Við afgreiddum náttúruverndarfrumvarpið út úr umhverfisnefndinni í gær, sex nefndarmenn og eiginlega sjö með áheyrnarfulltrúa Hreyfingarinnar – sumsé Samfó, VG, BF, Hreyfingin og Atli Gísla. Framsókn ekki með en kannski ekki heldur mikið á móti – en gamli góði Íhaldsflokkurinn svíkur ekki og ætlar að berjast gegn framförum í náttúruvernd til síðasta manns. Skilja ekki hvað alþjóðaorðið conservativ merkir …

Þetta er framfaramál – fyrir grænu hreyfinguna innan flokka og utan, fyrir alla útivistarmenn og náttúruvini, og ekki síst fyrir atvinnulíf tengt náttúrunni. Auðvitað er frumvarpið ekki gallalaust – aðallega vantar í það ákvæði gegn gróður- og jarðvegseyðingu sem ættu þó ennþá betur heima í öðrum lögum, svo sem um beit búfjár – en í heildina er þetta Áfram Ísland. Nokkrir helstu áfangarnir eru:

* aukinn almannaréttur miðað við lögin nú – og þá er vissulega gengið á rétt landeigenda, en í nefndarstarfinu tókum við líka tillit til aukins ágangs á eignarlönd

* raunhæfar aðgerðir gegn akstri utan vega, með nýjum kortagrunni um vegslóða þannig að öllum sé ljóst hvenær þeir eru utan vega og hvenær ekki – hér þarf að fara varlega og vinna í samráði við útivistarmenn, landeigendur, fræðimenn og auðvitað sveitarstjórnir

* ný flokkun friðlýstra svæða í samræmi við fjölbreytni íslenskrar náttúru og alþjóðlega flokkun verndarsvæða – nýjungar eru náttúruvætti, svo sem Surtsey og Eldey, óbyggð víðerni og landslagsverndarsvæði – þetta er meðal annars mikilvægt fyrir ferðaþjónustuna en mest um vert að skipulagið á friðlýstu svæðunum sé í samræmi við það sem þarf að vernda og er merkilegast á hverju svæði – þannig að ferðir manna, nytjar og önnur umsvif séu leyfð ef þau ganga ekki á þá náttúruþætti sem verið er að vernda. Í Surtsey geta bara fengið að koma vísindamenn og sérstakir gestir, en um óbyggð víðerni eiga allir að fara, hver með sínu lagi meðan þeir trufla ekki ferðir annarra.

* sérstök vernd náttúruminja – eldhraun, hverir, fossar, votlendi og vötn, birkiskógar o.fl. – aukin – er í lögum nú en hefur ekki verið virt vegna slaka í reglunum með hörmulegum afleiðingum.

Svo eru skipulagsbreytingar, svo sem kringum náttúruminjaskrá – þar verður lagður nýr faglegur grundvöllur – og reglum breytt um undirbúning og réttaráhrif friðlýsingar (svæði) og friðunar (tegundir, vistkerfi).

Hávaði

Það hefur verið talsverður hávaði kringum þetta frumvarp allt frá því í fyrra þegar Svandís Svavarsdóttir reyndi árangurslaust fá samþykktar allra brýnustu ákvæðin. Sumt af gagnrýninni á frumvarpið hefur verið réttmætt. Til dæmis er í frumvarpinu gert ráð fyrir að ráðherra sjái nánast einn um alla friðlýsingu og friðun, en ein af breytingartillögum nefndarinnar er að helstu verkefnin verði samþykkt á alþingi með framkvæmdaáætlun sem samsvarar náttúruverndaráætlun nú. Þannig fá friðlýsingaráformin góða kynningu og pólitískan stuðning, sem á að hjálpa til við að koma þeim í verk.

Akstur utan vega

Mest hefur borið á deilum um akstur utan vega og kortagrunninn sem boðaður er í frumvarpinu – er reyndar að stofni til langt kominn hjá Landmælingum uppi á Skaga. Ég sé ekki betur en að eina leiðin til að sporna við akstri utan vega sé að öllum sé ljóst hvar má keyra – rétt einsog í byggð. Svo verður að tryggja að við ákvörðun um heimila slóða og óheimila sé samráð þannig að allir haghafar komi að og geti komið sjónarmiðum sínum að.

Hitinn í þessari umræðu stafar í reyndinni ekki frá eldsumbrotum kringum þetta frumvarp eða kortagrunninn heldur er eldsrótanna að leita í deilum inni í Vatnajökulsþjóðgarði – sem nú er sem betur fer verið að leiða til lykta.

Ég hef sagt um þetta almennt að allir hafi rétt til að njóta íslenskrar náttúru – og að náttúruupplifun eins sé jafnmerkileg og náttúruupplifun annars, hvort sem þar koma við sögu göngustafur, fjallaskíði, jeppi, kajak eða reiðhjól. Hinsvegar þurfum við skipulag þannig að einn hópur spili ekki ánægju annars hóps – og hættan á því er því meiri sem ferðamaðurinn er vélvæddari.

Þessi umræða hefur fætt af sér breytingartillögur við frumvarpið – meðal annars þá að við viljum fá viðurkenndan rétt ökumanna til að njóta almannaréttarins að sínu leyti. Það hefur auðvitað ekki þær afleiðingar að allir megi keyra hvar sem er en mundi meðal annars gefa ökumönnum rétt til að leita til Umhverfisstofnunar eftir úrskurði um lokaðan veg, á sama hátt og göngumenn geta kært þangað hindranir sem þeir telja óréttmætar.

Skógræktarmenn

Skógræktarmenn hafa líka haft horn í síðu frumvarpsins. Þegar gengið er á þá kemur í ljós að þeir eru í reynd að gagnrýna núverandi lög – og óttast þó einna helst um að það þrengi óþarflega að þeim við skógræktarstarfið. Um þetta má ræða heilu dagana – það er ljóst að skógræktarmenn annarsvegar og hinsvegar ýmsir aðrir hópar náttúruverndarmanna og -unnenda eiga verk fyrir höndum við að eyða langvarandi tortryggni og koma sér saman um grundvallarmál. Sá vandi á þó ekki að standa í vegi þessu framfarafrumvarpi.

Skrýtið með skógræktina – þar er mikill uppgangur, bæði í atvinnugreininni og frístundaiðjunni – en um leið er einsog skógarmenn glími við einskonar tilvistarkreppu. Finni sér ekki eðlilegan stað í samtímaþróun og hugmyndagrunni alþjóðlegrar náttúruverndar, og upplifa sig einsog í einelti – eða eru þeir það kannski? Hverjir eru þá hrekkjusvínin?

Hjól atvinnulífsins …

Svo eru SA og SI og LÍÚ, og jafnvel sum sveitarfélögin – sem fárast yfir hertri náttúruvernd vegna þess að hún spilli framkvæmdum og geri þær dýrari. Auðvitað er það að sumu leyti rétt – náttúruvernd kostar. En það kostar líka að hafa óskýrar reglur sem menn notfæra sér til að skemma land, meiða tilfinningar og spilla til  frambúðar öðrum tækifærum. Það hafa ýmsir framkvæmdamenn reynt á eigin skinni, lent með glannaleg áform í mótbyr, fjölmiðladeilur, kæruferli. Og ekki má gleyma því að náttúruvernd er sannarlega ekki andstæð atvinnulífi – heil atvinnugrein væri líklega ekki til nema vegna náttúru sem hægt er kynna sem hreina og óspjallaða, enda fagna Samtök ferðaþjónustunnar frumvarpinu. Aðrar greinar hafa líka hag af náttúruvernd – og ímynd Íslands byggist á því að við umgöngumst náttúruna sem einbeittir vörslumenn, einsog Magnús Orri félagi minn Schram hefur bent á ágætlega og rækilega.

Næsta skref

… er að koma málinu á dagskrá á alþingi. Vinnan í nefndinni hefur gert gott frumvarp ennþá betra. Manni kemur í sjálfu sér ekki á óvart að Sjálfstæðisflokksmenn ætli sér að bregða fæti fyrir málið – aftur núna eftir að þeir stoppuðu „litla frumvarpið“ í fyrra undir forustu Guðlaugs Þórs Þórðarsonar. Ég er hinsvegar að vona að Framsóknarmenn nái vopnum sínum – hinn gamli flokkur Eysteins Jónssonar – og sjái að það yrði tvíbent í kosningabaráttunni að hafa beitt sér síðustu daga kjörtímabilsins gegn framförum í náttúruvernd.

Ýmsir draga dár að landsfundarályktunum Sjálfstæðisflokksins í Laugardalshöll. Ekki ég. Ég tek eftir að Sjálfstæðisflokksmenn hafa nú viðurkennt hættuna frá loftslagsbreytingum og líkast til fundið út að þær séu í samhengi við losun gróðurhúsalofttegunda.

Ég skil kaflann um „Loftslagsmál og mengunarvarnir“ í ályktun þeirra um umhverfismál að minnsta kosti þannig að átt sé meðal annars við loftslagsvána þegar því er slegið föstu að

Mengun andrúmslofts spillir umhverfi, heilsu og lífsgæðum fólks.

Strax á eftir segir landsfundurinn að það sé „brýnt að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda“ og hefur til þess gott ráð:

 … meðal annars með því að stuðla að innleiðingu umhverfis- og gæðastjórnunarkerfa í fyrirtæki og stofnanir.

Vakin er athygli á því að „Ísland er eitt fárra ríkja sem stendur við skuldbindingar sínar samkvæmt Kyoto-samkomulaginu og Íslendingar standa framar flestum þjóðum heims í notkun vistvænna orkugjafa með yfir 70% af heildarorkunotkun landsins.“

Að vísu er ósagt að líklega er einhver mesta losun á mann einmitt á Íslandi, en þá eru álverin auðvitað reiknuð með.

Og Sjálfstæðisflokkurnn ætlar að standa í lappirnar í þessu máli einsog öðrum:

Tryggja verður að Ísland njóti til fulls forystu sinnar í nýtingu endurnýjanlegrar orku í framtíðarloftslagssamningum þjóða.

Við verðum að sjálfsögðu að standa vörð um það að fá að menga meira á þeim sviðum sem við getum ekki notað endurnýjanlegu orkuna.

En samt þarf að draga úr losun úr bifreiðum. Það skilja Sjálfstæðisflokksmenn og hafa tekið afstöðu af djörfung og hreysti um það hvað eigi að taka við af bensín- og olíuhákunum. Menn tala um metan og tvinn og lífdísil en Sjálfstæðisflokkurinn er ekki gefinn fyrir mörg svör í einu. Hann vill núna rafbíla:

Leggja skal stóraukna áherslu á rafknúin farartæki.

Og hann veit hvernig á að koma þessu í kring:

Það má gera með hvetjandi aðgerðum s.s. lækkun opinberra gjalda af slíkum farartækjum.

Ekki hafði okkur hinum dottið þetta í hug. Hvað þá sett um þetta ákvæði í lögum um vörugjöld og aðra skatta. Ja, kannski fyrir metan.

Svo tek eftir því að Sjálfstæðismenn vilja líka

vernda og efla náttúrulega birkiskóga og endurheimta votlendi.

Þá styðja þeir líklega nýja nátturuverndarfrumvarpið, því þar á einmitt að vernda votlendi og birkiskóga. SAer  að vísu á móti, en hlýtur að breyta um afstöðu núna.

Sumum kann að finnast þetta ofurlítið tilviljunarkennt en mér finnst ályktunin um umhverfismál góð og skýr og einföld hjá Sjálfstæðisflokksmönnum í Laugardalshöll. Og fullt af kristnum gildum. Hlakka til að hitta þá Birgi Ármannsson og Árna Johnsen á næsta fundi umhverfis- og samgöngunefndar alþingis. Fá að vita meira um umhverfis- og gæðastjórnunarkerfin.

Á bloggsíðu sinni upplýsir Halldór Jónsson okkur um hápunktana í ræðu formanns Sjálfstæðisflokksins á fundi með félögunum í Kópavogi núna um helgina.

Þar fjallaði Bjarni meðal annars um frumvarp til náttúruverndarlaga sem núna er á borðum okkar í umhverfis- og samgöngunefndinni – og Bjarni hefur greinilega fengið um málið meiri upplýsingar en við:

Fyrirliggjandi Náttúrverndarlagafrumvarp yrði til vandamála. Forsjárhyggjan væri mikil. Nútíma tölvu-og gervihnattatækni gæti jafnvel verið látin drepa á bílum ef þeir færu útaf slóð, þannig að menn gætu orðið að hringja í umhverfisráðuneytið ef þeir vildu snúa við til að starta bílnum aftur!

Einmitt svona eru snjallir stjórnmálaforingjar. Þeim tekst á augabragði að greina aðalatriði frá aukaatriðum í flóknum textum – frumvarpið er 97 greinar – og setja fram viðhorf sín í örstuttu máli þannig að allir skilja:

Umhverfisráðherra ætlar í stjörnustríð gegn saklausum ökumönnum á hálendinu. Bara slökkt á bílnum þangað til stormsveitirnar koma og klófesta sárasaklaust fólk.

Kærar þakkir, Bjarni Benediktsson.

Kostirnir við nýja kvótafrumvarpið eru þessir:

* Með nýju nýtingarleyfunum væri kominn annar lagarammi um fiskveiðar á Íslandsmiðum en áður. Sömu menn/fyritæki að stórum hluta, já, en minni hætta en áður á að „réttindi“ þeirra verði að „eign“ einsog þeir ríkustu hafa stefnt að, dyggilega studdir Hannesi Hólmsteini („landnám hafsins“) og öðrum snillingum.

* Tuttugu ár eru langur tími – en í frumvarpinu er engin sjálfkrafa framlenging einsog í síðustu tilraun Steingríms Jóhanns. Þetta er skref, ekki endanleg skipan. Strax er settur niður hópur til að endurskoða kerfið, í ljósi reynslunnar og sjónarmiða í samfélaginu —  þar á meðal er auðlindaákvæðið í nýju stjórnarskránni, þar sem sett eru skilyrði um jafnræði og fullt verð.

* Kvótaleiga – útboð á markaði – er fastur þáttur í kerfinu, og byrjar með þokkalegum tonnafjölda. Ekki nema ár í senn að vísu. Mikilvægt: Hlutfall leiguheimilda af heildarheimildum getur hækkað (hægt að „kaupa“ kvóta inn í leigupottinn).

* Opnað á frjálsan kvótaleiguaðgang að nýjum tegundum, í staðinn fyrir að nú renna nýjar tegundir inn í forréttindakerfið.

* Strandveiðar haldast inni sem fastur hluti. Þar þarf að athuga betri reglur í strandveiðifrumvarpi Ólínu, en þetta skiptir auðvitað miklu máli.

* Ráðherraræði minnkar frá fyrri frumvörpum, og frá núverandi ráðherraeinveldi. Allskyns byggðabix ennþá inni, en ég bjóst aldrei við að losna við þá sífelldu afturgöngu. Eðlileg skipan væri auðvitað að aðskilja byggðaaðstoð og sjávarútvegsstefnu (borga illa stöddum byggðum úr ríkissjóði til að kaupa sér kvóta á markaði), en taka fullt tillit til ólíkra skipagerða og veiðimáta í fiskveiðistjórnarlögum.

Aðalkosturinn: Nýtt kerfi, sem hægt er að þróa í rétta átt. Stenst stjórnarsáttmála, auðlindaákvæði stjórnarskrár (ætla ég að vona, enn óframlögð álitsgerð lögfræðinga um það mál), og samræmist stefnu Samfylkingarinnar um skynsemi og réttlæti í sjávarútvegi.

Gallarnir við nýja frumvarpið? Þeir eru legíó. Þetta er hinsvegar mikilvægt skref í áttina. Við höfum þegar náð þeim árangri að nýtendur hinnar sameiginlegu auðlindar borga fyrir afnot sín með veiðigjaldinu. Nú er hafin för í átt til jafnræðis og atvinnufrelsis í greininni.

Hér er nýja frumvarpið. Hér er spjall okkar Einars K. um þetta í útvarpinu í morgun.

Hvað merkir Evrópuyfirlýsing ríkisstjórnarinnar? Ósigur Evrópusinna? Uppgjöf Samfylkingarinnar? – einsog ýmsir einlægir Evrópumenn spyrja nú í bloggi og á Snjáldru — ??

Hvorugt. Í yfirlýsingunni felst það eitt að þeir kaflar sem enn á eftir að opna – fyrst og fremst um sjávarútveg og tengd efni – verða ekki opnaðir fyrir kosningar. VG þurfti að hafa þetta á hreinu — sjálfsagt af innanflokksástæðum öðrum þræði — og við í Samfylkingunni vorum tilbúin að lýsa því yfir.

Var líklegt að þessir kaflar yrðu opnaðir fyrir kosningar? Það var auðvitað ekki fræðilega útilokað en þó harla ólíklegt. Annarsvegar vegna þess að það er ekki þægilegt fyrir samningamenn – hvorugumegin við borðið – að vinna undir þeirri pressu sem kosningarnar valda. Hinsvegar vegna þess að í ýmsum ríkjum sambandins er veruleg fýla út í okkur vegna makrílmálsins og ekki skynsamlegt að standa í samningum í því andrúmslofti.

Er komið hlé á viðræðurnar? Hefur þeim kannski verið frestað? Nei, hvorugt. Fulltrúi Stefáns Fuhle stækkunarstjóra í Brussel lýsir því þannig að ekki verði afhent fleiri samningsafstöðuskjöl fyrir kosningar, það er að segja ekki hafnar viðræður um nýja kafla. Vinna í þegar höfnum köflum heldur áfram, en reyndar var ekki von á neinum dramatískum tíðindum af þeim á næstunni – eftir síðustu ráðstefnu þar sem einir sex kaflar voru undir.

Þarf næsta ríkisstjórn að taka sérstaka ákvörðun um að taka aftur til við viðræðurnar? Nei, nema hún kjósi að breyta þeim með einhverjum hætti. Ef hún tekur ekki ákvörðun um að hætta eða fresta, þá halda viðræðurnar áfram. Á því er hinsvegar engin launung að forustumenn Evrópusambandsins fylgjast með tíðindum úr íslenskri pólitík og vita að framhald málsins ræðst af þeirri ríkisstjórn og þeim stjórnarmeirihluta sem við tekur eftir kosningar. Það hefur yfirmaður málsins þeirra megin beinlínis sagt í minni áheyrn, og voru kannski ekki miklar fréttir.

Hver ákvað þetta í Samfylkingunni? er spurt – og um leið hver ánægja sé með þessa ákvörðun í þingsveitinni. Svarið er: Þeir sem eiga að taka ákvörðun af þessu tagi. Okkar góði og reyndi formaðurinn og hinn klóki gamli lappi í stól utanríkisráðherra, í samráði við þingflokkinn, þar sem forustumenn utanþings sitja fundi, og í sérstöku samráði við fulltrúa flokksins í utanríkismálanefnd þingsins (Árni Páll, Helgi, ég). Það stökk enginn í þingflokknum hæð sína í loft upp af fögnuði yfir þessu máli, sem stjórnarflokkarnir hafa rætt af mikilli alvöru undanfarna daga – en um niðurstöðuna er fullkomin samstaða í þingflokknum. Báðir formannskandidatarnir meðtaldir.

Er þá Evrópumálið búið? Sannarlega ekki. Aldrei verið brýnna – og nú þarf að slá í klárinn að gera kjósendum grein fyrir þeim kostum sem aðild getur haft, þegar við höfum náð góðum samningum.

Framhald samningaviðræðna verður eitt helsta fyrirheit Samfylkingarinnar í kosningunum í vor — og það á að vera skilyrði fyrir stjórnarþátttöku af okkar hálfu að viðræðurnar verði kláraðar og samningur borinn undir þjóðina.

Upp með fánann – og góða skapið!

Tillagan um rammaáætlun var samþykkt á alþingi í hádeginu með 36 atkvæðum gegn 21 – með verulegum atkvæðamun. Framsókn og Sjallar spiluðu sig upp í að vera á móti tillögunni en auk stjórnarflokkanna greiddu þingmenn Hreyfingarinnar og BF atkvæði með tillögunni, og ennfremur bæði Atli Gíslason og Lilja Mósesdóttir.

Þetta eru tímamót. Í náttúruverndarmálum í fyrsta lagi – við vorum að samþykkja mestu verndaraðgerðir nokkru sinni um íslenska náttúru. Samtals 20 landsvæðum er rástafað til verndarnýtingar – þar á meðal umdeildum hluta Þjórsárvera, Torfajökulssvæðinu, Kerlingarfjöllum, Gjástykki, Ölkelduhálsi …

Í örðu lagi tímamót að því leyti að loksins hafa menn orðið ásáttur um leikreglur í deilum sem hafa staðið hér rúma fjóra áratugi um náttúruvernd og virkjanir, allt frá sjöunda áratugnum. Þessi átök hafa verið hatrömm og tilfinningaleg, og oft hafa fylkingarnar ekki skilið grundvallarsjónarmið hvor annarrar. Vígstaðan hefur líka verið ójöfn þar sem annarsvegar hafa farið voldug orkufyrirtæki, ráðandi stjórnmálaflokkar og ómælt fjármagn, sumt frá erlendum stórfyrirtækjum, en hinsvegar fjárlítil samtök áhugafólks.

Þetta samkomulag verður vonandi til þess að skapa andrúmsloft sáttar og samvinnu  – einsog hefur orðið reyndin í Noregi. Þaðan er fyrirmyndin. Átökum og deilum um ráðstöfun ákveðinna landsvæða, um einstaka virkjunarkosti, er hinsvegar ekki lokið Og stóð aldrei til.

Mikið hefur verið hrópað um pólitík – hinar skítugu pólitísku krumlur sem hafi spillt vönduðu faglegu verki. Þetta er aðallega tilbúinn áróðurslína. Það sést ágætlega af því að í raun standa deilurnar á þingi ekki nema um eina sex kosti á tveimur svæðum – af alls 67 kostum. Frá því formannahópurinn, formenn faghópa og verkefnisstjórnar, skilaði af sér drögum að tillögunni eru einu breytingarnar þær að þessir sex kostir voru settir í bið – engar ákvarðanir teknar um orku- eða verndarnýtingu heldur beðið frekari rannsókna.

Merkilegur dagur í sögu þjóðar og þings. Auðvitað skyggði á að í orkunýtingarflokki eru fleiri kostir en mér hugnaðist – sérstaklega er manni sárt um svæðin á Reykjanesskaga. Sú barátta er framundan. Heildarárangurinn er hinsvegar alveg klár.

Yðar einlægur talaði undir lok atkvæðagreiðslunnar um þá breiðu samstöðu um alla nema fimm til sjö kosti af þessum 67, og sagðist bæði sem framsögumaður málsins í umhverfisnefndinni og sem náttúruverndarmaður fyrr og síðar biðja

… alþingismenn og landsmenn alla að athuga að hvernig sem atkvæðagreiðsla hefur gengið hér í dag hefur enginn tapað – nema hann endilega vilji hafa tapað. Og hér eru heldur engir sigurvegarar – nema Íslendingar og náttúra Íslands.

Ég segi já við þessari þingsályktunartillögu, og þakka um leið fyrir að hafa fengið að taka þátt í þessum áfanga frá upphafi til endis, allt frá umhverfisstefnu okkar í Samfylkingunni um Fagra Ísland fyrir fimm til sex árum – til tímamótanna hér í dag fyrir land, þjóð og náttúru, 14. janúar 2013.

Samorka – samtök orkufyrirtækja – sendi rétt í þessu frá sér ályktun sem stjórnin samþykkti á fundi fimmtudaginn í síðustu viku um rammaáætlun. Í tæka tíð fyrir atkvæðagreiðsluna um hana á alþingi mánudaginn kemur. Rök og málatilbúnaður í ályktun forstjóranna virðist reistur á vanþekkingu um gang mála í rammaáætlun – og er reyndar á skjön við umsagnir sem veigamestu fyrirtækin sendu um málið til þingsins.

Í stuttu máli finnst forstjórunum í stjórninni að þingsályktunartillagan sé „óásættanleg“. Ljóst sé sumsé að um hana geti orðið „engin sátt“ – enda „eyði“ hún „á engan hátt óvissu“ nú „örfáum  mánuðum fyrir kosningar“.

„Fjöldi orkukosta sem verkefnisstjórnin raðaði ofarlega út frá sjónarhorni orkunýtingar eru í tillögunni ýmist settir í biðflokk eða verndarflokk,“ segja stjórnarmenn Samorku.

Í lokagerðinni sé varpað „fyrir róða áralangri faglegri vinnu verkefnisstjórnar,“ enda víki hún „í veigamiklum atriðum frá faglegri niðurstöðu verkefnisstjórnar“.

Hvaða niðurstaða?

Afsakið – en hver var sú faglega niðurstaða? Verkefnisstjórnin sendi ekki frá sér neina niðurstöðu um flokkun þessara kosta. Þaðan kom vönduð skýrsla þar sem sett var fram tvennskonar  röðun kostanna, út frá virkjunarvænleik og umhverfismikilvægi.

Þessi röðun er hin eiginlega niðurstaða verkefnisstjórnarinnar – en þar eru engar tillögur um flokkun. Þær tillögur koma frá sérstökum hópi sem í voru formenn faghópa ásamt formanni verkefnisstjórnar. Formannahópurinn skilaði af sér drögum að þingsályktunartillögu sem send var til umsagnar sumarið 2011. Á grunni þeirra umsagna smíðuðu ráðherrarnir Katrín Júlíusdóttir, Oddný Harðardóttir og Svandís Svavarsdóttir þá tillögu sem nú liggur fyrir.

Við hvað eiga forstjórarnir? Varla við tillögu formannahópsins – eða getur verið að þar hafi verið varpað fyrir róða áralangri vinnu einmitt þeirra sem í honum störfuðu? Og ummælin um „fjölda orkukosta“ sem hafi orðið úti geta varla átt við endanlegu tillöguna – því á henni og formannatillögunni munar aðeins 6 af 67 orkukostum, 6 virkjanir á tveimur svæðum.

Borgaraleg óhlýðni?

Ályktun Samorku er að þessu leyti óskiljanleg – en þó í dásamlegu samræmi við lélegustu ræðurnar í málþófinu um rammann nú fyrir jólin, þegar röðin var komin að þeim þingmönnum sem allra minnst þekktu til málsins sem til umræðu var og til starfsins kringum rammaáætlun.

Það er reyndar engu líkara en að forstjórarnir séu að breyta Samorku í stjórnmálaflokk – sem kannski ætlar sér sæti í næstu ríkisstjórn?

Eða hvað merkir það að komandi þingsályktun sé „óásættanleg“? Merkir hótanatónninn í lok ályktunar Samorku til dæmis að orkufyrirtækin á Íslandi ætli sér í aðgerðir?  Kannski undir merkjum borgaralegrar óhlýðni?

Enn furðulegri verður þessi ályktun þegar það rifjast upp að Samorka samanstendur að sirka 95% af fyrirtækjum í eigu almennings. Landsvirkjun, OR, Rarik og Norðurorka  eru hrein almannafyrirtæki, HS Orka að miklu leyti.

Þessvegna hlýtur að vakna spurning um afskipti stjórna þessara fyritækja af pólitík forstjóranna. Vissi Bryndís Hlöðversdóttir af þessu pólitíska frumkvæði Harðar Arnarsonar hjá Landsvirkjun?  Er Haraldur Flosason samþykkur Bjarna í OR um óásættanleik rammáætlunar – eða eru borgarfulltrúar Samfylkingarinnar og Bjartrar framtíðar kannski með í Samorkuflokknum?

Faglegur rekstur – pólitísk ábyrgð?

Útúr klíku- og sérhagsmunadellu síðustu áratuga kringum almannafyrirtæki hafa menn að undanförnu tekið það ráð að stjórnir þeirra eigi umfram allt að vera faglegar. Það þurfi meiri fjarlægð milli  pólitíkusanna – ráðherra eða sveitarstjórnarmanna – og fyrirtækjarekstrarins.

Forsendan fyrir því fyrirkomulagi er ekki síst sú að hinn faglegi fyritækjarekstur sé raunverulega faglegur – að fyrirtækin séu ekki í sérhagsmunapólitík, og forstjórarnir láti stjórnmálamenn, kjörna fulltrúa almennings, um að móta heildarstefnu. Á móti verður að vera ljóst hvar hin pólitíska ábyrgð liggur.

Ályktun stjórnar Samorku frá 3. janúar bendir til að þetta fyrirkomulag hafi misheppnast í mikilvægustu orkufyrirtækjum landsmanna, Landsvirkjun, OR og Rarik.

Hér með legg ég til með fullkominni auðmýkt að Hin lúthersk-evangeliska Þjóðkirkja á Íslandi sjái líka aumur á Háskóla Íslands í væntanlegu söfnunarstarfi sínu.

Fjárskorturinn í Háskólanum er engu minni en á Landspítalanum – þótt HÍ geti að vísu ekki teflt fram langþjáðum sjúklingum í glímu sinni við fjárveitingavaldið. Námskeið hafa dregist saman og fræðilegu starfsliði fækkað nema í þeim deildum sem mestur efnalegur bógur þykir í. Tækjakaup hafa setið á hakanum í flestum greinum sem þurfa tæki, bókakaup þar sem þarf bækur.

Báðar þessar lífsnauðsynlegu ríkisstofnanir líða auðvitað fyrir aðhald og niðurskurð eftir hrun – þótt báðum hafi verið hlíft miðað við meðalstofnanir á ríkisvegum.

Aðalástæðan liggfur samt ekki í hruninu hjá þessum stofnunum. Hún er sú sama á Landspítalanum og í Háskólanum. Stjórnvöld – á vegum einkum Sjálfstæðis- og Framsóknarflokks en enginn flokkur er hér ábyrgðarlaus – hafa vanrækt þessar grunnstofnanir samfélagsins í kappinu við að koma upp samkeppnisfyrirtækjum sem einkabransinn átti að reka en tengja lífæð sína beint í ríkissjóð. Draumurinn um einkaháskóla hélst í hendur við einkavæðingu í heilbrigðiskerfinu. Björn Bjarnason, Finnur Ingólfsson, Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir. En hvorug gullgæsin hefur ennþá orpið eggjum. Ég þarf vonandi ekki að taka fram að litlu háskólarnir hafa margir staðið sig vel – og að þar hafa orðið góðar rannsóknir etc. –samt hefur tilkoma þeirra fyrst og fremst fjölgað lögfræðingum og viðskiptafræðingum þar sem þörfin var ekki brýnust.

Hversu mikill hluti tækjavandans á Lansanum skyldi stafa af því að spítalinn hefur misst yfir í einkabransann sértekjur sem áður fengust af göngudeildarþjónustu sérfræðinga, svo sem rannsóknum og minni aðgerðum sem byggjast á góðum tækjabúnaði? Nú rennur þetta fé í skurðstofur og rannsóknastofur — sem kalla mætti einkaspítala, og hafa nýrri og fullkomnari tæki og fá borgað fyrir hvert viðvik hjá Sjúkratryggingum. Eftir því sem Lansinn stendur sig verr í þeirri samkeppni drabbast tækin lengra niður, og sértekjurnar minnka sem áður gátu runnið í endurnýjun.

Nú hefur sumsé Þjóðkirkjan tekið að sér að hefja kristilega safnaðarsöfnun og bæta fyrir bæta fyrir misheppnaða einkavæðingu í heilbrigðismálum samkvæmt tískukreddum frá síðustu áratugum 20. aldar. Og hér er sumsé tillagan um næsta söfnunarverkefni í kristilegum dúr.

Umræðunni / málþófinu um rammann lauk um hádegi í dag  með því að Sjálfstæðis- og framsóknarmenn gáfust upp – gegn því að atkvæðagreiðslunni væri frestað fram í miðjan janúar. Veit ekki hvað þeir vonast til að fá út úr því. Við Oddný G. Harðardóttir tókum síðustu ræðurnar í málinu fyrir hönd Samfylkingarinnar og Fagra Íslands –  hér er mín nokkurnveginn: 

Forseti – Í þófi undanfarinna daga hefur verið talað mikið um sátt – og ræðumenn hafa stillt dæminu þannig upp að ekki sé sátt nema hver stjórnmálaflokkur, og jafnvel hver alþingismaður, eigi að hafa neitunarvald – en þó einkum þeir sem nú eru í minnihluta, stjórnarandstöðu, Sjálfstæðis- og framsóknarmenn. En þannig virkar lýðræðið bara ekki.

Og það var aldrei tilgangurinn með rammaáætlun að skapa allsherjarsátt um hvern virkjunarkost eða hvert verndarsvæði. Um það verða alltaf deildar meiningar g það er alveg eðlilegt að um það séu deildar meiningar, jafnvel eftir að öll fagleg og pólitísk sjónarmið hafa komið fram.

Árangur okkar núna felst í þeirri samstöðu um leikreglur sem rammaáætlunin getur skapað og á eftir að skapa næstu mánuði, ár og áratugi ef við höldum rétt á spilunum.

Það er merkilegt að deilur um þetta þingmál hafa breyst verulega frá því það kom fyrst hér inn á alþingi.

Í upphafi var miklu meiri ágreiningur um málið. Þá töluðu sanntrúaðir stóriðjumenn – til dæmis háttvirtir þingmenn Jón Gunnarsson og Tryggvi Þór Hafsteinsson – og hörmuðu að ekki skyldi verða af virkjun við Þjórsárver – Norðlingaölduveitu – og töldu alveg óþarft að reyna aðra nýtingu á Torfajökulssvæðinu en langa röð af virkjunum, og vildu fá að virkja í Gjástykki, Kerlingarfjöllum, á Ölkelduhálsi, í Grendal og Innstadal og svo framvegis og svo framvegis.

Það voru líka miklar áhyggjur náttúruverndarmegin, og sérstök áhersla lögð á náttúrusvæðin á Reykjanesskaga. Ég hef tekið undir þær áhyggjuraddir sem auðvitað hljóma enn og sjást til dæmis í ýmsum breytingartillögum.

Þrátt fyrir þetta hefur starfið hér í nefndunum, umræðan í samfélaginu, fagleg undirstaða og víðpólitísk rök leitt okkur að því að það er ekki verið að deila um þetta, heldur fyrst og fremst um eingöngu tvisvar þrjá virkjunarkosti, samtaks sex virkjunarhugmyndir á tveimur landsvæðum, um 6 af 67 kostum alls í tillögu ráðherranna.

Og raunar eiginlega bara um tvokosti af þessum 67  – um efri virkjanirnar tvær í Þjórsá, því að nú eru flestir orðnir sammála um að láta Urriðafoss njóta vafans, eða jafnvel vernda hann strax, og lítil mótmæli eru höfð uppi við frekari athugun á Skrokköldu- og Hágönguhugmyndum í nánd Vatnajökulsþjóðgarðsins.

Um þá tvo kosti sem einkum er tekist á um standa málin svo þannig að skýrar vísbendingar um afdrif þeirra kosta eiga að koma fram snemma árs 2014. Tveir kostir, tvö ár tæp.

Þrátt fyrir mikinn hávaða hér á þinginu og óvenjulega illvígt málþóf sem hefur verið niðurlægjandi fyrir þing og þjóð – þrátt fyrir hróp og köll ýmissa forkólfa sem kenna sig við atvinnulífið, þar sem rammaáætlun er reyndar blandað í óskylda hluti – er þessi samstaða að nást í samfélaginu um leikreglurnar.

Hér hafa vissulega fallið óvarleg ummæli um einhverskonar kúvendingu eftir kosningar – ef menn ná þeim árangri þar sem þeir vonast eftir. Ég hef beðið alþingismenn að stilla orðum sínum í hóf, og minnt á að hótanir hafa þann leiða galla að menn geta lent í því að þurfa að standa við þær.

Ég tel líka eftir því að forystumenn flokkanna tveggja sem einkum hafa beitt sér í málþófinu, formenn Sjálfstæðisflokksins og Framsóknarflokksins, hafa báðir stillt sig um yfirlýsingar af þessu tagi, og ég met það við þá.

Ég hef sjálfur enga trú á því að þeim detti í hug að fara í slíka kúvendingu. Það væri einfaldlega ekki heilladrjúgt – og væri í andstöðu við hagsmuni nánast allra aðila sem koma nálægt þessum málum, bæði áhugamanna um náttúruvernd og haghafa í þeim efnum, til dæmis í ferðaþjónustunni, og hagsmuni orkufyrirtækjanna og stóriðjufyrirtækjanna sem þurfa frið um sína starfsemi.

Slík kúvending mundi sundra rammaferlinu sjálfu. Í því hafa ráðherrar og alþingi ákveðið hlutverk, sem þarf að rækja vandlega ef eitthvert vit á að vera í öllu því merkilega starfi og öllum þeim fjármunum sem til þess hefur verið varið.

Eg trúi því að við séum að ná samstöðu um leikreglur í þessum málum – og það væri mikill áfangi í sögu og sambúð lands og þjóðar.

Sá áfangi fellur saman við þau tímamót að nú er stóriðjuskeiðinu í tækni- og atvinnusögu Íslendinga að ljúka – svipað og skútuöldin rann sitt skeið fyrir rúmri öld. Stóriðjufyrirtækin eru að sjálfsögðu mikilvægur þáttur í efnahagskerfinu og verða áfram, en framtíðin liggur annarstaðar: Þekking, menntir, menning, skapandi störf, náttúrugreinar, ekki síst háþróuð ferðaþjónusta – og við þessi umskipti er mikil þörf fyrir víðlend náttúrusvæði til verndarnýtingar, í þágu náttúrunnar og tengsla okkar við hana með útivist og upplifun, en líka í þágu íslensks atvinnu- og efnahagslífs.

Sen framsögumaður málsins leyfi ég mér hér að lokum umræðunnar að þakka fyrir umræðuna, sem vonandi fór fram af fullri virðingu fyrir málefninu, hvað sem rökum og málatilbúnaði einstakra þingmanna líður,

þakka nefndarmönnum í umhverfis- og samgöngunefnd, og líka í atvinnuveganefnd, fyrir samstarfið í blíðu og stríðu

og ég þakka stuðningsmönnum þingsályktunartillögunnar þétta samstöðu um að koma þessu mikla framfaramáli ósködduðu í örugga höfn.

Það tekst okkur í atkvæðagreiðslunni hinn 14. janúar næstkomandi, í þágu landsins og í þágu þjóðarinnar.

Málþóf um fjárlög – í fyrsta sinn í Íslandssögunni – hélt áfram fram yfir óttu, og töluðu í gærkvöld og nótt eingöngu Sjálfstæísmenn og Framsóknarmenn, mest allar Einar K. Guðfinnsson sem hélt samtals 9 ræður. Ásbjörn Óttarsson útgerðarmaðru hefur þó talað allra manna mest, 13 sinnum. Hann var spurður snemma kvölds hvort von væri á breytingartillögum frá Sjálfstæðisflokknum við fjárlagafrumvarpið – og svaraði því til að þeir hygðust skoða málið við 3. umræðu. Nú stendur hinsvegar yfir 2. umræða, án breytingartillagna frá flokknum.

Alls hafa talað 29 þingmenn við þessa fjárlagaumræðu: Tveir úr VG, þrír úr Samfylkingunni, einn úr Hreyfingunni, Lilja Mósesdóttir, einir 7 Framsóknarmenn, og svo 15 úr Sjálfstæðisflokknum, af 16, allir nema Jón Gunnarsson, sem er í útlöndum, og Ólöf Nordal sem er í fríi.

Þingmenn VG hafa flutt 3 ræður, þingmenn Samfylkingarinnar einnig 3, þingmenn Framsóknarfloksins 17 ræður, og þingmenn Sjálfstæðisflokksins 84 ræður. Staða efstu manna í keppnini Ræðukóngur um fjárlög íslenska ríkisins:

Ásbjörn Óttarsson 13 ræður

Einar K. Guðfinnsson 9 ræður

Birgir Ármannsson, Illugi Gunnarsson, Pétur H. Blöndal, Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir 8 ræður

Unnur Brá Konráðsdóttir 7 ræður

Ragnheiður Ríkharðsdóttir 6 ræður

Þá eru ótalin öll andsvörin þar sem samherjar láta móðan mása – meira seinna um þá göfugu íþrótt.