Í síðustu viku fögnuðum við hjónin sextíuára afmælisárinu okkar með börnum, tengdabörnum og barnabörnum í Þýskalandi. Um leið ákveðna nálgun við söguna og forfeður aldir aftur í tímann. Á Íslandi og í Evrópu, nánar tiltekið Danmörku og í gamla Prússlandi. Þannig um leið ákveðna sýn á lífsbaráttu okkar allra og mikilvægi frelsis og framfara í fortíð og framtíð.

Rætur mínar, gen og reynsla eru samofin tilverunni minni í dag og skoðunum. Um lífsgæðakapphlaupið og valdabaráttuna sem á sér stað í heiminum öllum og það líka heima á litla Íslandi. Hvað oft skilur lítið á milli öfganna og þess sem heita á réttlæti í ákvörðunartökum jafnvel nútíma lýðræðisríkja og kemur best fram í Bandarísku forsetakosningunum nú. Þar sem siðferðið eins og við höfum skilgreint það er hiklaust látið víkja fyrir skammtíma sérhagsmunum fárra. Til marks um breytta heimsmynd sem hefur minnkað um mörg númer á síðustu áratugum? Minn skilningur a.m.k. sem þarf að bæta með nýrri og framsýnni hugsun stjórnmálanna. Með smá afturhvarfi í hugsun til fortíðar eins og við þekkjum best og réttlátari sýn. Landinu okkar, börnum og afkomendum til heilla. Smá spegilmynd í tilefni tímamótanna og fánanum okkar í Lückendorf í síðustu viku.

Lokun neyðarflugbrautar á Reykjavíkurflugvelli og framkvæmdirnar í Vatnsmýrinni í dag, leggur línurnar varðandi framtíðina á svæðinu.

Sennilega má eitthvað gott finna í bútasaumshugmyndum að Nýjum Landspítala við Hringbraut. Tvær meginforsendur upphaflegs staðarvals fyrir einum og hálfum áratug eru hins vegar brostnar. Reykjavíkurlugvöllur í næsta nágrenni við spítalann og sem nú er sennilega á förum og gott aðgengi almennings til framtíðar. Byggingarlóðin er auk þess orðin allt of lítil og þröng. Staðreyndir sem stjórnvöld og jafnvel ríkisfjölmiðlarnir (RÚV) hafa ekki viljað ræða. Alþingi þögult sem gröfin í allan vetur vegna fyrri ákvarðana og sem er í andstöðu við þjóðarmeirihluta og starfsfólk spítalans. Að málið sé löngu ákveðið og sem ekki þurfi að endurskoða. Þokkaleg þjóðargjöf það á dýrustu ríkisframkvæmd sögunnar. Frekari tafir nú hinsvegar á endurskoðun á málinu og staðarvali ásamt nauðsynlegum bráðabirgðalausnum, er ekki valkostur og sem samrýmist að upphaflegum hugmyndunum að nýjum sameinuðum Landspítala og bráðamóttöku sem mest miðsvæðis á höfuðborgarsvæðinu öllu. 

Framtíðarskipulag á Nýjum Landspítala við Hringbraut og nágrenni sem skapað getur stórslys varðandi þyrluflug yfir Þingholtin.

Öruggt aðgengi tengt sjúkraflutningum, aðkomu sjúklinganna sjálfra og aðstandenda, ásamt starfsfólki á fjölmennasta vinnustað landsins er ekki tryggt. Hætt var við umferðamannvirki sem talin voru nauðsynleg í gerð undirbúningsáformanna allt til ársins 2009. Hringbrautina í stokk og umferðagöng um Hlíðarfót. Kostnaður við Hringbrautarframkvæmdina þannig reiknuð niður um tugi milljarða króna. Í annan stað var Reykjavíkurflugvelli síðan kippt út sem upphaflegri meginforsendu staðarvalsins árið 2012, sennilega aðallega vegna bygginga- og hóteluppbyggingar Reykjavíkurborgar í Vatnsmýrinni. Nú er þegar búið að loka neyðarbrautinni (SV brautinni) við enda Valslóðarinnar næst Landspítalalóðinni og framkvæmdir hafnar. Fyrirséðar eru miklar tafir á sjúkraflugsflutningum  og það sem verra er, nú ófullnægjandi öryggi varðandi sjúkraflug um Reykjavíkurflugvöll og síðar aðkomu sjúkraþyrluflugs á þak nýrrar rannsóknarbyggingarinnar LSH á 5 hæð í framtíðinni, Rétt við sjálfan meðferðarkjarnann og sem skapað getur stórslys á sjálfri spítalastarfseminn við minnsta óhapp. Auðvitað verður að tryggja opin svæði fyrir nauðlendingar í misjöfnum veðrum yfir Þingholtunum og eins ef einhver vélarbilun verður. Það verður auðvitað ekki bæði sleppt og haldið í þessum efnum og ef Reykjavíkurborg vill á annað borð halda í Landspítalann á Hringbrautarlóðinni.

Þannig eru tvær af þremur helstu forsendum fyrir staðsetningu á Nýjum Landspítala við Hringbraut horfnar og aðeins stendur eftir nálægðin við aðalbyggingu HÍ í Vatnsmýrinni, gamla Tanngarð, DeCode og Alvogen. Bent hefur verið á að það muni kosta mikið meira fyrir HÍ að tjasla upp á gamla Tanngarðinn við Hringbrautina með endurnýjun og viðbótarbyggingum, samanborið ef reist væri heilstæð ný bygging fyrir allt heilbrigðissvið skólans tengt byggingu Nýs Landspítalans á miklu betri stað, t.d. á Vífilstaðalóð og mest hefur verið rætt um. Þar sem jafnt aðgengi fyrir alla væri mikið betur trygg og þar með styttri meðaltalsfjarlægð frá heimilum höfuðborgarbúa til spítalans. Ekki að aðeins sé tekið mið að 101 Reykjavík og næsta nágrenni.

Landeyjahöfn og endalausar sanddælingar úr henni sem fyllist strax aftur af sandi eins og meðfylgjandi mynd ber glöggt með sér. Þannig heldur hún ekki sjó frekar en keraldið hjá Bakkabræðrum forðum. http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2010/12/29/ekki-er-kyn-thott-keraldid-leki/

Samtök um betri spítala á besta stað (SBSBS) hafa látið reikna út að heildstæð framkvæmd á besta stað kosti minna þegar upp er staðið, taki jafnvel skemmri tíma þótt undurbúningur hæfist ekki fyrr en með haustinu og væri mikið hagkvæmari síðar í rekstri. Eins sem kæmi í veg fyrir mikið rask og ónæði í starfsem gamla Landspítalans næsta áratuginn vegna byggingaframkvæmda og endurnýjunar á hálfónýtu húsnæði. Nýja skynsamlega ákvörðun hefur hins vegar dregist fram úr hófi að taka, að því er virðist vegna gamalla loforða í gömlu stjórnmálaflokkunum. Ekki þó meðal Pírata sem vilja strax endurskoðun á málinu. Mál sem verður eitt af stóru kosningamálunum í haust.

Margar skynsamlegar bráðabirgðalausnir til að brúa bilið næsta áratuginn eru í boði og gert hefur verið m.a. grein fyrir hjá SBSBS. Loks þegar við höfum efni á að ráðast í byggingu Nýs sameinaðs þjóðarsjúkrahúss og sem gerist kannski ekki nema einu sinni á öld og þegar vel árar í efnahagnum. Að við byggjum hyggilega til framtíðar á besta mögulega stað í fallegu og opnu umhverfi eins og flestar aðrar þjóðir kappkosta að gera þegar því verður við komið. Að öðrum kosti og allt stefnir nú í, framtíðarstrand á flaggskipi heilbrigðisþjónustunnar og glundroðaástand í gamla miðbænum í 101 Reykjavík um langa framtíð og sem margir telja að sé nú þegar búið að eyðileggja. 

Eins og síld í tunnu – Nýi þjóðarspítalinn við Hringbraut!

Við Íslendingar erum svo lánsamir að vera fámenn en rík eyþjóð í miðju Atlantshafi með nóg og gott landrými til íbúabyggðar um nær alla strandlengjuna. Eins og verið hefur í um þúsund ár þrátt fyrir allskonar harðindi á köflum. Höfuðborgarsvæðið hefur byggst upp sem höfuðborg alls landsins og þjónað því lengst af vel í samspili við öfluga byggðarstefnu um landið allt. Þangað sem allra leiðir hafa leigið þegar mestrar þjónustu er þörf.

Nú er þar skarð fyrir skildi og eins og verið sé að vinna að borgríki í miðbæ höfuðborgarinnar fyrir hagsmunaaðila sem vilja ekki sjá út fyrir 101 Reykjavík. Fyrirséðar miklar skerðingar á umferðarsamgöngum inn í miðborgina, af landi sem úr lofti. Meðal annars að nýja þjóðarsjúkrahúsinu okkar og sem byggja á, á versta stað á aðþrengdri Hringbrautarlóðinni þegar lífið sjálft liggur við. Heimsborgarsýnar borgarstjórnar á heimsmælikvarða og sumir skipulagsfræðingar vilja kalla mikilmennskubrjálæði sem samsvarar helst uppbyggingu höfuðborga á þéttbýlustu svæðum veraldar. Á stöðum þar sem möguleikar til annarra uppbyggingar eru kannski engir. Þar sem við fáum ekki lengur að elta atvinnutækifærin, heldur atvinnutækifærin okkur, m.a. nú á stærsta og sérhæfðasta vinnustað landsins, Nýjum Landspítala. Hiklaust á að fórna möguleikum samspils íslenskrar náttúru við íbúa- og spítalabyggð. Stappþéttingu byggðar m.a. með brottnámi flugvallarins í Vatnsmýrinni og sem alltaf var ein aðal forsenda staðarvals byggingaáforma spítalans um síðustu aldarmót. Allt til ársins 2012 að þeirri forsendu var skyndilega kippt út. Eins nú hótelbygginga um allan miðbæinn og eins og að aðrir kostir í nágrannabyggðum séu útilokaðir. Í raun græðgisvæðing borgarstjórnarmeirihluta stjórnmálaflokks sem vildi kenna sig við samfylkingaröfl alþýðunnar á landsvísu! Í dag er höfuðborgarsvæðið allt auðvitað svo miklu meira en bara „gamli miðbærinn í Reykjavík“ og sem getur munað fífil sinn svo miklu fegri.

Samtök um betri spítala á betri stað (SBSBS) hafa skorað á stjórnvöld og stjórnmálasamtök sl. ár að endurskoða fyrri ákvörðun um byggingu Nýs Landspítala við Hringbraut og finna honum betri stað, góðan stað á sem skemmstum tíma. Nú tengt alþingiskosningunum í haust. Byggingaframkvæmdir á flugvallarsvæðinu í Vatnsmýrinni setur málið nú í enn meiri forgang en áður og þegar allir vankantar eru orðnir miklu augljósari. Hér fyrir neðan er nýleg sameiginleg ályktun SBSBS og sem er birt í tilefni af degi okkar allra.

Við ákvörðun um staðsetningu sameinaðs spítala um síðustu aldamót þótti valið standa á milli Landspítala við Hringbraut og Borgarspítala. Erlendir ráðgjafar kusu Fossvoginn, en áhrifamönnum á Hringbraut hugnaðist það ekki og fengu því hnekkt. Síðan hefur mikið vatn runnið til sjávar og rökin standa nú til þess að byggja nýjan spítala á betri stað.
Heildarkostnaður er 50-100 milljörðum króna lægri
Nettó fjárfesting, að teknu tillit til betri nýtingar húsnæðis, söluverðmætis eigna sem losna og minni gatnaframkvæmda er um 20 milljörðum kr. lægri ef byggður er nýr spítali frá grunni.
Rekstrarkostnaður verður um 500 milljónum á ári lægri því það er ódýrara að reka spítalann í betra húsnæði og ferðakostnaður notenda ef spítalinn verður nær þungamiðju byggðar. Núvirt gerir þessi tala um 20 milljarða kr.
Samtals er ofangreindur hagur af því að byggja nýjan og betri spítala á betri stað 40 milljarða kr.
Ef nýr spítali verður einnig nær þungamiðju byggðar, en Hringbrautin er, þar sem ferðir til og frá spítalanum verða um 9.000 á sólarhring og þar sem hver kílómetri sem ferðin styttist sparar um 1 milljarð króna á ári gæti viðbótar sparnaður orðið allt að 60 milljarðar króna núvirði.

Það er tafsamara að byggja við Hringbraut en á aðgengilegu svæði.

Tímaáætlun NLSH ohf. fyrir nýbyggingar við Hringbraut nær til 2023, sjá mynd. Endurgerð gömlu bygginganna er talin um 6 ár, sem kann að tefjast. Nýr spítali við Hringbraut verður því í fyrsta lagi tilbúinn 2027.
Samkvæmt áætlunum sérfræðinga SBSBS getur nýr spítali á nýjum stað verið tilbúinn árið 2025. Þó gerð faglegs staðarvals og nýr undirbúningur taki tíma, vinnst það upp með meiri framkvæmdahraða á betri aðgengilegri stað þar sem minni truflun er af byggingarframkvæmdunum.
Gæði nýs spítala eru meiri og öryggi sjúklinga tryggara
Nýr spítali á betri stað verður betri spítali og það mun bjarga mörgum mannslífum og bæta önnur. Í því sambandi skiptir miklu að sem flestir eigi stutta, greiða leið að spítalanum.
Það verða um 9000 ferðir að og annað eins frá spítalanum á sólarhring eftir sameiningu, enda starfsmenn um 5000.
Um 100 sjúkrabílar og allt að 200 í toppum munu koma að spítalanum á sólarhring.
Vænlegastir staðir fyrir spítalann liggja við meginstofnbrautir, sjá teikningu. Til að finna besta stað þarf faglega staðarvalsgreiningu, sjá neðar.
Aðflugsskilyrði sjúkraþyrlna skipta mjög miklu. Með góðri aðkomu verður hægt að nota svipaðar þyrlur og nú eru notaðar, en á Hringbraut er gert ráð fyrir þyrlupalli á þak spítalans, sem þýðir 2-3 sinnum dýrari þyrlur og minna öryggi.

Fagleg staðarvalsgreining og endanleg ákvörðun.
Til að gera faglega staðarvalsgreiningu þarf óháða fagmenn svo sem skipulagsfræðinga, sjúkraflutningamenn, þyrluflugmenn, verkfræðinga, viðskiptafræðinga, umferðarfræðinga og heilbrigðisstarfsfólk. Fagfólkinu yrði falið að gera úttekt á mögulegum staðsetningum á út frá fjárhags-, gæða-, ferða- og umferðar-, öryggismálum og svo framvegis.
Niðurstöðurnar ætti að birta með aðgengilegum hætti fyrir allan almenning, þannig að glögglega megi átta sig á hvernig hver staður kemur út á helstu mælikvörðum sem máli skipta.
Endanlegt val milli bestu kosta gæti svo verið Alþingis eða þjóðarinnar í vandaðri skoðanakönnun eða þjóðaratkvæðagreiðslu. Í því sambandi er mikilvægt að búa þannig um hnútana að um niðurstöðuna verði ekki frekari ágreiningur.

Góðar lausnir geta brúað bilið.
Ef hætt verður við nýjan meðferðakjarna við Hringbraut má grípa til góðra ráðstafana til að brúa bilið.
Að sjálfsögðu þarf að tryggja nægt fjármagn til tækjakaupa og launa. Sjúklingahótelið kemur í gagnið á næsta ári og það mun létta á. Auðvelt er að byggja við sjúkrahúsið í Fossvogi álmu yfir greiningadeild lyflæknissviðs og fyrir legudeildir og nauðsynlegar skrifstofur. Þessar framkvæmdir þurfa ekki að taka nema 2-3 ár, þeim má haga miðað við að notkunin breytist síðar þegar nýr spítali kemur í gagnið. Þetta eru fljótlegar lausnir sem heilbrigðiskerfið þarf hvað mest en auk þess þarf að taka á aðflæðisvanda og fráflæðisvanda heilbrigðiskerfisins það er styrkja heilsugæslu og bæta við langtímalausnum fyrir aldraða.
Mikill meirihluti styður annað og betra staðarval.
Óyggjandi vissa er fyrir því eftir margar viðhorfskannanir að allur almenningur sem og heilbrigðisstarfsmenn styðja nýjan spítala á betri stað í stað klasturs við Hringbraut.

Gleðilega þjóðhátíð

Sjá nánar á:

Nýr Landspítali á betri stað

Í vikunni greindi RÚV frá góðum árangri í meðhöndlun djúpra legusára á Ísafirði með þorskroði. Nýsköpunarfyrirtækið Kerecis á Ísafirði hefur getið af sér gott orð áður fyrir árangur í meðferð langvinnra sára. Sérmeðhöndlað þorskroð án lifandi frumna og sem er ríkt af Omega 3 er notað sem gervihúð eða stoðgrind yfir sárin. Þessi meðferð er viðurkennd af bandarískum og evrópskum heilbrigðisyfirvöldum til nota í sérvöldum tilvikum hjá heilbrigðisstofnunum og þótt enn sé unnið að rannsóknum á endanlegum áhrifum meðferðarinnar.

Með sanni má segja að þetta er í fyrsta skipti sem viðurkennd íslensk læknismeðferð við alvarlegu sjúkdómsástandi kemst á markað erlendis og sem auk þess lofar miklu um framhaldið. Árlega er áætlað að um 35 milljón sjúklinga séu til meðferðar vegna legusára í heiminum og milljónir vegna annarra skurðaðgerða og vefjahöfnunar eftir ígræðslur hverskonar, t.d. vegna oft brjóstaimplanta (gervibrjósta) sem Íslendingar nálgast að eiga heimsmet í miðað við íbúafjölda og sem þegar er orðin alvarlegur tilbúinn heimilisvandi. Í sumum tilvikum varður samt um langtímahöfnun að ræða á þorskroðinu en sem hefur þá skapað oft miklu betri vef umhverfis sárin og sem vænlegra er að reyna húðágræðslu síðar. Eins verður spennandi að fylgjast með árangri í meðferð alvarlegra og jafnvel útbreiddra brunasára með filmum úr þorskroði og sem mér skilst að unnið sé að hjá Kerecis. Þetta kemur svo sem ekkert voðalega á óvart, enda kemur oft það besta til lækninga beint frá náttúrunni. Hér er þó engan veginn lítið gert úr hátæknislæknisfræðinn og hefðbundnum lyfjameðferðum, en sem margar hvejar eiga reyndar líka rætur að rekja til jurta og dýraríkisins.

Annars leiðir þessi frétt að annarri frétt hér á blogginu mínu fyrir 3 árum. Um var að ræða árangur sem undirritaður varð vitni af í meðferð legusára á baki og lendum tveggja langlegusjúklinga á Sjúkrahúsi HVE á Hólmavík. Frumkvæðið hafði verið hjá sjúrkliðum og hjúkrunarfræðingi sem önnuðust hjúkrun og hreinsun sáranna og sem höfðu stækkað og dýpkað mánuðum saman eins og oft gerist hjá langveikum, þrátt fyrir hámarks umönnun með snúningum á eggjadýnum og fleiri úrræðum til að tryggja betri loftun um sárin og minnka leguþrýsting. Allt var prófa þar til tilraun var gerða að nota íslenskt nátttúrkrem, bioICE (áður kallað Lýsiskremið) og framleitt er á Grenivík. Notað var bórsýruslím til að hreinsa upp sárin áður en kremið var borið í. Sárin tóku fljótlega við sér og greru síðan upp á nokkrum vikum. Nokkuð sem ég hafði aldrei búist við en varð vitni að á milli tveggja áramóta þar sem ég starfaði þá á heilbrigðisstofnuninni. Mér lék mikill hugur á að vita hvað þetta undrakrem innihélt og hafði samband í framhaldinu við hönnuðinn símleiðis.

Sigríður Einarsdóttir heitir hún og sem er nú öldruð kona sem að mestu er búin að draga sig í hlé. Hún tjáði mér um vissa eiginleika kremsins og sem hafði verið um langt skeið mikið notað til sárameðferðar á dýrum, einkum hrossum. Og ekki bara hér á landi heldur hafði hún leyfi lyfja- og matvælaeftirlits Bandaríkjanna (FDA) til útflutnings, aðallega til meðferðar á sólarexcemasárum á bandarískum hrossum. Sigríður upplýsti að uppistaðan í kreminu væri lýsi sem eins og allir vita inniheldur ríkulega m.a. af Omega 3 og 6 fitusýrun og repjuolía. Síðan væri galdurinn uppleystar ákveðnar íslenskar lækingajurtir í ethanol seyði, m.a. blóðberg. Allar þessar upplýsingar fannst mér stórmerkilegar auk frásagna Sigríðar af virkni kremsins á allskonar sár dýra hjá bændum. Vísindaleg athugun hafði þó ekki verið gerð á virkni kremsins.

Einhvern veginn hafa menn komist af hér áður fyrr og sem erlendar forskriftarbækur á jurtalyf lækna bera glöggt vitni um. Nýlega minntist ég á annan „galdraseyð“ af Ströndum og sem er safinn hennar Ragnheiðar Hörpu Guðmundsdóttir á Kálfanesi og sem inniheldur seyði af stórnetlu og sem virkar á vel gegn bólgusjúkdómum hverskonar. Eins vitum við sögu asperíns (magnýls) sem meðal annars fíflamjólkin okkar er ríkuleg af og notað var til lækninga allt frá dögum Hippókratesar. Ekkert síður mikilvægi eðlilegrar garnaflóru með réttu mataræði m.a. okkur til varnar. Og um lýsið og D vítamínið efast enginn sem gerir mikið gott, ekki síst fyrir húðina.

Hvað varðar almennt húðsjúkdóma og sár kennir margra grasa er varðar læknismeðferðir m.a. hér á landi á árum áður og ég nokkrum sinnum komið inn á áður m.a. með tilvitnunum úr alþýðutímaritinu Eir um heilbrigðismál um aldarmótin 1900. Sár vegna stórubólu gátu t.d. verið sérlega illvíg og seingróandi. Niels Finsen, danskur læknir af íslenskum ættum fékk Nóbelsverðlaunin í læknis- og eðlisfræði árið 1903 fyrir geislarannsóknir. Fyrir hans orð fóru læknar að reyna þá aðferð við bólusótt að byrgja úti bláa hættulega geisla sólarinnar með því móti að láta aðeins rautt ljós komast að sjúklingnum (síðar skilgreind sem innrauð geislameferð). Það mátti gera með því að hafa rautt gler í gluggarúðunum eða rauð tjöld fyrir gluggum og hurðum. Reynslan sýndi að bólan varð miklu vægari með þessari aðferð og það gróf lítið sem ekkert í bólunum auk þess sem þær þornuðu upp fyrr en ella.

Í dag eru hins vegar allskonar dellukúrar ráðandi og sem stundum skírskota til náttúruefna. Kúrar sem settir eru á markað fyrst og fremst til að framleiðendur maki krókinn. Sennilega er Zinzino kúrinn hvað frægastur og sem fær ákveðinn trúverðugleika með því að innihalda Omega 3 fitusýrur umfram aðrar omega fitusýrur. Fólk er haft að féþúfu og heilu íþróttafélögin hef ég heyrt fjármagni starfsemi sína með pýramídasölu á þessu rándýra mixtúrudufti í ársáskrift. Auðvitað er a.m.k. jafn hollt eða sennilega miklu hollara að taka bara inn sitt íslenska Lýsi daglega og losna þannig við tilhugsunina um að vera sem nýveiddur spriklandi þorskur á króki misvandaðra veiðimanna.

Úr kynningu Dags B. Eggertsonar borgarstjóra Reykjavíkur – Þróunarás aðalskipulags 20. maí 2016

Nú skal ég taka strax  fram að ég er ekki sérfræðingur í borgarskipulagsmálum. En af tilefni nýrrar kynningar á borgarskipulagi Reykjavíkurborgar og þéttingu byggðar, aðallega kringum miðbæinn og sem starfandi læknir á höfuðborgarsvæðinu öllu í þrjá áratugi, kemst ég ekki hjá að leggja nokkur orð í belg. Kannski mest sem á rætur að rekja til umræðunnar á nýjum Landspítala á Hringbrautarlóð þar sem ég nú starfa og endurspeglast m.a. í rökum Samtaka um betri spítala á betri stað. Mér er í raun skylda til þess sem læknis og sem horfir upp á dragbít góðrar spítalaþjónustu næstu áratugina. Samkvæmt lækniseið gengur maður ekki fram hjá bráðveikum eða slösuðum manni og sem höfuðborgarbúi fylgi ég sannfæringu minni um gott skipulag, ekki síst á umferðinni, aðgengi að þjónustu og til verndar umhverfis og gamalla menningarverðmæta sem vill svo til að eru mest staðsettar í miðborginni sjálfri eins og gefur að skilja og mér þykir afskaplega vænt um.

Meðfylgjandi kort er úr Svæðisskipulagi höfuðborgarsvæðisins til 2040 en það sýnir fyrirhugaða legu megin stofnvega á höfuðborgarsvæðinu til þess tíma. „Besti staður“ fyrir spítalann er greinilega þar sem þessir aðal stofnvegir mætast.

Höfuðborg hlýtur að bera skyldur gangvart öllum landsmönnum og ekkert síður gagnvart nágrannabyggðum. Það kemur mér því sérstaklega á óvart að ofuráhersla skuli vera á að þétta byggðina kringum gamla miðbæinn á kostnað þéttingu úthverfanna. Að þar eigi mesta áherslan að vera á atvinnuuppbyggingu og atvinnutækifærum. Hvers eiga úthverfaíbúar að gjalda og sem í góðri trú festu sína búsetu í nýjum hverfum sl. áratugi og sem byggjast áttu síðan upp sem ein heild. Hvað réttlætir aðeins eina þéttingu og sem þar að auki er ofhlaðin þjónustu fyrir og takmörkuðu aðgengi og samgöngumöguleikum. Ofuráhersla á hótelbyggingar og þar sem varla má nú sjást grænn reitur. Vatnsmýrin þjónar nú, hvað sem verður í framtíðinni, sem aðal innanlandsflugvöllur landsins og nálægð þannig landsbyggðarinnar við opinbera þjónustu í miðbænum. Hvað réttlætir að á sama tíma og stefnt er að að láta flugvöllinn víkja vegna skorts á lóðum að þá skuli reist nýtt/gamalt 140.000 fermetra þjóðarsjúkrahús á gömlu og þröngri Hringbrautarlóðinni með flóknum bútasaum og óhagræði á allan hátt. Flugvöllurinn var þó forsenda staðarvalsins á sínum tíma um aldarmótin allt til ársins 2012 þegar þeirri forsendu var skyndilega kippt út vegna byggingaáforma í Vatnsmýrinni. Af hverju þá ekki að sama skapi staðsetningu spítalans? Nei mikill vill alltaf meira og ekki mátti hrófla við atvinnutækifærum í miðbænum á stærsta vinnustað landsins. Það verður aldrei bæði sleppt og haldið og ef flugvöllurinn fer að þá ætti borgin að þakka pent fyrir sig og finna spítalanum annan ákjósansamlegan stað eins og hún gerði þegar ákveðið var að reisa Borgarspítalann á sínum tíma. Ef borgin á annað borð leggur metnað sinn í að halda í þjóðarsjúkrahúsið.

Nýjasta borgarskipulagið geri nú ráð fyrir brú frá Skerjafirði yfir í Álftanes með þéttari byggð í Vatnsmýrinni og flugvöllurinn verður farinn eins og sjá má á myndinni hans Dags hér að ofan. Gott og vel og þá bættar samgöngur á landi og nýr samgönguás í austur til Hafnarfjarðar. Enn þéttist þá að sama skapi byggðin kringum Nýjan Landspítalann og enn minna rými verður til stækkunar síðar og eins nauðsynlegar ráðstafanir til að tryggja gott og öruggt sjúkraflug með þyrlum með opnum öryggissvæðum í kring. Spítali sem verður þá líka eins fjarri náttúrunni og hugsast getur og sem mikil áhersla er lögð á í bataferli sjúklinga nú á dögum. Bjart og opið svæði kringum allar legudeildir. Önnur bæjarfélög eiga líka eftir að stækka bæði í norður og austur frá borginni. Hvað með þeirra hagsmuni. Enn meiri umferðartrafík þá fyrirséð inn í gamla miðbæinn.

Hótelgræðgi Reykjavíkurborgar þessa daganna dæmir sig auðvitað sjálf og sem mest er fjármögnuð gegnum allskonar aflandsfélög. Miðbær Reykjavíkur er varla lengur fyrir Reykvíkinga og varla tíundi hver vegfarandi innlendur. Hvað þá í náinni framtíð. Látum hins vegar ekki borgarstjórn Reykjavíkur og stjórnvöld eyðileggja líka fyrir fyrir okkur nauðsynlega heilbrigðisþjónustu á þjóðarsjúkrahúsi okkar allra í framtíðinni. Hvað segja eiginlega borgarbúar um þá einangrunarstefnu sem nú ríkir gagnvart úthverfunum í þágu 101 Reykjavík? Enn eins og ég sagði, ég er ekki skipulagsfræðingur. Almenn skynsemin mín æpir hins vegar á aðrar lausnir, ekki síst varðandi vanhugsuð byggingaáform á dýrustu og stærstu ríkisframkvæmd sögunnar og sem ég þekki ágætlega til. Á gamla góða Landspítalanum sem segja má líka að ég hafi alist að hluta upp á.

Öll viljum við auðvitað glæsilega miðborg í Reykjavík og tækifæri til að njóta sem best, m.a. sögu byggingarlistar þjóðarinnar. Öll hljótum við að vilja sem bestan þjóðarspítala á sem bestum stað og mikið betri en nú er áformað að byggja og sem átt hefur sér allt of langa og flókna sögu. Spítala sem kostar jafnvel miklu minna þegar upp er staðið, tekur jafnvel skemmri tíma að fullklára og endast mun langt fram í framtíðina, en ekki bara næstu tvo áratugina. Framkvæmd sem allt of margir stjórnmálamenn eru of stoltir til að viðurkenna mistökin á varðandi undirbúning og forsendur, þverpólitískt, með vinagreiða og hollustu við leiðtogana bæði hjá ríki og borg.

Elliðaárvogur sl. sumar

Á þessum tíma árs byrja reiðhjólaslysin að streyma inn á Bráðamóttöku LSH. Greinileg aukning hefur orðið á tíðni þessara slysa milli ára og þar sem fullorðnir eiga ekkert síður í hlut en börnin. Fólk sem hjólar þá gjarnan í vinnuna eða er að keppa við sjálft sig eða aðra á göngu/hjólastígum borgarinnar. Eins eftir slys sem orðið hafa við hjólreiðar utan stíga á fjallahjólum hverskonar, oft við afar slæm skilyrði.

Eitt það fyrsta sem maður spáir í móttöku þess slasaða, er hvort um höfuðáverka sé að ræða eða innvortis áverka eða blæðingar. Oftast hefur höfuðið orðið fyrir einhverju hnjaski og sem leitar jú fyrst niður í fallinu, ásamt höndum ef tími gafst til. En það var hjálmurinn sem oftast tók af mestan skaðann ef hann var notaður, þ.m.t. andlitsáverkana sem oft eru annars ansi ljótir. Í bílnum ertu oftast vel varinn í belti, en á hjóli hefur þú aðeins á eigið hjólaöryggi og hjálminn að treysta og sem fjöldi og alvarleiki áverka í hjólaslysum ber glöggt með sér.

Reiðhjólaslys voru 6,5% allra skráðra slysa hjá lögreglunni árið 2008 en hafði fjölgað upp í 20% árið 2013. Fjölgunin skýrist að hluta af betri skráningu lögreglu en ekki síður af mikill fjölgun reiðhjóla í umferðinni og sem hefur aukist enn til muna sl. 3 ár.

Ármann Jónsson læknir og félagar gerðu rannsókn á komum slasaðra eftir reiðhjólaslys á Bráðamóttöku LSH á árunum 2005-2010 og sem birtist um daginn í Læknablaðinu. Um var að ræða 3.472 komur á bráðamóttöku LSH vegna reiðhjólaslysa. Meðalaldur slasaðra reyndist 22,6 ár (1-95 ára). Flest slysin voru mánuðina frá maí til september eða 71,3%. Hjálmanotkun var einungis skráð í 14,2% tilvika, en 30.1% höfðu áverka á andliti eða höfði/heila. Flestir voru með áverka á efri útlim eða 47,1%. Alls  þurftu 3.6% sjúklinga (124) á innlögn/aðgerð að halda vegna áverkanna sem þeir hlutu (20-30 einstaklingar að meðaltali á ári).

Hjólreiðamenningin er að mörgu leiti mjög vanþroska hjá okkur Íslendingum og liggja fyrir því örugglega margar ástæður, ekki síst stutt sumur. Í seinni tíð hefur hinsvegar orðið sprenging í áhuga og framboði á allskonar hjólum og sem sum hver eru hönnuð meira til kappaksturs en venjulegra götuhjólreiða. Allt blandast þetta hins vegar saman á fáu og ófullkomnu göngustígunum okkar í borginni og þar sem gangandi á alltaf meiri rétt. Reykjavíkurborg hvetur hins vegar óspart til aukinna hjólreiða án þess að skapa fullnægjandi aðstæður. Gerir auk þess beinlínis ráð fyrir varðandi atvinnuppbyggingu í miðbænum og með niðurskurði á mikilvægum umferðarmannvirkum fyrir bílaumferð. Stórvarasamt verður hins vegar að teljast fyrir börn og gamalt fólk í borginni að ganga á svokölluðum „útivistargöngustígum“ borgarinnar í dag. Hraðinn á reiðhjólakappanum er oft mikill og sem kemur kannski aftan að þeim gangandi og velur frekar að skjótast framhjá fyrirvaralaust en nota bjölluna á síðustu stundu. Fróðlegt væri að vita hve fjölgun á slíkum slysum hefur orðið mikil á síðustu árum.

Um 75% dauðsfalla vegna umferðarslysa á reiðhjólum í heiminum öllum eru rakin beint til heilaáverka og þar sem rannsóknir sýna að hjólahjálmur getur komið í veg fyrir í allt að þriðjungi tilfella. Varðandi minna alvarlegu höfuðhöggin er áhugavert að líta til tengsla höfuðhögga almennt og minnihátta breytinga sem geta orðið við mar á heilavef „minimal brain injury“. Varanlegar afleiðingar eftir tiltölulega lítil höfuðhögg og sem jafnvel ekki er endilega komið með til læknis, en sem getur valdið hegðunarvanda og skertri færni barna og jafnvel fullorðinna löngu síðar. Nokkuð sem reiðhjólahjálmar draga stórlega úr hættu á og sem jafnvel ein lítil steinvala á malbiki getur valdið.

Lögleiðing reiðhjólahjálma hefur oft borið á góma og er hún í gildi fyrir börn. Margir kappsamir reiðhjólamenn sem vilja veg hjólreiða sem mestan, hafa barist gegn lögleiðingu hjólahjálma. Þeir telja að reiðhjólahjálmurinn gefi falst öryggi og að í löggjöfinni fælust þau skilaboð að hjólreiðar væru hættulegar. Eins að bifreiðarstjórar taki meira tillit til hjólandi sem ekki er með hjálm á höfði á götunum. Rök þeirra eru auðvitað fáránleg því vissulega eru reiðhjólar varasamar og allt að því hættulegar samanborið við slysatíðni og alvarleika annarra slysa í samgöngum borgarinnar. Við hljótum að vilja vernda hausinn á okkur sem best a.m.k. og sem jafnframt gefur auðvitað til kynna að hjólreiðar geti verið hættulegar. Að það sé eins gott að fara varlega og setja alltaf á sig hjálm, á sama hátt og við spennum alltaf beltin í bílunum.

http://www.ruv.is/frett/reidhjolaslys-fimmtungur-umferdarslysa

http://www.laeknabladid.is/tolublod/2016/02/nr/5749

http://www.dv.is/blogg/vilhjalmur-ari/2014/5/14/reidhjolaoryggi-takk/

http://blog.dv.is/vilhjalmurari/2014/08/26/okufanntar-oft-ekkert-sidur-a-reidhjolum/

Nú allt í einu virðist vera kominn annar tónn í stjórnsýsluna um framkvæmdir á Hringbrautarlóð. Ætli menn þar á bæ séu eitthvað farnir að vitkast í málinu eftir alla umræðuna? Nú  er farið að ræða um þjóðarsjúkrahúsið okkar við Hringbraut eigi bara að verða einhver tímabundin redding, en þá jafnvel fyrir meiri pening en kostar að byggja Nýjan góðan Landspítala á betri stað og margoft hefur verið reiknað út.  Í Morgunblaðinu 26,4.16 segir Páll Matthíasson forstjóri LSP m.a. „Við erum ekki að byggja „nýj­an“ Land­spít­ala. Við erum að byggja sjúkra­hót­el, meðferðar­kjarna og rann­sókn­ar­hús og svo bygg­ir Há­skóli Íslands hús heil­brigðis­vís­inda. Allt er þetta eðli­leg end­ur­nýj­un á úr sér gengn­um húsa­kosti og er í raun um­fangs­mikið viðhalds­verk­efni, sam­hliða öðrum brýn­um viðhalds­verk­efn­um sem ráðast þarf í.“ Bráðabirgðar Landspítali háskólasjúkrahús við Hringbraut (BLSH) þá ekki nýtt framtíðar þjóðarsjúkrahús.  Á sama tíma svarar Kristján Þór Júlíusson heilbrigðisráðherra þegar hann er spurður um málið, að hann taki enga ábyrgð á framkvæmdum við Hringbraut sem Alþingi hefur þegar ákveðið. En hverjir matreiddu/matreiða alla vitleysuna ofan í Alþingi? Vitleysan og tvískinnungshátturinn ríður þannig ekki við einteyming á stjórnarheimilinu og hinu háttvirta Alþingi þessa daganna og orðaleikurinn ætlar að aldrei að taka nenn enda.

Eitt mest aðkallandi feimnismál núverandi ríkisstjórnar er sennilega stefnuleysið og glundroðinn í heilbrigðismálunum. Skipa þyrfti STRAX óháða nefnd til að endurskoða og skipuleggja heilbrigðiskerfið upp á nýtt sem og forgangsröðun verkefna. Endurreisn heilbrigðiskerfisins eins og Kári Stefánsson læknir hefur kallað eftir og þjóðin stendur á bak við með víðtækri endurskriftasöfnun og 86.673 Íslendingar hafa þegar skrifað undir. Uppbygging heilsugæslunnar og framtíðarskipulagsmál Landspítalans eru þar mest aðkallandi að mínu mati. STRAX þarf að grípa til bráðabirgðalausna eins og nauðsynlegra byggingaframkvæmda við Landspítalann, ekki á Hringbraut heldur við Fossvog og sem blasir við öllum sem vel þekkja til mála. Lága viðbyggingu við G-álmu, t.d. fyrir greiningadeild lyflæknissviðs (3-5 daga deild) í tengslum við bráðamóttökuna í Fossvogi sem lyflæknar hafa mest kallað eftir. Framkvæmdir sem þurfa ekki að taka nema 1-2 ár og kosta ekki svo mikið (sennilega innan við einn milljarða króna ef byggt verður á ódýrasta máta). Þetta eru fljótlegar og til þess að gera ódýrar lausnir sem heilbrigðiskerfið æpir hvað mest á og sem hefur verið mest í umræðunni, auk aðflæðisvanda og fráflæðisvanda heilbrigðiskerfisins vegna veikrar heilsugæslu og vöntun á langtímalausnum fyrir aldraða. Bráðamál sem þolir hvort sem er alls ekki 8-10 ára bið, hvar svo sem framtíðarsjúkrahúsið okkar endar (á hvolfi á Hringbrautinni eða ekki).

Sameining sjúkrahúsanna sjálfra er ekki bráðamál dagsins og sem getur auðvitað vel beðið eins og hún hefur í raun gert í tæplega 2 áratugi. Huga þyrfti sem fyrst að skynsamlegu staðarvali fyrir Nýja Landspítalann og aðal bráðasjúkrahúsi landsins með tryggu aðgengi í framtíðinni og sem þyrfti að vera tilbúið innan 10 ára. Á svipuðum tíma og rándýr bútasaumurinn nú er hugsaður við Hringbraut og sem aldrei getur orðið hagkvæmur. Í reynd algert bruðl með almannafé að mínu mati og sem kostar kostar vel yfir 100 milljarða króna þegar upp verður staðið og hugsa þarf málið alveg upp á nýtt. Og á meðan, næstu 10 árin gerist hvort sem er ekkert nýtt nema eitt stykki sjúkrahótel í miðbænum !!!

Ef skynsamlega hefði varið farið í að endurskipuleggja heilbrigðismálin og framtíðarskipulag Nýs Landspítala fyrir segjum bara 2 árum, og mikið hefur verið skrifað um hér á blogginu, værum við í mikið betri stöðu með flest í dag og horfðum björtum augum til framtíðarinnar. Nú á hins vegar að því er virðist enn og aftur að fresta umræðunni í loforð stjórnmálanna fyrir næstu kosningar og sem skilar síðan litlu sem engu þegar upp verður staðið og reynslan best sýnir. Okkur virðist ekki viðbjargandi og þurfum líkast til að fá Alþjóða heilbrigðisstofnunina (WHO) til að taka í taumana, ekkert ósvipað og þegar Alþjóða gjaldeyrissjóðurinn þurfti að taka í taumana forðum varðandi peningamál þjóðarinnar.

Könnun SBSBS (Samtaka um betri spítala á betri stað) 7-11. apríl sem Gallup framkvæmdi um vilja landsmanna á staðsetningu Nýja Landspítalans við Hringbraut. 54% vildu í sömu könnun að gerð verði amk. ný staðarvalskönnun.

Umræðan um ósk þjóðarinnar á betri staðsetningu Nýja Landspítalans hefur ekki farið framhjá neinum og sem endurteknar skoðanakannanir hafa sýnt sl. ár. Greinileg almenn samstaða er um að ný staðarvalsathugun verð gerð sem fyrst og áður en framkvæmdir hefjast við sjálfan meðferðarkjarnann, en sem dregist hefur von úr viti vegna fyrri ákvörðunar mikils meirihluta Alþings að byggja skuli Nýja Landspítalann við Hringbraut og hvergi annars staðar. Allir stjórnmálaflokkar nema Píratarnir þrjóskast við að endurskoða stefnumörkun um málið. Það hlýtur að vera mikill ábyrgðarhluti fyrir Alþingi Íslendinga að það skuli ekki vilja hlusta á þjóðina. Vafasöm ákvörðunartökusaga í Nýja Landspítalamálinu er hinsvegar sérstakt rannsóknaefni út af fyrir sig síðar.

Um 100 milljarða króna aukakostnaður er nú í húfi og sem verður aldrei réttlættur miðað við fyrirliggjandi upplýsingar og þekkingu mála í dag, hvað þá þegar aðeins virðist eiga að tjalda til tveggja nátta og heyra má í vaxandi mæli hjá hörðustu Hringbrautarsinnum. Þegar þeir hinir sömu að lokum hlusta á sína eigin skynsemi eins og Kári Stefánsson gerir með grein sinni í Morgunblaðinu morgun. Ábyrgð stjórnenda Landspítalans er því mikil og sem keyra framkvæmdirnar áfram og neita að horfa í mistök matreiðslunnar fyrir alþingismennina. Dráttur á skynsamlegum ákvörðunum hafa kostað allt of mikið en þó ekkert á við þann kostnað ef menn halda bara áfram eins og ekkert hafi í skorist. Upplýsingar um mikið hagkvæmari framkvæmdir á opnu og góðu svæði eins og t.d. við Vífilstaði eða á Keldum sem fljótt geta bætt upp tímabundnar skipulagstafir. Ef viljinn er sterkur eins og hjá bæjaryfirvöldum í Garðabæ nú og fjármögnun verkefnisins verði tryggð. Sem staðið hefur í veginum hingað til hjá Reykjavíkurborg annars vegar og hjá Alþingi hins vegar.

Gallupkönnun fyrir Viðskiptablaði í byrjun apríl 2016

Það er því löngu komið að þeim tímapunkti að Alþingi endurskoði ákvörðun sína í ljósi nýrra upplýsinga. Skoðanakannanir starfsmanna sem glöggt þekkja til starfseminnar, hafa lengi sýnt andstöðu við núverandi byggingaáformum. Mikill meirihluti lækna virðist andsnúinn Hringbrautarhugmyndinni samkvæmt könnunum (tæpl. 90% andstaða er á móti Hringbrautarstaðsetningunni í óformlegri könnun á lokaðri fésbókarsíðu lækna  (248 á móti 38, 19.4.2016)) og kannanir meðal hjúkrunarfræðinga og sjúkraflutningsmanna hafa sýnt svipaða andstöðu. Í síðustu viku gerði Gallup könnun fyrir Viðskiptablaðið. Stuðningur við Vífilstaðahugmyndina var 50% á móti 40% við  Hringbraut. Stuðningur við Vífilstaði var enn meiri, eða 71% sem Útvarp Saga lét gera í mars sl. og þar sem aðeins 13% landsmanna studdu Hringbrautarhugmyndina. Sl. sumar framkvæmdi MMR könnun fyrir Samtökin Betri spítali á betri stað (SBSBS) og sem sýndi aðeins 31% stuðning við Hringbrautarhugmyndina og önnur könnun sem BSRB lét gera á svipuðum tíma, sýndi að meirihluti almennra heilbrigðisstarfmanna var ósátt við Hringbrautastaðsetninguna. Önnur könnun sem Gallup gerði fyrir SBSBS sem birt er í dag og sem sýnir tæplega 60% andstöðu við Hringbrautarstaðsetninguna, en þar sem andstaðan er minnst meðal vinstri manna (VG og S). Niðurstaðan er ótrúlega lík könnuninn fyrir Viðskiptablaðið í síðustu viku og sýnir mikinn vilja fyrir nýja staðarvalsathugun strax og áður en lengra verður haldið með framkvæmdir. Eins og þá virðist andastaðan við Hringbrautarstaðsetninguna vera minnstur meðal vinstri manna (VG og S). Rök samtaka SBSBS hefur hins vegar átt mjög sterkan hljómgrunn meðal Íslendinga í vetur og sem glöggt má sjá á fésbókarsíðu samtakanna.

Margar greinar hafa verið skrifaðar um betra staðarval fyrir Nýjan landspítala sl. ár. Öll þau rök verði ekki kynnt hér og sem m.a. hefur aðeins verið gert grein fyrir í fyrri pistlum hér á blogginu og almennri fjölmiðlaumfjöllun. Einn er sá þó sá fjölmiðill sem ekki vill rugga bátnum og sem er RÚV. Að málið sé löngu ákveðið og að óþarfi sé að ræða málið frekar!!  Rök hafa verið færð fram um mikið hagkvæmari og nútímalegri spítala til lengri tíma í fögru og rólegra umhverfi. Samgöngulega mikið betur staðsettur með góði aðgengi fyrir starfsfólk, sjúklinga, aðstandenda og tengt sjúkraflutningum. Jafnvel betri og ódýrari nýbyggingu fyrir heilbrigðisvísindasvið HÍ og sem þannig bætir menntun heilbrigðisstarfsfólks. Rök fyrir allt of miklum þrengslum á Hringbrautarlóðinni með takmarkaða stækkunarmöguleika í mörgum húsum og miklum endurnýjunarkostnaði á gömlu byggingum sem nær væri að rífa í sumum tilvikum vegna myglu.

Ekki má heldur gleyma stórhættulegu sjúkraþyrluflugi yfir Þingholtin, yfir á þak Landspítalans þar sem ekkert pláss er fyrir þyrluflugvöll á jörðu niðri og opin öryggissvæði fyrir að- og fráflug vantar. Vandamál sem getur varðað þjóðaröryggi á neyðartímum og enn frekar ef Reykjavíkurflugvöllur verður svo látinn hverfa eins og Reykjavíkurborg sækist eftir. Reykjavíkurflugvöllur var einmitt upphaflega ein af 3 megin forsendum fyrir upphaflegu staðarvali við Hringbraut fyrir tveimur áratugum, en sem var skyndilega kippt út að kröfu Reykjavíkurborgar 2012 vegna vöntunar á byggingarlóðum. Sama mætti segja um nauðsynlegar nýframkvæmdir varðandi nauðsynleg umferðarmannvirki, Hringbrautina í stokk og stofnbraut um Hlíðarfót eins og upphaflega stóð til.

Það er mikill ábyrgðarhluti að Alþingi skuli enn þráskallast við grjótharða Hringbrautarklöppina, einkum vinstri menn og þegar svo margar nýjar upplýsingar liggja fyrir um mikið betra staðarval og hagkvæmnisútreikninga upp á tugi ef ekki hundruð milljarða króna. Enn meiri ábyrgð er að vilja ekki ræða málið og að stjórnendur svari ekki gagnrýni og vilji rökræða málin á opinberum vettvangi. Um dýrustu ríkisframkvæmd sögunnar er hér að ræða. Verkefni sem dæmi er um erlendis geti klárast auðveldlega með undirbúningstíma á 7-8 árum á opnum og hagkvæmum stað og þannig fyrr en nú áætlað við Hringbraut. Að örum kosti og í besta falli bráðabirgðalausn og sem verður minnisvarði skipulagsklúðurs 21. aldarinnar. Heilbrigðiskerfið á þetta ekki skilið eftir allt sem á undan er gengið sl. áratug og þegar peningar loks virðast til.  Heimaskítsmát Alþings þá gegn þjóðinni varðandi þjóðargjöfina stóru til okkar allra.   Gleðilegt sumar

Fátt er sameiginlegt með þessum sóttum nema að þær eru báðar alvarlegar veirusýkingar hjá mönnum. Sú fyrri með hárri dánartíðni og dæmigerðum útvortis bólum og sárum, en sú síðari með flóknari smitsjúkdómsmynd og fósturskaða. Stórabólan tilheyrir fortíðinni og sem er nánast búið að útrýma, þökk sé tilkomu bóluefnis fyrir meira en tveimur öldum, tengt upphafi lækninga á Íslandi og stærsta lýðheilsuátaki sögunnar. Zika veirusjúkdómurinn og reyndar nýlega Ebólan sem er alvarleg drepsótt eins og Stórabólan, tilheyrir hins vegar nútíðinni og þar sem ekki er enn búið að finna bóluefni gegn en unnið er hörðum höndum að finna með hjálp læknavísindanna. Engin sérhæfð veirudrepandi lyf eru þarna til, en notast hefur verið við sérhæfð mótefni gegn Ebólunni og þar sem árangurinn getur aðeins verið tímabundinn. Möguleiki á dulinni sýkingu fósturs í móðurkviði og alvarlegum fósturskaða er síðan en enn meira vandamál hvað Zika veiruna áhrærir. Allt kapp er því nú lagt á að finna öruggt bóluefni gegn Zika veirunni fyrir ungar konur á barnseignaaldri á smituðum svæðum í Suður-Ameríku og heimsfréttirnar bera með sér. Upphaf blóðvatnslækninga og bólusetninga gegn næmum sjúkdómum eins og smitsjúkdómarnir voru gjarnan kallaðir áður fyrr, á sér hins vegar meira en tveggja alda sögu, meðal annars hér á landi og sem ágætt er að rifja upp af þessu tilefni. Eins vegna Ebólunnar og nú jafnvel vegna vaxandi sýklalyfjaónæmi helstu sýkingarvalda sem var áður auðvelt að meðhöndla með sýklalyfjum seinnipart síðustu aldar.

Talið er að bólusóttin (smallbox) hafi drepið allt að fjórðung þjóðarinnar í endurteknum faröldrum á fyrri öldum, fyrir tilkomu bóluefnis, rétt um aldarmótin 1800. Smitefni Kúabólunnar (cowbox) sem er miklu veikari veira meðal manna, var notað til bólusetningar og sem nægði þannig til glæðingar og ónæmissvörunar fyrir lífstíð gegn sjálfri Stórubólunni. Ein mesta framför í sögu læknisfræðinnar með hjálp íslenskra presta og þar sem kirkjubækur voru m.a. notaðr til skráningar og sem gaf tóninn fyrir upphaf bólusetninga gegn öðrum sóttum síðar. Íslendingar hafa af þessu tilefni tileinkað orðið „bólusetning“ (vaccination) yfir allar ónæmisaðgerðir síðar en sem hafa ekkert með sjálfa bólusóttina að gera. Almennt öruggt „smitsjúkdómavarnakerfi“ ef hugað er að í tíma og þegar hætturnar í umhverfinu eru hvað mestar. Aðferð til að fá líkamann sjálfan til að kynnast óvininum í tíma og bregðast strax við þegar hann ræðst síðar til atlögu og hver klukkustund getur verið dýrmæt. Undirbúa þannig eitilfrumur til framleiðslu réttu mótefnanna og þegar við getum kallað á hersveitir hvítra blóðkorna til framleiðslu vopnanna sem duga. Manninum er þannig auðvitað ekkert óviðkomandi í þessari sjálfsbjargarviðleitni sinni, allra síst í sínu nánasta umhverfi og þar sem samgöngur eru orðnar örar heimsálfanna á milli. Nýir heimsfaraldrar sem hafa þannig greiðari aðgang að okkur flestum og mikið meir en okkur grunar. Nokkuð sem andstæðingar bólusetninga í dag, meðal annars gegn mislingum og barnaveiki ættu gjarnan hafa í huga og sem snúa vilja okkur til heilbrigðis svörtustu miðalda.

En skoðum aðeins sögu blóðvatnslækninga og sem geta fengið líka nýja þýðingu í framtíðinni eins og nýlega í meðferð gegn Ebolu-veirunni og í meðferð sýklalyfjaónæmra bakteríusýkinga. Blóðvatn sem notað er í dag nær aðeins til takmarkaðrar meðferðar eins og áður segir og er byggð á grunnfræðum ónæmisfræðinnar með tímabundnum gjöf mótefna (monoklónal) sem annar sýktur hefur framleitt (maður eða dýr, t.d. apar eða hestar)). Náskildar aðfarir voru notaðar í lækningu á Barnaveikinni (Diptheria) fyrir meira en öld síðan á Íslandi en sem öll börn eru nú bólusett gegn með varanlegri vörn. Smitjúkdómur sem olli mikilli hálsbólgu í byrjun, síðar öndunarerfiðleikum og köfnun sem læknar stóðu ráðalausir gagnvart í heimahúsum. Læknar gátu hins vegar um aldarmótin 1900 skaffað erlendis frá blóðvatn gegn barnaveikinni með sérútbúnum lyfjaglösum. Blóðvatn og þannig mótefni úr smituðum hestum sem hjálpað gat í vörnum þess sjúka ef beitt var í tíma sem var sjaldnast. Svipaðar aðferðir með blóðvatni voru notaðar gegn alvarlegum lungnabólgum síðar löngu fyrir tíma sýklalyfjanna. Í dag höfum við svo tilkomið nýlegt bóluefni gegn algengustu lungnabólgubakteríunni (pneumókokkum) og sem einnig veldur alvarlegustu miðeyrnbólgum barna og flest börn eru bólusett gegn í dag. Frá þessum tímamótum blóðvatnslækninga í læknisfræðinni var meðal annars greint frá í heilbrigðistímariti alþýðunnar á Íslandi, Eir, strax árið árið 1899 og sem við skulum aðeins gripa niður í, sem og smá umfjöllun um Barnaveikina sem var einn alvarlegasti smitsjúkdómur barna á þeim tíma og líkja mátti við drepsótt sem menn stóðu varnarlausir gegn. Sótt sem síðan í dag, eftir tilkomu bólusetninga eins og gegn ýmsum öðrum alvarlegum veiru- og jafnvel bakteríusýkingum er haldið niðri í þjóðfélaginu með almennri þátttöku í bólusetningum. Öflugustu smitsjúkdómavörnunum í dag.

Dr. J.Jónassen skrifar 1899. „Síðan 1895 hefir meðalið verið búið til á efnafræðistöð háskólans í Kaupmannahöfn og sent læknum ókeypis, er beðið hafa um það. Síðustu tvö árin hefi ég fengið eigi all-fá glös með meðalinu í og hafa nokkrir læknar fengið það hjá mér og reynt það, en það hefir verið svo sjaldan tækifæri til að nota það, að ekki er hægt að vita, hvort það hefir komið að nokkru liði.
Það eru ýmis vandkvæði á því að viðhafa blóðvatnslækningar. Ekki er takandi í mál, að nokkur annar en læknir hafi þær um hönd, því til þess þarf sérstakt verkfæri og mestu varkárni verður að viðhafa, þegar spýta skal meðalinu inn. Víðast er hér langt til læknis og af því leiðir, að oftast mun sjúkdómurinn vera byrjaður fyrir nokkru áður læknir kemur til sjúklingsins og er þá liðinn sá tími, sem ákjósanlegastur er til innspýtingar, nfl. byrjunin, og því lítið eða ekkert gagn að henni. Læknirinn verður að vera yfir sjúklinginum um nokkurn tíma, því oftast þarf að viðhafa innspýtinguna oftar en í eitt skipti, er því auðsætt, að hann getur ekki sinnt fleiri sjúklingum í einu, ef veikin gengur víða í umdæmi hans, þótt hann allur væri af vilja gjörður.“

Fyrrum urðu menn að bjarga sér sem þeir best gátu, oft við frumstæðar og erfiðar aðstæður. Áræðni læknanna í þá daga er gott að hafa í huga við aðsteðjandi vanda heilbrigðiskerfisins, forgangsröðun verkefna og nú jafnvel gegn Ebólunni og Zika veirunni. Nú á tímum og meðan ekkert bóluefni er til verða læknar og heilbrigðisstarfsfólk aftur að treysta á smiteinangrun og hámarks smitgát í vörninni. Heilbrigðisyfirvalda er að setja reglur um samskiptin okkar á milli. okkur til varnar og við umheiminn hverju sinni og landslög ákveða. Smitsjúkdómavarnir sem samt svo sannarlega geta sett líf okkar úr skorðum og þegar ekkert er til bóluefnið eins og í sumar á Ólympíuleikunum í Brasilíu.

Kálfanes og Ós, lok ágúst 2016

Nú ég staddur við læknisstörf norður á Ströndum, nánar tiltekið Hólmavík. Það var einkennilegt síðan að fylgjast með umræðunni í fjölmiðlum sl. þriðjudag langt norður í Árneshreppi þegar ég átti þangað leið í blíðskapa veðri. Náttúran á Ströndum í öllu sínu veldi og snjór á Veiðileysuhálsi. Í Norðurfirði í hádegismatnum hjá Margéti Jónsdóttur og Gunnsteini Gíslasyni mátti síðan heyra beina útsendingu af tröppum Bessastaða í útvarpinu. Maður gat haldið að gríðarlegar náttúruhamfarir hefðu orðið og og líf þjóðarinnar héngi á bláþræði. Allt samt af litlum neista og misgjörðum forsætisráðherra sem virtist sakaður um landráð. Framhaldið vita allir.

Kálfanes

Ekki var hjá því komist að tengja líðandi atburði við söguna og landið þennan dag. Lífsbaráttu almennings gegnum aldirnar við oft óblíða ströndina og baráttu við stórhöfðingja sem öllu réðu. Einn var samt sá stórhöfðingi sem lét skoðanir valdaklíkunnar ekkert á sig fá. Guðmundur góði Arason Hólabiskup (1203) og sem barðist fyrir fátæklingana. Þegar Guðmundur tók við embætti biskups á Hólum fyrir um 800 árum skipaði hann svo fyrir að enginn í biskupsdæmi sínu skyldi svelta og allir sem kæmu að Hólum ættu að fá tvær máltíðir á dag, í mikilli óþökk höfðingjavaldsins. Guðmundur góði varð hins vegar svo vinsæll að tugir manna fylgdu honum hvert sem hann fór um héruð, væntanlega með vitneskjuna um að þá væru mestu líkurnar á að fá magafylli. Guðmundur góði heimsótti ennfremur frekar fátæk héruð eins og Strandirnar og sem sagan segir að hafi verið í sérstöku uppáhaldi hjá honum. Einn sá staður sem hann gisti á var Kálfanes og reist hafði verið kirkja 1182. Í jarðabókinn 1709 kemur fram að Kálfanes var þá meðal stærstu bújarða Strandasýslu og hlunnindi lágu m.a. í silungsveiði í Ósá og Tröllkonusíki, auk mikillar grasa- og hrísræktar. Tenging við aðra kirkju í mínum huga í fjarlægum heimshluta á svipuðum tíma.

Kirkjurústir í Kálfanesi

Ófáar eru laugarnar á Ströndum sem Guðmundur góði blessaði á leið sinni og sem taldar voru veita lækningamátt löngu eftir hans daga, löngu fyrir sögu læknisfræðinnar á Íslandi 1760. Í dag er ég hins vegar læknirinn á Ströndum og reyni að beita nútíma læknisfræði í þágu íbúanna. Í stað lækningajurta og lauga áður fyrr. Reyndar má enn finna uppsprettuna góðu í Kálfanesi, en vatnið í henni var talið svo heilagt og kröftugt að bera mætti það yfir þveran Steingrímsfjörð í lopahúfu, án þess að dropi færi til spillis. Á öðrum stað við Kaldbak má enn finna lind sem ætluð var sjónveikum. Á Laugarhól í Bjarnafirði má síðan baða sig í Guðmundarlaug.  

Á bæjarhlaðinu við Kálfanes vex enn sjaldgæf fræg lækningajurt, stórnetlan. Stórnetlunnar er getið í heimildum frá 18. öld og talið var að rót hennar hefði sérstaklega mikinn lækningarmátt. Ef hún væri soðin í víni og hunangi að þá gagnaðist hún gegn brjóstveiki, hósta og hryglu og getið er m.a. um í ritum Ólafs Olavius og í Ferðabók Eggerts og Bjarna. Líklega hefur þessi jurt verið flutt til landsins og ræktuð fyrst og fremst til lækninga, en einnig var hægt að vinna úr henni hör til dúkagerðar og til skrifpappírsgerðar og sem þótti mjög góður víða erlendis. Jörðin Kálfanes lagðist í eyði árið 1940 en þar eru nú nýir ábúendur. Flugvöllur Hólmavíkur liggur nú í landi gamla Kálfaness.

Á Kálfanesi á Ströndum mætist nútíminn og fortíðin. Gömul læknisfræði og ný og sem ég hef stundum skrifað um áður. Eins saga góðmennsku, heiðarleika og umburðarlyndis. Guðmundur góði biskup skaraði fram úr hvað þessa hugsun varðar fyrir 800 árum og sem sumir stjórnmálamenn dagsins mættu taka sér til fyrirmyndar og stundum vilja mest hygla sér og sínum. Allt sem gott er að hugsa nú til og þegar styttist í kosningar til Alþingis og menn vita ekki alltaf hvern á að kjósa. Jafnvel þegar við kjósum nú nýjan forseta lýðveldisins og sem teljast á mestur höfðingjanna, en sem neitaði okkur samt um nýjar kosningar daginn umtalaða. Á þriðjudaginn.

Af Kálfanesfjalli í gærkvöldi

Norðurfjörður í Árneshreppi á þriðjudaginn

Fleiri myndir frá „þriðjudeginum“

Árneskirkja (1852)

Norðan Kaldbaks