að fyrri aðstöðu í móttöku almennt slasaðra og veikra og margir koma í sjúkrabílum þótt sumir kalla deildin “göngudeild” M.a. með 9 sjúkrarúma opnum sal á neðri hæðinni og áður var skammverueining sjúklinga sem biðu innlagar. Alls ófullnægjandi aðstæður en áður varðandi öflun sjúkrasögu, skoðun og meðferð sjúklinga. Oft aðgerðir á sárum og brotum sem og öðrum læknisfræðilegum inngripum og ástungum.

Aðrir sjúklingar síðan oft langtímunum saman á göngunum og miklir álagstoppar reglulegir þar sem biðtími á biðstofu í anddyrinu skipta mörgum klukkustundum. Allt aðstæður sem alls ekki miðast við góðar smitvarnir og þaðan að síður kröfu um persónufriðhelgi sjúklinga. Litlu breytir sé búið er að covid-bólusetja starfsmennina sjálfa og sem engu að síður borið geta borið smit í og milli sjúklinga.

Túristaleysið, jafn mikið og þjóðfélagið tapar nú á því á Kóvíd-tímum, vil ég því segja sem starfsmaður BMT, að sé eins og lítil en þýðingarmikil guðsgjöf eins og ástandið er nú. Og hvað tekur svo við ef túristarnir síðan koma loks? Erlendu ferðamennirnir sem sköpuðu jú mestu gjaldeyristekjurnar fyrir þjóðarbúið allt fyrir Covid-faraldurinn. Hvað ætli að ríkisstjórnin skuldi LSH í raun mikið í uppbyggingu bráðastarfseminnar miðað við þörf dagsins og og havað þá í náinni framtíð. Í starfsemi deildar sem sinnir mestu neyð lífsins hjá okkur flestum og þar sem síðan krafist er nú jafnvel enn meira aðhalds?

Hvernig má vera að skynsamlegar sóttvarnir gegn Covid og sem stjórnvöld leggja til, standast í raun mikið betur úti í þjóðfélaginu, en á sjálfu þjóðarsjúkrahúsinu? Skýringa sem má finna í húsnæðisskortinum og skorti á innviðauppbyggingu til langs tíma og þangað sem allt að þriðja hundrað manns leita á degi hverjum, misvel á sig komnir, á öllum aldri, alls staðar að úr þjóðfélaginu. Löngu fyrirséðu ástandi og almennir sjúklingar aldrei jafn berskjaldað og nú á kóvid tímum.

Um helgina kom út ritið Strandir 1918. – Ferðalag til fortíðar sem Sauðfjársetrið og Rannsóknasetur HÍ á Ströndum -Þjóðfræðistofa stóðu að. Merkilegt rit og fróðlegur aldarspegill fyrir nútíðina. M.a. með tilliti til heilbrigðisþjónustunnar og viðbragða á tímum heimsfaraldurs.

Spænska-veikin barst til Reykjavíkur 19.október, viku eftir að Kötlugos hófst, og varð útbreiðslan mjög hröð og náði hámarki þar á aðeins 3 vikum. Fljótlega og fréttir spurðust út voru settir verðir á Holtavörðuheiði og við Jökulsá á Sólheimasandi til að takmarka óþarfa ferðir milli landshlutana. Læknarnir í Reykjarfjarðarhéraði (nú Árneshreppur) og á Hólmavík þar sem sjúkrahúsið var, skrifuðu íbúunum svokallað umburðarskjal sem borið var til allra íbúa héraðanna 18-20. nóvember og þar lagt á samgöngubann úr héraði, jafnvel innan héraða og allt óþarfa samneyti við ókunnuga. Ekki fara neinar sögur af smiti Spænsku-veikinnar á Ströndum um veturinn og heldur ekki sumarið eftir í annarri bylgju og hún gerði vart við sig á Akureyri.

Spænska veikin 1918-1919 náði aldrei norður á Strandir. Einn Standamaður féll þó fyrir sóttinni og þar sem hann var staddur í Reykjavík. Þegar fréttist af pestinni skæðu um haustið og mannfallinu fyrir sunnan voru strax gerðar ráðstafanir til að hefta útbreiðsluna norður. Frostaveturinn mikli var nýliðinn og sem hafði farið illa með tún sumarið eftir og erfiðlega hafði gengið að afla nauðsynlegra aðfanga framan af. Vöruskortur var þannig töluvert áhyggjuefni.

Ekkert Covid-smit hefur enn sem komið er komið nú upp á Ströndum í Covid19-faraldrinum og sem teljast verður sérstakt. Héraðið er reyndar miklu fámennara nú, eða ekki nema tæplega helmingur af íbúafjöldanum sem var 1918. Þéttbýliskjarnarnir þótt stærri í dag og aðeins einn læknir og nú engin hjúkrunarkona. Innviðirnir þannig mjög viðkvæmir/viðkvæmari og þótt vegasamgöngur séu auðvitað miklu betri. En samt langan veg oft að fara, ófærð til sveita á veturna og þar sem síðan þjóðleiðin norður til Ísafjarðar liggur gegnum héraðið yfir Steingrímsfjarðarheiði og Innra-Djúp.

Árvekni íbúanna er sennilega mest að þakka hvað vel hefur tekist til, hingað til og ég hef skrifað um áður. Faraldurinn er enn í gangi fyrir sunnan og hefur náð nýjum hæðum víða um heim. Enn er verið að bíða eftir bóluefnum og sem menn óttuðust í byrjun að kæmu að litlu gagni gagnvart kórónaveirunni, en sem virðast síðan ætla að virka afbragðs vel með nýjum aðferðum við gerð bóluefna (a.m.k. tímabundið enda tengjast nýju bóluefnin ekki frumubundu ónæimi fyrir veirunni, aðeins yfirborðspróteinum). Þannig ekki fyrir samfélagið allt fyrr en raunverulegt hjarðónæmi hefur skapast eftir nokkra mánuði. Þegar þjóðarhjörðin sjálf heftir útbreiðsluna, með bæði frumubundnu og ófrumubundnu ónæmi, líka norður á Ströndum og landið er ekki eldrautt.

Aldarspegillinn sem m.a. hægt er að sjá vel í ritinu Strandir 1918, gefur einstaka sýn á breytt mannlíf til sjávar og sveita á einni öld. Líka á þeim þáttum sem einkenna enn mannlífið þar og helstu lífsgildi. Samstöðuna, náungakærleika og seigluna þegar mest á reynir, nú reyndar enn á alhvítum Ströndum.

https://blog.dv.is/vilhjalmurari/2020/11/28/akvordun-strax-i-dag-besta-jolagjofin-i-ar/

https://blog.dv.is/vilhjalmurari/2020/04/10/hus-laeknanna/

https://blog.dv.is/vilhjalmurari/2020/10/04/kortin-hans-fusa/

Svartur föstudagur á Hólmavík , 27.11.2020

Uppahaf fjórðu bylgju Covid19 faraldursins hér á landi eru mikil vonbrigði og þegar loks eygir í bólusetningu eftir jafnvel mánuð. Íslendingum hefur tekist með smitvörnum, samstöðu og smitrakningu að sýna meiri mótspyrnu gegn veirunni en flestar aðrar þjóðir frá upphafi faraldursins og smit í lok þriðju bylgju faraldursins með því minnsta í allri Evrópu og þar sem faraldurinn er enn í miklum vexti. Aðstæður í síðustu viku gætu varla hafa verið betri og margir farnir að hlakka til jólanna í smitlitlu landi. Nú í jólaundirbúningi þjóðarinnar er aftur mikil ógn framundan. Aðstæður og fyrirsjáanleiki afleiðinga eru hins vegar mjög ólík á höfuðborgarsvæðinu, þar sem öll smit sl. viku hafa greinst og síðan víða í dreifbýli landsins. Varnarmöguleikar gegn veirunni líka.

Ég var hér á Stöndum um páskana og þá enn smitlaust í héraðinu. Svo er enn, ekki eitt einasta smit sem rakið er til Stranda og aðeins einn sem var greindur fyrir sunnan en sem fór í einangrun á Hólmavík og viðeigandi sóttkví ákveðin fyrir nákominna og þar sem síðar ekkert smit varð úr (fyrir nokkum vikum). Sennilega eina héraðið á landinu þar sem ekker smit hefur komið upp. Þakka hefur mátt aðgæslu þennan árangur og tillitsemi ættingja og vina heimamanna að takmarka eins og kostur hefur verið ferðalög norður og eins ferðir heimamanna í smitaða landshluta hverju sinni.

Læknishéraðið á Stöndum er stórt, en íbúar fáir. Tveir þéttbýliskjarnar á Hólmavík og Drangsnesi. Mjög strjálbýl byggð í sveitinni sem teygir sig norður í Árneshrepp og Innra-Djúp og suður strandir við vestanverðan Húnaflóa. Almannavarnasvæðið og gangvart slysum og bráðauppákomum jafnvel líka til Austur-Baðarastrandasýslu og Reykhólahrepps í Dalasýslu, í góðri samvinnu við Heilsugæsluna í Búðardal og sem allt heyrir í dag undir Heilbrigðisstofnun Vesturlands (HVE).

Á Hólmavík hefur hins vegar ekki verið fastur hjúkrunarfræðingur síðan í apríl. Sjúkrahúsið yfirleitt fullt og aðeins einn sjúkraflutningsbíll fyrir héraðið. Oft langir sjúkraflutningar og erfið færð á veturna eins og t.d. síðast nú um helgina. Enginn flugvöllur til taks nema norður í Árneshreppi á Gjögri. Meðalaldur íbúa héraðsins er hvað hæstur á öllu landinu, en innviðirnir samfélagsins hvergi veikari og þegar mest liggur við.

Margir staðir á landinu eru þó svipaðir í sveit settir hvað aðgengi að nauðsynlegri bráðaþjónustu varðar og sem var ein ástæða til lagasetningar á verkfall flugvirkja Landhelgisgæslunnar í gær. Ástand sem annanars ógnaði almannaheill, einkum á landsbyggðinni og á miðunum. Þjónusta sem er álíka nauðsynleg og flestir neyðarflutningar með sjúkrabílum á höfuðborgarsvæðinu. Auðvelt er líka að sjá hvað gerist ef hópsmit kemur upp í slíku dreifbýlissamfélagi og þar sem gæta þarf auk þess mikillar aðgæslu í nánd við þann sjúka. Hið sorglega Landakotsmál sýnir vel hvað gerst getur jafnvel innan háskólasjúkrahúss og teljast má mikil heppni að fleiri alvarlegar hópsýkingar hafi ekki komið upp á fleiri deildum spítalans og öðrum heilbrigðisstofnunum. Reynsla af slíkum uppákomum er reyndar þegar á Vestfjörðum, nánar tiltekið á Bolungarvík fyrir páska. Þar sem þurfti svo að kalla til bakvarðasveit að sunnan og aðrir komu úr nærliggjandi sveitum, m.a. heðan af Ströndum.

Smit á sjúkrastofnuninni á Hólmavík gæti þýtt að meirihluti stafsmanna yrði að fara í sóttkví. Gamla fólkið stæði afar illa að vígi, á hjúkrunar- og elliheimilinu og úti í samfélaginu. Erfitt gæti verið með sjúkraflutninga suður á covid-deildir um hávetur. Eins að koma bara sýnum suður á LSH til greiningar. Bjargir gætu þanninig verið fáar og erfiðar ef Covid19- hópsýking brytist hér út. Í héraði sem hefur á allt að ótrúlegan hátt sloppið hingað til við einn hættulegasta veirufaraldur aldarinnar, eða allt frá Spænsku-veikinni 1918-1919. Frá þeim tíma og síðast var beitt ákvæðum um afkvíun til að verjast faraldri fyrir sunnan og sem heppnaðist vel fyrir Norð-vesturland og Vestfirði í fyrstu bylgju faraldursins. Afkvíun sem var af frumkvæði heimamanna fyrst og fremst með samgöngubanni og ferðatakmörkunum og þar sem þrátt fyrir allt fáir landsmenn höfðu smitast.

Mjög vel tókst til um páskana með tilmælum sóttvarnayfirvalda og almannavarna að ferðast ekki á milli landshluta nema brýn nauðsyn sé til. Tilmælum var einkum beint til þeirra sem kæmu frá smituðum svæðum, en einnig til heimamanna að sækja ekki ónauðsynlega þjónustu inn á sýkt svæði og mikil hætta gæti þá verið á að fólk bæri með sér jafnvel einkennalaust/lítið smit í heimabyggð. Þetta tókst mjög vel á Ströndum.

Nú eru jólin framundan og margir heimamenn á Ströndum sennilega hugsandi yfir jólagjöfunum og sem á eftir að kaupa fyrir sunnan. Eins slík ferð gæti hins vegar valdið hópsýkingu heima síðar, enda mikið um óvenju dreifð greind smit í höfuðborginni sl. 2 vikur, og þó sérstaklega allra síðustu daga. Smit kom upp á norðanverðum Vestfjörðum í gær eftir slíka ferð og 20 nú þar í sóttkví. Afkvíun strax og vonandi með með ávkveðnum tilmælum yfirvalda til almennings, gæti komið í veg fyrir að smit bærist nú á Strandir og auðvitað víðar um land, fram yfir hátíðarnar og þangað til við öll komumst í gott var með bóluefnum. Betri jólagjöf væri ekki hægt að hugsa sér fyrir samfélagið okkar. Jólin í ár að við sitjum meira saman í heimabyggð og nýtum okkur áfram netsambandið við fjarstadda fjölskyldumeðlimi og vini. Og kannski að við frestum í vissum skilningi þá bara jólunum og stór-fjölskylduhátíðinni fram á Þorrann.

Ari Arason (1763-1840) fjórðungslæknir á Flugumýri í Skagafirði https://blog.dv.is/vilhjalmurari/2010/03/19/til-hamingju/

Bólusetning gegn Covid19 er mál málanna í dag og sem allir treysta á. Mikill lærdómur og vinna liggur að baki þeim árangri að geta ráðið við smitsjúkdóma sem stundum voru drepsóttir á öldum áður og lagt gátu heilu þjóðfélögin í rúst. Ekki bara með hjálp vísindanna að finna bóluefnin og framleiða réttu sýkla- og veirulyfin, heldur einnig hvernig við getum farið rétt og jafnvel betur með þessi lyf og viðhaldið því hjarðónæmi sem þarf til að halda smitvöldunum utan girðingar. Eins með stöðugri vinnu heilbrigðisyfirvalda og vísindasamfélagsins alls og benda á þau forgangsmál sem skiptir heilsu okkar og langlífi hvað mestu máli í dag. Jafn aðgangur að góðum og nauðsynlegum bólusetningum fyrir unga sem aldna.

Bólusetning er samt einstakt orð í íslenskri tungu og sem höfðar beint til sögunnar og bólusóttar, ólíkt öðrum tungumálum og þar sem aðgerðin vísar meira bara til ónæmingar (immunization) eða kúabólunnar (vaccination). Í eðli sínu er bólusetning aðeins smá kynning á veirum og bakteríum sem getað herjað á okkur og sem gerir ónæmiskerfinu kleyft að bregðast hratt við og ef við verðum útsett fyrir smiti. Með ræsingu á eigin mótefnum sem gerir smitefnið óvirkt og áður en það nær að vinna á okkur mein.

https://blog.dv.is/…/ef-bolan-tekur-hann-ekki-eir-ix…/

Allar líkur eru á langvarandi samfélagsbreytingum á Íslandi, sem og annars staðar í heiminum vegna Covid19 faraldursins nú. Faraldur sem hefur haft meiri áhrif samfélagshegðun okkar en nokkur annar faraldur í sögunni. Ekki með tilliti til alvarleika eða dauðsfalla, heldur félagslegra viðhorfa. Nándina hvort við annað, jafnvel til lengri framtíðar, atvinnumöguleika, menningaviðburða og annarra tækifæra í lífinu. Smitsjúkdómur sem líka um margt hegðar sér ólíkt öllum öðrum smitsjúkdómum og sem við skilum enn ekki enn til fulls.

Sennilega höfum við lengi lifað í óraunhæfri gerviveröld öryggis, tilbúinni bublu ef svo má segja og þar sem jafnvel náttúrulögmálin hafa verið látin víkja. Treyst á mátt vísindanna og tækniframfarir, en “náttúrleg” nándarmörk landfræðinnar sniðgengin með auðveldum samgöngum, jafnvel heimálfa á milli. Ofhitnun jarðar og mengun hverskonar ógna lífríkinu víða um heim og þar mörg landsvæði stefna í að verða óbyggileg. Baráttu við smitsjúkdómana töldum við samt okkur nokkuð örugg með, eða hvað?

Lífsgæðakapphlaupið hefur ráðið för í hinum vestræna og tæknivædda heimi og allt talið mögulegt. Þar til nú. Framfarir í læknavísindum hafa verið gríðarmiklar sl. öld. Bóluefni framleidd gegn sífellt fleiri örveirum og jafnvel sýklum þar sem sýklalyfin duga ekki, eða eru hætt að virka, mikið til vegna ofnotkunar. Nærflóran (microbiom) okkar sem er samansett úr miklu fleiri eindum örveira en líkamsfrumurnar, er í nánu samspili við ónæmiskerfið og nánasta nærumhverfi. Smit flórunnar  á milli og úr nærumhverfinu er þannig náttúrulegt og eðlilegt. Sennilega ekkert ósvipað og félagslegu tengslin og nánd hvort við annað sem samfélagsverur. Ónæmiskerfið, það frumubundna og líka fjarlæga með frumum sem framleiða sérhæfð mótefni fyrir okkur, skilar okkur enn betra jafnvægi. Allt eftir aðstæðum hverju sinni.

Skil, sem nú eru sett vegna Covid-smitáhættu, fjarlægðamörkin sérstaklega, maskar og sprittun endalaust, spila inn á þetta jafnvægi. Skammtímaráðstafanir sem eru taldar nauðsynlegar og meðan við sjáum ekki fyrir enda mesta Covidstormsins. Engu að síður varasamari varúðaráðstafanir á margan hátt eftir því sem lengra dregur. Langtímalögmál smitsjúkdómanna í lífríkinu fer sínu fram.

Hef sjálfur helgað stórum hluta af starfsæfi minni í rannsóknum á samspili oft óþarfa úrræða eins og sýklalyfjameðferða og áhrifa lyfjanna á nærflóruna okkar. Með faraldsfræðirannsóknum á sýklalyfjaónæmum flórubakteríum um landið og sem jafnframt geta verið okkar algengustu sýkingarvaldar. Eins með rannsóknum á bóluefnum gegn þessum m.a. sýklalyfjaónæmu stofnum. Bóluefni sem gagnast hafa vel íslenskum börnum, en þar sem jafnframt er hætta á að aðrir stofnar en bóluefnin virka á, fylli í skarðið. Sérstaklega sýklalyfjaónæmir stofnar og ef sýklalyfjaþrýstingur frá okkur sjálfum minnkar ekki vegna óþarfa ávísana eða ef álíka stofnar eru beinlínis fluttir til okkar með hrávöru erlendis frá. Þannig eltum við stundum skottið á okkur í hringdansi firringar og því sem hentar ekki hverju sinni og margir vilja ekki sjá vegna sérhagsmuna.

Umbreyting og skerðing áunninna lífsgæða síðustu aldar, blasir nú við hinum vestræna heimi. E.t.v. líka vegna ofsahræðsluviðbragða við því óþekkta og smitsjúkdómafaraldri sem þó er ekki skaðlegri en margir aðrir sem gengið hafa sl. öld. Úræði læknisfræðinnar líka miklu meiri, ef vel er staðið að málum og þótt við stöndum á gati í öllum fréttaflutninginum. Þjóðaröryggisráð jafnvel skipað af ríkisstjórn til að fylgja fréttaflutningi eftir, sjálfskipað jafnvel af blaðamönnunum einum! Spurningar um stríðsaðgerðirnar hljóta að snúa að fórnarkostnaði. Varðandi almenna heilsuvernd í náinni framtíð og félagslegt öryggi og lýðræði. Spurningar sem verða áleitnari eftir sem tíminn líður, mánuðir, ár? Staður og stund a.m.k. að spá í næstu skref. Sóknamöguleika hugsanlega með breyttu hugafari og þar sem tekið er tillit til allra þátta og lífslögmálanna.

Ekki má fórna nálægðinni milli okkar um of. Með samt skynsamlegri nálgun á hreinlæti og sóttvörnum. Það verður að tryggja mannkyninu öllu sem bestan tilverurétt. Við höfum viljað getað nálgast allt í hvelli. Internetið í samskiptum og í ferðalögum til ólíkra heimsálfa. Stórar samkomur, því stærri, því betri. Veraldlegum gæðum sjaldan jafn misskipt milli jarðarbúa. Sjaldan hefur skilið meira á milli feigs og ófeigs með nándarhugtakinu. Meira landfræðilega en í okkar nánast umhverfi. Vonandi alls ekki á nándinni í daglegum samskiptum okkar á milli og sem oft mættu vera miklu meiri. Þar sem rafræna nándin hefur hins vegar oft verið látin duga og skilið eftir einmannaleikann hjá allt of mörgum. Bráðar aðgerðir gegn pestinni mega alls ekki verða til að eyðileggja það sem er okkur kærast. Við herðum frekar aðeins á ólunum, en göngum síðan til baka í normið, reynslunni ríkari, vonandi.

Vonandi stefnum við í lygnari sjó. Tæklum veiruna með öllum hugsanlegum góðum ráðum. Einhvernvegin verðum hins vegar að ná að skapa hjarðónæmi fyrir þessari veiru. Eins og gegn öllum öðrum slæmum pestum. Vonandi sem fyrst m.a. með hjálp bóluefna og án of mikils lýðheilsuskaða. Við megum samt aldrei missa sýn á okkar mikilvægustu félagslegu gildum og á mikilvægi nándarinnar hvort við annað. Við verðum að getað lifað með augljósum framtíðaráhættum smitsjúkdómanna. Varnirnar eru í okkar höndum og vísindanna. Eins augljósar nauðsynlegar bráðaaðgerðir gegn röskun lífríkis jarðar sem rekja má til lifnaðarhátta mannsins. Þar sem nándarmörkin hafa svo sannarlega verið troðin niður á mörgum sviðum.

Í miðjum Covid-heimsfaraldri á Ströndum, staldrar maður auðvitað við. Sagan á Ströndum og upplýsingaflæðið úr fjölmiðlunum í þéttbýlinu vekur upp áður óþekktar tilfinningar og hugsanir. Í brothættri byggð vegna fráflæðis úr sveitum og sjávarplássum, í hina “eftirsóttu” menningu fyrir sunnan sl. áratugi. Heilu sveitirnar hafa tæmst, meðal annars vegna tilflutnings landbúnaðar- og sjávarauðlindakvóta. En auðvitað líka í kapphlaupinu um nútíma lífsgæði og menntun.

Hér á Stöndum voru fyrir ekki svo löngu síðan, rúmlega hálfri öld, þrjú læknishéruð. Í Árneshreppi, í Djúpinu og á Hólmavík. Ljósmæður og prestsetrin miklu fleiri og íbúafjöldinn margfaldur. Það þótti um margt gott og öruggt að búa í Strandasýslu og Djúpinu. Þótt fátækt í almennum skilningi þess orðs væri nokkur, komst fólk vel af og fáir sultu eða voru á vergangi. Hafði svo verið um aldir, en hvergi var mannfólkið hraustara og úræðabetra. Andlegt heilbrigði gott og mannkostir miklir. Farsóttir komu auðvitað og fóru, en a.m.k. einhver læknir í héraði sl. rúmlega tvær aldir.

Þegar ég byrjaði að leysa af sem héraðslæknir (í dag heitir það heilsugæslulæknir og á morgun kannski fjarlæknir) á Hólmavík fyrir tæpum aldarfjórðung, var þegar farið að gæta mikils landsflótta, aðallega í þéttbýlið fyrir sunnan. Togaraútgerðin við það að fara úr plássinu og fiskikvótinn seldur. Reglulega var þó farið í fámennið í Árneshrepp til að veita nauðsynlega fasta læknisþjónustu. Djúpið var nánast tómt að norðanverðu og aðeins búið á einstaka bæ. Í “suðursýslu” Vestfjarða eins og svæðið var stundum kallað og þar sem aldirnar áður hafði verið hvað blómlegasta byggð Íslands. Jafnvel sú fjölmennasta í upphafi landnáms eins og segir frá sagnaskáldsögu Bergsveins Birgissonar um Svarta víkinginn. Ein fegursta sveit Íslands að meðtöldum hrykalegum ströndum.

Víðátta læknishéraðsins náði í meira en hundrað kílómetra í norður, vestur og suður frá Hólmavík. Oft um ófæra eða illfæra vegi að fara á veturna. Nú liggur þjóðvegurinn til Ísafjarðasýslu gegnum héraðið um Steingrímsfjarðarheiði, niður í Djúp. Mikil bílaumferð er allt árið gegnum héraðið þótt íbúar svæðisins séu orðnir fáir. Meðalaldur íbúa þó hvað hæstur á landinu. Í læknabústaðnum á Hólmavík eru enn varðveitt gömlu landakortin hans Fúsa, Sigfúsar Ólafssonar, læknis (d. 2002) og sem hann eftirlét þeim sem eftir komu.

Kortin sjálf, kennileitin og öll gömlu sveitabýlin sem þar eru merkt, segja mikla sögu. Um hugsanlegar vitjanir gegnum tíðina vegna veikinda og slysa. Þegar skipuleggja þurfti sjúkraflutninga í þaula og hafa sem mest samráð í öllum aðgerðum. Enginn flugvöllur er nú eftir fyrir sjúkraflutninga nema á Gjögri í Árneshreppi. Einn sjúkrabíll og um tvöhundruð kílómetrar að keyra suður til Akranes sem er höfuðstaður heilbrigðisstofnunar Vesturlands (HVE).

Ófáar vitjanir og sjúkraflutninga með sjúkraflutningsmönnunum góðu, hef ég sinnt frá Hólmavík, stundum við erfiðar aðstæður. Lánið samt oftast leikið við mann. Tilviljanir og stundum óskiljanleg forsjá, en alltaf í góðu samráði við alla. Oft hef ég skoðað kortin hans Fúsa og spurt mig, hvar og hvernig best er að bregðast við ef kall kemur. Einn sjúkrabíll, frábærir sjúkraflutningsmenn en oftast enginn hjúkrunarfræðingur lengur allri þessari brothættu og fámennu byggð. Stundum samt treyst á þyrluflug LHG.

Í Covidinu nú hugsar maður samt aðeins öðruvísi hér norður á Ströndum og þar sem ekkert smit hefur enn komið upp. Hvernig er best að verjast sóttinni og þar sem enginn vísindalega sannreynd lækning er til við. Ég hugsa til gömlu læknanna og hvernig hefðu þeir brugðist við stöðunni. Sennilega með einangrun héraðsins og öflugum smitvörnum með allskonar nálægðartakmörkunum eins og stundum áður. Hvíti dauði, berklarnir er nærtækasta fordæmið fyrir rúmri hálfri öld. Áður spænska veikin fyrir einni öld. Íslenskar lækningajurtir og þá sérstaklega fjallgrösin komu þar jafnvel við sögu og ég skrifaði nýlega um.

Ég hef verið fulltrúi Læknafélag Íslands í Sóttvarnaráði Íslands sl. 8 ár. Skipaður af heilbrigðisráðherra með bréfi til ráðgjafar honum og sóttvarnalækni, ef eftir er leitað. Ráð sem skipað er fulltrúum heilbrigðisstétta með sérþekkingu í smiti og smitvörnum. Ekki einn einasti fundur hefur samt verið haldinn með ráðherra sjálfum og eingin bein samskipti. Ráð sem hefur komið stöku sinnum saman til að samþykkja fyrirliggjandi sóttvarnastefnu stjórnvalda.

Gömlu kortin hans Fúsa hafa gefið mér góð hughrif hér á Hólmavík. Maður þekkir líka orðið betur aðstæður og er reynslunni ríkari. Öryggið, ef undan er skilinn malbikaði þjóðvegurinn, þó sjaldan minna.  Samráð í héraði, samstaðan og minni ferðamannastraumur er helsta vonin.

Enn sem komið er hefur enginn í Strandasýslu greinst með Covid19. Sennilega má þakka það tilviljun, en íbúar og heilbrigðisstarfsfólk hafa frá byrjun verið vel vakandi fyrir smithættunni. Allt í kring hafa komið upp hópsýkingar, aðallega í fyrstu bylgju faraldursins í apríl.

Að sama skapi má áætla að hjarðónæmið fyrir Covid19 sé lítið sem ekkert og þannig næmið mjög mikið í samfélaginu í vetur. Mögulegt er auðvitað að einhverjir séu með mótefni og hafi fengið einkennalausa sýkingu, án þess að veikjast fyrir sunnan.

Kálfanes og Ós við Steingrímsfjörð 25.9.2020

Ekki er hjá því komist að tengja líðandi atburði við söguna og landið, í gær á göngu minni upp í Kálafanesfjall, eins og fyrir rúmlega 4 árum og sem ég skrifaði þá um. Í aðdraganda forsetakosninga og sem mig langar að rifja upp og þar sem sumir spá nú upphafi mestu efnahagskreppu Íslandssögunnar, hvað svo sem það merkir. Í tilefni af lífsbaráttu almennings gegnum aldirnar við oft óblíða ströndina, mikla fátækt og plágur og ekki síst baráttuna við stórhöfðingjana sem öllu réðu. Einn var þó sá stórhöfðingi sem lét skoðanir valdaklíkunnar ekkert á sig fá og var mikill vinur smábændanna. Guðmundur góði Arason Hólabiskup (1203) og sem barðist fyrir fátæklingana. Þegar Guðmundur tók við embætti biskups á Hólum fyrir um 800 árum skipaði hann svo fyrir að enginn í biskupsdæmi sínu skyldi svelta og allir sem kæmu að Hólum ættu að fá tvær máltíðir á dag, í mikilli óþökk höfðingjavaldsins. Guðmundur góði varð hins vegar svo vinsæll að tugir manna fylgdu honum hvert sem hann fór um héruð, væntanlega með vitneskjuna um að þá væru mestu líkurnar á að fá magafylli. Guðmundur góði heimsótti ennfremur frekar fátæk héruð eins og Strandirnar og sem sagan segir að hafi verið í sérstöku uppáhaldi hjá honum. Einn sá staður sem hann gisti á var Kálfanes og reist hafði verið kirkja 1182. Í jarðabókinn 1709 kemur fram að Kálfanes var þá meðal stærstu bújarða Strandasýslu og hlunnindi lágu m.a. í silungsveiði í Ósá og Tröllkonusíki, auk mikillar grasa- og hrísræktar. Tenging við aðra kirkju í mínum huga í fjarlægum heimshluta á svipuðum tíma.

Kirkjurústir í Kálfanesi

Ófáar eru laugarnar á Ströndum sem Guðmundur góði blessaði á leið sinni og sem taldar voru veita lækningamátt löngu eftir hans daga, löngu fyrir sögu læknisfræðinnar á Íslandi 1760. Í dag er ég hins vegar læknirinn á Ströndum og reyni að beita nútíma læknisfræði í þágu íbúanna. Í stað lækningajurta og lauga áður fyrr. Reyndar má enn finna uppsprettuna góðu í Kálfanesi, en vatnið í henni var talið svo heilagt og kröftugt að bera mætti það yfir þveran Steingrímsfjörð í lopahúfu, án þess að dropi færi til spillis. Á öðrum stað við Kaldbak má enn finna lind sem ætluð var sjónveikum. Á Laugarhól í Bjarnafirði má síðan baða sig í Guðmundarlaug.  

Á bæjarhlaðinu við Kálfanes vex enn sjaldgæf fræg lækningajurt, stórnetlan. Stórnetlunnar er getið í heimildum frá 18. öld og talið var að rót hennar hefði sérstaklega mikinn lækningarmátt. Ef hún væri soðin í víni og hunangi að þá gagnaðist hún gegn brjóstveiki, hósta og hryglu og getið er m.a. um í ritum Ólafs Olavius og í Ferðabók Eggerts og Bjarna. Líklega hefur þessi jurt verið flutt til landsins og ræktuð fyrst og fremst til lækninga, en einnig var hægt að vinna úr henni hör til dúkagerðar og til skrifpappírsgerðar og sem þótti mjög góður víða erlendis. Jörðin Kálfanes lagðist í eyði árið 1940 en þar eru nú nýir ábúendur. Flugvöllur Hólmavíkur liggur nú í landi gamla Kálfaness.

Á Kálfanesi á Ströndum mætist nútíminn og fortíðin. Gömul læknisfræði og ný og sem ég hef stundum skrifað um áður. Eins saga góðmennsku, heiðarleika og umburðarlyndis. Guðmundur góði biskup skaraði fram úr hvað þessa hugsun varðar fyrir 800 árum og sem sumir stjórnmálamenn dagsins mættu taka sér til fyrirmyndar og stundum vilja mest hygla sér og sínum.